Научная статья на тему 'Наманган вилояти касб-ҳунар коллежлари битирувчиларини иш билан таъминлаш муаммолари'

Наманган вилояти касб-ҳунар коллежлари битирувчиларини иш билан таъминлаш муаммолари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
533
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — М. И. Асқарова

Мақолада Наманган вилояти меҳнат бозорининг шаклланишида ёшларнинг ўрни, уларни иш билан таъминлаш борасидаги муаммолар кўриб чиқилган. Касб-ҳунар коллежлари битирувчиларини иш билан таъминлаш масаласига, бу борадаги ечим талаб этадиган муаммоларга алоҳида эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEM OF EMPLOYMENT GRADUATES OF THE PROFESSIONAL EDUCATIONAL COLLAGES OF NAMANGAN

The problems of unemployment and of the youth labor market development are written in the article. State regulation of youth employment is one of the main strategic tasks of the country. Youth the object of the interests of the national-government, one of the factors for the development of the state and society. Youth labor market is formed by young people and need of job places supply

Текст научной работы на тему «Наманган вилояти касб-ҳунар коллежлари битирувчиларини иш билан таъминлаш муаммолари»

с

ч.

Ас^арова М.И. - УзР ФА Ик,тисодиёт институти илмий ходим-изланувчиси

НАМАНГАН ВИЛОЯТИ КАСБ-^УНАР КОЛЛЕЖЛАРИ БИТИРУВЧИЛАРИНИ ИШ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ МУАММОЛАРИ

Мамлакатимизда ёшларни ижтимоий цимоялаш дав-лат сиёсатидаги энг муцим ишлардан бири сифатида царалмоцда. Келажак авлодни цар тамонлама баркамол этиб тарбиялаш, ицтидорли ёшларни цуллаб-цувватлаган цолда турмуш даражасини юксалтириш ва уларнинг салоциятидан юрт равнаци йулида унумли фойдаланишга катта эътибор берилмоцда. Мецнат бозорига кириб кела-ётган йигит-цизлар сонининг йилдан-йилга ортиб бориши сабабли, уларни ицтисодиётимизнинг турли жабцаларига ту^ри йуналтира олиш, бандлигини таъминлаш давлат тарафидан амалга оширилаётган энг долзаб масалага ай-ланиб бормоцда.

Республикада таълим сохасини тараккий эт-тириш дастури ва бу сохага киритилаётган ин-вестициялар академик лицей ва касб-хунар таъ-лимини ривожлантиришни хам уз ичига олади. Бугунги кунга келиб Узбекистонда замонавий воситалар билан жихозланган 1539 та касб-хунар коллежлари ва академик лицейлар фао-лият юритмокда. Шундан 143 таси академик лицейлар ва 1396 таси касб-хунар колежларидир.1 Таъкидлаш лозимки, 2000-2001 укув йили-да республикада 287та академик лицейлар ва касб-хунар коллежлари фаолият юритган.2 Бугунги кунга келиб уларнинг сони 1252 тага ёки 81,3 фоизга ошди. Шу жумладан, ушбу укув юрт-ларининг академик лицейларида 108,3 минг, касб-хунар коллежларида эса 1514,8 мингдан ортик йигит ва кизлар тахсил олиш билан чега-раланиб колмай, уз кизикишлари асосида касб-хунар сирларини урганмокда.

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. Йиллик статистик туплам. 2010. Тош-кент-2012 йил, 82-бет.

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. Йиллик статистик туплам. 2008. Тош-кент-2009 йил, 117-119 бетлар.

Республикада фаолият юритаётган академик лицей ва касб-хунар коллежларининг 55,0 фо-изи Самарканд, ФарFона, К,ашкадарё, Андижон, Тошкент вилоятлари худудларида жойлаш-ган. Демак, бу уз урнида вилоятлар худудида истикомат килувчи ахоли ва ёшлар салмоFининг юкорилигидан далолат беради.

Республикамизда бунёд этилган бундай таълим муассасаларида ёшларимизнинг билим олиши, касб-хунар эгаллаши учун барча шарт-шароитлар яратилган. Ёшларнинг касб танла-шига ёрдам бериш максадида муассасаларда фаолият юритаётган педагогик жамоа, психолог мутахассислар, оила хамда махалла узаро хамкорликда укувчиларнинг интилишлари, кобилияти ва имкониятларини урганиб, зарур маслахатлар беришмокда. Уларни иш билан таъ-минлашга эса алохида эътибор каратилмокда.

Мехнат бозорига кириб келаётган ёшлар сонининг йилдан-йилга ортиб бориши сабабли, уларни иктисодиётимизнинг турли жабхаларига туFри йуналтира олиш, бандлигини таъминлаш давлат сиёсатининг бир кисмига айланиб бормокда. Узбекистон Республика-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

с

си Олий Мажлиси томонидан 2013 йилда янги иш уринларини яратиш ва ахоли бандлиги-ни таъминлаш дастурида айнан шу максадлар кузда тутилган. Бу х,ак,да Республика Президен-ти И.А.Каримов 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунла-ри хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сида: "Янги иш уринлари ташкил этиш ва мам-лакатимиз ахолиси бандлигини таъминлаш 2013 йил ва ундан кейинги йилларга мулжалланган максадли вазифаларни хал килишнинг энг мухим устувор йуналиши булиб колади":,-деб алохида таъкидлаб утди. Негаки, республи-када хар йили 500-520 минг нафар атрофида йигит-кизлар акдемик лицейлар ва касб-хунар коллежларини битирмокдалар. Шунинг учун хам ёшлар учун иш уринлари ташкил килишга алохида эътибор каратилмокда. Айникса, мехнат бозорига илк бор кириб келаётган ёшлар, вактинча ишламаётган фукароларнинг ишга булган эхтиёжини, янги иш уринлари ташкил этишни хисобга олган холда иш тутилаёт-ганлигини алохида таъкидлаш лозим. Шуни хам айтиш жоизки, ёшлар, айникса, касб-хунар коллежи битирувчилари бандлигини таъминлаш-да Узбекистан Республикаси Президентининг 2010 йил 28 июлдаги "Таълим муассасалари би-тирувчиларини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармони хам катта ахамият касб этади. Шуни хам таъкидлаш керакки, ушбу фар-монга мувофик ёшларни тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш уз навбатида оилавий тадбиркорлик, хунармандчиликни ривожлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик роли-нинг янада ошишига хам имкон яратади.

Таълим сохасидаги ислохотлар натижасида республикада энг замонавий шарт-шароитларга эга булган академик лицей ва касб-хунар кол-лежлари, спорт мажмуалари барпо этилди. Хар йили ушбу академик лицей ва касб-хунар кол-лежларида тахсил олган, малакага эга булган ёшлар иш билан таъминланмокда. Наманган вилоятида кадрлар тайёрлаш миллий дастурида белгиланган вазифаларни амалга ошириш бо-

1 Каримов И.А. Бош максадимиз -кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. "Халк сузи". 2013 йил, 19 январь, №13 (5687), 3-бет.

расида катор чора-тадбирлар амалга оширил-ди.

Баркамол авлод тарбияси йулида амалга оши-рилаётган ишларнинг мухим йуналишларидан бири - ёшларни касбга йуналтириш, хар то-монлама билимли, замонавий, малакали, иш-билармон кадрлар сифатида тарбиялаш булса, иккинчи мухим йуналиш - ёшлар бандли-ги, уларни иш билан таъминлаш, уз бизнеси-ни юритиш учун кулай шарт-шароит яратиш-дир. Касб-хунар таълими ва бандлик нафакат ёшлар келажагини, балки ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминлашда хам мухим ахамият касб этади. Замонавий техника, технологиялар-ни эгаллаган, бозор иктисодиёти, хукукий дав-лат мазмун-мохиятини тушунган малакали кад-рларгина келажакда хал килувчи кучга айлани-ши мумкин.

Наманган вилоятида ёшларни касб-хунарга йуналтириш, уларни иш билан таъминлаш бо-расида амалга оширилаётган чора-тадбирлар хам бунга етарли асос була олади. Вилоятда хар йилнинг бошида умумий урта таълим мактабла-рининг 9-синф битирувчиларини каерда, кайси таълим масканида, кандай мутахассисликда укишни давом эттириш истаклари урганилади, яъни академик лицей, касб-хунар таълими муассасалари аникланади. 9-синф битирувчилари ва уларнинг ота-оналари иштирокида вило-ят маркази ва туманларида «Касблар фестивали», «Мутахассислик - сенинг келажагинг» мав-зуларида ярмаркалар утказилади. Академик лицей ва касб-хунар коллежларида «Очик эши-клар куни» утказилиб, таълим муассасаларида укувчилар учун яратилган шарт-шароитлар ва укув жараёни билан таништириш ишлари олиб борилади.

Ёшларнинг укишни давом эттиришлари, ишга жойлашишлари мамлакат тараккиётида, унинг иктисодий юксалишини таъминлашда катта ахамиятга эга. Уларни касбга йуналтириш, бандлигини ошириш оркали хукукбузарликларнинг олди олинади, колаверса, ёшларнинг келажак-ка ишончи янада мустахкамланади. Таъкидлаш жоизки, ёшларни касб-хунарга йуналтириш ва уларнинг бандлигини таъминлашда замонавий ахборот технологиялар, интернет тармоFидан фойдаланишга эътибор каратиш мухим ахамият касб этади.

2010-2011 укув йилида 9-синф битирувчиларини академик лицей ва касб-хунар коллеж-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

1-жадвал

Наманган вилоятида касб-х,унар коллежлари сони ва битирувчиларни ишга жойлаштириш курсаткичлари1

Укув йиллари Касб-хунар коллежлари сони Битирувчи-лар сони, (минг киши) Иш билан таъминланганлар, (минг киши) Иш билан таъминлан-ганлар улуши, (%)

2007-2008 90 18,2 17,5 96,1

2010-2011 107 37,5 35,5 94,6

ларига тулик камраб олишни сифатли ва режа-ли амалга ошириш учун Наманган шахар про-куратураси ташаббуси билан www.kollejlar.uz сайти яратилди. Ушбу сайт оркали умумий урта таълим мактабларининг 9-синф битирувчилари вилоятдаги академик лицей ва касб-хунар коллежлари билан танишиш, хар бир таълим му-ассасасининг тайёрлов йуналиши, кабул режа-си юзасидан етарли маълумотларни олиш им-кониятига эга булдилар.

Худди шунингдек, касб-хунар билим юрт-лари учун мулжалланган www.bandlik.uz сайти хам ишга туширилди. Бундан асосий максад ахолига, айникса, ёшларга, укув юртлари бити-рувчиларига, одам савдосидан жабрланганлар ва иш билан банд булмаган фукароларга иш то-пишда кулайлик яратишдир. Колаверса, сайт-да мехнат конунчилиги, мехнат мухофазаси, хавфсизлик техникаси туFрисида маслахатлар, мехнатга оид барча саволларга тулик жавоб олиш мумкин. www.bandlik.uz сайти 2011 йил-нинг 15 апрелидан ишга туширилди. Наманган вилоятида истикомат килувчи куплаб ёшлар ушбу сайт ёрдамида ишга жойлашдилар. www. bandlik.uz сайтининг бош сахифасида бандлик-ка кумаклашиш ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш маркази фаолияти, вазифалари, иш ре-жалари ва эълонлари билан танишиш хамда амалга оширилган ишлар ва келгусида режа-лаштирилган вазифалар туFрисида маълумотга эга булиш мумкин. Шу билан бирга, бу сахифада «Янги иш уринлари» ва «Бандлик» дастурлари хамда вилоятда жойлашган корхона, ташкилот ва муассасалардаги хар ойда узгариб турув-чи буш иш уринлари, ахолини айрим тоифала-ри учун шахар хокимининг карори асосида буш иш уринларига куйилган «квота»лар хакидаги маълумотлар хам урин олган.

Наманган вилоятида касб-хунар коллежи би-тирувчиларини ишга жойлашишини аник бел-

1 Изох,: Жадвал Узбекистон Республикаси Дав-лат статистика кумитаси, Наманган вилоят Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш Бош бошкармаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

гилаб олиш, корхоналарда ишлаб чикариш амалиётини уташ ва ишга кабул килиш буйича шартномаларни уз вактида тузиш буйича зарур чора-тадбирлар ишлаб чикилган. Бундай чора-тадбирларни амалга оширишда вилоят маркази ва туманларида утказилиб келинаётган мехнат ярмаркаларининг роли алохида ахамиятга эга (1-жадвал).

Наманган вилоятда 118 та академик лицей ва касб-хунар коллежлари мавжуд булиб, уларда 141,5 минг нафар укувчи тахсил олмокда.2 20112012 укув йилларида 37,4 мингта йигит-кизлар коллежни битирди. Вилоятда 2007-2008 укув йилларида 18 мингдан ортик ёшлар касб-хунар коллежларини битирган булса, 2011-2012 укув йилида деярли 42 минг йигит-кизлар диплом-ларга эга булишди. Демак, ушбу укув йиллари оралиFида касб-хунар коллежларини битирган талабалар сони 129,5%га ошган (2-жадвал).

Куриниб турибдики, 2007-2008 укув йилларида вилоятда касб-хунар коллежи битирувчи-ларининг 96,1 фоизи ишга жойлашган. Кейинги укув йиллари ушбу курсаткич бирмунча пасай-ган. Бундай холатни 2008-2009 укув йилларидан бошлаб битирувчилар мутлок сонининг ортиб борганлиги билан изохлаш мумкин. 2008-2009 укув йилларида олдинги укув йилига нисбатан битирувчилар сони 7,4 минг тага ёки 40,7%га купайган.

Вилоятда касб-хунар колежлари битирувчилари сонининг ортиб бораётганлиги уларни ишга жойлаштириш муаммолари долзарблиги-ни янада оширади. Наманган вилояти Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш Бош бошкармаси маълумотларига кура худудда яра-тиладиган амалдаги янги иш уринлари сони битирувчилар сонига нисбатан 8% га кам булиб, бундай холат ушбу масалаларга янада купрок эътибор каратишни талаб этади. Айни пайтда таъкидлаш керакки, амалда яратилган янги иш

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. Йиллик статистик туплам- 2010. Тошкент-2012,105-бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

г 1 54 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ МУХОФАЗА / \

V РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

2-жадвал

Наманган вилояти касб-х,унар коллежларини 2007-2011 ук,ув йилларида битирган кичик мутахасисларнинг ишга жойлашиши1

уринларининг барчасига коллеж битирувчи-лари жойлашмайди. Окибатда, иш уринларига булган талаб ва унинг таклифи уртасида номута-носибликлар вужудга келади. Бундай холатнинг олдини олиш, муаммоларни хал этиш максадида бир катор чора-тадбирларни амалга ошириш керак булади. Жумладан: худудда ёшлар ишчи кучига булган талаб ва таклифни аниклаш, ёшлар мехнат бозорида талаб ва таклиф нисбатига таъсир курсатадиган омилларни тахлил килиш, ёшлар мехнат бозори ривожланишига таъсир курсатадиган ижтимоий-иктисодий мухитни

урганиш, ёшларнинг иш билан бандлиги тар-кибини иктисодиёт секторлари ва худудлар буйича тахлил килиш, Наманган вилоятида кичик ва хусусий тадбиркорликни, касаначилик ва сервис хизмати курсатиш сохаларида ёшлар мехнатига талаб даражасини урганиш максадга мувофик булади. Бу эса уз навбатида Наманган вилоятида касб-хунар коллежлари битирувчи-ларини иш билан таъминлаш муаммоларини хал этиш учун имкониятлар яратади.

Адабиётлар руйхати:

Каримов И.А. Юксак салохиятли авлодни тарбиялаш - энг мукаддас максад. // "Халк сузи". 2012 йил, 18 февраль, № 35 (5455) 3-бет.

Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. // "Халк сузи". 2013 йил, 19 январь, № 13 (5687) 2-бет. Худойбердиев З. Р. Бандлик. Наманган, 2003.1

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. Йиллик статистик туплам. 2008. Тошкент-2009 йил, 117-119-бетлар.

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. Йиллик статистик туплам. 2010. Тошкент-2012 йил, 82-83-105-бетлар.

Наманган вилояти Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш Бош Бошкармаси маълумотлари. www.stat.uz www.library.uz

1 Изох: Наманган вилоят Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш Бош бошкармаси маълумотлари асо-сида муаллиф томонидан тузилган.

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.