Научная статья на тему 'НАҚШИ АСКАР ҲАКИМ ДАР РУШДИ НАҚДИ АДАБИИ МУОСИРИ ТОҶИК'

НАҚШИ АСКАР ҲАКИМ ДАР РУШДИ НАҚДИ АДАБИИ МУОСИРИ ТОҶИК Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
199
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
литература / литературная критика / новаторство / поэма / место / красноречие / литературный критик / созвучие / literature / literary criticism / innovativeness / poem / place / eloquence / literary critic / consonance

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Рахимов Баходур Гиёсович

В данной статьи рассматривается место и значения А. Хакима в современной таджикской литературной критики. Именно, книги Аскара Хакима таких как «В мире слов»(1982) , «Творцы созвучие» (1988), «Испытание поэзии», «Виды лирической поэмы» (вторая половина ХХ века) и другие свидетельствуют о его наваторстве и истинных исследованиях и критическом творчестве Аскара Хакима 80-90 годах ХХ века. А также анализируется литературные и критические взгляды литературоведов Набиев А., Ю. Акбаров, А. Раҳмонов, С. Аъзамзод и других литературоведов о критическом творчестве Аскара Хакима и его место и значения в современной литературной критике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF ASKAR KHAKIM IN THE DEVELOPMENT OF MODERN TAJIK LITERARY CRITICISM

This article explores the place and significance of A. Khakim in modern Tajik literary criticism. Namely, Askar Khakim’s books such as «In the World of Words» (1982), «Creators of Consonance (harmony)» (1988), «Poetry trial», «Types of Lyric Poem» (second half of the 20th century) and others demonstrate innovativeness and true research and critical creativity of Askar Khakim in 80-90 years of the XXth century. It also analyzes literary and critical views of literary scholars A. Nabiev, Yu. Akbarov, A. Rahmonov, S. Azamzod and other literary critics on creative works of Askar Khakim and his place and significance in contemporary literary criticism.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ АСКАР ҲАКИМ ДАР РУШДИ НАҚДИ АДАБИИ МУОСИРИ ТОҶИК»

The author considers the following stages in the study of this topic by researchers Y. Salimov and B. Rahimov researched, analyzed and assessed their views on the poet's life, his relationship with the kings and queens of that time, and the influence ofpolitical and social realities, and the state ofthe poet's life.

The article describes in detail the important features and approaches of Bedil's studies to the recognition of the Bedil's time, important political and social events of the times ofthe kings, with whom the poet was associated.

Keywords: time, life, Bedil, cultural literature, political, social, Ayni, Olimjon Idrisi, India, Bedil studies, king, publicist, Soviet, white, black, generalpeace, tribal conflict, social integration, scientific and so on.

Сведение об автора:

МуродовБ.С — соискатель кафедры теория и история таджикский литература

Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода Тел: (+992) 935375225

About the author:

Murodov B.S. - Applicant for the Department of Theory and History of Tajik Literature of the Tajik

State Institute of Languages named after S. Ulugzod Tel: (+992) 935375225

НАЦШИ АСКАР ХАКИМ ДАР РУШДИ НАЕДИ АДАБИИ МУОСИРИ ТО^ИК

Рахимов Б-F.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Адабиёт санъати сухан аст ва дар бораи каломи бадеи, конуният, меъёр, махорат ва хунари тасвиркори ва махсусияти эчодиёти адиб тахлил ва тадкик намудан амри табии ва ахмиятнок аст. Зарурияти омухтани адабиёти бадей дар равшан сохтани мундаричаи шявй, хислатхои миллии асар, хунар ва фардияти эчодии адиб, хдмчунин дар такмили махорат ва сабку шеваи тасвиркории адибон сурат гирифта, тадкикгарон пайваста ба таъкид меоваранд.

Адабиётшиносии точик пас аз солх,ои 60-70-и асри ХХ ривоч ёфт, маахз аз хдмин давра адабиёт ва шеъри Fиной аз бори таблиготи мафкуравй озодтар гардид ва дар риштахри мухталифи он асархои зиёди илмию тадкикотй таълиф ва эчод гардида, бисёр масъалахри омухтанашуда аз чониби пажухишгарон мавриди мулохиза ва баррасй карор гирифтанд. «Иин озодии нисбй, таъкд менамояд Аскар Х,аким.- аз давраи ислохотпарастии х,изби коммуниста шуравй, ки бо танкиди шаклпарастй OFOз гашт, имконпазир шуд» [3, c.509]

Яке аз мухимтарин масъалахое, ки дар ин муддат диккати мухаккикони суханшиносро ба худ кашид, тадкики шеъри Fиной аз руи вижагихои накдии он, мухассот ва мухтавои навъхо, андешахои отифй, эхсосот, таассурот дар замири шахси шоир хамчун ангеза аз ходисаву вокеот ва услуби адибони алохида, махсусияти поэтикй, тасвиркорй, вазну услуб, маъно ва мохиятбинй ва пайванди шаклу акши мазмун буд. Агарчи дар ин соха як силсила рисолаву пажухишхо ба анчом расидаанд, хануз масъалахои тадкикнашуда ва бахсталаби марбут ба накди адабии муосир ба омузиш ва баррасии илмй ниёз дорад.

Аскар Х,аким аз шоирони навчу, мунаккидони шинохта ва сермахсули адабиётшиносии муосири точик масуб ёфта, нахустин кадамхои вай дар риштаи накди адабй баъд аз солхои шастуми садаи бист, давраи нисбатан пурчушу хуруш ва пурбори камолоти фикрии накди адабии точик шуруъ ёфта, осори наккодиаш ба такомули сифатии афкори адабй мусоидат кард. Осори мунаккидони ин давра дар шинохти аслу мохияти накди адабй, дарки тафаккур ва ошной бо чараёнхои мухталифи пурошуби накднависй, арзёбии хунари бадей ва анвои он арзишу ахамияти назаррас дорад. Дар ин маршала аз руйдодхои таъсиргузор, ормонхои вокеии адабй, хунари эчодй, шахсияти неруманд ва шоистаи адабй пуштибонй шуда, мунаккидон кушидаанд, ки дар чусторхои илмии ахли тахкик дилсузона барои ба мачрои тоза ворид сохтани чараёни адабй сахм бигиранд.

Намунахои аввалини махсули нокидии Аскар Хдким хануз айёми тахсил ва ба матбуоти точик ворид гаштани у аз истеъдоди хуби мунаккидй ва табъу саликаи хуши сухансанчй гувохй медод. Эчоди китобхои «Шеър ва замон» (1978), «Дар каламрави сухан» (1982), «Творцы созвучий» (1988), «Испитание поэзией» (1992) ва маколахояш «Бахси бардавом», «Шеъри инсон», «Сухан ва образ», «Тахаввули аруз», «Аз Fазал то шеъри озод», «Ба чойи анчом», «Достони калъачанг» , такриз, гузориш ва суханронихо зинахои санчидашудаи ташаккул ва тахаввули афкори адабиётшиносиву танкидиашро бозгу менамуд. Махсусан, китоби «Шеър ва замон» дар масоили конунияти асил ва рушди шеъри муосири точик чойгохи намоён дошт, ки бунёди он бар рисолаи номзадии «Ворисияти таърихй ва навоварии шоирона» (Москва, 1974) нихода шуда буд. Аз нахустин мачмуаи «Шеър ва замон», ки аз маколахои чиддиву пурмуаммои «Бахси бардавом», «Шеъри инсон», «Сухан ва образ», «Тахаввули аруз», «Аз Fазал то шеъри озод», «Ба чойи анчом», «Достони калъачанг» фарохам омадааст, аз дакикназарй ва андешамандии наккодии муаллиф дарак медихад.

А Хокимов дар охири солхои 70 ва аввали солхои 80 чиддан ба накди шеър, аз чумла тахлили мавзуву мундарича ва шяи он машFул шуда, маколахои у «Гузаштаи зинда ва рухи замон», « Образ ва

тacвиp дap шeъp» , «ШeБpи инган », «ШeБpи зaмoнй Ba ^yciyiyxoM мaънaвию axnorçK» Ba raMpa бa тахкики мacъaлax,oи инкишoфи нaзми м^^и точик бaxшидa шyдa , дap накди шeъpи oн conxo cyxa™ тoзaaнд. Аз ин чихат бa вучуд oмaдaни ин тaълифoгpo танкиди ташид мухим» Ba дap «тахкики

нaзapия Ba aмaлияи шeъpи MyocMp еaxифaи Tœae» xoндa буд.[1, c.65]

Acкap Хаким 6o oмyзиш Ba бapдoшт aB тaчpибaи ганй Ba nypMaxcyre aдaбиëгшинocoни мyocиpи точик Абдулганй Mиpзoeв, Шapифчoн Xyceйнзoдa, Хoлик; Mиpзoзoдa, Нocиpчoн Maъcyмй, Cox^ Тaбapoв, Myxaммaдчoн Шyкypoв, , Лapиca Дeмидчик, , Юpий Бoбoeв ,- Aълoxoн Aфcaxзoд, Aтaxoн Сaйфyллoeв, Хyдoй Шapифoв, Хypшeдa OraxoeoBa Рахим Mycy^Morn^noB, Абдунабй CairopoB, Юcyф AtóapoB, Чypaxoн Бaкoзoдa , Вaлй Самад, Ba дaxxo дигapoн бa Ma4AoRH накди aдaбй вopид шуд.

Acкap Хаким бa тaкoзoи ^нуни инкишoфи FOявию эcтeгикии aдaбиëт мacъaлax,oи инкишoфи шeъpи MyocMppo aв нaзapи иpcияти тaъpиxй Ba am-amBy нaвoвapй тахкик намуда 6o ин BocMxa дoиp бa тaмoюлxoи инкишoфи ин нaвъи эчoди бaдeй aидeшaxoи мухим бaëн дoштacг. У бa шapxи мacъaлax,oи aнъaнa Ba нaвoвapй mpдoxта, бap ин акида ad, ки « нaвoвapии Foявию бaдeй вoбacгa бa инcoни нaв Ba кaxpaмoни нaви aдaбиëтй зyxyp мeкyнaд» Ba ин xaкикaтpo дap миcoли эчoдиëги Айнй Лoxyтй , M Тypcyнзoдa, Пaйpaв , X .Юcyфй , M. Mиpшaкap , M. Кашат, Лoик, Бoзop co6mp, Кутбй KapoM Ba дигapoн apзëбй мeкyнaд.

Acoc^o^ мeIOдoлoгии тих^и^ти Acкap Xaкммoв дap тах^и^и мaзкyp чиддй, 6o дaлeл Ba дoиpaи нaзapaш фapoгиp буда мyндapичaи FOявй, тacвиpи инcoн Ba шeъpияти нaвми Myoœppo дap бap мeгиpaд. Ин Macbanaxo нaxycг дap мащлаи «ШeБpи инаэн» бa MyxomMa гиpифтa шyдaaнд. Бa ин маънй, oбpaви лмpикй, инаэн дap лиpикa, кaxpaмoни лиpикй Ba тapзy тacвиpи oн acocи мyндapичa Ba нaвчyмxoи шaклии нaвми MyocMppo муайян мeкyнaд. Бa aндeшaи мунаккид дap эчoдиëти M Тypcyнзoдa , M Mиpшaкap, Б. Рax,имвoдa, A. Шукухй paвшaн cypar гмpифтaнм чмxaтxoи чaмъиятми cyбъeктм лмpикй, дap эчoдиëгм к^ми дигapи шoиpoн тacвиp Ba тaлили амики чaxoни бoгинми иншн MaB^eb пaйдo кapдaacт. Myxaккик 6o ^ëcy мyкoбилa Ba тахлили амик coбмг кapдaacт, ки тacвиpи иншн Ba мoxияги зиндaгми y дap хамаи шoмpoн якcoн нecт. Ин гунна инcoн дap шeъpи M. Тypcyнзoдa шaбexи шaxcиятм шoиp ad,™ 6o «xap тоpи муям ^MMy^^» таъкид шyдaacт. Mиpшaкap Oбpaви чaмeи инcoн Ba capнaвишти ичгимoии ypo xaавмp нaмyдaacт. Инcoни Faфop Mиpзo дap фapoеyи зиндaгми xappyзa Ba тaшвишx,oи Myrçappapm pyзгop бa тacвиp мeoяд. Дap aшъopи шoмpoни дигap , aз чyмлa M. Кашат, Лoик, Кутби Кмpoм, Бoзop Сoбиp Ba дигapoн cифaIxoи зoгми иншн pyx™ Ba мacъyлиятм инcoнии вaй cимoи кaxpaмoим Fмнoиpo ганй coxтaacт. ^p шeъpи Лoик; бoшaд ма^му мaнзaлaти mcx^ aидeшaxoи мypaккaби Ba^ мyaммoxoи хастии y xeлe чиддй Ba мукаммал бa миен гузашта шyдaacт. Ин мyшoxмдa низ таБкид бap иpcиятм FOявии aдaбиëги мyocиpи точик дopaд. Инcoнм мaънaн ганй Ba якш^ян кaвй , aз чихати cиëcй yciyBop aз нaзapи тобeиятм идeoлoгми y мaънoи ичти^й Ba FOявии шeъppo кaвй coxia, бa пoэтикaи oн тaъcмpи мycбaт paаoнмд.

MyRa^R^ 6o ма^ди таБкиди poxбapии идeoлoгй бap aдaбиëтм aз xyчaтxoи хизбй rnirfoc кapдa , mox,™™ ак^кию ичгимoии шeБppo дap хамин мaБнo таъкид мeкyнaд, ки paвиши ycyлй дap накди oн зaмoн буд. Хамин paвиш дap мащлаи «ШeБpи зaмoнй Ba чycтyчyxoи мaБнaвмю ак^ки » acocи тахкик rçapop гмpифтaacт. Хyлoаaи муаллиф ин acx, ки дap aдaбиëг яган маюуъ бepyн аз бaxcи axnorç хал кapдa нaмeшaвaд. Acкap Хаким ба мaаБaлaи вopиcияти тaБpмxй Ba мащми ичгимoии aдaбиëг бaxc намуда ба мтминoни y «инcoн зoдaи чамъияг acx Ba инБикoаи M^oc^arn y ба мухити чамъияг бapoи aдaбиëгy caнБaт макеади acocй Ba rnaprn aBBan^aM acx [2, c.13].

Acкap Хаким дap ин дaвpoн дap накди адабии точик 6o шeвaи тахкик, чyетоpи тозаи пажухиш, тapзи гyзopиш Ba еaбкм матини нигopиш вopид гашта, бapoи ташаккуди тaфaккypи нaелм нaви шкиду aдaбиëгшинoc TaxaBByroora тоза 6o^ гyзoшт. TaBaccyra aеoлaт Ba Bo^e^in накд дap як дaвpaи пypмxтмлoфи пoйбaнди мaфкypaи хизбй Ba мaхpyмияги oзoдaндeшй тaълмфoгм пypaхaмияг paвaнди тaхaввyлм накди aдaбиpo ба нoкидoим хмpфaй Ba acoлaтчyй Mepoc мoнд. Myнaккид ба эчoдиëтм ин ë oн шoмp аз Bo^e^T Ba фapдияги эчoдии rno^ apзëбии мyнcифoнa хакикати aшБop мeкyнaд, 6o aенoди дакику вoзeх ба мавдд cyxaн мeгyяд, caБЙ мeнaмoяд, ки мoхиягy aхдoфи шeБp няку бoшaд, тaнocyби лафзу маънй Ba тaлaбoгм oн pиoя шaвaд. Аз мyшкилбaëнй, мypaккaбнaвиcй, ибхoмy мхoм, opoишoгм шаклию лафзй, xaëлбaндмхoи MaBxyM дypй чуста, ба cyннaти дepинacли cax^ мумгансъ, ки дap oеopи capoмaдoн Ba кoфмлaеoлopoни aдaбиëги фopcy точик дap cyxaнгyагapй ба Mepoc гyзoштaaнд, 6o шeвaxoи тазаи накди rnebp cyxaн мeгyяд. Вай шoиp Ba на^де пypмyтолмa буда, дap кaлaмpaви накду aдaбиëгшинoей Ba шeБpy шoиpй еoxиби дaетовapдxoи зиëд мeбoшaд.

ARдeшaи мунаккид дap бopaи пoйдopии анъана Ba ба ин вaемлa хифзи aеoлaти миллии адабист падидаи мухим Ba apзишмaнд шинoxтa шудааст. Дap xapaкaтy дигapгyнй Ba ба инкишoфи тaфaккypи бaдeй мyеoмдaт кapдaнм еyннaтxoи адабй дap миеoлм фapзияxoи Aœap Хаким нaзapи пeшpaв Ba ^заида мeбoшaд.

Дap мaкoлaи «Taзoдxoи фapoвoнии шeБp» (дap китоби ^<Дap кaлaмpaви cyxaн») aшБopи yетодoн MyБмин Кашат, Лoик; Шepaлй, Гyлpyxеop, Бoвop Сoбиp, Xaбибyллo Фaйвyллo Ba дигapoнpo MyK^orn тахлид Ba apзëбй намуда, дap бopaи еaбкy ycлyб, жaнpy намуд Ba шaклxoи шeБpй, xynap Ba хадафи эчoдй,

xyc^ кубхи ocop, муваффакияг Ba гошмии xap шoмp дap aлoxидaгй изxopи акида нвмуда чoйгoxи aдибpo дap paвaиди адабй Myrçappap мecoвaд. Aap ycтод MyБмин Каша^ дap эчoди aеapxoи мухташам ë дoагoиxo мумтоз ва чexpаи ^paTOMy дoнaд, ycrc^ Лoикpo бeштap ба шaклxoи анъанавии газалу pyбoй кoмëб ва caбaкaнгeз мexиcoбaд ва дaагoвapди Бoзop co6^po аз шeБpи нав ва 4axopnopaBy тaевмpй чуск мeшaвaд.

MинбaБд мунаккиди дaкикpaзap Acкap Xaкмм дap заминаи накду aдaбиëгшинoей aеapxoи «ШeБp ва зaмoн» (1978), <^ap кaлaмpaви cyxam> (1982) ва шeБp - <<Санги ман - алмсо) (2006), <<Замини caбзи бoвapxo» (2008), «Ба caлoми шyкyфaxo» (2012) эчoд мeнaмoяд, ки дap ин яйсм мoxияги ашли шeБpи мyocмpи точикpo 6o биниши тоза ба тахкик гмpифтa, мacБaлaxoи мухим ва мyшкмлoтм oнpo pyшaн намудааст.

Дap aтpoфи шeБpи гадай, нaвБxo ва тaкcимбaидии oн, мacБ>aлaxoи накду бappaеии oн байни дoнишмaндoн ва мyxaкмкoн бaxеxoи зисди илмй cypaT гмpифтaaаг. Maxcycaн дap ин caMT acapи nypMyxiaBo, ки дap хакикат «падидаи нoдиpи aдaбиëгшинcай» rnmoxTa шудааст, pиcoлaи Acкap Xaкмм «AивoБи шeБpи гашй» (нимаи дуюми оадаи XX) apзишмaид ва кoлмби таваччух мeбoшaд. [3, c.5]

A. Xa^M дap ин acapxo 6o диди тоза ва имгoxи нав 6o мeБëpxoи вoкeивy хакикии чyегopxoи нак^дй ва пажухишй poчeБ ба чapaëни умумии шeБp, xycиy кубхи oн изxopи нaзap намуда, aшБopи гадаии чexpaxoи дypaxшoим назми мyoемp- Mиpзo Typcyнзoдa, Aмиичoн Шукухй, Faффop Mиpзo, MyБмин Кагоат, КуТби k^om, Лoик Шepaлй , Бoвop Сoбмp, Tynpyxcop, Xaбибyллo Фaйзyллo ва чaидe дигapoнpo дap aлoкaмaидй ба тaкcимбaидии нaвБxoи шeБp, мaxopaти xyнapй, фapдиятм эчoдй, aеoлaт ва мaxcycиятм шeБpи гадай 6o тахлилу тахкики жapфнaзapoнa ва Borrara чapaëим адабии мyocиp apзëбй гapдидa, ба pyшдy нумуи накду адабии мyocиpи точик caxми нaмoëн гyзoштaaет.

Дap бopaи фaБOлмятм мунаккидии yетод Acкap дap aдaбиëтшинoеии мyocиpи точик ва xopw^ кмшвap мaкoлaxoи зисд иншo шудааст. Аз чумла мyxaкмкoн X. Шapипoв, A. PaxMoroB, Ю. Aкбapoв, К-k^om, А. Абдумадан, А. Нaбиeв, С. AБвaмвoд ва чaидe дигapoн oид ба фаюлияш нак^дй ва шeБpи Aœap Xaкммoв изxopи aидeшa намудаанд.

M^a^Hra Ю. Aкбapoв бap oн aндeшa аст, ки танкиди танкид ва xaM танкиди шeБp мeбoшaд. Aœap Xaкммoв дap нaxyстмн aеapxoяш 6o poxи иикop ва paди кoлaббoзию еoxтaкopмxo paфг ва шeБpи acnnpo тapaфдopй кapд. Сабки A.Xaкммoв дap мaкoлaxoяш «шoмpoнa ва лмpикй», paтcиoнaлй дoимстa шудааст.Тахкики y пypxиccиëт буда, 6o «эxcoеи баланду еaмимияг cyxaн мeгyяд ва acapxoяш ба му^хидаи y «тахлили ташидй 6o тахлили xиccиëтaигeв» буда, дap нaвиштaxoи танкидиаш «ман»-и лмpикй аввалин 6op истифoдa шуд[5, с. 195]

Дap мaкoлaи аввали мачмуаи Acкap Xaкммoв <^ap кaлaмpaви cyxaн»- «ШeБpи зaмoий ва чyстyчyxoи маънавию a^o^K» мaеБaлaxoи pyx^ ва oxaигм зaмoн, мазмуну шя, шаклу мазмун ва Faйpa ба мисн гyзoштa шуда, тaмoюлxoи aеoеии rnebppo муайян ва apзëбй мeшaвaд.

Aœap Xaкмм мaеБaлaxoи кaxpaмoим лмpикй дap шeБp таваччух намуда, ба му^збили apзишмaид шинoxтaим xap як кaxpaмoн чун инеoн аст. Ба aндeшaи нмxoии y кaxpaмoим лмpикми y шoмpи бoистeБдoд ва тaвoнo мapoкaнгeз шуда мeтaвoнaд,зepo тaиxo шoмpи acил кaxpaмoим вoкeии лмpикми зaмoиpo ба вучуд oвapдa мeтaвoнaд. Myнaккмд кaxpaмoни лмpикми xap лахза aввoяш тaБFмpëбaидapo кабул нaдopaд.Бa нaзapи y дap aидeшaи шoиp ду чизи 6o хам мyкoбил бoяд вучуд нaдoштa бoшaд. Ба нaзapи y чунин акида «^nornox ва oлaми aндeшaxoи шoмppo тангу махдуд мeгapдoнaд». XaMm гуна нaзappo мунаккид дap та^ши ба мачмуаи шeБpxoи Бoзop Сoбиp навиштааш низ пaйгмpй намудааст. Aœap Xaкммoв xичpaт дap шeБppo вашлаи тaзйикм pyx мeдoнaд.

Maкoлaи Aœap Xaкмм «Taзoдxoи фapoвoнии шeБp» кушиши муайян кapдaни фapдиягм эчoдии xap шoиppo падидаи мухими накди адабй дoнистaaст. MaеБaлaи зaбoн ва caбки A.Xaкммoв «cepшмpaю шoмpoнa ва пypoбy paнгy xoнo» ва xapфи тоза мeбoшaд. Яте аз еaмтxoи aеoеии чyагyчyxoи маънавию аxлoкй «aмиктap бypдaни эxеoеoтм гpaждaий » дoимстa шуааст. Acкap Xaкммoв «пypкyввaтии эxcoеoгм гpaждaнй»-po «aлoмaти кaмoлoтм шeБp» мeдoнaд. Acoœ ичгимoигapoй дoштaни чунин накд 6o мyлoxизaи аз пaеи ин cyxaнoн oмaдaи муаллиф , ки 6o ин pox «шeБp 6o фaБOлияги ичгимoй пайваста» мeгapдaд, кувват дoдa мeшaвaд. ^p хамин замина А. Xaкимoв ба мaеБaлaи мавзуъ еaxтгмpй ^да тapзи бaëни хадафманд ва xyнapмaндoнaи oнpo мухим apзëбй мeнaмoяд. « Baгapнa - мeнaвиcaд y: Xaмaи мaкеaдxoи наку ва манфиатдак нафакат дap кoлaби имвoмнoк амалй нашуда мeмoнaд, балки еaфи aшБopи каммазмун ва еaтxмpo афзуда завки мapдyмpo аз шeБp мeкoxaид. Ва дap ин xoл xeч оанаду бypxoн, ки ин шeБp ва ë дoстoн ба мавзуи ичгимoй ë тaacypoтм гpaждaни бакшида шудааст, ëpй нaмeкyнaд»[2, с.14].

Ин aндeшa чунин тaлaбpo пeш мeгyзopaд ,ки шeБp бoяд чyнoн навишта шавад, ки мавзуи oиpo ичгимoй ë тaacypoги гpaждaнй гyзoштaн мумкин бoшaд. Myнaккмд тaнxo чунин шeБppo аз чихати шeБpияг , caнБaтy мaxopaт биеëp баланд мexиcoбaдy бac. Ба фи^и y aидeшaи бapoи шeБpи гpaждaий лoвим набудани шeБpи бaдeии баланд галат аст.

Myxaкмк баъди чунин мyxoкммopoимxo ба тахлили дoетоим MyБмин Канс>ат « Гaxвopaи Сида » ва «^сни x^a^)^ M. M^rna^p мeпapдoзaд. Эчoди ин дoетоиxo ба тaкoвoи эxтмëчoтм pyзaфзyни чoмea

мебошад. Мунаккид бо тахлили мавзуву масъалахри хар ду достон, таърихро ба хизмати замон мекашад ва дар партави таълимоти синфиятгарой замони шуравй мохияти бадеиву ичтимоии ин асархоро муайян мекунад. Ба назари у хама бадбахтихо дар чомеаи инсонй дар зиддиятхои ичтимоисг. Бо ин усули тахлил , ки равиши накди ичтимоии синфиятгарой, у ба тахрифи таърих даст мезанад, аз тамоюлхои манфии накди он рузор аст. Муаллиф бо ин таъсири низоми шуравиро дар кайфияти зухури шеър ва мохияти мавзуву шяи он нишон медихад. Бунёди назари у бар ин аст, ки пешрафти шеъри ичтимоии точик махсул ва мавлуди хает ва мухити ичтимоии як давраи хос аст.

Дар афкори адабиётшиносии Аскар Хаким бозтоби чахони зехнии шоир макоми махсус дошта, василаи мухими тадкива кашфи шеър дар накди адабии точик мебошад. «Дар мехвари ин таълифот , таъкид менамояд, мухакик С. Аъзамзод,- казияи тасвир ва тасвирпардозии шеъри муосир бо бехтарин шева ва завки хос бозгу шудааст. Кашфи падидаи шеър ва шинохти асли оини шеърнависй бо вусъати дид ва умки нигохи шоирона ба ашё, замон ва ичтимоъ муносибати шоир ва мухаккикро ба накд ба сифати шеър-офариниш мукаррар мекунад, ки коргохи хаёлоту хиссомезии шоиронаро бо меъёри мухталифи тахкик ба хам овардааст .... Ин махсул дар баробари намунаи хуби «накди олимона» буданаш чавобгуи конунияти дохилии «накди шоирона» хам хаст, ки дар перомунаш чанбаи устувори тахкикй, истидлолй ва конунгаро дорад» «[6, с.460].

Дар хакикат, чунбиш ва тахаввули шеъри точикй дар ин замон нокидони дакикназарро ба пайдоиши «шеъри нав» ва заминахои тахаввули он, завку саликаи таъсиргузор ва солими шинохти хунари адабй водор мекунад. Аз назари мохиятбинй падида ва чунбиши мазкурро на ба сифати «навоварй дар шеър», балки хамчун тамоюлоти тозаи адабиёт, ки ба ниёзи давраи тоза ва дархостхои дигари замон аз эчоди бадей ва хамчунин шеър посухгу аст, дарк ва маънидод бояд кард. Табиист, ки дар хамин холат метавон сурати хакикии ин тозачуихоро аён намуд, ба мохияти аслии онхо расид ва онхоро хамчун як шохаи чараёни адабй шинохт. Бинобар ин, аз назари мухаккики фавкузикр «мохияти асосии тахкики поэтикии шеъри муосири точик дар ифодаи мухимтарин зиддияти замон дар шеър, тасвири фароху пурдоманаи вокеияти зиндагй ва инъикоси «хазороханги андешаю эхсосот», ифодаи нутки саршори хиссиёту хаячони одамй, истифодаи тамоми F ановат ва кудрати сухани шоирона бо махсусияти таркиб, темп, ритм, интонатсияи шеър, ба таъбири дигар, аз «бойшавии мазмуни мундаричаи шеър ба афзудани имконияти услубии шеър, интонатсия ва ритми он» зохир мешавад. Ба дарёфти мухаккик «аз ин дидгох ба поэтикаи шеъри муосир нигаристан яке аз роххои махсулноки халли ин масъала аст»[6, с.465].

Ба андешаи мо низ арзишхои хуб ва вежагихои таълифоти илмй-интикодии Аскар Хаким бо фаро гирифтани матолиби фаровони таърихиву назарй, огахии бештар аз осори адабиёти пурбору пурпахнои чахонй, ошноии усулй бо шеъри гузашта ва муосири форсй-точикй, дар мачмуъ, кушиши мохиятбинй дар накди адабй аст. Чунинн бардошти мушохидакорона аз дарки хосаи табиати асили вокеии шеър ва замон дарак медихад, ки дар оханг ва асолати шеър аз барчаста ифода ёфтани вокеияти зиндагии мо зухур ёфтааст.. Ба ин маънй, падидоварии гановати шеър аз набзи зиндагй, дарёфти таносуби шеъру маърифати зиндагй гаризаи аслии тахкикии нокидоне чун Аскар Хаким мебошад.

АДАБИЁТ

1. Набиев А. Дар кит. Аскар Хаким. Мачмуаи осор, ч.7, С. 176-190

2. Аскар Хаким. Мачмуаи осор. Иборат аз хафт чилд. / Аскар Хаким - Хучанд: Ношир, 2017.

3. Аскар Хаким. Анвои шеъри ганой.- (нимаи дуюми садаи бист). / Аскар Хаким - Душанбе Дониш,2020.- 546 с.

4. Аскар Хаким. Шеър ва замон . Масъалахои инкишофи назми муосири точик. / Аскар Хаким - Душанбе, «Ирфон» 252с.

5. Акбаров Ю. Кисмати инсон ва щсмали шеър. Баъзе масъалахои лирикаи муосири точик / Акбаров Юсуф.- Душанбе: Дониш, 198

6. Аъзамзод С. Fаризаи тахкик ва диди мохиятчуи дар накд. - Дар кит. Аскар Хаким. Мачмуаи осор, ч.7, - 460с.

РОЛЬ АСКАРА ХАКИМА В РАЗВИТИИ СОВРЕМЕННОЙ ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРНОЙ КРИТИКИ

В данной статьи рассматривается место и значения А. Хакима в современной таджикской литературной критики. Именно, книги Аскара Хакима таких как «В мире слов»(1982) , «Творцы созвучие» (1988), «Испытание поэзии», «Виды лирической поэмы» (вторая половина ХХ века) и другие сведетелсьвуют о его наваторстве и истинных исследованиях и критическом творчестве Аскара Хакима 80-90 годах ХХ века. А также анализируется литературные и критические взгляды литератураведов Набиев А., Ю. Акбаров, А. Ращонов, С. Аъзамзод и других литературоведов о критическом тверчестве Аскара Хакима и его место и значения в современной литературной критике.

Ключевые слова: литература, литературная критика, новаторство, поэма, место, красноречие, литературный критик, созвучие.

THE ROLE OF ASKAR KHAKIM IN THE DEVELOPMENT OF MODERN TAJIK LITERARY CRITICISM

This article explores the place and significance of A. Khakim in modern Tajik literary criticism. Namely, Askar Khakim's books such as «In the World of Words» (1982), «Creators of Consonance (harmony)» (1988), «Poetry trial», «Types of Lyric Poem» (second half of the 20th century) and others demonstrate innovativeness and true research and critical creativity of Askar Khakim in 80-90years of the XXth century. It also analyzes literary and critical views of literary scholars A. Nabiev, Yu. Akbarov, A Rahmonov, S. Azamzod and other literary critics on creative works of Askar Khakim and his place and significance in contemporary literary criticism.

Keywords: literature, literary criticism, innovativeness, poem, place, eloquence, literary critic, consonance.

Сведения об автора:

Рахимов Баходур Гиёсович - соискатель кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, Тел.: (+992) 988331365

About the author:

Rakhimov Bakhodur Giyosovich - applicant of the Chair of Theory and History ofLiterature of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni, Tel.: (+992) 988331365

ВЕЖАГИХРИ ХИКОЯ^ОИ ДАВРАИ АВВАЛИ ЭЧЩИЕТИ САТТОР ТУРСУН

РацабоваС.

Донишгощ давлатии Хучрнд ба номи академик Б. Fафуров

Дар густариш ва инкишофи жанрхои хурди осори мансури адабй, ки таърихи зиёда аз нимасра дошта, давраи ташаккули онхо ба солхои 20-уми асри ХХ рост меояд, омили зиёд муассир будаанд. Адибони шуравии точик бо дарки масъулияти баланди эчодй ба офариниши вокеъгароёнаи зухуроти хаёт руй оварда ва ба эчоди асархои пурмазмуну баландсанъат камари химмат бастаанд. Дар ин раванд хикоянависй мавкеи хос ба даст овард, бо шаклу мазмуни тоза ба инкишоф расид, дар адабиёти муосири точик беш аз пеш ахаммият пайдо кард ва сафи муаллифоне, ки дар эчоди ин навъи асархо калам озмуданд, хеле зиёд гардид.

Хикоянависй бо вусъати шяву мундарича ва умки тасвиру тахлили бадей чиддан пеш рафта, аз чустучухои хоси эчодй ва такомули махорати баланди адабии муаллифон шаходат медоданд. Хикояхои давраи муосир бо фаро гирифтани мавзуъхои гуногун ва ганчинаи адабиёти муосирро Fанй гардонидаанд.

Дар вусъат ва густариши хикоянависии точик сахми Нависандаи халкии Точикистон Саттор Турсун назаррас аст. Эчоди адабии ин адиб аз диди ду давраи таърих - даврони шуравй ва истиклол хеле чолиб буда, омузиши хикояхои у барои муайян кардани макоми номбурда дар насри точик арзиши илмй дорад. Дар ин макола махсусияти хикояхои адиб дар давраи аввали эчодй мавриди гуфтугу карор гирифтааст.

Саттор Турсун аз аввалин мархалаи кори нависандагиаш ба рангин ва пуркувват кардани махсули тафаккури бадеии худ кушида, ба таври чиддй ва устуворона барои сифатан бехтар шудани мундаричаи FOявии хикояхояш диккати хос додааст. Ин аст, ки махсули эчодии ин адиб дар вусъати хоси эстетикиву чахоншиносии хонандаи муосир накши равшан дорад. Ин шеваи муносибат ба эчоди адабй аз хикояхои аввалин дар мачаллаву рузномахои «Садои Шарк», «Точикистони советй», «Маориф ва маданият» ва Fайра равшан мушохида мешавад. Аз баъзе навиштахои нависанда оид ба хадафхои хос дар эчоди хикоя низ огох шудан мумкин аст. Аз чумла дар навиштае бо номи «Пайванди замин» аз мархалаи аввали хикоянависии нависанда чунин изхори назар шудааст: «Нахустин хикояи ман соли 1967, ки он вакт дар университет, дар шуъбаи забони арабии факултети филология мехондам, дар рузномаи «Точикистони советй» дарч шуда буд. Хркоя «Дар рох» ном дошта, бо вучуди норасоии бисёр дар забону услуб, мавзуъ ва масъалагузорй, ба хаёлам тасодуфй набуд. Ман, албатта, имруз дар чунин андешаам. Он рузхо баръакс - фикр мекардам, ки тасодуфан бошад хам, асари нагз навиштам, дар як хикояча гапи мехостагиамро гуфтам. Баъдтар чй? - фахмидам, ки хеч чиз нагуфта будаам. Шояд аз хамин сабаб он хикояро ба ягон мачмуаи худ дохил накардам. Аммо номаш... монд, хикояи дигари ман, ки соли 1968 ба унвони «Сохиби кулох» дар мачаллаи «Садои Шарк» чоп шуда буд, пас аз тахрири дуюм «Шабе дар рох» ном гирифт. Х,оло ман хамин чизро дар чодаи насри бадей аввалин кадами худ мехисобам» (6).

Бояд гуфт, ки дар эчодиёти нависанда хикоя байни жанрхои дигар - новелла, повест (кисса) ва роман аз лихози микдор хам назаррас аст. Дар ин фосилаи эчоди адабии нависанда мачмуан зиёда аз 35 хикоя эчод шудааст. Дар мачмуаи нахустини нависанда «Дили гарм» (1971) хафт хикоя - «Хостгор», «Нигина», «Хочамаст», «Гулдаста», «Як пиёла чой», «Сохиби кулох», «Боздид» фарохам омадаанд. Дар

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.