Научная статья на тему 'НАЛОГОВЫЙ МОНИТОРИНГ КАК НОВАЯ ФОРМА НАЛОГОВОГО КОНТРОЛЯ'

НАЛОГОВЫЙ МОНИТОРИНГ КАК НОВАЯ ФОРМА НАЛОГОВОГО КОНТРОЛЯ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
50
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
налоговый контроль / налоговый мониторинг / горизонтальный мониторинг / налоговое администрирование / налоговое законодательство. / tax control / tax monitoring / horizontal monitoring / tax administration / tax legistlation.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — И.Турабоев, М.Бердикулов

в статье рассматривается новый налоговый аудит, который включает в себя мониторинг налогов, его особенности, использование и отзывы зарубежных ученых.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — И.Турабоев, М.Бердикулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TAX MONITORING AS A NEW FORM OF TAX CONTROL

this article considers a new tax audit, which includes tax monitoring, its features, use and reviews of foreign scientists.

Текст научной работы на тему «НАЛОГОВЫЙ МОНИТОРИНГ КАК НОВАЯ ФОРМА НАЛОГОВОГО КОНТРОЛЯ»

TAX MONITORING AS A NEW FORM OF TAX CONTROL

I.TURABOYEV, M.BERDIKULOVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

НАЛОГОВЫЙ МОНИТОРИНГ КАК НОВАЯ ФОРМА НАЛОГОВОГО

КОНТРОЛЯ

И.ТУРАБОЕВ, М.БЕРДИКУЛОВа

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

СОЛЩ МОНИТОРИНГИ СОЛЩ НАЗОРАТИНИНГ ЯНГИ ШАКЛИ

СИФАТИДА

И.ТУРАБОЕВ, М.БЕРДЩУЛОВа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация:ушбу мацолада солиц назоратининг янги шакли цисобланган солиц мониторинги, унинг хусусиятлари, цулланилиши цамда чет эл олимлари томонидан билдирилган фикр-мулоцазалар келтирилган.

Калит сузлар: солиц назорати, солиц мониторинги, горизонтал мониторинг, солиц маъмуриятчилиги, солиц цонунчилиги.

Аннотация: в статье рассматривается новый налоговый аудит, который включает в себя мониторинг налогов, его особенности, использование и отзывы зарубежных ученых.

Ключевые слова: налоговый контроль, налоговый мониторинг, горизонтальный мониторинг, налоговое администрирование, налоговое законодательство.

Annotation: this article considers a new tax audit, which includes tax monitoring, its features, use and reviews of foreign scientists.

Key words: tax control, tax monitoring, horizontal monitoring, tax administration, tax legistlation.

Мамлакатимиз щтисодиёти ва сиёсий ^аётидаги кенг узгаришлар, щтисодиётни янада либераллаштириш ва тадбиркорликни ^уллаб-^увватлашга ^аратилган, узо^ни кузланган сиёсатнинг олиб борилиши, уз навбатида, соли^ ^онунчилигини, хусусан, соли^ маъмуриятчилигини янада такомиллаштиришни ва соддалаштиришни талаб этади. Шунинг учун х,ам 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясининг учинчи йуналиши - и^тисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари уз ичига солиц юкини камайтириш ва солицца тортиш тизимини соддалаштириш сиёсатини давом эттириш, солиц маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли рагбатлантирувчи чораларни кенгайтиришни х,ам олган [1]. Хдракатлар стратегиясида белгиланган чораларни амалиётга жорий этиш ма^садида Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 18 июлдаги "Солщ маъмуриятчилигини тубдан

такомиллаштириш, соликлар ва бошка мажбурий туловларни йигилувчанлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида" ПФ-5116-сонли Фармони кабул килинди. Мазкур Фармонга кура 2018 йил 1 январидан бошлаб мамлакатимизда солик назоратининг янги шакли - олик мониторинги жорий этилиши белгиланган.

Узбекистон Республикасининг 2017 йил 30 декабрдаги "Солик маъмуриятчилиги такомиллаштирилиши муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун ^ужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида" ^онуни билан янги солик назорати шакли булмиш солик назорати ва уни амалга ошириш тартибини белгиловчи коидалар Солик кодексига киритилди.

Солик мониторинги (tax monitoring) ёки горизонтал мониторинг (horizontal monitoring) -солик органлари ва солик туловчи уртасида тузилган келишувга асосан солик туловчи томонидан такдим этилган ^ужжатларни урганиш, яъни доимий мониторинг килиш оркали амалга ошириладиган солик назорати х,исобланади.

2000 йилларнинг бошларидан иктисодий ривожланган давлатлар уртасида солик назоратининг янги шакли - горизонтал мониторинг амалиётга кенг татбик этиб келинмокда.

Горизонтал мониторинг дастлаб 2005 йилда Голландияда амалга киритилган булиб, мазкур солик назорати шаклини амалиётга киритишдан асосий максад мамлакатда фаолият юритаётган трансмиллий корпорациялар фаолиятини шаффофлигини таъминлаш билан боглик эди. Мазкур коидага кура, горизонтал мониторинг утказилаётган компаниялар уз хох,ишларига кура кушимча маълумотларни солик органларига такдим этадилар. Горизонтал мониторинг утказиш учун компания ва солик хизмати уртасида тузиладиган келишув буйича солик туловчи томонидан такдим этилган х,исоботлар х,амда кушимча маълумотлар асосида солик мажбуриятларининг кандай бажарилаётганлиги полати назорат килиниб борилади.

Солиц назоратининг мазкур шакли солиц туловчи, яъни тадбиркорлик фаолияти субъекти ва солиц органлари уртасида ихтиёрий узаро уамкорликка асосланган уолда амалга оширилади. Яъни солиц органларининг солиц туловчи билан муносабатлари солиц текширувидаги каби "вертикал" эмас, балки узаро уамкорликка асосланган горизонтал муносабатлар уисобланади.

Т.Ю.Курбатов фикрига кура, солик мониторинги амалда солик текширувларининг янги тури х,исобланади ва унинг асосий фарки солик монитиорингининг жорий даврда реал вакт мобайнида амалга оширилишида куринади [2]. Бу фикр, албатта, бах,сли. Негаки солик мониторинги, яъни горизонтал мониторинг, солик органлари томонидан амалга ошириладиган текширувлар -вертикал муносабатларга мукобил х,исобланувчи солик назоратининг узаро хдмкорликда амалга ошириладиган шаклидир. Бу борада биз Н.А.Саттарованинг солик мониторинги - бу соликларни х,исоблаб чикариш ва тулаш со^асида низоли х,олатларни келиб чикишининг олдини олиш максадида солик органлари ва алох,ида солик туловчилар уртасида тузиладиган келишувга асосланган ахборот алмашинув усулидир деган фикрига кушиламиз [3].

Гронинген Университети (Голландия) олимлари Д.Колон ва Д.Свагмерманлар фикрига кура, горизонтал мониторингнинг асосий афзалликларидан бири солик органлари мазкур тадбир туфайли уз моддий ресурсларини солик конунчилигини бузиш хавфи юкорирок булган корхоналарни назорат килишга йуналтиришлари мумкин булади [4].

Голландиядан ташкари, жах,оннинг бир канча иктисодий ривожланган давлатларида горизонтал мониторинг солик назорати амалиётига киритилган. Масалан, 2008 йилда Австралияда, 2009 йилдан бошлаб эса Жанубий Кореяда кулланиб келинмокда. МДД давлатларидан Озарбойжан Республикасида 2013 йилдан буён мазкур солик назорати шакли кулланиб келинаётган булса, 2015 йилда Россия Федерацияси солик конунчилигига солик

мониторинги солик назорати шакли сифатида киритилди.

Солик мониторингида солик назорати органлари солик туловчининг розилиги билан унинг молиявий операциялари тугрисидаги ахборотни беминнат кайта ишлаб чикади ва келиб чикиши мумкин булган хатарлар ва шубхдли контрагентлар тугрисида маълумот беради [5].

Солик органлари солик туловчининг жорий молиявий ахборотларидан кенг куламда фойдаланадилар ва бу оркали тадбиркорлик фаолияти субъектлари амалга ошираётган операцияларни назорат килиб боришлари х,амда конун ^ужжатларини бузиш х,олларининг олдини олишлари мумкин. Бунда, аввало, назорат тадбирларини утказиш учун давлат харажатлари камаяди, чунки одатда, солик текширувлари утказишга зарурат колмайди. Солик мониторинги солик туловчиларга х,ам фойдали, бинобарин, улар конун ^ужжатларидаги ноаникликларга дуч келиб колган такдирда, уз хатти-х,аракатларининг солик конунчилигидаги окибатлари хдкида олдиндан тезкорлик билан хулоса олиш имкониятига эга булади.

Янги киритилган узгартиришларга кура солид мониторинги - солид назоратининг инсофли солид туловчиларига солид солишнинг жорий масалаларини х,ал дилишда ^ар томонлама кумаклашган х,олда, давлат солид хизмати органлари ва инсофли солид туловчилар уртасида кенгайтирилган ахборот алмашинувини назарда тутувчи шакли х,исобланади [6].

Солид мониторинги турли давлатлар донунчилиги ва амалиётида турли тарзда амалга оширилган булсада, уларда дуйидаги умумийликни куришимиз мумкин:

солид мониторингини амалга ошириш буйича келишув асосан давлат солид органлари х,амда йирик солид туловчи булган компаниялар уртасида тузилади;

солид туловчи ва давлат солид органлари уртасидаги муносабат узаро ишонч ва хдмкорликка асосланади;

солид мониторинги дулланилаётган солид туловчига нисбатан камерал назорат ёки солид текшируви каби бошда солид назорат шакллари дулланилмайди;

солид мониторингининг асосий мадсади солид туловчи таддим этган маълумотларни тах,лил дилиш ва душимча маълумотларни сураб олиш ордали унинг солид донунчилигига риоя дилишини назорат дилиш х,исобланади;

солид туловчи солид солиш масалаларида муаммоли ёки солидларни тулашда бах,сли х,олат келтириб чидарувчи операциялар буйича х,ар дандай пайтда солид органларига мурожаат дилиш ^удудига эга.

Солид мониторингини жорий этиш тугрисида Узбекистон Республикаси Президент Фармонида солид мониторинги солид органлари ва х,алол солид туловчилар уртасида уларга жорий солид солиш масалаларини ^ал дилишда ^ар томонлама кумаклашган х,олда кенгайтирилган ахборот алмашинувини назарда тутувчи солид назорати шакли эканлиги белгиланган. Солид мониторинги утган йил якунларига кура, товарлар (ишлар, хизматлар)ни реализация дилиш жорий йилнинг 1 январь х,олатига кура, энг кам иш хддининг етмиш

минг баравари миддоридан ортидни ташкил этган солид туловчига нисбатан амалга оширилиши мумкин [7]. Бундан ^ар дандай йирик солид туловчига нисбатан солид мониторинги дулланилиши мумкин экан деган фикр келиб чидмаслиги лозим, чунки Солид кодекси 22-моддасида солид мониторингига таъриф бериб утилган булиб, унга кура солид мониторинги - солид назоратининг инсофли солид туловчиларига солид солишнинг жорий масалаларини х,ал дилишда ^ар томонлама кумаклашган х,олда, давлат солид хизмати органлари ва инсофли солид туловчилар уртасида кенгайтирилган ахборот алмашинувини назарда тутувчи шакли х,исобланади. Яъни мазкур назорат фадатгина инсофли солид туловчи х,исобланган йирик солид туловчиларга нисбатан дулланилади.

Солид мониторинги буйича таддидотларни амалга оширган М.В.Аракелованинг фикрига кура, солид мониторингининг афзаллиги дуйидагиларда намоён булади: солид туловчи учун солид хатарларини кескин пасайишида; солид текширувларидан озод булишида;

солид органлари билан битимларни тузишда уз позициясини келишиб олиш имкониятининг мавжудлигида;

солид донунчилигини дуллашда келиб чидиши мумкин булган ноанидликларнинг камайишида;

аудиторлик текширувларини солид мониторинги билан [8] алмашинувида. Юдоридагилардан куриниб турибдики, мазкур солид назорати шаклини жорий этилиши давлат солид хизмати органларига х,ам солид туловчилар учун бир данча афзалликларни келтириб чидаради. Давлат солид хизмати органлари солид туловчининг молиявий-хужалик операцияларига оид ^ужжатларини урганиш имкониятига эга булса, солид туловчи муаммоли ва бах,сли х,олатлар буйича уз вадтида жавоб олиш ва уз солид мажбуриятини тугри бажариш имконияга эга булади.

2018 йил 1 январдан Солид кодексига киритилган узгартиришларга асосан солид мониторинги солид туловчининг солид мониторингида иштирок этиш тугрисидаги аризаси буйича давлат солид хизмати органи билан солид туловчи уртасидаги узаро ахборот алмашинуви регламентига мувофид давлат солид хизмати органининг солид мониторингини утказиш тугрисидаги дарори асосида амалга оширилади. Узаро ахборот алмашинуви регламенти Узбекистон Республикаси Давлат солид думитаси томонидан тасдидланади. Бундан куриниб турибдики, солид мониторинги утказишдаги асосий жужжат давлат органи томонидан тасдидланади. Бу эса мазкур солид назорати шаклини амалга ошириришда давлат органига купрод имтиёз бериши мумкин. Умуман олганда, солид мониторинги давлат органи томонидан тасдидланадиган регламент асосида эмас, балки икки томонлама тузиладиган келишув асосида утказилиши керак, чунки келишув ордали амалга оширилаётган солид назорати шакли булганлиги туфайли илмий адабиётларда мазкур назорат шакли горизонтал мониторинг деган номга сазовор

булган. Шунинг учун Узбекистон Республикаси Солщ кодекси 76:-моддасига солщ мониторингини утказиш икки томонлама тузиладиган келишув ор^али амалга оширилишини назарда тутувчи узгартириш киритиш зарур.

Мамлакатимиз ^онунчилигида янги соли^ назорати шакли булмиш соли^ мониторинги, яъни горизонтал мониторинги давлат органи х,амда соли^ туловчи уртасида узаро келишув ва ишончга асосланган муносабат вертикал муносабат, яъни маъмурий буйсунишга асосланган назоратдан кура самаралиро^ булиб, энг аввало, давлат соли^ хизмати органлари учун соли^ маъмуриятчилиги буйича харажатларни ^ис^аришига, ходимлар юкламасини камайишига олиб келиши ва бунинг натижасида давлат соли^ хизмати органлари фаолиятининг самарадорлигига эришилади, шунингдек соли^ туловчиларнинг соли^ ^онунчилигига риоя этиши даражаси х,ам янада ортади.

References:

1. "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF - 4947-sonli Farmoni.

2. Kurbatov T.Yu. K voprosu o nalogovom monitoringe // Finansovoye pravo. - 2015. - №3. - S.45.

3. Sattarova N.A. Gorizontalniy monitring kak faktor effektivnosti nalogovogo administrirovaniya // Finansovoye pravo. - №10. - 2014. - S.23.

4. Colon D.W., Swagerman D.M., Enhanced relationship preparedness in Dutch multinational context: A tax control framework, Journal of Accounting and Taxation, 2015, Vol 7(1), - R. 13-18.

5. Ilin A.Yu., Moiseyenko M.A. Rasshireniye oblasti primeneniya norma Nalogovogo kodeksa Rossiyskoy Federatsii, reguliruyushix poryadok osushestvleniya nalogovogo monitoringa- kak formbi nalogovogo kontrolya // Finansovoye pravo.- 2016. - №2.- S.34.

6. O'zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi. 22-modda.

7. Soliq kodeksi. 761-modda.

Arakelova M.V. Nalogovbiy monitoring kak forma nalogovogo administrirovaniya // Finansovoye pravo. - 2015. - №8. -S.39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.