CC BY
8
БОЛАШАЦ БАЛАЛАР ДЭР1ГЕР1НЕ ЦОЙЫЛАТЫН АЛГЫ ШАРТТАР МЕН КЕЙБ1Р ОЙ
ТОЛГАУЛАР
Турсынов, Сыдыкова С.И.
С.Ж.Асфендияров атындагы Казак ¥лттьщ Медицина Университетi, балалар хирургиясы кафедрасы.
Ата-бабамыз «Балалы Yй базар, баласыз Yй мазар» деген к^даретп сезге, баласы кеп Yйдiн, шацырагы ойын кYлкiге толы, дастарканы мол, пейiлдерi кен, ниеттерi таза, от басы, ошак кастары берекелi деген магана берген.
Халкымыз балаларын шшкентайынан бастап алгыр, мэдениеттi, кiшiпейiл, бауырмал, сезiмтал болып есуге, Yнемi туган туыстарын сыйлап к¥рметтеуге, сейтiп ^рпактан ^рпакка ^ласып келе жаткан дэстYрлер мен салт-саналар негiзiнде тэлiм тэрбие берiп баулыган.
Ал болашак дэрiгерлер Сiздер бiрiншiден Казахстанды, елдi, жердi еркендетiп, кызыгын керетiн осы болашак ^рпакты, ата-бабамыз малын да, жанын да садака кылган елдiн сэбилерiн емдейтiн, вдниедеп ен кастерлi жэне мэртебелi мамандык иесi балалар дэрiгерi боласыздар. Ешншщен, ездерiн де сыркат балага ем жасап, сауга куат берiп Казахстаннын ен басты байлыгы болашак генофондын дамытуга, сонын нэтижесiнде ездерiн де Казахстаннын керкейуiне тiкелей Yлес косасыздар.
Дегенмен де, бiлiмдi де бiлгiр, парасатты да мейрiмдi Казахстаннын болашак балалар дэрiгерi болу Yшiн, бiздiн емiр тэжрибемiз керсеткендей, кейбiр мшдетп алгы шарттар болады. Сондыктан теменде езiмiздiн емiр екшеуiмiзден еткен кейбiр алгы шарттар туралы, бiздiн ой толгауларымыз бен токыгандарымызды белiсудi жен кердш.
Bipinmi - дэрiгер туган жерш, ескен елiн, кандас халкын нак cytoí шарт. Туган жерш, ескен елiн, кандас халкын cyto Yшiн, адам ен бiрiншi езш езi cyto, болашакка бар ммумшндшн салып талпыну, кабiлетiн жеткенше адал енбек ету керек. Дэрiгер ез елш Казахстанын CYЙсе, елдiн болашагы кара кез сэбилердi CYЙсе, бшмдшп мен шеберлiгi, мэдениетi мен парасаты жогары болса, сонда гана жогыры мэртебелi дэрiгер деген атакка лайыкты болады.
Екiншi - дYниенiн барлык асылынын к¥ны сэбидiн бiр тамшы кез жасына т^рмайтынын бiлу керек. Сондыктан болашак балалар дэрiгерi сендер жаны мен тэнi ауырып жылаган сэбидi дер кезiнде уатып, кез жасын к¥ргатуга эр кашан дайын болындар.
Yшiншi - дэрiгер болганша, дэрiгер болган сон да емiр бойы оку кажет - «оку шырак, бiлiмсiз тYнек» дейдi той г^ламаларымыз.
Scientia potentia est БШм - K¥дiреттi куш
Твртiншi - болар, талабы бар дэрiгер кеп окиды, бiлiмнiн нэрiмен сусындайды, ^стазынан кеп с^райды, онын сонынан еред^ Yйреткеннен Yйренедi, кеп кередi, окыганын токиды.
Non scholae sed vitae discimus АлFа умтылмау, кейiн шепну деген свз
Bccíiiiiií - бiр рет, он рет кайталап окыганынды кYнделiктi ж^мыста он рет, жYЗ рет ерiнбестен кере бер - «он рет еспгеннен, бiр рет керген жаксы » немесе «кере кере, кесем боласын».
In poetis non Hoemro soli locus est Акындар арасында Гомерден баскага да орын бар
Алтынша - емiр бойы бшгеннен Yйрен, бiлмегендi Yйрет (ол да оку).
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto взщ бiлгеннен уйрен, бiлмегендi уйрет
Жетiншi - ж^мысты ынтамен, жанынды салып iсте - «енбек етсен ерiнбей, абырой атак келедi тiлiнбей».
Сегiзiншi - жас кYнщнен бастап жэне кария болып кез майын таусылганша гылым iзде - « гылымнын тамыры ащы, жемiсi тэттi». Fылым м^ра.
«Рылым таппай мактанба, Орын таппай баптанба, К^марланып шаттанба
Ойнап боска кYлуге»... деп есиет айтып кеткен Абай атамыз.
ТоFызыншы - емiрде «окыган кеп бiлмейдi, токыган кеп бiледi» деген принципп ^ста. Hominis mens discendo alitur et cogitando
Адам акылы окумен жэне ойлаумен тольнады
Оныншы - шипагерлiктiн аламан бэйгесше косылып ап «далактап» шаба бермей, эр кез алды артына карап, iстеген iсiннiн нэтижесiн зерделе.
Он бiрiншi - ауруды емдегенде езще женiлдiк iздеме.
Per aspera ad astra Тар жол, таЙFак кешу аркылы жулдыз бол.
Он екiншi - дэрiгер болу Yшiн арын таза, мейрiмiн мол, сезiмiн нэзiк, жYзiн жылы, сезiн зердел^ ойын карапайым, элпетiн эрлi, сезщ жагымды, езiн сабырлы болу зан.
Он Yшiншi - пайда ойламай, ар ойлаган дэрйердщ басына бак тayып конады.
Praemia cum poscit medicus, sathan est Пара aлFa дэр^ер - шайтан
вшшшке орай, кaзiр де кейбiр шала сayaтты, арсыз, жaлкay, уяттан тул эрiптестерiмiз сырты ж^1лт^1раганымен, iстегендерi айткандарына, айткандары iстегендерiне, сeйлеген сeздерi iс эрекетiне сай келмей сол аппак кардай ак xaлaтты кап кара кылып ластап жур. Ондайдан ayлaк, таза болындар.
Он твртiншi - сыркат сэбиде тэн жарасы ауыруынан, жан жарасы - YPей мен коркынышы басым болады. Сондыктан сыркат сэбидiн тэнi мен жанын бiрге емде. Тэн жарасы мен жан жарасынын шипaгерi бола бшген Дэрiгер сэби жанынын арашасы бола алады !
Он беciншi - ар ойлаган дэртердщ емдеген сэбш тез сayыFaды, пайда ойлаган «баксынын» ayрyы ушынады. Мундай эрi жaлкay,эрi бiлiмсiздер туралы Абай атамыз Yшiншi кара сeзiнде былай деп жазылган « Эрбiр жaлкay кiсi - коркак, кайратсыз тартады; эрбiр кайратсыз - коркак, мактангыш келедi; эрбiр мактаншак -коркак, акылсыз келедi; эрбiр акылсыз - надан, арсыз келедц эрбiр арсыз - жaлкay болады» деген.
Он алтыншы - «енбектщ тYбi зейнет» деген eсиеттi акикат екенiне сен.
Он жетiншi - eмiрдiн геометриялык прогрессiне сабактас болгьщ келсе «сен бYгiн бiр баланы емде, ертен ол он баланы» емдейд^
Он cегiзiншi - кейбiреyлер инститyттa калай окыган деп емес, мектепп калай бiтiрген деп тан калып жYрмесiн.
Volentem ducunt fata, nolentem trahunt Бiлiмдiнi тaFдыр жетелейд^ ал жалкауды CYЙрейдi
Он тоFызыншы - ayкaтты «кeш басы» болганша, бiлiмдi, бiлiктi, абыройлы маман бол. Аукаттын жayы «жут», бiлiмдi кандай «жay» болса да карсы шабатын батыр.
Vita sine litteris - mors est Fbt^biMcbo eMip - тул
Жиырмacыншы - керi кетер «бала» - бэрiн «бiледi», Yйреткеннен кашады, устазынан коркады, керi тартпа жалтак, терiсi калын, ой eресi тар, сырты бYтiн, iшi тYтiн, бетi жылиыр, карны ток, уайымы жок болады. Сол кaзiргi жaлкay, бiлiмсiз, ынтасыздар туралы 19 гасырда Абай атамыз:
Кеселдi жaлкay, кылжакбас Эзiр тамак, эзiр ас Сыртын пысык, iшiн - нас Артын ойлап уялмас- деп жазган.
Бiрaк одан eзгере койган ештене жок-ay деймiн - «баягы жартас бiр жартас».
Абай атамыз тогызыншы ^зшде «Осы мен eзiм - казакпын. Казакты жаксы кeрем бе, жек мрем бе?» деген сурагы бар. Бiз де «осы стyдентердi, болашак дэрiгер интерндердi жаксы кeремiз бе, жек кeремiз бе ?» деп кейде eз-eзiмiзден сураймыз.
Жayaбымыз - окыйтын, бiлiмге талпынган стyденттер мен жас дэрiгерлердi eте жаксы кeремiз, болашакта зор Yмiт кYтемiз. «Ат туягын тай басар» немесе «акыл жастан, асыл тастан» дейдi гой казак атамыз, оку бiлiм iздеп талаптангандарын, мандай телрерiндi тeгiп енбектенгендерщ болашакта зор табыска жетесiндер. Соган сенемiз.
Абай аталарын «болмасан да уксап бак» деп айткандай, eз елiн Kэзaxстaндa да Yлгi тутатын галым педиатриялар мен балалар xирyрггaры баршылык. Олар педиатрия жэне балалар xирyргиясы гыл^1мын дамытуга зор енбектерш сiнiрген маркум галым профессорлар Т.Н.Никонова, А.И. Авенирова, З.Х.Мажитова, К^Д.Кожаканов, С.Н.Ешмуxaмбетов, балалар xирyргиясы мен педиатриянын непзш салушы академик К.С.Ормантаев пен профессор Н.А.Барлыбаева, бYгiнгi балалар аурулары кафедраларынын менгерyшiлерi мен профессорлары Б.Х.Хабижанов, А.БДанатбаева, Т.А.Жумабеков, Е.Т. Дадамбаев, F.F.Kуттыкожaновa, Б.Д. Тастанбеков, Т.М.Иманбаева, А.С.Садыков, С.С.Сэрсенбаева жэне тагы да eздерiндi окыткан баска устаз галымдар. Сендер болашакта сол галымдар сиякты Fылыми-тэжрибелiк жумыста табыска жетепндерщзге бiздiн еш кYмэнiмiз жок.
Ал ой eрiсi толы, бiрaк ынтасыз, керiтaртпa жалкау, бiлiмге куштарлыгы аздау студентер мен жас дэрiгерлердi жэй айтканда eте унатпаймыз. Осы шалыс баскандарды тYзелетiн шыFaр деп сенемiз. Сeйтiп келесi жылы келетш студентер мен дэрiгер интерндердi жаксы адретш шыFaрмыз деп Абай атамызша Yмiттенемiз.
Естерiнiзде сактаныздар, eмiрде бiр сэбидiн ауруын дурыс aныктayFa немесе оны тиiмдi емдеуге септiгiн типзген дэрiгер бакытты шипагер болып саналады, OFaн адамнын aлFысы мен ^кин нуры жауады. Естерiнде болсын - сэбилер eте тaлFaмпaз: ол сенщ тулFaнды, келбетiндi, жYрiс турысынды айкын байкап , жYрегiннiн жылылыFы мен мейiрiндi сезiп турады.
