Научная статья на тему 'НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО ТАДЖИКЕНОВ ВАЗОБСКОЙ ДОЛИНЫ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ Р.Л. НЕМЕНОВОЙ'

НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО ТАДЖИКЕНОВ ВАЗОБСКОЙ ДОЛИНЫ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ Р.Л. НЕМЕНОВОЙ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
25
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАРОДНЫЕ ПРОМЫСЛЫ / КУЗНЕЧНОЕ ДЕЛО / ГОНЧАРСТВО / ТКАЧЕСТВО / РЕЗЬБА ПО ТАРЕЛКАМ / МАСТЕРА / ЭТНОГРАФИЧЕСКАЯ ЭКСПЕДИЦИЯ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Олимова Ширинмох Джурабековна

В данной статье отражен вклад известного фольклориста 20 века Р.Л.Неменовой в изучение народных промыслов варзобских таджиков. Основной целью исследования статьи является труд этнолога Р.Л. Неменовой «Таджик Варзоба (Таджикони Варзоб)». Данная работа опубликована на основе полевых исследований этого этнолога, имеет высокую научную ценность и считается неоспоримым источником в изучении этнографии варзобских таджиков. В статье рассматривается кузнечное, гончарное, ткацкое, прядильное, швейное и деревообрабатывающее искусство варзобских мастерских с точки зрения Р. Неменовой, а также для сравнения приводятся некоторые цитаты М. С. Андреева.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOLK CREATIVITY OF THE TAJIKS OF THE VAZOB VALLEY FROM THE POINT OF VIEW R.L. NEMENOVOY

This article reflects the contribution of the famous folklorist of the 20th century R.L. Nemenova to the study of folk crafts of the Varzob Tajiks. The main purpose of the study of the article is the work of the ethnologist R.L. Nemenova «Tajik Varzoba (Tajikoni Varzob)». This work was published on the basis of field research by this ethnologist, has a high scientific value and is considered an indisputable source in the study of the ethnography of the Varzob Tajiks. The article discusses blacksmithing, pottery, weaving, spinning, sewing and woodworking art of Varzob workshops from the point of view of R. Nemenova, as well as some quotes by M. S. Andreev for comparison.

Текст научной работы на тему «НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО ТАДЖИКЕНОВ ВАЗОБСКОЙ ДОЛИНЫ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ Р.Л. НЕМЕНОВОЙ»

Х,УНАРХ,ОИ МАРДУМИИ ТОЧИКОНИ ВОДИИ ВАРЗОБ АЗ НИГО^И Р.Л.НЕМЕНОВА

Олимова Ш. Ц.

Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Дониш

Точикон аз зумраи мардумони бумии Осиёи Марказй ба хисоб рафта, бо таърихи кухан ва тамаддуни гании худ дар рушди фарханги минтака ва чомеаи чахонй хиссаи бузург гузоштаанд. Ва ин боис гардидааст, ки му^аккикон ва мусташрикин кай^ост ба ин гав^ораи тамаддун диккат чалб карда, осори гаронмояи тамаддуни форс-точикро беш аз мо ба риштаи та^кик кашидаанд.

Дар шароити кунунй, ки ча^онишавй бо суръат чомеа^оро фаро мегирад, руз аз руз та^дид^ои наве чун ифротгароиву терроризм тамаддун^ои модернро та^дид мекунад, ягона ро^и мукобала бо ин гуна та^дид^о таквият бахшидани корхои илмй-тахкикотй оид ба таъриху фарханг ва аз тарики он таваччу^и бештар додан ба баланд гардидани хисси ватанпарастй ва чахонбинии фархангии мардум махсуб меёбад. Тан^о бо такя ба мероси гаронба^ое, ки аз ниёгон ба мо расидааст, метавон ^аргуна кушиши ноором сохтани чомеа ва ба суйи ча^олату томгарой ва таасубу рукуд кашонидани чомеаро бартараф кард.

Хунар ва хунармандй таърихи беш аз панчхазорсоларо ба хамрох дошта, дар масири таърих чузъи таркибии фарханги хар халку миллат будааст. Точиконро муаррихи бузурги халки точик Мухаммад Ч,арири Табаристонй дар радифи шаш миллати хануз аз ахди бостон сохибтамаддун шомил намуда, хиссаи назарраси эшонро дар рушди фархангу хунари минтака муфассал арзёбй намудааст.

Пас аз истилои Осиёи Миёна Русияи подшохй чихати ба даст овардани сарватхои табий, ашёи хом ва дигар манбаъхои даромади минтака зиёиёну дипломатхо ва дигар шахсони хукукй ва сиёсиро дар хайати экспедитсияхои илмй-тахкикотй сафарбар менамуд. Махз хамин экспедитсияхои илмй-тахкикотй заминае барои чалб гардидани варзидатарин шаркшиносни рус дар корхои илмй-тахкикотии доимй дар минтака, ташкил шудани пажухишгоххо, рушди илмхои бостоншиносй, мардумшиносй ва умуман таърихнигории ватанй мегардад. Р.Л.Неменова аз зумраи чунин шаркшиносони сарсупурдааст, ки ба омузиши таъриху фарханги точикон марок зохир намуда, умри хешро дар ин росто бахшидааст. Мавсуф фаъолияти асосиашро дар Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи улуми ЧШС Точикистон сипарй намуда, бештар ба омузиши этнографияи точикони водии Х,исор машгул шудааст. Дар ин замина аз натичаи тахкикотхои сахроии Р.Неменова асаре зери номи «Таджики Варзоба (Точикони Варзоб)» руйи чоп меояд, ки хднуз хам киммати илмии худро аз даст надодааст. Шиносой бо маводхои экспедитсияи мардумшиносии точикони Варзоб аз бойгонии Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии АМИТ, ки соли 1962 тахти сарварии Р.Неменова баргузор гардидааст, исботи гуфтахои болоро дучанд мекунад [1, 67]. Дар байни маводхои экспедитсияи мазкур махсусан аксхои хунармандони дехаи Калони чамоати дехоти Зиди: усто Махмад Х,асан шикорчй ва хунарманди кулолгар Биби Марямро вокеан хам нотакрор аст.

Дар Варзоб, хунармандй ва хунархои хонагй аз кадим рушд ёфтааст, ки ба эхтиёчоти ахолии дехот хидмат мекарданд. Махсулот хам барои сокинони дехот ва хам барои сокинони дигар дехахо, инчунин дар ярмарка ва бозорхои водии Х,исор (асосан махсулоти хезум ва кулолгарй) истехсол карда мешуданд. Худи дехаи Зимчуруд маркази истехсоли хунархои дастии Х,исор дар якчоягй бо ^аратог буд, аммо дар айни замон бисёре аз намудхои он аз байн рафтаанд, дигарон то хол кисман вучуд доранд. Маълумоти мухими этнографии марбут ба истехсоли хунархои дастй, ки дар достонхо ва хуччатхои таърихй сабт шудаанд, аъзои экспедитсия дар дехахои чамоати Зимчуруд чамъоварй карданд. Корхои охангарй - Бисёрихо бовар доранд, ки дар минтакахои кухистонй ва доманакухй кандакорй суст инкишоф ёфтааст. Масалан, дар кори Р.Л. Неменова «Точик Варзоб» нишон додааст, ки коргоххои охангарй дар Варзоб дар соли 1962. вучуд дошт, ба истиснои Харангон, Чорбог, дехаи Такоб. Аммо, маводи мо чизи дигарро нишон медиханд. Дар дехаи Зимчуруд, охангар Махмадулло Рачабов, ки дар як гузари мобайн зиндагй мекунад, хам ба кандакорй ва хам дуредгарй машгуласт.

Устоди меросй аст ва бобояш усто Рачаб бо санъати худ дар минтака машхур буд. Дар давраи экспедитсияи этнографии соли 1962 дар Варзоб, диалектолог Р.Л. Неменова бо у вохурд ва баъдтар дар бораи у дар китоби худ хабар дод.

Дар байни точикони нохияи Варзоб аз замонхои кадим хунархои хонагй барои конеъ сохтани ниёзхои хочагихои одди дехот тахия шyда бyданд. Махало™ устохо ва занони хунарманд хам барои хонаводвхои худ ва хам барои сокинони деха истехсол мешуд ва танхо дар баъзе холатхо махсулоти устохое, ки дар хунархои худ махорати баланд ба даст овардаанд, на танхо дехахои худ, балки дехахои атрофро фаро мегирифтанд ва хатто дар бозорхои Х,исор ва Душанбе пайдо мешуданд (он асосан аз чуб ва кулолй OFOЗ ёфтааст).

Шаклхои асоси хунармандй, ки дар Варзоб мушохида мешавад, бофандагй, истехсоли махсулоти хезумй ва кулолй мебошанд. Мувофики маълумоти тадкикот ва дар адабиётхо дар бори хунармандй дар ин минтака, ба истиснои тавсифи мухтасари турхо дар миёнаи Варзоб, инчунин баъзе маълумот дар бораи пахн кардани хунархо занона, пеш аз инкилоб да Варзоб пахнкунии хунархои васеъ вучуд надошт ва хамаи ин хунархо буданд.

Рушди ин сохахо бо самти фаъолияти иктисодии ахолй, захирахои табии ва то анъанахои марбут ба пайдоиши гуруххои муайяни ахолй муайян карда мешавад. Дузандагй дар Варзоб бо рушди сохаи чорводорй ва як мавчудияти хар як ашёи хом барои нассочй аз пашм алокаманд аст: Дар гузашта бофтани пахта дар доманакуххои Х,исор ва танхо кисман дар дехахои кухи чой дошт.

Коркарди чуб аз хисоби фаровонии растанихо, аз чумла он намудхои дарахт, ки барои истехсоли ашёи рузгор аз чормаFЗ, арча, бед, сафеддор ва Fайра тахия шуданд. Аммо агар бофандагй дар хама чо пахн мешуд, пас коркарди чуб танхо дар дехахои алохидаи минтакаи кухии минтакаи Варзоб дастрас буд.

Кулолгари танхо дар байни фолклорхои занона маъмул буд: дар байни категорияхо дар Зидди ва Такоб дар байни яFнобихо ва то андозае дар байни кулобихо, гуруххои варзобй, сугути хеч гох ба кулолгарй машFyл нашуданд, гар чанде, ки гил ва хок барои сафолин дар хама чо ба микдори кофй дар Варзоб мавчуданд. Илова бар ин хунармандоне ки мо дар Варзоб номбар кардем, устопарасти низ ба вукуъ меояд, аммо он хам дар куххо ва хам дар дехахои наздикухии он хеч гуна таракиёти васеъро ба даст наёвард.

Чи тавре ки Р.Неменова кайд намудааст «Айни замон ахолии занони дехаи Калон ба Fайр аз зироаткорй, боз ба гулдузй бофандагй машFyланд. Масалан, занон дар хонаи усто ^аландара халтахои чойпазй, руйпушхо барои оинахо, шаркхои камар ва Fайра. Зани Даврон Ниёзов инчунин ашёхои калонро ба монанди пардаи туй барои оиладарони ва навхонадорон оро медихад. Яке аз онхо (3x4 м), ки ба аъзои экспедитсия нишон дода шуда буд, як намуди анъанавй буд: матои абрешими сурх, ки дар маркази он розетхо бо дузиши вестибула ороста шудаанд. ^ариб дар хама хонахо шонахои Дукон барои тасмахои бофтаи хоки зияки ё доначае мавчуданд, ки поёни шалвари занонро оро медиханд. Дар айни замон, онхо дар шакли раххои васеъ ва танг сохта шудаанд, ки бо салиб гулдузй карда шудаанд. Бисёре аз занон ба пашми бофандагй, инчунин кардиганхо ва свитерхо машFyланд, зеро зимистон хеле хунук аст» [2, с.29].

Оид ба бофандагию ресандагии хунармандони минтакаи мазкур мавсуф чунин овардааст, ки пойафзолхо бо колинхо ва накшхои рангоранг асосан аз пашми фабрика ё риштахои синтетикй бо рангхои дурахшон анилин, ки дар Душанбе харида мешаванд, бофтанд. Баръакси чуробхои Помир, онхо дар охири тасма надоранд. Fайр аз ин, хунармандон чуноне, ки дар Бадахшон на бо сузанхо бофтан, онхоро бо риштаи матоъ мебанданд [2, с.Зб].

Бо боварй гуфтан мумкин аст, ки Зиддй холо хам яке аз минтакахои нодири кишвар мебошад, ки дар он ба хунархои анъанавй таваччухи махсус зохир мешавад, махсулоти дастй на танхо кадр карда мешавад, балки дар хаёти хамаруза фаъолона истифода мешавад. Бар хилофи сокинони чойхои дигар, зиддечихо бисёр чавохироти тиллоро намепушанд. «Онхо бо махтобй хасу сафолхои сиёх ва кахваранг, лентахои пашмй барои бастани кудакро дар гахвора дастбандаки гахвора мебанданд, тавре ки дар Дарвоз ва Каратегин сохта шудаанд» [2, с.44]- кайд намудааст Р.Неменова.

Мардумшиноси мазкур дар боби хунархои мардумии точикони Варзоб курокдузй ва гулдузиро низ зикр намуда, дар чое мефармояд «то чанде пеш дар дехаи Куктепа дар байни яFнобихо дузандагии курокдузй ва гулдузй бо риштаи сиёх ё кабуд васеъ пахн шуда буд. Онхо болишт, руйпуш, курпача ва Fайра медухтанд. Х,оло онхо ба махсулоти заводй, аксар вакт аз асли Чин, ки дар бозорхо ба таври фаровон муаррифй мешаванд, рох доданд» [2, c.47].

Оид ба кулолгарии точикони Варзоб Р.Неменова аз устохои дехаи Х,азора ёд мекунад. Диккати уро асосан занони кулолгари дехаи мазкур чалб карда, оид ба ин хунари мардумй муфасал шарху тавзех додааст. Чунон чй, кулолгарии занона хамеша дар дехаи разора маъруф буд, ки дар он мухочирон аз ^аратегин, Рамит ва Шахритуз зиндагй мекунанд.

Тибки иттилои хабардиханда Сафаров Мирхочи (таваллуд 1931), занхо дар ин чо хамеша кулолгарй мекарданд, зеро дар дуртар аз деха кухе бо гили сурх мавчуд аст, ки барои кулолгари мувофи; аст. Дар асри ХХ, хунармандони мохир сокинони дехахои Х,азор Анор, Ситор, Зайнаб, Шириф дониста шуда, тагора ва кузахоеро барои истифодаи хамаруза, барои об ва шир, як косаи сарпуш ва гайра сохтаанд. Х,оло ин хунармандй дар дехахо комилан нопадид шудааст, зеро махсулоти сабук ва пластикии Эрон ва Чин барои сокинони махаллй кулайтаранд. Дар онхо, чун коида, танхо занони пиронсол либос мепушанд. Аксарияти ахолии занони дехот либоси ба ном монандро мепушанд: либоси шуравии шуравй дар юги. Шалвор ва либосхо аз матоъхои дарачахои гуногун ва рангхои гуногун, асосан аз тасвирхои нав, синтетикй сохта шудаанд, зеро онхо дар хаёти харруза кулай мебошанд: онхо доге намерасонанд, ба осонй шуста мешаванд ва ба охан ниёз надоранд. Чехраи Зиддинзанхо пушида нест1.

Дар кулоххо, сокинони махаллй умуман косахонаи сар мепушанд ва аксар вакт бартарй доранд, ки сархои худро бо камараки хурд ва пешона часпонанд ва аксои онро аз пешонй часпонанд. Баъзан дар болои онхо як гарданаки калони сафед мепартоянд, ки яке аз кисмхои сар ва дахонро мепушонад ва кисми дигараш дар кафои сар собит мешавад. Баъзе сокинони Зидди сархои худро бо шарфхои калон мепушонанд, ки дар он шумо таъсири бозори муосирро дида метавонед, ки навъхои гуногуни пилхои гуногунро, ки дар Х,индустон ва Покистон маъмуланд, пешниход мекунанд [1, 68; 2, 49].

Бояд кайд кард, ки баъзе духтарони чавон дар синни издивоч аллакай хичоб мепушанд, эхтимол барои таъкид кардани пархезии худ. Дар махфияти болой дар хонаи усто ^аландар, хама занхо дар тан либоси сабук доштанд, ру ва гарданро ошкор мекарданд, дар холе ки духтари чавони мучарради у Сарвиноз Сараева руймолро ба шакли сатр бастааст.

Либоси духтарон ба либосхои занони калонсол монанд аст. Аксар вакт онхо либосхои чопшударо дар юги ё аврупоихо мепушанд. Баъзан муйхо ба пилкак хурд мепушанд, ки бопулак махтобй оро дода шудаанд. Яке аз духтарон мохвораи хозиразамони Чинро бо чормагзхои анъанавии хурд мохирона муттахид мекунад. Мардон асосан либосхои аврупой мепушанд: курта, шим, курта. Сокинони кухансол баъзан унсурхои парокандашудаи костюмхои анъанавии миллиро мепушанд, масалан чомаи сабуки хокистарии чагман [1, с.68; 2, с.62].

Ахолии мардонаи Зидди мисли дигар мардони точик сарашонро бо токи намепушонданд, аммо онхо ё хадди акалли аракчин аз суфи сафед, ки барои ичрои Х,ач тархрезй шудаанд, мепушиданд, зеро кисми зиёди ахолии Точикистон мекушанд, ки мукаддасоти мусулмононро зиёрат кунанд. Пушидани як модели ягонаи сарпуши мусалмонй ба мардони мард имкон медихад, ки мансубияти худро ба ягон чомеаи муайян нишон диханд.

Ин дар костюмхои муосири писарбачагоне, ки танхо либоси аврупой мепушанд, инъикос меёбад, аммо дар мохи Рамазон ва хангоми хондани намоз онхо сарашонро на бо токии анъанавии точикй, балки бо либосхои сафед ва пахта, ки асосан аз хач оварда мешаванд, мепушонанд. Ангуштони ин шакл воситаи муайяни шинохти худшиносии сохиб мебошанд, зеро ин ба мансубияти он ба уммати умумичахонии мусулмонй, ки мудро такозо мекунад, таъкид мекунад. Ин хатто дар ичрои расму оинхои динй мухимтар аст. Шляпахои анъанавии точикй дар ин замина танхо хамчун як холати махсус амал мекунанд.

Асосан хама махсулоти хурокворй ва саноатй ба Зидди аз Душанбе ворид карда мешаванд. Бо ин сабабхо, дар дехот, хануз хам савдогарро мебинанд, ки ба хонахо меравад ва молхояшро аз атриёт, косметика ва шарфхои сабук пешкаш мекунад. Х,ама чамоатхо барои заноне пешбинй шудаанд, ки чун коида, хеле кам аз хонахои хамрохи мардхо мераванд ва аз ин ру ба бозор ва магозахо дастрасй надоранд.

Аъзои экспедитсия бо яке аз чунин хунархои одатй дар дехаи Калон вохурданд ва у дар кучахо кадам мезад ва номхои молхои худро бо овози баланд дод мезад: «туш, пудра, румяна, тен!» ва гайра. Савдогар дар дасташ ду халтаи азиме буд, ки вазнинии он ба у бори гарон буд.

Зимчуруд дехаи дигари Врзоб аст, ки аз тахкикоти этнографии Р.Неменова дар канор намондааст. Дехаи мазкурро низ аъзои экспедитсия давр зада, маводи фаровон оид ба сару либос, хурокхои миллй ва хунармандй чамъоварй намудаанд, ки аз маводхои ба даст омада, танхо фишурадаи он дар китоби мавриди назар инъикос ёфтаасту халос, бокй дар бойгонии Институт махфуз аст.

Рушди махсуси охангарй дар Зимчуруд то солхои 30-40-и асри XX ба мушохида мерасид. Тавре Махмадулло Рачабов шарх дод, устохонаи охангарро аз соли 1800 бобояш сохтааст. Х,оло вай худаш дар шахси писари 15-солааш ^урбоналй, ки аллакай дуредгариро

аз xyд кардааст, шогирд дорад. Х,оло Махмадулло Рачабов дар кори xyд дастгоххои баркиро истифода мебарад, ки ба y имкон медихад тавархо, досхо, камонхо, белхо, кетманхо, кафшхо ва f.

дар китоби «Точикони Варзоб»- Р.Неменова такрибан 200 номгуи махсулоти металлй, сузанхо ва дигар ашё ва меxанизмхои калонхачм, ки ба хунархои мардyмии точикони Варзоб таалyк дорад гирдоварй шyдааст.

Тибки ахолии махалй усто пас аз инкилоб ин чо маърyфият пайдо кард, зеро танхо он вакт тахвили охан дар Варзоб дастрас 6уд ва танхо баъд аз инкилоб устохои ин хунар пайдо шyданд. Бо ташкили xочагихои коллективи устохо ва дехконони колxозчй аз хисоби махсулоти xyд рузи корй мегиранд. Дар тули солхои тахкикот (1962-1963) мо дар кухи Варзоб як дукони усто дар дехаи Калони (Зидди) ро дидем, ки дар он як усто бо ёварии xyд кор мекард. Дар Варзоби-Боло ва ё дар Варзоби миёна ягон усттонаи охангар набуд. Дар минтакаи кухии Варзоб устохо хамчун як кисми yстyxонхои таъмири коллективхои калон дар Харангон ва ЧорбоF кор мекунанд ва дар заводи Такоб низ чунин устохо хастанд.

Р.Неменова дар китоби мазкур аз одатхои устохои Зидй чунин як лахзаро, ки xоси кариб хамаи устохои водии Х,исор аст, зикр намудааст «Маросими баракат дасти пок додан (ба истиснои ба дасти сарпарасти пирон додан) чунин буд; як тобистон усто Худойназар хангоми кор кардан ба калъаи Х,асан омадааст ва гуфт, ки ба y баракат xохам дод. Бегохи хамон руз дар xонаи Х,асан як гусфанд кушта шуд, ва барои пиронсолон аз деха тухфае барпо карда шуд. Пас аз дуо xондан ба Х,асан либоси усто доданд, баракат бояд ба даст оварда шавад, вагарна мувофики ривоят, усто кор намекунад ва y бо нокомй ба даст меояд» [2, с.б8].

Дар солхои баъдичангй шумораи охангарон хамчун симои асосй як бора кам шуд, зеро нолозим буданд, ки аксари тачхизоти кишоварзй дар айни замон коргох, буда дар бораи дигар асбобхои xочагй тавар, корд ва Fайра низ гуфтан мумкин аст.

Бофандагй (таррохи) аз чумла бофтани паxта дар байни точикони Варзоб, аз дигар минтакахои кухии Точикистон фаркияти xосе надорад. Тафавути асосиро бояд ба назар гирифт, ки зохиран дар Варзоб мавчуд набудани фарханги баланди истехсоли матоъхои хунармандии паxта, ки бо бофтани Х,исор, ба xyсyс ^аратоF ва Кулоб xос аст.

Бо вучуди ин дар дехахои калонтар номхои бофандагони мохиртарин то хол дар ёд мондаанд ва гузашта аз ин онхо одатан мегуянд, ки онхо санъати бофандагиро дар ^аратоF омyxтаанд. Танхо дар Харангон ба мо гуфтанд, ки дар дехаи Чанор як зани хунарманди косиб, ки аз шавхараш бофандагиро ёд гирифтааст ва ба ин хунармандй машFyл аст. Карбос ва алочакарбос аз ресмонхои коFази бофтаанд, xyди хунарпешаро карбосбоф, ё бофанда номиданд.

Устохои маъруфи бофандагони карбос дар Харангони миёна, Баковул, Новобод, ЧорбоF, Дахана, Варзоб-калла дараи Очук, Зимчуруд, Хушёри, Такоб буданд. Mаxсyсан дар оxири асри гузашта дар Такоб ду бофанда машхур буданд; Худойберди ва Ахмади варзобй. Онхо бо кори нозуки xyд машхур буданд. Мутассифона, мо натавонистем намунахои кори онхоро бубинем ба истиснои чомаи кухна бокимондахои либоси занона, ки xалта дyxта шуда буд [2, с.76].

Дар дехахои наздикухй чарxхои ресандагии як намуди Осиёи Марказй буданд ва риштахои ресандагй дар атрофи зyFyт печонида шуда буданд. Сипас риштахо ба атрофи дарxт баста шуда, сипас ба махфилхо баста шуданд, онхо карбосро xyдашон ранг карданд, риштаро дар оби чушон Fyтониданд ва пас аз чанд муддати онро чушонидан уро xyшк карданд. Ин раванд ба ранг кардани яксонии ришта мусоидат кард, дар xотираи пиронсолон, рангхои матоъ ба бозорхои Х,исор ва Душанбе аз AфFOнистон оварда мешуданд.

Дар Варзоби боло ва миёна пушишхо, алокаи бофташуда барои пойафзоли махаллй ба мисли чорук мебофтанд. Аз пашми буз, ки бо гусфанд омеxта мешаванд, онхо ресмонхо ва бандхо месозанд ва барои бори гарон xалтахо яъне чувол омода мекарданд. Коркарди пашм тайёр кардани он ба ресандагй ва xеле бофандагии Варзоб аз чониби занхо новобаста аз намуди пашм ичро карда мешавад. Раванди истехсолии кулолгарй, тайёр кардани гил, дар оташ гузоштан дар маколаи Е.М.Печерева омадааст ва инчунин кулолгарии занхо бошад аз чониби Н.Н. Ершов дар маводи ^аротегин ва Дарвоз нашр шудааст. Мо танхо бо якчанд шарххое, ки маълумоти нашршударо илова мекунанд, махдуд мешавем [1, с.69].

Коркарди чуб ва гардиш дар гузашта дар Варзоб xеле васеъ инкишоф ёфтааст. Бозгашт дар соли 1925, M.C. Андреев, ки дар водии дарё харакат мекард, диккати хозиронро ба токхо чалб кард, ки вай дар якчанд чойхо воxyрд. Вай шархи муктасари чараёни кор дар чунин як мошин ва маълумотро дар бораи фуруши махсулот дод. Тибки маводи мо, хунармандоне, ки ба истехсоли махсулоти хезум машFyл буданд, дар дехахои кисмхои боло ва миёнаи водии дарё буданд. Варзоб, яъне. дар каламрави шахракхои варзоби ва каратегини. Барои яFобитхо

ин тичорат тараккй накардааст ва умуман хунармандони махсулоти чубй низ вучуд надоштанд, зеро дехахои онхо дар минтакахои беодам ва дур аз дарёхо чойгиранд.

Устодони машхур, ки махсулоти онхо хатто ба бозорхои Х,исор ва Душанбе расидаанд, дар шахрхои Хушёри, Бегар, Зимчурут ва Такобе буданд. Махсулоти онхо дар тамоми водй фарк мекард. Х,амин тавр, сокинони Харангон, Чорбог-хама тавокхои чубиро аз устохои Миёнаи Варзоб гирифтанд.

Номхои бисёр устохо - гардишгарон (тавоктарош) дар охири асри гузашта ва инчунин нимаи аввали асри ХХ дар хотираи ахолй нигох дошта мешаванд ва махсулоти онхо, ки дар баъзе оилахо дастрасанд ва то хол истифода мешаванд. Дар замони хозира (1961-1963) махсулоти хунархои хунармандй, алахусус асбобхо тадричан ба махсулоти заводй иваз карда мешаванд, дастгоххои чубии кишоварзй аз шудгор, гузапоя, белхо бештар боэътимод шуданд ва аз асбобхо - гахворахои кудакона, ки то ба хол ба таври сунъй сохта мешаванд бокимонда устохо.

Х,амин тавр, хунархои мардумии точикони Варзоб аз чониби ин бонуи хирад ва донишманди_фархехта Р.Неменова ба пуррагй мавриди пажухиш карор гирифта, маълумоти чамовардаи У сарчашмаи муътамад оид ба омузиши этнографияи точикони Варзоб ба хисоб меравад. Анчом ёфтани чунин тахкикот боиси зам гардидани сахафоти чадид дар улуми таърихнигории ватанй, пеш аз хама мардумшиносй махсуб меёбад.

АДАБИЁТ

1. Додхудоева Л., Джураев Н. Личный фонд Р.Л. Неменовой: эпистолярное наследие и другие документы// Муррих, № 2 (65) 20016- С.67-70;

2. Неменова Р.Л. Таджики Варзоба Институт истории, археологии и этнографии им. А. Дониша АНРТ. / Р.Л.Неменова -Душанбе, 1998. 250с.

3. Промтов А.Н. Геоморфологический очерк басейна р. Варзоб // Очерки по географии Таджикистана. /

A.Н. Промтов -Душанбе, 1959.

4. Расторгуева В.С. Очерки по таджикской диалектологии // Варзобский говор таджиксгого языка. /

B.С.Расторгуева - М. 1952. - Вып. - С. 21-22.

Х,УНАРХ,ОИ МАРДУМИИ ТОЧДКОНИ ВОДИИ ВАРЗОБ АЗ НИГО^И Р.Л.НЕМЕНОВА

Дар мацолаи мазкур са^ми мардумшиноси маъруфи асри ХХ Р.Л.Неменова дар омузиши ^унар^ои мардумии тоцикони Варзоб инъикос гардидааст. Ме^вари асосии пажущши мацоларо асари мардумшинос Р.Л.Неменова «Таджики Варзоба (Тоцикони Варзоб)» ташкил медщад. Асари мазкур дар асоси тащицотуои са^роии мардумшиноси мазкур руйи чоп омада, циммати баланди илмиро сощб аст ва дар омузиши этнографияи тоцикони Варзоб сарчашмаи раднашаванда ба щсоб меравад. Хунархои о^ангарй, кулолгари, бофандагй, ресандагй, дузандаги ва чубкории тоцикони Варзоб аз нигощ Р.Неменова дар мацола матрац гардида, инчунин барои муцоиса баъзе ицтибос^о аз М.С.Андреев оварда шудааст.

Калидвожахр: ^унар^ои мардуми, о^ангарй, кулолгари, бофандагй, табацтароши, устохо, экспедитсияи этнографи.

НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО ТАДЖИКЕНОВ ВАЗОБСКОЙ ДОЛИНЫ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ Р.Л. НЕМЕНОВОЙ

В данной статье отражен вклад известного фольклориста 20 века Р.Л.Неменовой в изучение народных промыслов варзобских таджиков. Основной целью исследования статьи является труд этнолога Р.Л. Неменовой «Таджик Варзоба (Таджикони Варзоб)». Данная работа опубликована на основе полевых исследований этого этнолога, имеет высокую научную ценность и считается неоспоримым источником в изучении этнографии варзобских таджиков. В статье рассматривается кузнечное, гончарное, ткацкое, прядильное, швейное и деревообрабатывающее искусство варзобских мастерских с точки зрения Р. Неменовой, а также для сравнения приводятся некоторые цитаты М. С. Андреева.

Ключевые слова: народные промыслы, кузнечное дело, гончарство, ткачество, резьба по тарелкам, мастера, этнографическая экспедиция.

FOLK CREATIVITY OF THE TAJIKS OF THE VAZOB VALLEY FROM THE POINT OF VIEW R.L. NEMENOVOY

This article reflects the contribution of the famous folklorist of the 20th century R.L. Nemenova to the study of folk crafts of the Varzob Tajiks. The main purpose of the study of the article is the

work of the ethnologist R.L. Nemenova «Tajik Varzoba (Tajikoni Varzob)». This work was published on the basis of field research by this ethnologist, has a high scientific value and is considered an indisputable source in the study of the ethnography of the Varzob Tajiks. The article discusses blacksmithing, pottery, weaving, spinning, sewing and woodworking art of Varzob workshops from the point of view of R. Nemenova, as well as some quotes by M. S. Andreev for comparison.

Key words: folk crafts, blacksmithing, pottery, weaving, plate carving, craftsmen, ethnographic expedition.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Олимова Ширинмо; Цурабековна-докторанти (PhD) шуъбаи этнография ва антропологияи Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи миллии илм^ои Тоцикистон. Тел (+992) 985019295

Сведения об авторе:

Олимова Ширинмох Джурабековна-докторант (PhD) отдел этнографии и антропологии Института истории, археологии и этнологии имени Ахмади Донши Национальной академии наук Таджикистана. Тел (+992) 985019295

About the author:

Olimova Shirinmoh Jurabekovna - Department of Ethnography and Anthropology doctoral student (PhD) of the Institute of History, Archeology and Ethnology named after Ahmadi Donshi of the National Academy of Sciences of Tajikistan. Phone: (+992) 985019295

ИБН РУШД ОСНОВОПОЛОЖНИК ТЕОРИИ «ДВОЙСТВННОЙ ИСТИНЫ» И ГО ВЛИЯНИЕ НА ВЗГЛЯД АВЕРРОИСТОВ

Муборакалиев Ф. С.

Таджикский государственный педагогический университет им. С. Айни

Кем же был Ибн Рушд? Вскоре после смерти отца Ибн Рушд, родившийся в Кордове и изучавший религиозное право, был назначен кади в Севилье, а затем стал кази-ул-кузатом в Кордове. Эти назначения, по-видимому, последовали за его знаменитый презентацией при дворе альмохадского халифа Абу Иакуба Иусуфа (годы правления 1163-1184 гг.). Именно Ибн Туфайл - врач и официальный советник халифа, привел Ибн Рушда ко двору из-за его преданности философии. Халиф был заинтересован в изучении науки и философии, а также выступал за то, чтобы при дворе были философы. Похоже, он знал о критике Ибн Рушдом аль-Газали, которая воплотилась в его «Опровержение опровержения», написанной последним во второй половине XII в. [1, с. 590]. Ибн Рушд принял участие в дискуссии и продемонстрировал большую эрудицию в философских вопросах, что привело его ко двору халифа, который попросил его объяснить труды Аристотеля и предоставил Ибн Рушду средства для выполнения этой задачи. В результате появились комментарии, пересказы Ибн Рушдом аристотелевских работ. Было бы абсурдно думать, что Ибн Рушд вел своего рода двойную жизнь, в которой он одновременно соблюдал исламские законы и восхвалял аристотелевскую философию, утверждая, что религиозные верования - всего лишь басни. Нельзя также упускать из виду тот факт, что комментарии Ибн Рушда были заказаны халифом Альмохадом. Сам Ибн Рушд дает нам еще один повод убедиться в этом своим утверждениям в начале своей книги «Кашф ал-манахидж», которую он представляет как книгу для объединения ислама, в котором возникло «несколько ошибочных сект», занимающих позиции, противоположные друг другу [15, с. 10-3]. По этой причине можем сказать, что высказывания Ибн Рушда о философии и религии отвечали сути реформы Альмохадов, главным действующим лицом которой являлся тот же Ибн Тумарт. Тем временем, мусульманские богословы рассматривали философию Ибн Рушда, рационалистическую по своему характеру в том смысле, что она пыталась придерживаться велений разума, и реформу Ибн Тумарта как угрозу своему статус-кво. Чтобы предотвратить это и другие подобные мысли, они гиперболизировали религиозные чувства, преследуя все свободные мысли. В конечном счете, преследовалась автономия разума, философия как независимое и самостоятельное знание, что было главным козырем во взглядах данного мыслителя. Тем самым он внес неоценимый вклад в оценке соотношения науки и религии, знания и веры [4, с. 37].

В работе «Фасл ал-макал фй-ма байн аш-шарй ' а ва-л-хикма мин ал-иттисал» («Рассуждение, выносящее решение относительно связи между религией и философией»)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.