CC BY
9
i хлзляслмм тсл*ш*f/c*0M IiHfHttrc-'tr Htn*trbt»*oro О*РЛ*оллмм я
Вестник АГИУВ № 2, 2017
АРКЛНЬЩ TEKTI ПЕРЗЕНТ1-80 ЖЛСТЛ
Кез келген адамнын ескен-онген ортасын, оган eMip сыйлаган ата-анасын, олардьщ шыкдан тегш зерделеу арк;ылы 6i3 сол адамнын; ^айраткерлж, адамгершшк болмыс-бтмш жан-жакды гануга мумкшдш аламыз. вйткеш кез келген адамнын теп мен ескен, цалыптасцан ортаеы оныц бойына даралык, касиеттер дарытады.
"Топырагына к;арап дэн ессдк тегше к;арап жан еседГ', - деп халык, бекер айтпаган. "Асыл-асылына тартады, носш - насилие тартады" дегенде тектшктщ де тукым ^уалайтындыгын ангартса керек.
Бул айтылгандардан: Теютдсн гскп туады,
Тектшк тукым куады. eri бекзат болгандар, 6м1рдщ мэнш угады. Тугырында сжпрдщ,
Эрцашан бшк турады. - деп ^орытынды ой туюге болатын сиякты.
вм1рд1н эр салаларынан бшк тугырга шьщты дегеп агаларымыздын Kefiôipeynepineu, окййшке карай, сол тектшктщ журнагын да таппайсыц. Ocipece б1здщ медицина саласында. Соны Kopin, кейде iniiH ашиды. BipiH-6ipi кундеп, 6ipmiH жепспгш eKÎHmici кере алмай, сыртынан жамандан, езшщ "мыкдылыгын" эспеттен, кемшшгш айтцанмен жауласын, ce3i мен ici сэйкес келмей жургендерк.. Баягы Абай атамыз айтып кеткен кемшшктерд1, eKÎHiujKe к;арай, кебюшщ бойларынан табасын.
Ocipcce, тэуелсгзджкс колы мыз жстш XXI Гасырдын табалдырыгын аттаган уакытта: "Атадан калган аманаща адалдык, таныгып отырмыз ба? Жауаптылык; пен аманатты ез денгейшде угынуга кабшетпз жете ме?" - деген сауалдар алдымыздан шыгуда. бйткеш, кунделжп окпрде жемкорлык, паракорлык секщщ надандык; icтepдiн етек алуынан ecTi адамнын ©3i ymin емес, болашак; урпагы ушш шошынатындыгы да бeлгiлi. Эрине, ултжанды азаматтар улттын кдмы ymin кайгырады. Ал есаздж пен топастык; улт тагдырын ойыншьщца айналдырады. Шэкэр1м гулама айтцандай: "Казакдыц K03ci3 баласын, кангытып кайда барасын? Арыцды сатып арамга, адалдап к;алай аласын?". Осы суракдар, к,олдарында билiri мен байлыгы бар, ез цандастарына жаны ашымайтын, rça3ipri взiмiздiн Kefi6ip шенеушктерге (оларды азаматтар деуге де аузын бармайды) арналыи айтылгандай. Оны еститш к^ла^, туешетш туйсж болса...
MeHi flopirep ретшде, нарык; заманыньщ ^ыспагында калуымыздьщ салдарынан рухани бпiïcriк аласарып, эдcптiн ауылынан алые кетш бара жатканымыз капы мазалайды. Шынайы мэдениеттщ нарык туткасына айналуы кынжылгады.
Адам мэдcниcтiнiн айк,ын KepiHic 6epcTÎH тустарыныц 6ipi - басшынын карамагындагы 1уызметкерлер1мен кдрым-катынасы болса керек. Бул орайда oui к абырой мен сана-сез1мнщ Heci, ар-уяттыц адамы, адал жанды, халыкка жак;сылык жасауды Mi идет санап, улттын арка суйер азаматына айналган басшылар да, OKiHimKe карай, некен-саяк. KepiciHHie, мемлекеттж кызметтеп "ксудесшс нан nicKen", эдеп атаулыгымен таныстыгы жок; Kcfi6ip басшылардын бас кару устанымы турмедеп бацылаушылардан кем туспейт11пн де Kopin журм1з.
Балалык; шакдары мен бозбала кундер1 откен гасырдын зулматца толы отызыншы-к;ырк;ыншы жылдарымен туспа-тус келген, cofbic жылдарынын к;иямет-к;айымын бастан вткерген, тоталитарлык, ж у йен in зардабын шеккен осы буынньщ вз бойларында тазалыц пен курескерлжтщ рухын сацтай бiлгeндepiнe риза боласын. Сол буыннын вкiлi - Мемлекеттж сыйлыкдын лауреаты, гылымга енбек ciniprcH к;айраткср, медицина гылымыньщ докторы, профессор, академик Ахмет Алдашулы.
Ахмет Алдашулын мен 1982 жылдан 6epi бшемш. Сол жылы Ахан дэртерлердщ кара шанырагы - Алматы мемлекстпк дэр^ерлср бшмш жстщщру институтынын ректоры болып к;ызметкс KCJiiri, осы институтты 20 жылдай бастарды жоне институттын гигиена жоне медицинальж экология кафедрасыныи MenrepyHiici болып жумыс ¡стедг Эрине бул кезенде елде саяси-экономикалык,
82
Арцаньщ тект'1 перзент'1-80 жаста
Teperenfli Шарманов бастаган лауреат тобымыз
Киыншыльщтар бастан асып жатцан едь Институт пкелей одактык мииистр;пкке багынатындыктан жерплж'п улт мамандарыныц ужымымызда onin-ocyiHe талапка сай кецш белшбейтш.
Ал мен бшетш Ахмет Алдашулы нагыз казактыц зиялы азаматы, ел агасы. Qjinin казакы кдрапайым мшез1мен, кеуде кермей, улкенмен улкенше, кпшмен i<iini ретшде, сойлест, кецпетлдшпмен, ултжандылыгымен ерекшелендк Кыскаша айтканда, езшщ журк-турысынан -ак тектшп козге урып KepiHin турады. Ce3i мен ici сай. Кейде: "Колында бшип бар ор азамат осындай болса скен", - деп те армандайсьщ. Дэр1герлер бшмш жетвд1ру институтын баскарган жылдары кептеген казак; азаматтарынын кызметтерш кетерт, баска улт екшдершщ орындарына корыкпай койды (проректорлыкка, декандыкка, кафедра мецгерушшгше жэне т.о.), мугашмдер курамы озгер/п, кафедралар саны ею есеге кебейди сонымен катар институттыц материалдык-техникалык базасы ныгайды. Оны да акылмен, орын-орнымен, толык колдарынан ic келепндерш 03Î ipiKTen, кейб1р басшылар сиякты жалтактамай, жарнялы турде ете мэдениетп апмастырды. Осындай ултжандылыгын дэлелдейтш мысатдарды кептеп ксл'пругс болады...
Ka3ip жумыс бабымен С.Ж.Асфендияров атындагы Улттык мемлекетпк университетке ауыскан. 300- дей гылыми сцбсктш жэне он жст1 KiTanTbiH авторы. Ол ютаптардыц алтауы гылыми монофафия, eKeyi гылыми-теяюрибеге арналган орысша-казакша создж, yiueyi коппйлжке арналган гылыми Kirarnap, ал калгандары эдеби жанрлар.
Адам баласы оз o\iipinin 6ip белесше келгенде журек калауымен мамандык тандап, сол мамандыгы бойынша енбек жолын бастайтыны белгш. "Кэапаз адам - нэсшаз" - деген ежелден жеткен ecri создш магынасы теренде жатыр.
Автобиографиясына ущлсек, 1937 жылы кыркуйек айында Кекшетау облысынын Енбекпнлер ауданына карайтын Кппкентай ауылында туылыпты. Мектегт Степняк каласындагы Абай атындагы казак мсктебшщ 9-сыныбын Giiipiu, он жылдыкгы орысша Ермак селосында 1954-жылы 6плред1. Сол жылы Кдрагандыныц медицина институтына Tycin, окуды жаксы окып, 1960 жылы бтредк 1961-1966 жж. сол институпын патофизиология кафедрасынын ассистенп болып ¡степ журш, "Окпенщ icinyi" такырыбынан кандидаттык диссертация коргайды. Ал 1966 ж. Алматыдагы олке;пк патология гылыми-зсрттсу инстигутыныц витаминология б&шмшщ MeHrepyuiici болып жумыс аткарады да 1973 жылы витаминологиядан докторлык диссертация коргайды. 1973-75 жж, сол институт директорыныц орынбасары жэне онымен коса Республикалык клипикалык ауруханапыц
83
J КАЗАЛСЯ** »1£*Ц**СЧН* Jrtnnwfcmtèr *tft+ttbt9»oro ойтлзоллм*я
Вестник АГИУВ № 2, 2017
бас flapirepi кызметш аткарады. 1975-82-жж. Тагамтану инсгитутынын директоры болып, коптеген гылыми жумыегарга басшылык етсдк
Мен 03ÎM ырымшыл казакпыи. А канныц скакабат анасы толгатып босанайын деп жатканда ушнс казактыц кад1рл1 слгс сыйлы аксакалы Ахмст Торс (opaai казак,, ана тшм1здщ медицина саласындагы нагыз жанашыры, тагамтану саласыныц белгш галымы Торегелд1 Шармановтыц шэкарп Ахмстов Мухамедиянын эксса) конак болып кслсд1 сксн. Жарык дунисгс балпанактай ул бала келеди Соныц курметше атын Ахмет кояды екен (Мухамедияныц оз1нен еспгенмш). Ол да TcriH болмаса керск. Cc6e6i б1здщ ага-бабаларымыз балага аг коюга ©тс улкен мэн берген. Kajip Kepin жургешм1здей, казакка уйлеспейтш кай-кайдагы аттарды коя салмаган.
Адам баласын оргс суйрейпн рухани кундылыкгар гой. Ce6c6i, онда улттыц жан-дунисса сакталган. Улттык кундылыктар непзшде гана мемлекет ici алга баспак- Оныц дщгеп - ана Tijii. Шанырагы 6hîk отбасы, адам жанын жст1лд1рстш гылыми мазмуны жогары енбектер, парасатты устаздар, улагатты галымдар, ултжанды шенеушктер саны арткан сайын хальщтыц текттене тусетшдйа анык Жер шарыныц дамуы opGip ултгыц дамуына, ал улгтыц дамуы тулгалыктыц дамуына тиселей байланысты. Айтайын дегешм, кешнп жылдары урпак тэрбиссшдс оцкей 6ip батыстыц стандарттарына бой урып, жастарга улттык тэрбие беру кемппн калып бара жаткан сиякты. Бул жас дэрнерлермен, acipece студент жастармен, жумыс ¡стегенде козге урып турады. Сол ссбспп оларда б1здщ бойымыздагыдай ултгык рух, отансуйпштж кдеиепер жогалып бара жаткан секщщ...
Данышпан Сенека: "Баланды алдымен MefiipiMfli болуга уйрет, ал содан кешн гана даналыкка тэрбиелеуд1 колга алганыц жон. Ойткеш алгашкысыз соцгысын уйрегу мумкш емес", - дейдк Сол айткандай-ак, Ka3ip XXI Fасырдын нарыктык экономикасыныц салдарынан, жастар тугллi ересек адамдарда да сол мешр1мдшк жогалып бара жаткан сиякты. "Сорласа журт рухсыздан сорлайды. Кырандардан oui к койсакторгайды. Отанды кам торгайлардап коргайды? Рухсыздыц, кайырсыздыц баюы, бэлкам ергец ултымдагы зор кайгы..." - дeйдi рухгы акынымыз Мухгар Шаханов. Сол айткандай, ка'ф тексаздер мен рухсыздар оцай жолмен байып, байлыктарын шет ел банктерше аударып, ездср1 дс кашып Kcrin жаткандарын Kopin жатырмыз... Содан кауштенем1з!
Оз1м1зден бурынгы ата-бабаларымыздыц омфдсн туйген парасат пайымдары мен onercai есиеттерше зер салып карасак, адамды тэрбиелсудс ар газалыгы мен жан тазалыгына срскше кецш белгенд1пн байкаймыз. Дэл осы кагидаларды XX гасырдыц бас кезшдеп казак зиялыларыныц адамды тэрбислсушдсп ©3CKri мэселе crin котергендпа белгш. Олар адамды тэрбиелеудщ Heri3ri максаты - адамгершшк асыл касиеттерге кол жетюзу деп саиады. Олар "адам тузелмей, котам тузелмсйдГ' деген кагиданы басты жол сштеуцп багыт деп туешдк Осындай озык ойлы кемецгер азаматтыц алдынгы катарында api философ, api акын Шэкэрш атамызды атауга болады. Ол "Ар 6LniMi" деген бшм жуйесш окытуды усынады. Акынныц поэзиясыныц езеп "Кемел адамды" гэрбислсу болды. "Адам OMipiH тузу жолга салу yiniii адал енбек, ак журек жэнс арлы акыл" деген уш тугырлы кагидага кецш болу KepeKTiriH айрыкша атап корсетедг "Егер де адамныц бойында осы уш i3ri касист болса, ондай адам ешкашан эдшетазджке, арамдыкка, oripiKKC, жагымпаздыкка жэне мансапкорлыкка жол бермейдь Адам тузелсе, когам да, OMip де тузеледГ' деп туешдк
Kajipri котам, устаздар кауымынан бшк парасаттылыкты, элемдж бэсекеге кабшетп, мыкты бипммен сусындаган урпак тэрбиелеущ талап сгсдк Жастардыц саналы да парасатты болып осуini н 6ip кит соган жол ашар устазда. Qcipece "езжанын аямайтын, езгенщ жанын аялайтын" дэр^ерлерге устаздык етудщ жош белек.
¥стаз-ез ултыныц басты сапалык пайым Heci CKcnin де естен шыгармаганы жен. "Жумак -Ананыц табанында, устаздыц каламында", "Устазды экецнен артык сыйла" деген есиет сездср устаздыц ем1рден алар орнын толыгымен айкындап турары хак.
Халкымыздын гулама ойшыл галымы Эбу Насыр эл-Фараби бабамыздын "¥стаз ез тарапынан кашанда барыиша ынталылык пен табандылык Kopccryi керек. Ойткеш булар - кудды журт айтатын, тамшысымсн тас тесетш су сиякты" деген C63i cpiKci3 сскс туссдк
84
*
Арканьщ тект'1 перзент'1-80 жаста
Турсынбек Кэюшев жэне 1лия Жаканов пен эн туралы сухбат
Ахмет Алдашулы ултжанды жэие улагатты, бшк парасатты устаз, галым. Жиырма жылдай Алматы мcмлcкcттiк дэртсрлср 61л1м1и жетьвдру институтын басцарды, сол жылдары институт мамандарына, эЫресе ез ужымымыздьщ жастарына арнап тэрбиелж мэш зор когамдык; жумыстар уйымдастырды. Казак, улттык эдет-гурып, мэдениет туралы саналуан пайдалы мэжипстер етюздк Ел¡м¡зге енбеп сщген кргам кайраткерлерш шакырып, кызыкды да найдасы зор ксздесулер уйымдастырды. Доркерлердщ бшшдерш толыкдырып, жан-жак;тан о куга келгеп ор салапыц маман дэртсрлершщ басын к;осып, институтта, ез к;алауымен, ана тшм1зде к;азак;тын салт-дэстурлсрш дэрштеп талай дэрютер окып, "кемел дэрнер" болуы уппн аянбай енбектендг
Ахмет Алдашулы к#мк,ор от агасы. Жануясы жараскап Л кап мен Роза Ахметжапкызыпыц онегел! тэрбие алган, парасатты жогары дореже:п маман, макдауга турарлык, бес к,ызы ата-аналарын, отбасыларын бакыт^а болеп, халкыиа адал енбек С11ир1п журген абзал жандар.
85
Г осрлиниммя
Вестник АГИУВ № 2, 2017
Жаны жайсан азамат, белгш галым, улагатты устаз, сепз к;ырлы б1р сырлы Ахмет агамызды 80 жылдык; мсрсйтойымен кугтыкдап, уза к омф, мыкды дснсаулык;, баянды бак;ыг тшеймш. Огбасы аман болып, бала-шагаларынын, цызыгын корт, алдымызда онегсп устаз болып, урпакдарыныц куанышына беленш журс бсрсс скен деймш. Эрб1р ез ултымыздан шык,к,ан устаз-галымдар, мекеме басшылары, мемлекетпк кызметтеп азаматтар осы агамыз сия^ты ез орындарында ултжандылык,, тектшк мшез керсстсс, ел дс, сонымсн кдтар к;огам да тузелер едк
Казак; медициналык, уздкс1з бшм беру университетшщ балалар хирургиясы мен неонатология кафсдрасынын
мецгерушк/, профессор Умешов А.О.
