Научная статья на тему 'НАҚТЫ ПРОЦЕСТЕРГЕ БЕРІЛГЕН ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУДА ФУНКЦИЯНЫ ҚОЛДАНУ'

НАҚТЫ ПРОЦЕСТЕРГЕ БЕРІЛГЕН ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУДА ФУНКЦИЯНЫ ҚОЛДАНУ Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
2
1
Читать
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
нақты процесстер / функция / график / функцияның туындысы.

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Жанатбек Әмина Арманқызы

Бұл мақалада нақты процестерге берілген есептердің маңызы мен оларды шешуде функцияларды қолданудың рөлі қарастырылады. Мақалада функцияны қолдану үшін оқушылардың меңгеруі тиіс біліммен дағдылары (функцияның түрлері, қасиеттері, графиктері, графикті салу және сипаттау), туындыны қолдану туралы баяндалған. Сонымен қатар, термодинамикалық процесстерге арналған нақты мысалдар мен олардың графиктері келтіріліп, функцияны есептерде қолданылуы көрсетілген. Мақалада мұндай тапсырмалардың инженерияда, ғылыми зерттеулерде және өндірісте кеңінен қолданылатыны атап өтіледі.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
Предварительный просмотр
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НАҚТЫ ПРОЦЕСТЕРГЕ БЕРІЛГЕН ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУДА ФУНКЦИЯНЫ ҚОЛДАНУ»

НАЦТЫ ПРОЦЕСТЕРГЕ БЕР1ЛГЕН ЕСЕПТЕРД1 ШЫГАРУДА ФУНКЦИЯНЫ

ЦОЛДАНУ

ЖАНАТБЕК ЭМИНА АРМАНЦЫЗЫ

Абай атындагы ^азак ¥лттык Педагогикалык Университетшщ 2-курс магистрi,

Алматы, ^азакстан

Ацдатпа:Бул мацалада нацты процестерге бершген есептердщ мацызы мен оларды шешуде функцияларды цолданудыц рвл1 царастырылады. Мацалада функцияны цолдану Yшiн оцушылардыц мецгеруi muic бшммен дагдылары (функцияныц тYрлерi, цасиеттерi, графиктерi, графиктi салу жэне сипаттау), туындыны цолдану туралы баяндалган. Сонымен цатар, термодинамикалыц процесстерге арналган нацты мысалдар мен олардыц графиктерi келтiрiлiп, функцияны есептерде цолданылуы кврсетшген. Мацалада мундай тапсырмалардыц инженерияда, гылыми зерттеулерде жэне вндiрiсте кещнен цолданылатыны атап втiледi.

ЮлттЫ свздер:нацты процесстер, функция, график, функцияныц туындысы.

Накты процестерге бершген тапсырмалар немесе накты процестерге непзделген есептер дегенiмiз бул физика, химия, механика, термодинамика жэне баска да гылым салаларындагы накты физикалы; немесе химиялык процестердi сипаттайтын есептер. Олар зерттелетш процестердщ математикалык моделдерi мен тецдеулерш колдана отырып, накты жагдайларда эртYрлi шамаларды аныктауга арналган.

Накты процестерге берiлген есептердi шыгаруда функцияны колдану Yшiн окушыныц келессiдей бiлiмдерi мен дагдылары болуы кажет:

- функцияныц аныктамасы мен непзп касиеттерiн бiлуi керек.Ягни, функцияныц не екенш, оныц аргументтерi мен мэндерi арасындагы тэуелдiлiктi тYсiнуi керек. Сондай-ак функцияныц касиеттерiн (мысалы, жуптык, тактык, монотондык, шектелгендiк) бiлуi мацызды;

- функцияныц аныкталу облысы жэне мэндер жиынын аныктай бiлу ете мацызды. Бул накты процеске сэйкес келетш параметрлердi дурыс тацдауга кемектеседц

- функцияныц тYрлерiн (сызыктык, квадраттык, тYбiрлiк, логарифмдiк, тригонометриялык) бiлужэне олардыц графиктерш тану жэне сипаттай алуы кажет. Эр функцияныц накты процесстерге калай колданылатынын тYсiнгенi жен;

- функцияныц графигш салу жэне графигш сипаттайбiлу керек. График аркылы накты процеспзерттеу есептердi шыгаруда кемектеседi;

- накты процесстерде езгерю жылдамдыгын аныктау Yшiн туынды угымын пайдаланып функцияныц есу, кему аралыктарын аныктап, процесс сипаттауга болады;

- функцияны накты процесстерге колдану бойынша есептердi шешу (физикалык кубылыстарды, экономикалык езгерiстердi немесе козгалысты сипаттау)тэжiрибесi болуы керек.

Осы бшмдер мен дагдыларды мецгергенде, окушы накты процестерге катысты есептердi функцияларды пайдаланып тиiмдi шеше алады.[1]

Накты процестерге бершген тапсырмалар, эдетте, инженерлiк есептерде, гылыми зерттеулерде немесе ендiрiстiк процестердi оцтайландыру максатында колданылады. Олардыц басты ерекшелiгi — накты физикалык кубылыстарды зерттеу мен сипаттау.

Накты процестерге бершген тапсырмалардыц бiрнеше мысалдарын карастырайык.

1. Механикалык процестер

Механикалык процестерге катысты есептерде накты физикалык зацдар мен математикалык эдiстердi колдану кажет. Бул есептер денелердщ козгалысын, ^штер эсерiн жэне энергия алмасуын зерттеуге багытталган.Бул есептерде кYштер, козгалыс, инерция, сертмдшк жэне баска да механикалык кубылыстар талкыланады.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Мысалы, балкадагы немесе арк;алык;тагы максималды кернеудi есептеу, Туракты жылдамдыкпен козгалып келе жаткан дене Yшiн энергия шыгынын немесе жумысын есептеу, Бурандалы механизмдегi моменттер мен ^штердщ эсерш зерттеу жэне т.б.

Мысалдардыц арасынан туракты жылдамдыкпен козгалган дененщ Yйкелiс ^шшщ жол узындыгына тэуелдшгш немесе дене энергиясын керсетешк.

Туракты жылдамдыкпен козгалган дененщ энергия шыгыны

Жол узынды^ы (м)

2- сурет. Туракты жылдамдыкпен козгалган дене Yшiн энергия шыгыныньщ графигi.

Туракты жылдамдыкпен козгалган дене Yшiн энергия шыгыныныц графигiн сипаттайык.Келденец ось (жол узындыгы, м): Дененщ жYрген кашыктыFы.Тiк ось (энергия шыгыны, Дж): Yйкелiс кYшiне карсы жумсалFан энергия. График сызыFы: э»нергия шы^ыны жол узындыFына пропорционал тYPде артады, себебi Yйкелiс кYшi туракты.

Бул графиктен энергия шы^ыныныц жолдыц есуiмен бiрге калай артатынын байкауFа болады. ЯFни, график тYрiнде керсету аркылы процест тYсiндiруге оцай болады.[2]

Сонымен катар, гидродинамикалык процестерде яFни, суйыктар мен газдардыц KOЗFалысы, олардыц кысымы, жылдамдыFы мен келемшщ зерттелуi карастырылады. Ал электрлiк жэне магниттiк процестерде электр ерiсi, магнит ерiсi, ток жэне оныц эсерлерi сиякты кубылыстар карастырылады.Мысалы, электр тiзбегiндегi ток ^шш, кернеу мен кедергiнi аныктау, электромагнитпк толкындардыц таралуы сиякты.

Сонымен, накты процестерге берiлген тапсырмалар келесi салаларда колданылады:

1. Инженерлiк есептер: кептеген инженерлш курылымдарда жэне машиналарда накты физикалык немесе химиялык процестер орын алады, мысалы, жылу алмасу, суйыктар мен газдардыц аFуы, курылымдык кернеулердi баFалау.

2. Еылыми зерттеулер:физика мен химия саласындаFы эксперименттер мен модельдер накты процестердщ теориясын тексеру жэне жетiлдiру Yшiн колданылады.

3. Эндiрiстiк процестер: ендiрiстiк процестердщ тиiмдiлiгiн арттыру максатында жылуэнергетикалык жYЙелердiц жумысы, химиялык реакциялардыц жылдамдыFы жэне баска да процестердщ тшмдшп есептеледi.[3]

Корытынды.

Накты процестерге бершген тапсырмалар — бул накты емiрде немесе ендiрiсте пайда болатын кубылыстар мен процестердi зерттеуге арналFан есептер. Олар физикалык немесе химиялык кубылыстарды моделдеу мен есептеудi кажет етедi жэне жиi инженерлiк есептер мен Fылыми зерттеулерде колданылады.

Ал накты процестерге бершген есептердi шешуде функцияларды колдану -окушылардыц аналитикалык жэне сыни ойлау кабiлетiн дамытуFа арналFан тиiмдi курал. Бул тек математикалык есептердi шешу Yшiн Fана емес, сонымен катар, кYPделi Fылыми жэне

техникалык мэселелердi тYсiнуде де мацызды. Сондыктан окыту барысында функцияларды кещнен пайдалану окушылардыц бшмш терецдетiп, олардыц шы^армашылык жэне практикалык даFдыларын арттырады.

КОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. ^азак ¥лттык Энциклопедиясы. Функция уFымы жэне оныц касиеттерь - Алматы: ^азак энциклопедиясы баспасы, 2002. - 310 б.

2. Муканов Е.А., Сапаров К.А. Физикалык процестердi модельдеу эдiстерi. - Астана: Л.Н. Гумилев атындаFы Е¥У баспасы, 2015. - 380 б.

3. Инженерлш есептердеп математикалык модельдеу. Еылыми макалалар жинаFы. - Алматы: ^аз¥ТЗУ, 2020. - 410 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.