Научная статья на тему 'НАУЧНАЯ ПОЗИЦИЯ САИДРИЗО АЛИЗОДА В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКОЗНАНИИ'

НАУЧНАЯ ПОЗИЦИЯ САИДРИЗО АЛИЗОДА В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКОЗНАНИИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
79
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САДРИЗО АЛИЗОДА / ГРАММАТИКА / ШКОЛА / НОВШЕСТВО / ОБРОЗОВАНИЕ / БУКВАРЬ / МЫСЛИТЕЛЬ / "ЛУЧ РЕВОЛЮЦИИ" / УЧЕБНЫЕ НАПРАВЛЕНИЕ / ТАДЖИКСКИЙ ЯЗЫК / ЗНАНИЕ / ВОСПИТАНИЕ / НАУКА ЯЗЫКОЗНАНИЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Саидмуроди Ходжазод, Алиев Одилджон

В период деятельности Садризо Ализоды выявелась то, что он был основателем журнала «Шуълаи инкилоб» («Луч революции») для развития печатной продукции, обогащения таджикского языка, для пользы таджикской национальной культуры, для суверенитета и поднятия нравсвенного статуса.Он явился основателем переводческой деятельности. Авторы в период исследования пришли к заключению о том, что Садризо Ализода явился основателем новых школ и методический разработок и разработчиком букварья «Соли Нахустин» («Первый год») также обновил таджикскую грамматику. Садризо Ализода определил позицию таджикского языкознания в науке, издал многжество книг на таджикском языке. В данном статье отмечается, что Садризо Ализода явился одним из первых исследователей таджикской грамматике. В связи с этим имя Садризо Ализоды занимает важную позицию в таджикском грамматике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCIENTIFIC POSITION OF SADRIZO ALIZODA IN TAJIK LINGUISTICS

During the period of activity of Sadrizo Alizoda it was revealed that he was the founder of “Shu’lai Inqilob” (“Ray of Revolution”) magazine and he made a great contribution to the development of printed materials, enrichment of the Tajik language for the benefit of the Tajik national culture, sovereignty and raising moral status. He was the founder of translation activity. As the results of research the authors concluded that Sadrizo Alizoda was the founder of the new schools and the methodological developments and designer of the primer “Soli Nakhustin” (“First year”) also he updated Tajik grammar. Sadrizo Alizoda determined the position of Tajik linguistics in science, published a lot of books in the Tajik language. It is mentioned in the article that Sadrizo Alizoda was one of the first researchers of Tajik grammar. In this regard, the name Sadrizo Alizoda occupies an important position in Tajik grammar.

Текст научной работы на тему «НАУЧНАЯ ПОЗИЦИЯ САИДРИЗО АЛИЗОДА В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКОЗНАНИИ»

АДАБИЁТШИНОСЙ / ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

ЧРЙГОЩ САИДРИЗО АЛИЗОДА ДАР ИЛМИ ЗАБОНШИНОСИИ ТО^ИК

Саидмуроди Х., Алиев О.

Донышго^и давлатыи омузгории Тоцикистон ба номы С.Айнй

Дap capгaхи фaъoлияти тaчaддyдxoхй вa тахаввулоти бyзvpги тaъpиxивy фapхaнгй maxcиягхoи aлoхидae буданд, ки тан^ зи^и нoм вa occpaшoн ишopa бa capвaти пvpмoяи мaънaвии xaдкaмoн мeкyнaд. Aз чумлаи oнхo, ки ,ap як дaвpaи нaви тaъpиxи xaí^ точик 6o мeхнaт вa машаккат вa фaъoдияти pyзмapaи xyд ,дигapгyн coxтaвy пайи тaнвиpи aфкopи нaв дap чoмea кymидaaнд, Сaидpизo AW^^ Сaмapкaндиcт. Ин шaxcияти начиб ,ap мyддaти xeдe кутох кopхoи пypapзишpo aнчoм дoдaacт.

Сaидpизo Aдизoдa 6a хайш як нaмoяндaи aфкopи pam^y тaхaввyлxoхи тaъpиxи xan^H точик pиcoлaти xempo махз дap бунёди вoкeии мvхимтapин pyкнхoи тaшaккyди тaъpиxи xan^ в, мeхнaт эхccc кapд ва xизмaтepo хaмзaмoн дap пaхлyхoи гунотуни тaъpиxи aфкopи чадида ва pyin^ мaктaбy мaopифи точи^н ба 4o oвapд. Зaхмaтх,oи y дap po^ тaъcиcy тахкими мактаб ва мaopифи нави точик, танзиму тадвини китобу дacтvpy бapнoмaхoи таълими ycyди чадид ва Fañpa як caмти мухими кopи Сaидpизo Aлизoдa ,ap чoмea буданд. Мyхимтapин кopи тaъpиxии тамбура ccбит намудани мавчудияти миддати точик мeбoшaд. Пpoфecccp Ибдохим Уcмoнoв дypycт кайд мeкvнaд, ки Сaйидpизo A^caa шaxce буд, ки aap Typ^cra^ дap хукумати oн шуъбаи точик^ю ба вучуд oвapд. Дap ин хукумат миддaгхoи acorn ин xaлкхoи тvpкии Оcиёи Миёна ба хишб мepaфтaнд: yзбeкхo, тypкмaнхo, киpFизхo, ^o^o. AфFOнхo, яхyдихo, хиндvхo ва ба ин мoнaнд xaлкхoи xyp,y майда ба хиcoб мepaфтaнд. Лввад тми точик на дap миддaгхoи acccï ва на дap миддaгхoи майда набуд. Лдизoдa ба ма^мат бoдoй дapxocт rap,,, муваффак шуд, ки ,ap Хукумати Typкиcтoн шуъбаи точикй ташкид кapдa шавад. Ин шaxcият мулии шуъбаи тoчикй шуд ва ,ap ин замина paco ca, ccд nem, мoхи anpe-ди шли 1919 pyзнoмaи тoчикии «Шуъдаи инкилoб»-po тaъcиc ,o,. Бo нampи ин pyзнoмa мaнфиaтхoи xaлки тoчик хишя ва ccхибй мeшyдaнд[6].

Фaъoдияги эчoдии нoмбypдa гvнoгvнчaнбa аст: y муаллифи нaxycтин aлифбo ва гpaммaтикaи зaбoни тoчикй, аввадин тapчyмoни pycï ба точикй, ccзмoндихaндa ва аввадин мyхappиpи дoимии мачаллаи тoчикии "Шуъдаи инкилoб", пyбдитcиcти oтaшинcyxaн, нaвиcaндаи пypкop ва pyзнoмaнигopи бoмaхopaтy мymoхидaкop буд. Tapaфи дигapи зиндaгинoмaи y аз бopи кушиши тaхpиpy таъдиф nyp буд. Ба фа^лияти ибpaTбaxши y ,ap ин чoдa мeтaвoн тaнхo 6o зикpи тaъcиcи мачаллаи "Шуъдаи инкилo6", ки y ,ap oн мухит чун чapoFи poхнaмo бapoи чoмea xизмaт намудааст, зиёда apч бидoд, зepo oн ,ap тaъpиxи ташаккул ва paвнaки pyзнoмaнигopии тoчикoн падидаи мухим буд.

Шyмopaи аввалини "Шуъдаи инкилoб" 10-уми aпpeли ccли 1919 ба дасти xoнaндагoн pacид [4, c. З]. Муаллиф ,ap шyмopaи нaxycт ма^ду мapoми мaчaллapo чунин баён дomтaacт: 'W калам мepoнeм бapoи oзoдй ва occиши paнчбapoн, мo cyxaн мeгyeм бapoи бeхбyдй ва xaйpияги хoли cитaмкamoн, мo хapф мeзaнeм чихати ба даст oмaдaни хукуки пoймoлшyдaи мaзлyмoн. Мастаки мo хак ва мo фи^и хак хacтeм"[7, c. 1]. As мapoми мачалла бapмeoяд, ки coзмoндeхoни oн бopи вазнини химoяи хукуку oзoдихoи киmpи мазлуми чoмeapo ба душ гиpифтa, пайи амалй намудани oнхo пайваста чахд вapзидaaнд. Бapoи амалй намудани ин opмoнхo, кабл аз хама насти чадиди дopoи чaхoнбинии нав зapyp буд ва ба акидаи Сaидpизo Ллизoдa тaнхo "инкилoб дaвoecт, ки кyхнapc нав, xapo6po o6o,, инкилoб чopaecт, ки пиppo чaвoн ва мypдapc зинда мeкyнaд" [7, c. З]. Сaидpизo Ллизoдa ба cифaти maxcи шшкадами чoмea ,ap caхифaхoи "Шуъдаи инкилoб" FOяхoи oзoдиpo мecyтyд, зиндагии нaвpo тapFиб мeнaмyд, caвoднoк шудани мазлушн ва химoяи oнхopo бapoи хукуку oзoдй тapaннyм мeкapд, аз мaнфиaтхoи миллии тoчикoн cидкaн пvmтибoнй мeнaмyд. Дap мaкoлaи "Ба мyнocибaти xaбapхoи Бyxopo"aз ccxти п^идаи фeoдaлии Ampara Бyxopo шиква намуда, 6o хафат таъкид мeнaмoяд, ки "хамаи дунё тoзa шуд, чaвoн гашт, тачдид ёфт, тapaккй кapд, мaгap ту, ки хануз ,ap зaмoни кухнаи Дoкиюнyc бoкй мoндaй" [8, c.2]. У бoчypьaт, бидуни тapc хукумати aмиpиpo бapcи ,ap вoдии зyлмoт нигoх дomтaнy ,ap дapёи чaхoлaт Fapк намудани чoмea мазаммат мeнaмoяд ва 6o чaccpaи xoca таъкид мeнaмoяд, ки "хукумати Бyxopo шaбпapвop чашми xynpo аз pyшнoии тамаддун пушида, ,ap вoдии зyлмoт пуё ва ,ap apёи чaхoлaт шинoвap мeшyд" [9, c. 2-З]. C^proo Ллизoдa ,ap матбуоти дaвpй 6o имзoхoи мycтaopи "Нemтap, Чapaндгyй, Мулго Чубул, Зaнбyp, Мypтaд" [З, c. ЗЗ7] ва f. хикoявy мaкoлaхoи хачвй ба табъ paccнидaacт ва хамчун мyнaввapфикpи зaмoни xy, xoхoни бунёди чoмeaи бoaдoлaт ва мaктaбхoи ycyли нав буд. 3epo y "6o

proorara пaдapaш дap мактаби ycyли нав^ ки Лбу^^и^ Ганчавй тaъcиc ^p.^ 6уд, 14 coл ёpдaмчии мyaллим кop кapдaacт ва якe аз pycидoнxoи зaмoни xyд 6уд" [2, c. 3]. Taxcnn ва фа^лият дap мактаби ycyли нав чащми Caидpизo Aлизoдapo кyшoд, акди ypo бapoи дapки xaвoдиcи зaмoн мукаммил кapд, poxи ypo бapoи oмyзиши чандин зaбoнxo xaмвop нaмyд. Аз ин py, дap тaъpиxи тapчyмaи зaмoни нави точик низ ocopи ин maxcияти aдaбиpo аз pyйи инcoф бoяд зикp нaмyд. Татр таъкиди чунин кизия, ки фаюлияти тapчyмoнии Caидpизo Aлизoдapo xaм аз лиxoзи cифaт, xaм аз ли^зи тeъдoд дap кuтopи мyтapчимoни ка^иву пypкopи тaъpиxи адабиёти нави точикй, mypyb аз ycтoд Лoxyтй, Хабиб Юcyфивy Х,аким Kapим ва Рaxим Xomnw бoяд oмyxтa шaвaд, бeшyбxa, ^били дacтгиpй acт.

Тapчyмaи китoбxoи дapcй ва xaм cилcилaи ocopи бaдeии адабиёти чaxoн, ки Cu^nproo Aлизoдa aнчoм дoдaacт, дap мaктaбxo истифада myдaвy бexтapин китoбxoи pyйимизии xoнaндaгoни точик Xиcoб мemyдaнд. Ca^nproo Aлизoдa дap ин paдиф дap байни mnxo 1935-1938 панч acapи кaлoни назму нacpи A.C. Пyшкинpo тapчyмa нaмyдaacт.

Caидpизo Aлизoдa на факит чун пyблиcиcти oтamинcyxaн, тapчyмoни мaъpyф ва ну^и^сн, xaмчyнин чун лyFaтшинocи мoxиp низ mинoxтa mynuud. У якe аз тapтибдиxaндaгoн ва дap айни XOл, аввалин мyxappиpи '^Fa™ pycï-точикй" ба myмop мepaвaд, ки coли 1933 аз чoп бapoмaдa буд. "НaFЗ дap xorap дopaм,- нaвиштa буд Aбдycaлoм Дexoтй, якe аз тapтибдиxaндaгoни oн лyFaт Caидpизo Aлизoдa, - муаллифи аввалин "Capifty нaxв"-и точикй ва аввалин тapчyмoни чандин китoбxoи фаннй ба зaбoни точикй - к^а ба к^а, дap ба да-p Tamra, ба axли ^^^ex^rn^ бoFдopoн, oxarnuporn кuccoбoн ва Faйpa муртчиит кapдa, иcлoxoт ва тaъбиpxoи xura^po чамъ мeкapд" [5, c. 330].

Хизмати Caидpизo Aлизoдa дap coxaи зaбoншинocии точик низ бeнaзиp acт. Нoмбypдa муаллифи аввалин aлифбoи точикй 6o нoми "Kитoби нaxycтин" (1920) мeбoшaд. Haxyci™ китoби дapcии "Capфy rnax^ точикй" низ ба калами y таиллук дopaд, ки coли 1926 ба табъ pac^Aa буд. Ин китоб бapoи мaктaбxoи ибтидoй ва миёнаи ч^^уё^ Тoчикиcтoн тapтиб дoдa myдaacт. Муаллиф дap таълифи ин acap аз мaъxaзxoи мyxтaлиф иcтифoдa кapдaacт. Дap пemгyфтopи китоб таъкид гapдидa, ки xaнгoми таълифи orn аз китoбxoи зepин: "Дacтypи зaбoни фopcй"- и Fyлoмxycaйни Komиф ва Миpзo Людулазизи Эpoнй, "Capфy rnax^ тypкй"- и Иcмoил Х,икмат ва Aбдyллox Шoик;и Озapбoйчoнй, "Capфy нaxви фopcй"- и Мyxaммaд Рифъати Истамбулй, "Capфy нaxви pycï"- и cUxapyф ва Учукуф ва "Capфy нaxви фapoнcaвй" иcтифoдa myдaacт[2, c. 3]. Aз гpaммaтикaи зaбoнxoи гyнoгyн иcтифoдa бypдaни Cuидpизo Ллизoдa б^б нecт; y зaбoнxoи pycï, тypкй, фpaнcaвй, apмaнй ва кypдиpo xeлe xyб мeдoниcт, ба ин зaбoнxo тapчимa мeкapд. Ба фикpи мo, мaxз тaдpиc дap мактаби ycyли нав, зaбoндoнй, вoк;иф будан аз rap4>y нaxв ва дигap кoнyниятxoи зaбoни точикй ва мyкoиcaи oнxo 6o зaбoнxoи дигap ба Cuидpизo Ллиюда имкoн дoд, ки аввалин гpaммaтикaи зaбoни тoчикиpo таълиф нaмoяд.

"Capфy нaxв"-и Caидpизo Ллизoдapo шapтaн ба чop бaxш та^им кapдaн мумкин аст. Дap бaxmи аввал, arap y, аз як тapaф, дap xycycи тaъpифи cupф, нaxв, x^o, калима, чумла мaълyмoт дoдa бoшaд, аз тapaфи дигap як ^TOp мacuълaxoи aлифбoи apaбиpo mapx дoдaacт. Koидaxoи cupфy нaxв, кaлимaxo, чумла ва x^opo мymикoфoнa баён намудааст, ки axaмияти xynpo то xoл гум нaкapдa, бapъaкc бapoи гpaммaтикaxoи минбаъда xaмчyн замина xизмaт кapдa иcтoдuucт. Чyнoнчи, y нaвиштaucт: "Capф илмecт, ки аз axвoли чyмлaxo ва тapик;и тapкиб ёфтани ornxo cyxaн мepoнaд: калима лyFarecт, ки як маъш дoдa тaвoнaд; чумла ^opaecr, ки дap бopaи каге ё чизe xy^epo баён мeнaмoяд" [1, c.3]. Бo зaбoни шда mapx дoдaни ^^Haxo, аз як тapaф, бapoи xифзи oнxo ёpмaндй нaмoяд, аз чoниби дигap, бapoи дapки мoxияIи oнxo мycoидaт намуда, зуд дap xoтиpи xoнaндaгoн на^ мeбaндaд.

Бaxmи дуюми гpaммaтикa, ки ^p^ тaмoми xycycияrxoи cupфи зaбoни тoчикиpo дap 6up мeгиpaд, нжбат ба к;иcмxoи якум ва геюм вaceътap тадкик; ёфтаист, муаллиф ба тaвpи aлoxидa xap як x^ra^ нутк, кaтeгopияxoи oн, poxxoи тащкилу тapкиб ва вазифаи cинтaкcиcиaшoнpo баён кapдaaст.

Дap "Cupфy нaxв"xиccuxoи зepини нутк oвapдa myдaaнд: 1) дом, 2) cифaт, 3) адид, 4) зaмиp 5) фeъл, 6) зapф, 7) oдoт, 8) poбитa, 9) acвoт. Caидpизo Ллизoдa xap як xиccaи нyткpo acocaн дypycт тaъpиф кapдa, aлoмaтxoи cupфии oнxopo xyб мaънидoд намуда ва чyмлaxoepo, ки бapoи тарники KOидaxo oвapдaaст, чушнки ycтод Лйнй гуфта буд, "биcёpтapaшoн coдa, ocoн ва пypмaнфиaтaнд".

Иcмxopo ба xocy oм, зoт ва маънй, зиpyx ва öepyx, мyфpaд ва чамъ, бacид ва мypaккaб, чoмид ва мyштaк, мaъpyфa ва нaкpa, иcми чoмea, иcми нaвoзиш тacниф намуда, дap oxиp вaзифaxoи cинтaкcиcии иcмxopo тaxлил мeнaмoяд. Ими чoмeъpo дap ниxoяти дypycтй мaънидoд кapдaaст, ки то xoл xaмин ксчли pиoя мeшaвaд. "Иcмe, ки дap cypaт тaнxo ва дap маънй чамъ бoшaд, oнpo жми ЧOмeъ шманд, мoнaнди: iypyx, гала, даста, paмa" [2, c. 10-11]. Зepи cupлaвxaи "Изoфaxoи пaйдapxaм" дoиp ба изoфaт мaълyмoт дoдa, Ca^nproo Ллизoдa таъкид мeнaмoяд, ки "roxo чанд

калима ба якдигap изoфa мeшaвaнд, ки onpo изoфaxoи пaйдapxaм гуянд, roo^m^ пaйдapxaм дap фopcй (точикй) то ce чoиз аст ва бeш аз ce фacoxaтpo xaлaлдop мeкyнUд" [2, c. 12].

Cuидpизo Aлизoдa cифaтxopo ба acлй ва нжбй чyдo кapдaucт: mam aлoмaти тфат^и ниcбиpo кийд кapдa, ce дapaчaи cифaт - oддй, тaфcилй ва oлиpo EHmon дoдuucт[2, c. 20]. Муаллиф cифaтxopo аз pyйи aффикcxoяшoн ба cифaтxoи тaEбex ва тфат^и aлвoEия чyдo кapдaucт.

Дap бoбaти myмopaxo низ мaълyмoти муфид oвapдa myдaaEд. Caидpизo Ллизoдa myмopaxopo ба ce дapaчa чyдo кapдauст: якxo, cuдxo дaxxo. Лз як то rnyxpo якxo, аз дux то нaвaдpo дaxxo ва аз caд то Eyxcaдpo cunxo EOмидa, crniac дap xycycи чop навъи шyмopa: acлй- (як, ду, ce, чop), тapкибй (панчум, шamyм), кacpй (ним, геяк, чaxopяк), тaвзexй (ду-ду, ce-ce) маълум0т дидаист[2, c. 26]. nac аз myмopaxo вoбacтa ба пpeдмeтxoи чoEдop ва бeчoE иcтифoдa щудани Eyмepaтивxoи мyEOCибpo пemEиxoд кapдaucт: ба инcoн-нaфap, ба xaйвoE-cup, ба китоб-чилд, ба oлoт ва зapфxo-aдaд, ба либoc-дacт, ба cилox ва яpoк-кuбзa.

Caидpизo Ллизoдa xycycияrxoи cupфии ^empo xeлe x,6 тадкик кapдa, дap бopaи зaмoExoи фeъл, maxcy шyмopa, coxти фeълxo тapзxoи фeълй, фeълxoи ёвap фикpxoи чoлиби диккит гуфтаист. Дap бoби фeъл oид ба кaтeгopияxoи маълум ва мaxчyл (бав^ии. ва бeвocиra), лoзим ва мутааддй (фeълxoи мoEдa ва гyзapaEдa), дap xycycи xиccaxoи ёpидиxaEдaи Eyтк-oдoт (пeшoяEдxo) ва acвoт (нидo) низ фикpxoи бикp ва к0били кибул гуфтаист.

Бaxши ceюми "Cupфy Eaxв", ки "Koидaxoи мyxим дap бopuи rnax^" EOм дopaд шapxи мyxтacupи мacaълaxoи cинтaкcиcpo дap 6up мeгиpaд. Carnnproo Ллизoдa дap "Cupфy Eaxв" дoиp ба чyмлaxoи мypaккaби пайваст чизe ни^фта бoшaд xaм, aммo дap xycycи чyмлaxoи мypaккaби тoбeъ бaъзe мaълyмoтxoи x,6 дoдaucт.

Дap бaxши чopyми гpaммaтикa зepи cupлaвxaи "Ишopaтxoи китобат" муаллиф дap xycycи aлoмaтxoи китобатй мaълyмoтxoи зapyp фapoxaм oвapдaaст. Ба кивли Cuидpизo Ллизoдa, '^aporn чyдo кapдaEи чyмлaxo ва бapoи нитз фaxмoEидaEи матлаб дap миёни кuлимaxo ва чyмлaxo бaъзe ишopaтxo мeгyзopaEд, ин ишopaтxopo ишopaтxoи китобат мeнoмaнд". Нaвиштaxoи муаллиф дap ин xycyc аз OE чиxaт apзишмaнд xaстaEд, ки то ИEкилoби Октябp uлoмaтxoи китобат истифoдa EaмemyдaEд, ба ин вaчx acuppo xoEдa фaxмидaн дymвop буд. Муаллиф Eyx aлoмaтpo кайд кapдauст:чaпaпeч (вepгyл), нукта, нyктaпeч (Eyкraвepгyл), дунукта, ишopaтпypcиш, ишopaти xrnro^ Чyдoй (тиpe), кaмoEaк (кuвcaЙE) [2, c. 62-65]. Яте аз ч^ат^и xyби гpuммaтикa бoз дap 0н аст, ки Caидpизo Aлизoдa дap oxиpи acupи xyд тaxлили capфй ва Eaxвиpo мaъEидoд кapдa, якчанд чyмлapo xaм аз чиxaти мopфoлoгй ва xaм аз чиxaти cинтaкcиcй ба тapзи намуна тaxлил намудааст.

Хyлocu бapoвapдuE мумкин аст, ки Carnnproo Ллизoдa чун пoягyзopи мачаллаи "Шуълаи иEкилoб" бapoи ташаккул ва pymnrn мaтбyoти точик, тapFиби зaбoни точикй, xифзи мaEфиaтxoи миллй, бoзтoби мacoили xyдшиEOCии миллй ва инъикocи мaъaлaxoи мapбyт ба таълиму тapбия caxми мyEOCиб гyзoштauст. Дap чoдaи тapчyмa низ мактаби xocepo падид oвapд, ки баъдан ташаккул ёфт.

Carnnproo Ллизoдapo якe аз пoягyзopoни мaктaбxoи ycyли нав EOмидaE мумкин аст, ки 6o таълифи китобxoи дapcй, бaxycyc, EaxyстиE uлифбoи точикии "Coли EaxyстиE" ва аввалин гpaмaтикaи зaбoEи точикй ycyли тaълимpo нав rap^ пoяи тaдpиcи мaктaбxoи тoчикиpo дap acocи pacмyлxaти EиёгoE ва зaбoни миллй yстyвop намуд, зaминapo бapoи таълифи китобxoи дapcй ба зaбoни точикй фupoxaм oвapд ва дap pymnrn илми зaб0EшиE0Cии точик заминаи бoэътимoд гуз0шт. Лз ин py, "Cupфy Eaxв"-и Cuидpизo Ллиюда xaмчyн EaxyстиE гpuммaтикaи зaбoEи точикй дap илми зaб0EшиE0Cии точик то кунун мавкги бocuзo дopaд ва аз би^ чиxaт кимати xynpo гум Eaкapдauст. Ба ин xoтиp, шaxcияr ва кopxoи мoEдaгopи Carnnproo Ллизoдa дap илми зaб0EшиE0Cии точик чoйгoxи мyxим дopaEд.

АДАБИЁТ

1.Ллиз0ди C.Cupфy нuxви тoчикй/C.Ллизoдu.-CuмupкuEд.1334.- 40 c.

2.Ллиз0ди C.Cupфy нuxви тoчикй/C.Ллизoда.-,ДyшaEбe:Cuбox. 2006.-70 c.

3.Ллиз0ди Cuидpизo.ЭCТ.Ч,.1.-ДyшaEбe:1978.- 672 c..

4. Любушкев C.CaиIпpизo Ллизoда/CAтoбyллoeв. -ДyшuEбe:Иpфoн.1976.- 48 c.

5. Дexoтй A.KyлJшёт.Ч,.5УA.Дexoтй.-,Цyшaнбe:Иpфoн.1966.-350 c.

6. Ба lUbpMx 6o чашми xиpuд бингupeм //Ч,yмxypияr.2018, 31.01. №24

7.Шуълаи инкил0б.1919. №° 1.

8.Шуълаи инкил0б.1919. №° 8.

9. Шуълаи инкиюб.1920. №° 49.

НАУЧНАЯ ПОЗИЦИЯ САИДРИЗО АЛИЗОДА В ТАДЖИКСКОМ

ЯЗЫКОЗНАНИИ

В период деятельности Садризо Ализоды выявелась то, что он был основателем журнала «Шуълаи инкилоб» («Луч революции») для развития печатной продукции, обогащения таджикского языка, для

пользы таджикской национальной культуры, для суверенитета и поднятия нравсвенного статуса.Он явился основателем переводческой деятельности.

Авторы в период исследования пришли к заключению о том, что Садризо Ализода явился основателем новых школ и методический разработок и разработчиком букварья «Соли Нахустин» («Первый год») также обновил таджикскую грамматику. Садризо Ализода определил позицию таджикского языкознания в науке, издал многжество книг на таджикском языке.

В данном статье отмечается, что Садризо Ализода явился одним из первых исследователей таджикской грамматике. В связи с этим имя Садризо Ализоды занимает важную позицию в таджикском грамматике.

Ключевыеслова: Садризо Ализода, грамматика, школа, новшество, оброзование, букварь, мыслитель, «Луч революции», учебные направление, таджикский язык, знание, воспитание,наука языкознания.

SCIENTIFIC POSITION OF SADRIZO ALIZODA IN TAJIK LINGUISTICS

During the period of activity of Sadrizo Alizoda it was revealed that he was the founder of "Shu 'lai Inqilob " ("Ray of Revolution") magazine and he made a great contribution to the development of printed materials, enrichment of the Tajik language for the benefit of the Tajik national culture, sovereignty and raising moral status. He was the founder of translation activity.

As the results of research the authors concluded that Sadrizo Alizoda was the founder of the new schools and the methodological developments and designer of the primer "Soli Nakhustin " ("First year") also he updated Tajik grammar. Sadrizo Alizoda determined the position of Tajik linguistics in science, published a lot ofbooks in the Tajik language.

It is mentioned in the article that Sadrizo Alizoda was one of the first researchers of Tajik grammar. In this regard, the name Sadrizo Alizoda occupies an important position in Tajik grammar.

Keywords: Sadrizo Alizoda, school, innovation, education, primer, thinker, "Rays of revolution", educational directions, Tajik language, knowledge, education, linguistic science.

Сведения об авторах:

СаидмурОди Ходжазод — доктор филологических наук, профессор кафедры таджикского языка Таджикского государственного педагогического университета им САйни. Тел: (+992) 938555299. E mail: Saidmurod70@mail.ru

Алиев Одилджон- кондидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Таджикского государственного педагогического университета С.Айни.Тел: (+992) 985122828

About athe authors:

Saidmurodi Khojazod — Doctor is philological sciences, professor of the Tadjik language at Tajik Pedagogical Institute after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 938555299. E mail: Saidmurod70@mail.ru Aliev Odiljon- candidate ofphilological sciences, associate professor of the Tadjik language at Tajik Pedagogical Institure after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 985122828

ХИДМАТИ НОМАХР ДАР ШИНОХТИ ОСОРИ АСЛИИ СУХАНВАР

Зоиров

Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Гафуров

Номахои Мавлоно Чрмй аз шеваи муншиёнаи ахди хеш фарк мекунад. Агар муншиёни он давр дар иблоги салому тахийят ва зикри иштиёк такаллуфи зиёд мекарданд, Мавлоно Ч,омй баръакси онхо тарики ихтисор ва эчозро ихтиёр намудааст. Гохе риояти сачъ мекунад ва бештар бо шавохиди шеърии муносиб ба мазмуни нома ва холу макоми мухотаб номахо ва муншаот ороста месозад. Аксари ашъори номахо сурудаи худи суханвар мебошанд ва хамчун сарчашмаи нахуст аз замони эчоди онхо иттилоъ медиханд. Яке аз вижагихои дигари номахои у муаммогуй аст, ки дар макотиби суханварони каблй ба назар намерасад.

Мавлоно Ч,омй аксари авкот дар номахо ва муншаоти худ номи мухотабро зикр намекунад. Бештари номахояш баъд аз зикри номи нигоранда - «алфакир Абдуррахмон ал-Ч,омй» бо лафзи «Баъд аз арзи ниёз маъруз он ки» ё порчаи шеърй огоз шуда, бо дуои «тавфик рафик бод», «тавфик рафик бод, вассалом», «тавфик рафик бод, вассалому валикром» ба поён мерасанд. Аксари номахоиихвонии Абдуррахмони Ч,омй ба монанди номахои суханварони дигар аз се кисм-мукаддима, матни аслй ва хотима иборат аст. Аммо чанд номаи манзум, ки ба Алишер Навой ва дигарон навишта шудаанд, танхо номи нигоранда ва намунаи ашъори тозаи суханварро дошта, кисмати салом ва дуо надоранд.Чунончи, номаи шумораи хаштум, ки шомили як газаласт, аз мехру

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.