Научная статья на тему 'Нафтол қосылыстарын синтездеу әдістері мен биологиялық белсенділігіне шолу'

Нафтол қосылыстарын синтездеу әдістері мен биологиялық белсенділігіне шолу Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
184
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Нафтол / ароматты қосылыстар / биологиялық белсенділік / Naphthol / aromatic substances / biological activity

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Д.А. Абдамбаев, М.Т. Омырзаков, У.М. Датхаев, З.Б. Сакипова

Жаңа биологиялық белсенді субстанцияларды фармацевтикалық әзірлеу фармацевтикалық химияда көкейкесті мәселе болып табылады. Ондай субстанциялар көбінесе жаңа қосылыстарды синтездеу арқылы алынады. Синтез нысанасы ретінде, негізінен, биологиялық белсендігі анықталған қосылыстар қолданылады. Солардың ішінде нафтол қосылысын атап кеткен жөн, себебі оның туындылары көп таралған әрі көпшілігінің биологиялық белсенділігі мәлім. Молекуласының құрылысы мен функционалдық топтарына байланысты олар ауыл шаруашылығында инсектицид, фунгицид, гербицид, өсімдік өсуін реттегіштер ретінде, ал медицинада инфекцияларға қарсы препараттар, әр түрлі ферменттердің ингибиторлары (антидепрессанттар) ретінде және т.б. қолданылады. Сондықтан, жаңа биологиялық белсенді субстанцияларды нафтол туындылары қатарынан іздеу маңызды шара болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Д.А. Абдамбаев, М.Т. Омырзаков, У.М. Датхаев, З.Б. Сакипова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REVIEW FOR THE METHODS OF SYNTHESIS AND BIOLOGICAL ACTIVITY OF NAPHTHOL DERIVATIVES

Pharmaceutical development of new biologically active substance is an important aspect of pharmaceutical chemistry. Such substances are often obtaines in the result of synthesis of new compounds. Basically, as a object for synthesis are taken compounds, the activity of which is universally known. Among them we may note naphthol derivatives, which are widespread and have different biological activity. Due to the specific structure of the molecules and functional groups, naphthol derivatives are widely used in agriculture as insecticides, herbicides, plant growth regulators and etc., also in medicine they have found use as disinfectants, antiinfective drugs, antidepressants and etc. Based on the foregoing, it can be noted that the search of new biologically active substances based on naphthol derivatives is significant.

Текст научной работы на тему «Нафтол қосылыстарын синтездеу әдістері мен биологиялық белсенділігіне шолу»

№3-2015

НАФТОЛ КОСЫЛЫСТАРЫН СИНТЕЗДЕУ ЭД1СТЕР1 МЕН БИОЛОГИЯЛЫК БЕЛСЕНД1Л1Г1НЕ ШОЛУ

Д.А. АБДАМБАЕВ, М.Т. ОМЫРЗАКОВ, У.М. ДАТХАЕВ, З.Б. САКИПОВА

Фармацевт-технологтарды даярлау модулi К,аз¥МУ

УДК 615.1 + 615.281.9 + 547.822.3

Жаца биологиялыц белсендi субстанцияларды фармацевтикалыц эзiрлеу фармацевтикалыц химияда квкейкестi мэселе болып табылады. Ондай субстанциялар кебшесе жаца цосылыстарды синтездеу арцылы алынады. Синтез нысанасы ретшде, негiзiнен, биологиялыц белсендг аныцталган цосылыстар цолданылады. Солардыц iшiнде нафтол цосылысын атап кеткен жен, себебi оныц туындылары кеп таралган эрi кепшшгшц биологиялыц белсендлг мэлiм. Молекуласыныц цурылысы мен функционалдыц топтарына байланысты олар ауыл шаруашылыгында инсектицид, фунгицид, гербицид, есiмдiк есуш реттегштер ретшде, ал медицинада инфекцияларга царсы препараттар, эр тYрлi ферменттердiц ингибиторлары (антидепрессанттар) ретшде жэне т.б. цолданылады. Сондыцтан, жаца биологиялыц белсендi субстанцияларды нафтол туындылары цатарынан iздеу мацызды шара болып табылады.

ТYйiндi свздер: Нафтол, ароматты цосылыстар, биологиялыц белсендшк

Нафтол тобы мен нафтил сакинасы кептеген препараттардыц курамында кездесед^ пропранолол (анаприлин), нафазолин, дулоксетин, напроксен, нафтамон, толнафтат, тербинафин, нафтифин, набуметон жэне рифампицин катарындагы антибиотиктер жэне т.б. [1-3]. Нафтолдарды алкилдеу эшешнде спирттар, олефиндар жэне алкилгалогенидтармен жузеге асырылады. Олефиндар нафтолды суйык фазада катализаторлар катысында оцай алкилдейдъ Катализаторлар ретшде непзшен непздер, кышкылдар, металл галогенидтерь катионалмастыргыш шайырлар, алюмосиликаттар колданылады. Бул жумыста 2-нафтолдыц а-пиненнан экзо-циклды; кос байланысымен езгешеленетш бициклды монотерпен (15)-(-)-р-пиненмен алкилдену жузеге асырылган [4]. Жумысты бастамастан бурын, реакцияны ЖYргiзудiц оцтайлы жагдайлары мен алкилдеу ешмдерш аныктау Yшiн фенолдыц (15)-(-)-р-пиненмен байланысуы жасалган. Мунда катализатор ретшде алюминий феноляттары колданылган, ал температура 100 жэне 160 0С болган. Нэтижесiнде максатты косылыстар орташа шыгыммен алынган [5-7]. а-Нафтолдыц ец бiр атакты туындыларына нафтилоксиалканкарбон кышкылдары мен олардыц

туындыларын жаткызуга болады. Нафтилоксиацетил-аминкышкылдарыныц да жогары биологиялык белсендiлiгi байкалган [8]. Бул косылыстардыц биологиялык белсендiлiгi тек кышкылдыц курылысына гана емес, курамдас амин кышкылыныц курылысына да тэуелдi. Ол еймдш ферменттерiнiц эсерiнен кышкылдардыц ыдырау жылдамдыгыныц ерекшелiгiне байланысты болуы тиiс. Ескере кететш жай, нафтилоксиацетил аминкышкылдары тек кана агзаларда емес, есiмдiктерде де TYзiлуi MYMкiн [911].

[12] жумыста авторлар гетероциклды гетерометилкетондар катарында теменде келтiрiлген сызбануска бойынша бiраз косылыстар синтездеген. 1-нафтилоксиацетил-Вал-Асп кацкасы непзшдеп гетероциклдык метилкетондарды кептеген апаптоз жэне цитокин енуше, агзадагы кабыну процесстерш реттеуде критикалык рел ойнайтын ферменттер, каспаз TYрлерiн ингибирлеу белсендiлiгiн аньщтаган. Нэтижесiнде, 5 косылыстыц оксазолды жэне ушфторметилпиримидинд туындылары ВД каспаз-3-ке катысты жаксы селективтiлiк керсеттi.

[13] жумыста авторлар потенциалды антивирустык препараттар алу максатында, Нитап су1отвда1оу!гш (ИСМУ) вирусына карсы курамында фенилокси, бензилокси, бензил, фениламин, бензиламин, сульфонафтил жэне нафтилокси радикалдары бар эр TYрлi азетидиндiк ешмдер алды.

Барлык енiмдер арасынан ец жогаргы белсендiлiктi нафтилокси радикалы бар косылыс (6) керсететiнi аныкталды, ал калгандары елеуге турарлык белсендiлiк керсетпедъ

№3-2015

Эр TYрлi анилидтер, амидтер жэне соган ук;сас туындыларыныц белсендiлiгi сэйкес ;ышк;ылдардыц белсендiлiгiне ук;сас, бiрак;, кейбiр жагдайларда олардыц эсерi анагурлым селективтi [14]. Осы уа;ытк;а дейiн нафтилоксикарбон ;ышк;ылдарыныц кептеген анилидтерi мен амидтерi синтезделiп, олардыц биологиялы; белсендiлiгi егжей-тегжейлi зерттелсе де, олар Yлкен масштабта кец ;олданыс таппады [15].

Нафтолдардыц гетероциклды; туындыларын синтездеу ерекше ;ызык; багыт;а жатады. Осы ;атардагы кец таралган ;осылыск;а дулоксетиндi 9 жат;ызуга болады [16]. Дулоксетин - серотонин мен норэпинерфиндi (норадреналин) керi устаудыц селективтi ингибиторы болып табылады. Дулоксетин мен оныц аралы; 0нiмдерiн алу жолдары [17] жумыстарында келтiрiлген. Сондагы негiзгi ;олданылган реакция келей сызбануск;ада келтiрiлген:

2-(Трифторметил)-1Н-бензимидазолды ЖYЙесiн жаца биологиялы; ;асиет бар агент ретшдеп потенциалын аньщтау ма;сатында, авторлар осы ;осылыстыц терт сериясын синтездеп, белсендМн тексерген [18-19]. Бул ;осылыстар пробиркада Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica, Trichomonas vaginalis протозойлы паразиттерге жэне T. Spiralis шек курттарына ;арсы сынаган. Осы к;осылыстардыц RCB20 15 деп аталган 6-хлор-5-(1-

нафтилокси)-2-(трифторметил)-1Н-бензимидазол туындысы белгiлi ;осылыс ABZ-га тецдес паразиттерге ;арсы ;асиет к0рсеттi [20]. Оны алу Yшiн, 4,5-дихлор-2-нитроанилин 10 белгт жагдайларда 1-нафтолмен электрофилдiк орынбасу реакциясына TYCтi, ал алынган эфир сутекпен каталтикалы; тотьщсыздандырылды. Алынган 1,2-фенилендиаминд лезде Yшфторсiрке ;ыш;ылымен конденсациялап, RCB20 15 ;осылысын алган.

[21] жумыста авторлар TCBZ (6-хлор-5-(2,3-дихлорфенокси)-2-метилтиобензимидазол) ;осылысыныц аналогы, 5-хлор-2-метилтио-6-(1-нафтилокси)-1Н-бензимидазолды синтездеп, Fasciola hepatica ;арсы антифасциолездiк ;асиетш

пробиркада жэне ;алыпты жагдайларда аньщтаган. In vitro анализi нэтижесiнде 6 ;осылыс 29.34-9.68 мМ (77,5%) концентрацияда 1-4 щндш ерте, элi жетiлмеген трематодтарды 0лтiрген. In vivo анализдерi барсында 6

о^ '^тУг '-з» О^Каз®|1У

№3-2015

к;осылыс 15 мг/кг дозада 10-апталы; трематодтарга ;арсы 86,90% тиiмдiлiк керсеткен.

[22] жумыс авторлары нуклеиндiк непздер негiзiнде дэрiлiк заттардыц жаца класын синтездеп, олар ар;ылы ЖКТБ мен оппортунист^ цитомегаловирусты инфекцияларды емдеу мумгандшн ;арастырган.

Нафтолдардыц физиологиялы; белсендiлiгi жогары азотты туындылары кеппнлкке мэл1м [23]. Осы кластыц мацызды

екiлдерiнiц бiрi - р1 жэне р2 адренэнергиялы; рецепторлары сия;ты эсер ететiн p-блокатор, анаприлин 16. Ол журек согысыныц жиiлiгi мен KYшiн, импульстардыц миокард p-рецепторларына эсерiн кемiту ар;ылы азайтып, мембранотурак;тандыргыш ;асиет керсетедi.

Кетахоламиндердiц оц хроно- жэне ионотропты эффектiсiн тежейд [24].

Сонымен, осы ма;алада нафтол туындыларын синтездеу эдiстерi жайлы мэлiметтер мен олардыц

сан алуан биологиялы; белсендiлiгi ;арастырылган.

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

Курманкулов Н.Б., Батырбекова А.Б., Ержанов К.Б. Синтез пропаргилнафтиламинов и их превращения / / Труды Межд. конф. «Состояние и перспективы развития органической химии в Республике Казахстан», посвященной 90-летию член-корр. АН КазССР И.Н.Азербаева. - Алматы-Шымкент, 2002. - С. 175-177.

Визер С.А. Новые направления реакций и трансформации ацетиленовых аминов и аминокарбонильных соединений: автореф. ... докт. хим. наук: 02.00.03. - Алматы, Институт химических наук им. А.Б. Бектурова, 2005. - 43 с.

Омирзак М.Т., Омырзаков М.Т., Курманкулов Н.Б., Ержанов К.Б., Еркасов Р.Ш. Синтез и биологическая активность производных а-нафтола / / Химический журнал Казахстана. - 2012. -№2. - С.142-150.

Шумова О.А. Алкилирование фенола р-пиненом в присутствии фенолята алюминия // Тезисы докладов V Всеросийской конференции студентов и аспирантов с международным участием «Химия в современном мире». - Санкт-Петербург, 2011. - С. 276-278.

Шумова О.А., Чукчиева И.Ю. Алкилирование нафтолов камфеном и исследование их антиоксидантной активности // Материалы XIV Всероссийской молодежной конференции по органической химии. - Екатеринбург, 2011. - С. 410-412. Шумова О.А. Чукчиева И.Ю. Синтез оптически активных терпенофенолов / / Тезисы докладов Всеросийской молодежной научной конференции «Химия и технология новых веществ и материалов». - Сыктывкар, 2011. - 59 с.

Kishore V., Kumar S., Parmar S.S., Stenberg V. I. Anti-inflammatory and Antiproteolytic properties of naphthylthiosemicarbazides and cyclized oxadiazoles // Research Communications in Chemical Pathology and Pharmacology. - 1975. - № 11. - Р. 581-594. Narayana B., Vijaya R.K., Ashalatha B.V., Suchetha K.N. Synthesis of Some New 2-(6-Methoxy-2-Naphthyl)-5-Aryl-1,3,4-Oxadiazoles as Possible Non-steroidal Anti-inflammatory and Analgesic Agents // Archive der Pharmazie - Chemistry in Life Sciences. - 2005. - Vol. 338, № 8. - Р. 373-377.

Diederich F. Catalytic cyclophanes // Nature. - 1994. - № 369. - P. 201-206.

Байзакова К.К., Пралиев К.Д., Шин С.Н., Ю В.К., Ихсанова З.А. Биологическая активность и токсичность соединений пиперидинового ряда / / Материалы научно-практической конференции «Новая технологическая платформа биомедицинских исследований (биология, здравоохранение, фармация)». - Ростов-на-Дону: Изд-во ЮНЦ РАН, 2006. - 15 c.

Brandsma L., Verkruijsse H.D. Synthesis of acetylenes, allenes and cumulenes. // A laboratory manual. - Elsevier, 1981. - Vol 8. - Р. 276. Brett R.U., Teresa A., Ning C., Jose-Luis D., Xin G., Julia H., Vincent J.K. and eth. Structure-activity relationships within a series of caspase inhibitors. Heterocyclic warheads / / Bioorganic & Medicinal Chemistry. - 2005. - Vol. 15, Issue 15, Part 2. - P. 3632-3636. Pérez-Faginas P.M., Aranda T.M., López T.G., Graciela R.S., Balzarini A.J., Muñiz R.G. Synthesis and SAR studies on azetidine-containing dipeptides as HCMV inhibitors // Bioorganic & Medicinal Chemistry. - 2011. - Vol. 19, Issue 3. - Р. 1155-1161. Абдулганеева С.А., Ержанов К.Б., Манчук З.Н., Лелюх М.И., Танатарова К.Т. Улучшенный метод N-пропаргилирования галогенанилинов // Известия НАН РК. Сер. хим. - 1995. - № 6, - С. 43-49.

Пат. 6273 РК. Способ получения ^^дипропаргилгалогенанилинов / Визер С.А., Ержанов К.Б.; oпубл. 14.07.2000. Государственный реестр лекарственных средств. Официальное издание: в 2 т.- М.: Медицинский совет, 2009. - Т.2, ч.1 - 568 с.; ч.2 - 560 с.

Dunner D.L., et al. Duloxetine in treatment of anxiety symptoms associated with depression // Depression and Anxiety. - 2003. - Vol. 18, №2. - Р. 53-61.4

Vázquez G.N., Cedillo R., Campos A.H., Yépez L., Luis F.H., Valdez J., Morales R., Cortés R., Hernández M., Castillo R. Synthesis and antiparasitic activity of 2-(Trifluoromethyl)benzimidazole derivatives / / Bioorganic & medicinal chemistry letters. - 2001. - Vol. 11, № 2. - Р. 187-190.

Vázquez G.N., Yépez L., Campos A.H., Tapia A., Luis F.H., Cedillo R., González J., Fernández A.M., Grueiro M.M., Castillo R. Synthesis and antiparasitic activity of albendazole and mebendazole analogues // Bioorganic & medicinal chemistry. - 2003. - Vol. 11, № 21. - Р. 46164622.

Aguirre Y.R., Mulia L.Y., Castillo I., Vallejo F.L. и др. Studies on 6-chloro-5-(1-naphthyloxy)-2-(trifluoromethyl)-1< i> H</i>-benzimidazole/2-hydroxypropyl-p-cyclodextrin association: Characterization, molecular modeling studies, and in vivo anthelminthic activity // Bioorganic & medicinal chemistry. - 2011. - Vol. 19, № 2. - Р. 789-797.

1

2

3

4

5

6

7

8

№3-2015

21 Hanna R.E.B., Edgar H.W.J., McConnell S., Toner E., McConville M., Brennan G.P., Devine C., Flanagan A., Halferty L., Meaney M., Shaw L., Moffett D., McCoy M., Fairweather I. Fasciola hepatica: Histological changes in the reproductive structures of triclabendazole (TCBZ)-sensitive and TCBZ-resistant flukes after treatment in vivo with TCBZ and the related benzimidazole derivative, Compound Alpha // Veterinary Parasitology. - 2010. - Vol. 168, Issues 3-4, № 25. - P. 240-254.

22 Навроцкий М.Б., Кубеков К.В., Брель А.К., Озеров А.А. Конденсация 1,2,5-триметилпиперидона-4 с п-диэтинилбензолом // Вестник Волгогр. гос. мед. универс. - 2002. - Т. 58. Вып. 8. - С. 27-30.

23 Thirunarayanan G. Synthesis, characterization and spectral correlations in substituted styryl 6-methyl-2-naphthyl ketones // Indian J. Chem. - 2007. - 46B. - Р. 1511-1517.

24 Dimmock J.R., Arora V.K., Quail J.W., Pugazhenthi U., Allen T.M., Kao G.Y., De Clercq E. Cytotoxic evaluation of some 3,5-diarylidene-4-piperidones and various related quaternary ammonium compounds and analogs // J. of pharm. scienc - 1994. - Vol. 83, № 8. - P. 1124 -1130.

АБДАМБАЕВ Д.А. ОМЫРЗАКОВ М.Т., ДАТХАЕВ У.М., САКИПОВА З.Б.

ОБЗОР МЕТОДОВ СИНТЕЗА И БИОЛОГИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ ПРОИЗВОДНЫХ НАФТОЛА

Резюме: Фармацевтическая разработка новых биологически активных субстанции является важным аспектом фармацевтической химии. Такие субстанции часто получаются в результате синтеза новых соединении. В основном, в качестве объекта синтеза используются соединения, активность которых всеобще известна. Среди них можно отметить нафтол, производные которого имеют широкое распространение и обладают различной биологической активностью. В связи с особенностями структуры молекул и функциональных групп, производные нафтола широко применяются в народном хозяйстве как инсектициды, гербициды, регуляторы роста растении и т.д., а в медицине они нашли применение в качестве дезинфецийрующих средств, противоинфекционных препаратов, антидепрессантов и т.д. Исходя из вышесказанного, можно отметить, что поиск новых биологически активных субстанции на основе производных нафтола имеет большое значение. Ключевые слова: Нафтол, ароматические соединения, биологическая активность

D.A. ABDAMBAYEV, M.T. OMYRZAKOV, U.M. DATKHAEV, Z.B. SAKIPOVA

REVIEW FOR THE METHODS OF SYNTHESIS AND BIOLOGICAL ACTIVITY OF NAPHTHOL DERIVATIVES

Resume: Pharmaceutical development of new biologically active substance is an important aspect of pharmaceutical chemistry. Such substances are often obtaines in the result of synthesis of new compounds. Basically, as a object for synthesis are taken compounds, the activity of which is universally known. Among them we may note naphthol derivatives, which are widespread and have different biological activity. Due to the specific structure of the molecules and functional groups, naphthol derivatives are widely used in agriculture as insecticides, herbicides, plant growth regulators and etc., also in medicine they have found use as disinfectants, antiinfective drugs, antidepressants and etc. Based on the foregoing, it can be noted that the search of new biologically active substances based on naphthol derivatives is significant.

Keywords: Naphthol, aromatic substances, biological activity.

АНАЛИЗ ПРИМЕНЕНИЯ БИПРОЛА В ЛЕЧЕНИИ АРТЕРИАЛЬНОЙ ГИПЕРТЕНЗИИ У БОЛЬНЫХ ПОЖИЛОГО ВОЗРАСТА

А.К. КАЙРБЕКОВ, К. КУНАНБАЙ, Е.Ш. КУДАБАЕВ, М.М. КАЛИЕВА, Г.С. БОРАНБАЕВА, Н.Б. БАЙЖИГИТОВА, Б.Х. КИЕКОВА, М.И. ОРДАХАНОВА

Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, Кафедра клинической фармакологии и фармакотерапии

УДК 616.12-008.331

В статье приведены результаты исследования препарата «Бипрол» его действие на уровень артериального давления (АД) и внутрисердечной гемодинамики у пожилых больных с артериальной гипертонией. «Бипрол» значимо снижает уровня АД и улучшает гемодинамики у пожилых больных с артериальной гипертонией. Ключевые слова: АГ, АД, пожилые больные, гемодинамики, качества жизни.

В настоящее время несмотря на появление новых классов антигипертензивных препаратов, бета-адреноблокаторы (БАБ) сохраняют свое лидирующее положение и остаются одной из основных групп для лечения артериальной гипертонии (АГ) по рекомендациям ВОЗ и национальных комитетов по АГ. В основе антигипертензивного эффекта лежит их способность блокировать повышенную симпатоадреналовую активность и активность РААС. (1) Способность БАБ снижать систолическое и диастолическое артериальное давление (АД) позволяет эффективно

использовать эти препараты для лечения АГ. Несмотря на то, что в настоящее время существует несколько групп гипотензивных препаратов, включая- антагонисты кальция, ингибиторы ангиотензинпревращающего фермента (АПФ) и др., БАБ (наряду с диуретиками) продолжают рассматриваться как препараты первого ряда при лечении больных АГ.(2)

Особенно сложен выбор гипотензивного препарата у пожилых больных, в связи с наличием множественной сопутствующей патологии и особенностями

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.