CC BY
11doi 10.24412/2709-1201-2024-161-164
удк 336. 371 ^h^hh^^^^hi^^^h^hh^^h^^^^^^^^^hii^^i
НАЦШ ВА МАЦОМИ НИЗОМИ БОНКДОРЙ ДАР РУШДИ ИЦТИСОДИЁТ.
РОЛЬ И СТАТУС БАНКОВСКОГО СИСТЕМЫ В ЭКОНОМИЧЕСКОМ РАЗВИТИИ.
ROLE AND STATUS OF THE BANKING SYSTEM IN ECONOMIC
DEVELOPMENT.
НОСИРИ ХУСРАВ, чумХУРИИ ТОЧ,ИКИСТОН
ТОИРОВ АСОМУДДИН Ч,ОРУБАЛИЕВИЧ
Муовини декан оид ба тарбияи факултети гумрук ва тахлили ик;тисодии
Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, Чумхурии Точикистон
Аннотатсия: Дар мацолаи мазкур мафуумуои асосии фаъолияти бонкй, низоми бонкй, нацш ва цойгоуи бонкдорй дар низоми ууцуци маъмурй, инчунин хусусиятуои хоси фаъолияти бонкй ва низоми бонкй баррасй мешаванд. Муаллиф цайдменамояд, ки баланд бардоштани самаранокии фаъолияти бонкй, пеш аз уама бо роуи истифодаи усущои нисбатан сарфакоронаи бонкй барои ауолй, бунёд ва истифодаи системщои самараноки идоракунй, аз цумла идоракунии хавфуо, истифодаи оцилонаи маблагуо, пурзур намудани низоми пасандозуо бо истифода аз дастоварщои технологищои муосири иттилоотй, баланд бардоштани сащирацобат, шаффофият ва интизоми бозор дар бахши амалиётуои бонкй, ташаккули низоми самараноки танзим ва назорати бонкй ба уадаф расидан мумкин аст.
Калидвожахо: фаъолияти бонкй, низоми бонкй, хизматрасонщои бонкй, равиши системавй, идоракуниидавлатй, танзимимаъмурй, амалиёти бонкй, гардишипул.
Аннотация: В данной статье рассматриваются основные понятия банковской деятельности, банковской системы, роль и место банковского дела в системе административного права, а также особенности банковской деятельности и банковской системы. Автор отмечает, что повышение эффективности банковской деятельности, прежде всего за счет использования более экономичных для населения методов банковской деятельности, построения и использования эффективных систем управления, в том числе риск-менеджмента, рациональное использование денежных средств, укрепление депозитной системы с использованием достижений современных информационных технологий, повышение уровня конкуренции, прозрачности и дисциплины рынка в сфере банковских операций, формирование эффективной системы банковского регулирования и контроля. достигнуто.
Ключевые слова: банковская деятельность, банковская система, банковские услуги, системный подход, государственное управление, административное регулирование, банковские операции, денежный поток.
Annotation:This article discusses the basic concepts of banking, the banking system, the role and place of banking in the system of administrative law, as well as the features of banking and the banking system. The author notes that increasing the efficiency of banking activities, primarily through the use of banking methods that are more economical for the population, the construction and use of effective management systems, including risk management, rational use of funds, strengthening the deposit system using the achievements of modern information technologies,
increasing the level of competition, transparency and market discipline in the field of banking operations, forming an effective system of banking regulation and control. achieved.
Key words: banking activities, banking system, banking services, systems approach, public administration, administrative regulation, banking operations, cash flow.
Низоми бонкдории Чумхурии Точикистон кисми асосии чудонашавандаи бахши молиявй буда, барои амалй намудани сиёсати пулию карзй ва иктисодиёти кишвар накши мухим мебозад. Дар амалисозии сиёсати ичтимоию иктисодии Х,укумати Чумхурии Точикистон ва рушди иктисодиёти кишвар, махсусан сохаи вокеии он, рушди низоми бонкй чойи намоёнро ишгол менамояд. [1 —с.78.]
Фаъолияти бонкй чанбаи ибтидой ва бартаридоштаи низоми молиявии кишвар мебошад, ки асоси мавчудият ва инкишофи чамъиятро ташкил дода, чалб ва таксим кардани маблагхоро муайян менамояд. Лахзаи нихоии фаъолияти бонкй - ин табдил додани маблагхои озод ба сармояи карзй ва тавлиди фоизхо мебошад, ки бидуни он низоми молиявии кишвар вучуд дошта наметавонад.
Фаъолияти бонкй шакли пешрафтаи миёнаравй мебошад,ки тавассути пул ба амал бароварда мешавад ва нихоят омили халкунандаи тараккиёти системаи молиявии мамлакат ба шумор меравад. Вакте, ки бонкдорй аз танзими давлатй ба маънои дурусти калима чудо мешавад, вай харакати худро, ки одатан харакати маблагхо мебошад, пайравй мекунад ва аз руи хусусиятхои алохида ва дар доираи ин вобастагии умумй боз ба конунхои худ пайравй мекунад. Ин гардиши пули накдй ва ё гайринакдй мархилахои худро дорад ва дар навбати худ ба фаъолияти бонкй таъсир мерасонад. Дар шароити иктисоди бозаргонй ба як сохди мустакили иктисодиёт чудо шудани фаъолияти банкхо тезондани суръати тараккиёти куллии системаи молиявии мамлакатро таъмин намуда, пасандозхоро дар хочагии халк хавасманд намуда, ба пешрафти иктисодиёт мусоидат мекунад.
Системаи молиявй як системаест, ки дорои якчанд сохахои ба хам алокаманд мебошад. Фаъолияти бонкй хамчун як шохаи низоми молиявй, як кисми ин системаи умумй ва дар айни замон системаи нисбатан алохидаи сохавй мебошад. Ин мавчудият ^ам к;олабх,ои умумй ва хам рушди фаъолияти бонкиро муайян мекунад. Фаъолияти бонкй муомилоти пулро дар байни хама субъектхои хочагидорй амалй менамояд, аз чамъкунй то таксимоти пул аз чониби субъектхои сершумори бонкй интикол ва фурухта мешавад.
Бо максади рушди минбаъдаи фаъолияти бонкй ва баланд бардоштани сатху сифати хизматрасонии бонкй ба ташкилотхо ва ахолй ва таъмини суботи системавии он, Хукумати Чумхурии Точикистон ва Бонки марказии Точикистон Стратегияи рушди бахши бонкии Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2015 кабул карданд. Стратегияи мазкур хадафхои мушаххасро дар сохаи бонкдорй, аз кабили баланд бардоштани сифати фаъолияти бонкй, аз чумла васеъ намудани номгуи махсулот ва хизматрасонихои бонкй ва такмил додани усулхои пешниходи онхо, такмили минбаъдаи сохтори идоракунии фаъолияти бонкй ва фаъол гардонидани фаъолияти тамоми кисмхои низоми бонкй, пурзур намудани масъулияти ташкилотхои карзй барои бехтар намудани сифати хизматрасонй ба ахолй, зухуроти самараноки бештар дар идора кардани захирахои пулй, мустахкам намудани алокахои тичоратии ташкилотхои карзй бо истехсолот ва устувории фаъолияти ташкилотхои карзиро муайян мекунад. [4]
Барои бомуваффакият ичро намудани вазифахои ба миёнгузошташуда, амалисозии захирахо барои баланд бардоштани самаранокии фаъолияти бонкй, пеш аз хама бо рохи истифодаи усулхои нисбатан сарфакоронаи бонкй барои ахолй, бунёд ва истифодаи системахои самараноки идоракунй, аз чумла идоракунии хавфхо, истифодаи окилонаи маблагхо, пурзур намудани низоми пасандозхо, бо истифода аз дастовардхои технологияхои муосири иттилоотй, баланд бардоштани сатхи ракобат, шаффофият ва
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
интизоми бозор дар бахши амалиётхои бонкй, ташаккули низоми самараноки танзим ва назорати бонкй ба хадаф расидан мумкин аст.
Х,амаи ин ба афзоиши самаранокй ва ракобатпазирии иктисодй, аз чумла тавассути пешниходи захирахои молиявй барои модернизатсия ва чорй намудани навоварй дар системаи бонкй мусоидат хохад кард. Фаъолияти бонкй он кадар гуногунчабха аст, ки дарки масъала ва мохияти он, пеш аз хама, аз дарк намудан ва муайян кардани сархадхои он, сохаи хаёти ичтимоию иктисодй ё он муносибатхои чамъиятие, ки вай танзим мекунад, зарур аст.
Дар чомеаи муосир бонкхо амалиётхои гуногунро ичро мекунанд. Онхо на танхо муомилоти пул ва муносибатхои карзиро ташкил мекунанд, балки ба воситаи онхо пардохтхои шахсони вокей ва хукукй, ба ахолй карзхои истеъмолй, таълимй ва дигар намудхо пешиход карда мешавад, инчунин дар барномахои карздихии манзил тавассути механизмхои ипотека иштирок намуда, имкони истифодаи пулхои электронй тавассути кортхои пластикиро фарохам меоранд. Таъмини бехатарии онхо ва имконияти анчом додани амалиёти молиявй, ин расондани хизматхои машваратй (фахмондадихй) мебошад, ки ин амал ба ахолй имконият медихад, ки пасандозхо ва дигар дороихои худро фоиданок истифода баранд.
Мафхуми фаъолияти бонкй бо хусусиятхо ва унсурхои асосии он тавсиф карда мешавад. Ин хусусиятхо ва унсурхо предмет, максадхо, субъектхо, мазмун ва танзими хукукии фаъолияти бонкиро дар бар мегиранд, ки накши мухимтаринро меъёрхои хукукии маъмурй доро мебошад, ки муносибатхои бонки марказиро бо банкхои тичоратй аз руи принсипхои маъмурй ба тартиб медароранд.
Х,амин тарик, субъекти фаъолияти бонкй метавонад ба омухтани амал, шаклхои зухурот ва иштироки бештар самарабахш дар фаъолияти бонкии давлат ва шаклхои инкишофи фаъолияти бонкиро дар асоси коидахои умумии тараккиёти иктисодиёт дар шароити хозираи давраи гузариш, омузиши муносибатхои бонкй дар раванди амалисозии амалиёти бонкй дохил шавад. Бо дарназардошти он, ки фаъолияти бонкй шарти мухимтарини фаъолияти низоми молиявии кишвар ба хисоб меравад, ба омузиши масъалахои танзими маъмурию хукукии фаъолияти бонкй, аз чумла камбудихои конунгузории амалкунанда, танзим нашудани бисьёр чихатхои хукукии фаъолияти бонкхо, татбики назорати бонкй, шаклхои инкишофи он дар асоси омилхоеанд, ки ба раванди эволютсияи системахои бонкй таъсир мерасонанд.
Низоми бонкии Чумхурии Точикистон равишхои навро барои сохтани модели он бо максади пешгуии устувории система такозо мекунад. Самаранокии фаъолияти низоми бонкиро самаранокии дохилии фаъолияти хар як унсури низоми бонкй дар доираи модели маърифатии пешниходшудаи фаъолияти низоми бонкй дар якчоягй бо фаъолияти бонкхо хамчун миёнаравхои молиявй муайян мекунад. [2 —с. 108]
Дар шароити муосири бозор ба фаъолияти бонкй, аз чумла ба омузиши масъалахои такмили конунгузории танзимкунандаи фаъолияти бонкй ахамияти зиёд дода мешавад. Фаъолияти бонкй хамчун унсури низоми бонкй бояд хусусияти системавй дошта бошад ва ба тахлили системавй ё равиши систематикй асос ёбад, ки зарурати он бо мураккаб шудани мушкилоти халшаванда алокаманд аст. Фаъолияти бонкй хамчун як ниходи низоми молиявй бо динамизми бузург, шабакаи васеи ташкилотхои карзй, мураккабй ва гуногунчанбаи робитахо ва мухимтар аз хама, гардиши зиёди пули накд ва гайринакдй дар харакати пайваста хос аст.
Муносибати систематикй барои тахияи шартхои умумй дар бораи бомуваффакият идора кардани чихатхои алохидаи фаъолияти банкй дар асоси манфиатхои инкишофи ташкилотхои карзй ва умуман системаи бонкй зарур аст. Системаи бонкй як чузъи мухими низоми молиявию карзй буда, дар навбати худ як чузъи органикии системаи иктисодии тамоми кишвар мебошад ва аз ин ру, вазъи низоми бонкй метавонад ба
системахои мураккабтар таъсир расонад ва ё баръакс. Системаи бонкй ба маънои васеътар мачмуи унсурхое мебошад, ки бо хам амал мекунанд. Дар низоми бонкй хамчун системаи тартиботи чамъиятй робитаи байни чузъхо он кадар наздик мебошанд, ки иваз кардани яке аз онхо,аз хама бештар мухим аст, вай хатман боиси ин ё он тагйироти дигархо ва аксар вакт умуман дар система мегардад. Системаи бонкй системаест, ки дар он робитахои дохилии байни хамдигар нисбат ба таъсири беруна ба онхо бартарй доранд.
Дар мархалаи хозира, дар шароити ислохоти системаи бонкй масъалаи бехтар намудани сифат ва тагйир додани мавкеъ ва накши он дар иктисодиёти чумхурй аз нуктаи назари мувофикат ба эхтиёчоти хочагии халки мамлакат, инчунин ба назар гирифтани тачрибаи андухтаи хоричй айни муддао мебошад. [5 -с.100]
Аз хамаи он чй ки гуфта шуд, чунин бармеояд, ки мафхуми системаи ягонаи бонкй яке аз хусусиятхои мухими фаъолияти бонкй, кобилияти ворид шудан ба ин гуна муносибатро инъикос мекунад, ки дар натичаи он вазифахои наве ба вучуд меоянд, ки ба объектхои аслии хамкорй хос нестанд. Хамин тарик, низоми бонкй фазоест, ки дар он конунхои мушаххас амал мекунанд.
Хамин тарик назорати низоми бонкй бо сиёсати мустакили бонки марказй тавсиф мешавад, ки он пеш аз хама дар он зохир мешавад, ки он хамчун як ниходи махсуси хукукии чамъиятии дорои хукуки истисноии барориши пул ва ташкили муомилоти пул амал мекунад, ки танхо ба Мачлиси намояндагони Мачлиси Чумхурии Точикистон хисобот медихад. Гуногунии ташкилотхои карзй, ки бо хам ало^аманданд ва дар байни субъектхои хочагидор вазифаи миёнаравиро ичро мекунанд, бо хамдигарй хос аст, яъне хангоми к;атъ гардидани фаъолияти як бонк бонки дигар ба вучуд меояд ва ба ин васила чойгохи низоми бонкй ва чомеаро пур мекунад.
РУЙХАТИ АДАБИЁТ
1. Бонки миллии Точикистон | Чумхурии Точикистон, 734025, ш. Душанбе, хиёбони Рудакй 38/1; Тел.: + (992) 44 600-32-27; Факс: + (992) 44 600-32-35.
2. Расулова Д.Б., Худоёрова У.Д.Тавсифи мафхуми низоми бонкй ва хусусиятхои рушди он дар чумхурии точикистон Международниый исследовательский центр "Endless Light In Science» Almata. Kazakhstan 2023.
3. Сафаров С.З. Такмилдихии бозоргирй ва пардохтпазирии бонкхои тичоратй дар Чумхурии Точикистон //Паёми ДДБ ба номи Носири Хусрав. Силсилаи илмхои гуманитарй ва иктисодй. -Бохтар, 2019. - №1/4 (68). - С. 287-290.
4. Стратегияи рушди бахши бонкй.Накшаи фаъолият дар бахши бонкй (солхои 20102015).
5. Фетисов Г.Г. Устойчивость коммерческого банка и рейтинговые ситемы её оценки.- М.,1999. 1. Конституция Российской Федерации.2. ГОСТ РИСО 9001-2001.mail: info@nbt.tj. 2023.
6. Хикматов С., Махмадризоиён С.Х. Низоми бонкй дар рушди сохахаои иктисодиёти кишвар ва камбудихои онхо. 1. Паёми Донишгохи миллии Точикистон, №4. 2020 -с.78.
