CC BY
5ЭОЖ 37.373.6
ФИЗИКА КУРСЫНЬЩ МАЗМ¥НЫНА СЭЙКЕС ЕСЕПТЕР ЖИНАГЫН
Ц¥РАСТЫРУ
М¥РАТЦЫЗЫ Б, НАГАШБЕК Б
Э.Жэнiбеков атындагы ОКПУ, 1502-11 оку тобы - студенттерг,
Б.К.РАХАШЕВ
Э.Жэнiбеков атындагы ОКПУ., ф-м.г.к.,ага окытушы Шымкент, Казакстан
Физиканы окыту процесiнде есептердi шешудщ орасан зор рел^ 6ip жагынан, физиканы окытудыц мацызды максаты окушылардыц эртYрлi, негiзiнен практикалык физикалык есептердi шешу эдiстерiн игеруi, ал екiншi жагынан, изиканы окытудыц барлык максаттарына толыкканды кол жеткiзу студенттердщ изиканы окыту жYЙесiн шешудщ кемегiмен гана мYмкiн болатындыгына байланысты. тапсырмалар. Осылайша, физика мэселелерш шешу максат ретiнде де, оку к¥ралы ретiнде де эрекет етедi. Осыны ескере отырып, мрашм окушыларга осы немесе баска тапсырманы шешудi усына отырып, оны шешудщ негiзгi максатын, осы мэселенi шешуi керек тулганы окыту мен дамытудагы функцияны накты бiлуi керек. Кез-келген мэселеш шешу кеп функционалды, ейткеш бул окушылардыц бiлiмiнде, ю-эрекетшщ курылымында жэне психикасында кептеген езгерютерге экеледi.
Осы езгерiстердiц iшiнде ец бастысы бар, ол Yшiн мрашм осы мэселенi шешудi усынады. Бул окушылардыц жеке басындагы басты езгерю жэне окудагы физикалык мэселелердi шешудщ функциялары туралы айту керек. Кейбiр мацызды мэселелердi шешу процесi талкылаумен аякталуы керек, оныц максаты студенттердщ шешiм кабылдау нэтижесiнде не бшгенш, мэселенiц кандай ерекшелiктерi мен оны шешудщ ец мацыздысы, есте сактау пайдалы жэне т. б. мэселелердi шешудiц негiзгi функциялары келесiдей:
а) юрюпе — мотивациялык,
б ) танымдык;
в) дамушы;
г) тэрбиелш;
д) иллюстрациялык;
е) зерттелетiн физикалык зацдылыктар мен зацдылыктарды практикалык колдану;
ж) окушыларда арнайы физикалык акыл-ой дагдыларын калыптастыру;
з) окушылардыц пэнаралык дагдылары мен дагдыларын калыптастыру; жэне) окушылардыц жалпы дагдылары мен кабшеттерш калыптастыру;
к) бакылау— багалау.
Жогарыда келтiрiлген кейбiр функцияларды карастырыцыз
Кiрiспе-мотивациялык функция мiндеттердi орындау окушылардыц оку ю-эрекетшщ iшкi мотивациясын калыптастыруга мYмкiндiк бередi. Олардыц оку ю-эрекетшщ iшкi мотивтерiнiц мацыздыларыныц бiрi-танымдык кызыгушыльщ окушылардыц физиканы окуга деген кызыгушылыгын калыптастыру Yшiн проблемалык окытуды тиiмдi пайдалануга болады, ал проблемалык жагдайларды жасау Yшiн мэселелердi шешуге болады. Осы максатта сапалы жэне эксперимент™ мiндеттердi, сондай-ак тарихи мазмуны бар мiндеттердi пайдалану ыцгайлы, бул жаца оку такырыбыныц мазмунын курайтын физикалык теорияны куруга жэне дамытуга тYрткi болды. Бiз бiрнеше PR жэне осындай есептердiц елшемдерiн беремiз.
1-есеп. Автокелiктi куммен немесе кармен козгаган кезде оныц шиналарынан ауаныц бiр белiгi кандай максатта шыгарылады? ("Кысым" такырыбындагы материалды зерттеу кезiнде).
2-есеп. Келiктiц сол жэне оц децгелектерi бурылыста бiрдей кашыктыкка ие ме? ("Шецбер бойымен бiркелкi козгалыс" такырыбын зерттеу кезiнде).
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
3-есеп. Нелштен жогары куатты электр TÍ36eKTepÍH баскару Yшiн ажыраткышты емес, электромагнитпк реленi колданган дурыс? ("03ÍH-e3Í индукциялау к¥былысы"такырыбын зерттеу кезiнде). Физикага кызыгушылыкты калыптастыру Yшiн, кeрсететiн практикалык мазмуны бар есептердi шешудi колдана аласыз.
4-есеп. Нелiктен жацбырлы кара жолда жYк тиелген кeлiк бос келшке Караганда аз CYЙрейдi? ^йкелю кYшiн зерттеу кезiнде).
5-есеп. Нелштен жолаушылар ^лЫнщ максималды руксат етшген жылдамдыгы жYк кeлiктерiне караганда жогары? (Ньютон зацдарын зерттеу кезiнде).
6-есеп. Нелiктен электр розеткалары немесе электр курылгыларыныц штепсельдерi кейде катты кызады? Бул кубылыс кандай салдарга экелуi мYмкiн? ("Жумыс жэне электр тогыныц куаты"такырыбын зерттеу кезiнде).
Иллюстрациялык функция - Иллюстрация жэне физикалык зацдылыктар мен кубылыстарды шешу аркылы нактылау окушылардыц 6iлiмiн терецдетуге мYмкiндiк береди
7-есеп. Шикi тактага согылган тырнактыц айналасында кызыл жабын пайда болады. Бул кубылыстыц се6е6i неде? ("Диффузия"такырыбын зерттеу кезiнде).
8-есеп. Автомобиль тсркемесшщ Масса 10 т. егер шиналардыц жол 6етiне Yйкелiс коэффициентi 0,08 болса, автомобиль козгалткышы осы тсркемеш 10 км кашыктыкка CYЙреу Yшiн кандай жумыс жасайды? ("М механикалык жумыс"такырыбын зерттеу кезiнде).
9-есеп. Болат бургылауды катайту Yшiн оны кыздырады, содан кейiн оны майга батырады. Бургылаудыц массасы 120 г болса, бургылауды 800-ден 60 °С-ка дешн салкындату Yшiн кажет майдыц массасын жэне майдыц меншiктi жылу сыйымдылыгын 2000 Д.т /(кгхК) аныктацыз. ("Жылу кубылыстары"такырыбын зерттеу кезiнде). Мэселелердi шешуде зерттелетiн физикалык кубылыстар мен зацдарды практикалык колдану окушыларга олардыц мазмунын терешрек тYсiнуге мYмкiндiк 6ередi, бiлiмдi шогырландыру жэне 6iлiм формализмiн жецу тэсшдершщ 6iрi болып табылады.
10-есеп. Массасы 500 кг Жердщ жасанды спутнигi радиусы 6500 км айналмалы орбитада айналады. оныц ауырлык кYшi мен осы ^штщ спутниктщ бiр толык айналымында жасаган жумысын аныктацыз. Бул мэселенi шешу студенттерге F=mg ауырлык формуласыныц колданылуыныц шекараларын тусшуге, сондай-ак e центрге тарткыш ^ш жумыс iстемейтiнiн тYсiнуге мYмкiндiк береди
11-есеп. Автомобиль козгалткышыныц иiндi бшгшен айналу оныц дeцгелектерiне арнайы курылгы — дифференциал аркылы 6ерiледi, соныц аркасында жетекшi дeцгелектер эр тYрлi жылдамдыкпен жYре алады. Бул курылгы не Yшiн кажет? Бул мэселеш шешу студенттерге катты дененiц айналмалы козгалысыныц O P жэне Sania кезшде колдануга болмайтынын тYсiнуге мYмкiндiк 6ередi.
Физикалык есептердi шешудiц эдютемес мен окыту эдiстемесiн ажырату кажет. Егер 6iрiншiсi физикадагы осы немесе баска мэселеш калай шешуге болады деген суракка жауап берсе, екiншiсi тY6егейлi баска мэселенi карастырады: окушыларды кез-келген есептердi шешуге калай Yйрету керек, 6iрак орта мектептiц физика курсы. Бiрiншi эдiс екiншiсiнiц ажырамас 6eлiгi болып табылады, 6iрак екiншiсi 6iрiншiсiне караганда кецiрек емес, бiрак одан баска багытпен, баска максатпен ерекшеленедi.
Мектеп практикасында кец таралган есептердi шешудi окыту эдiстемесi (шешу эдютемеа) муFалiм окушыларга типтiк есептер деп аталатын эдiстердi кeрсетедi, ал окушылар муFалiмге елiктей отырып, кeрсетiлген Yлгiлерге сэйкес кeптеген типтiк есептердi шешедi. Бул эдiстiц тeмен тшмдшш жалпыга 6елгiлi. Бул талапкерлер карапайым, 6iрак формасы жагынан бейтаныс мэселеш шешуге тырысып, мектепте мундай мшдеттер р ешкi емес, сондыктан бул мэселеш шеше алмайтын жагдайда айкын кeрiнедi.
Бул мэселенi тек физика мэселелерш шешудi окыту процесiнiц эдютемесш, ягни окыту эдiстемесiн эзiрлеу жэне мектеп практикасына кецiнен енгiзу аркылы шешуге болады.
Физикалык есептердi шешудi окыту эдiстемесiнiц негiзгi ережелерi:
а) окушыларда кез келген физикалык мэселенщ шешiмiн бiлiмдi iздеумен о-га жалпы кезкарасты дамыту кажет;
б) осындай жалпы тэсiлдi калыптастыру Yшiн окушыларда физикалык есептердщ мэш, курылымы мен ерекшелштер^ оларды шешудщ тетiктерi мен npo^crepi туралы накты тYсiнiктер болуы керек;
в) физикалык есептердi шешу-бул оган мыналардан туратын кYPделi кызмет ез кезегiнде операциялардан туратын бiркатар ic-эрекеттер;
г) осы кYPделi кызметп жYзеге асыру Yшiн студенттер оныц курамына кiретiн жекелеген ic-эрекеттер мен операцияларды орындауда берiк Дагдылар мен дагдыларга ие болуы керек.
Сондьщтан окушылардыц берiлген тапсырмада накты ю-эрекеттер мен операцияларды орындау Yшiн кажетп дагдыларын калыптастыру Yшiн окытуга арнайы оку тапсырмалары жYЙеciн енгiзу кажет. 1с-эрекеттщ тiкелей максаты осы эрекетп немесе ерац оп-ны игеру Yшiн тапсырманыц езi шешiлмейдi (окушы Yшiн оныц оку ic — эрекетшщ тiкелей, тiкелей максаты болып табылатын окыту мазмуны гана тиiмдi игершедь Окушылардыц жеке мiндеттердiц ерекшелiктерiн терещрек тYciну Yшiн оку процеciне окушылардыц жаца жэне керi берiлген физикалык еcептердi ез бетiнше курастыруы, оларды тYрлендiру бойынша оку тапсырмаларыныц жYЙеciн енгiзген жен.
Осы Ережелерге сэйкес окушыларды физикалык еcептердi шешуге Yйрету процеci келеci блоктардан туруы керек: а) оку физикалык есептер теориясыныц элементтерш зерттеу; б) окушылардыц акыл-ойы мен физикалык еcептердi шешу кызметше кiретiн жекелеген эрекеттер мен операцияларды орындау дагдыларын калыптастыру бойынша оку тапсырмаларыныц жYЙеci; в) физикалык мiндеттердi курастыру жэне тYрлендiру бойынша оку тапсырмаларыныц жYЙеci карастырылады.
1. Игнатенко, И. И. Современные подходы к созданию образовательной среды [Текст] / И. И. Игнатенко // Наука и школа. - 2018.
2. Информатизация образования и методика электронного обучения [Текст]: материалы II Международной научной конференции, Красноярск, 25-28 сентября 2018 г.: в 2 частях / Сибирский федеральный университет; под общ.ред. М. В. Носкова. - Красноярск: СФУ, 2018 Ч. 2 -, 2018.
3. Использование электронного обучения в образовательном процессе: проблемы и перспективы. Н.В.Дворянчиков // Психологическая наука и образование. - 2016. - №2. 16. Кабардин О.Ф., Браверман Э.М. Внеурочная работа по физике. -М.: Просвещение, 1983.
ПАИДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР
