CC BY
8- вусъатдихии нокифояи инфрасохтори сармоягузорй (инфрасохтори бонкй, иттилоотию тахлилй, машваратй ва дигар) ва камбудихо дар механизмхои таъмини хукукхои молу мулкй, инкишофи заифи муносибатхои шартномавй;
- номукаммал будани низоми хавасмандихои андозй ва рушд наёфтани механизмхои дастгирии молию карзй ва сугуртаи хавфхои сохибкорй, ноустуворй дар бозори асъор ва равандхои таваррумй; [9. - С.103.]
Аммо дар айни замон сохаи кишоварзй дар сатхе карор дорад, ки барои истехсол ва ба бозори дохилй пешниход намудани навъхои зиёди махсулоти мавриди ниёзи истеъмолкунандагон кифоя нест ва ин боиси андешидани тамоми чорахои зарурй гардид, ки ин сохаро бо максади товони зарар аз махдудиятхои мукарраршудаи воридот тараккй дихад.
Аммо таъмини воридотивазкуниро дар бахши озукаворй ва рушди минбаъдаи кишоварзй дар сурати ичро намудани шартхои муайян, аз кабили мавчуд будани захирахои карзй ва дастгирии давлат ба даст овардан мумкин аст.
Таваччухи давлат ба он равона карда шудааст, ки дар навбати худ ба сиёсати хоричй ва сиёсати кишоварзии кишвар таъсир расонад. Ин далел боиси таъсиси системаи дастгирии молиявй ба имкониятхои самараноки истехсолкунандагони сохаи кишоварзй мебошад.
Дар адабиёти илмй мундаричаи самаранокии иктисодии истехсолот хамчун таносуби натичахои чен ё мукоисашавандаи истехсолот ба харочоти ба ин ё он тарх муайяншуда муайян карда мешавад.
Хамзамон, савол дар бораи таъсири харочоти истехсол самаранокии иктисодии истехсоли махсулоти кишоварзй, самаранокии чараёни истехсолиро ифода мекунад, таносуби байни натичахои бадастоварда ва арзиши захирахоро бахо медихад. Он таносуби самараи иктисодиро ба захирахо, ки натичаро ба вучуд овардааст ва ё баракс таносуби захирахо ба микёси самараи иктисодии натича тавсиф мекунад, бо харочот ва захирахои истифодашуда ё истеъмолшуда бокй мемонад.
Давлат барои чалби сармоягузорон ба сохаи кишоварзй як катор барномахои дастгирй пешниход намудааст. Маблаггузорй ба комплекси агросаноатй зуд фоида намебахшад. Барои фоидаи дилхох ба даст овардан, мебояд заминро барои хосили хуб додан тайёр кард, ки ин коштани зироат, нигохубин ва баъд чамъоварии хосил, дуруст нигох доштан ва баъдан фурухтанро талаб мекунад. Хуб анчом додани ин амал дониши кофй, назорат, малака ва устувориро талаб мекунад. Сармоягузорихо мисли сармоягузорихои истехсолй яку якбора зуд фоида намеоваранд.
Зарурати такмили Барномахои рушди кишоварзй ва танзими бозори махсулоти кишоварзй бо рохи баровардани иктисодиёти кишоварзй аз бухрон ва таъмини махсулотхои воридотивазкунанда ба миён меояд.
Аз ин лихоз Хукумати Чумхурии Точикистон як зумра барномахоро дар сохаи кишоварзй кабул намуддаст, ки маъмултарини он "Барномаи ислохоти кишоварзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2012-2020" мебошад, ки барои расидан ба ин хадаф равона гардидааст. Таъмини амнияти озукаворй аз чумлаи хадафхои афзалиятноки стратегии Давлат ва Хукумати Чумхурии Точикистон махсуб меёбад. Дар ин бобат бахри расидан ба хадафхое, ки ба бехтаршавии зиндагии сокинони кишвар мусоидат мекунанд, тадбирхои зиёде андешида мешавад. Пешрафти истехсолоти кишоварзй хамчун омили мухимтарини таъмини амнияти озукавории кишвар муайян шудааст. [4]
Тибки Барномаи давлатй ба навсозии техникй ва технологй ва чузъи экологии хифзи замин таваччухи махсус дода мешавад. Гузариш ба субсидия барои пардохти фоизи карзкои кутохмуддат ва сармоягузорй сурат гирифтааст.
Тадбирхо аллакай зарур ва таъхирнопазир буданд: аз кабили иштироки фаъолонаи давлат дар таксим ва аз нав таксим кардани даромадхои пулй дар хочагии кишлок, баланд бардоштани дарачаи маблаггузории хочагии кишлок бо баланд бардоштани накши маблаггузории минтакавй, карздихии мавсимй ва универсалй ба саноат дар доираи таъминот, сугуртаи хатмии давлатии хочагии кишлок.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Манбаъхои асосии сармоягузориро субсидиями давлатй, карзхои сармоягузорй, карзи кишоварзй, ичораи молиявй ташкил медиханд.
Субсидиями давлатй, дар давраи эмбарго, ба корхонахои кишоварзй тавсия дода мешавад, ки ба барномахои дастгирии минтакавй, ки барои татбики онхо маблаг чудо карда мешавад, диккат диханд. Маблагхо ройгон ва бебозгашт дода мешаванд, агар шартхои зикршуда риоя карда шаванд. Маблагхо ройгон ва бебозгашт дода мешаванд, агар шартхои зикршуда риоя карда шаванд. Субсидия аз бучетхои сатххои гуногун: минтакавй, махаллй, барои ноил шудан ба хадафхои дар созишномахои таъмини онхо пешбинишуда дода мешавад. Дар сурати ичро накардани ухдадорихо тарафхои шартномахо чавобгар мебошанд. Корхонахои хочагии кишлок дар бораи харч кардани маблагхо хисоботи муфассал пешниход карда, маблагхои харчнашудаи бюджетро ба бюджет бармегардонанд.
Вазорати кишоварзии Чумхурии Точикистон барои субсидиядихй масъул аст, ки метавонад маблагхоро барои максадхои зерин чудо кунад: чуброни харочоти сугуртаи корхонахои хочагии кишлок; чуброни фоизхои аз руи карз пардохтшуда; дастгирии хочагихои дехконй; маблаггузории барномахои минтакавй; маблаггузорй ё чуброни харочоти модернизатсия, ободонии дехот; ичрои плани мелиоратсияи замин.
Барои хар як субсидия тартиби гирифтани маблаг тасдик карда мешавад, ки аз барнома вобаста аст. Механизми гирифтан ва харч кардани субсидия чунин аст: интихоби субсидия, пешниходи ариза бо ва хисобхо, карори комиссияи макомоти хокимияти махаллии хокимияти давлатй, огох намудани корхона аз карор, гузаронидани маблагхои субсидия, харочоти максаднок ва назорат.
Давлат дар чахорчубаи Барномаи давлатй намудхои гуногуни дастгирии давлатй, аз чумла субсидияи як кисми пардохт барои хариди техника ва тачхизоти кишоварзй дар шакли лизингро амалй менамояд.
^арзхои сармоягузорй, яке аз манбаъхои асосии маблаггузорй ба хочагии кишлок, ин маблагхои карз мебошанд.
Бонкхои тичоратй ба дехконон ва сохибони ширкатхои хурд бо якчанд махсулоти карзй пешниход мекунад.
^арзи кишоварзй барои максадхои чорй бо гарав, кафолати бонкй ё бо пешниходи кафилхо ва бо максади сармоягузорй: барои навсозй ва сохтмони иктидорхои нави истехсолй, чорй намудани технологияи нав, навсозии техника, таъсиси дарахтзорхои бисёрсола, бунёди инфрасохтори ичтимой дар деха ва татбики лоихахои ивазкунандаи воридот пешниход карда мешавад.
Ичораи молиявй (лизинг) - мачмуи муносибатхои иктисодй ва хукукие, ки вобаста ба ичрои шартномаи ичораи молиявй, аз чумла хариди предмети ичораи молиявй, ба вучуд меоянд; шартномаи ичораи молиявй - шартномае мебошад, ки дар асоси он ичорадех ухдадор мешавад, ки молу мулки нишондодаи ичорагирро аз фурушандае, ки хамин ичорагир муайян кардааст, хамчун моликият харидорй намуда, онро барои сохибй ва истифодабарии муваккатии пулакй бо максадхои сохибкорй ба ичорагир пеишниход намояд.
Ичораи молиявй (лизинг) бо минбаъд ба даст овардани хукуки моликият ба предмети ичораи молиявй (лизинг) - намуди ичораи молиявии (лизинги) дарозмуддат, ки баъди ба анчом расидани ин мухлат предмети ичораи молиявй (лизинг) тибки шартнома метавонад ба моликияти ичорагир гузарад. [7]
Дар стратегияи рушди Чумхурии Точикистон самтхои баланд бардоштани иктидор ва ракобатпазирии муассисахои молиявй ва рушди инфрасохтори бахши молиявй тадбирхои зерин муайян шудаанд:
- пурзур намудани иктидори низоми бонкй тавассути афзоиш додани сармояи он ва такмил додани низоми идоракунии захирахои инсонй;
- чорй намудани низомхои муосири идоракунии хавф ва усулхои назорат дар асоси арзёбии хавфхо дар ташкилотхои молиявй;
- фарохам овардани замина барои паст кардани нарххои хизматрасонихои молиявй ва кохиш додани харочотхои амалиётй аз хисоби чорй намудани равандхои инноватсионии фаъолияти сохибкорй, гузариш ба сохторхои ташкилии тагйирпазир, модернизатсияи заминаи техникии муассисахои молиявй, истифодаи васеи усулхои муосири идоракунии суратхисобхои бонкй (дар масофа, аз чумла бонкдорй тавассути интернету воситахои мобилии алока ва низомхои пардохт), истифодаи васеи воситахои электронии пардохт, баланд бардоштани сатхи дастрасй, амният, сифати хизматрасонихои пардохт ва низоми пардохт, рушди заминаи техникию инфрасохтори низоми пардохт;
- фаъолсозии равандхои муттахидсозй дар хамаи сегментхои бозори молиявй, афзоиши теъдоди хамрохшавй ва азхудкунй хамчун шаклхои баланд бардоштани сармоягузории ташкилотхои молиявй;
-бо назардошти рушди сохаи кишоварзии чумхурй имкониятхои маблаггузории дарозмухлат бо фоизи паст аз чониби бонкхои инфиродй ва байналмилалй баррасй карда шаванд ва гайра. [9,с.84]
Х,амин тарик дар шароити чахонишавй ва афзудани иттиходхои иктисодию молиявй дар иктисодиёти чахон ва дигаргуншавии вазъи хамкорихо дар самти чалби самараноки сармоягузории иктисодй ба сохаи кишоварзй хочагии кишлок накши мухимро касб менамояд. Хусусан, рушди сохаи кишоварзй, хамчун бахши вокеии иктисодиёт ва асосии минтакахо барои сармоягузорй махсуб ёфта, ба гайр аз ин, сармоягузорй дар сохаи кишоварзй масъалаи калидй ба хисоб рафта, чун яке аз заминахои моддии рушди индустриалии иктисодиёти кишвар баромад мекунад.
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:
1. Бочаров В.В. Инвестиции: Учебник для вузов [Текст] / В.В. Бочаров. - СПб.: Питер, 2008. - 384с. - С. 19.
2. [2,с.240](Белкин В.Н. Повышение экономической и социальной эффективности труда: методологический аспект.- М.: Экономика, 1980.)
3. Барномаи давлатии сармоягузорихо барои солхои 2016-2020.
4. "Барномаи ислохоти кишоварзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2012-2020".
5. "Барномаи ислохоти кишоварзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2012-2020".
6. ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи ичораи молиявй (лизинг)" (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2003, №4, мод.139) (^онуни Чт аз 15.03.2016 № 1300).
7. ^осимова М.И. Хусусиятхои чахонишавии харакати сармоя дар шароити муосир.//Кишоварз /ДАТ ба номи Ш.Шохтемур. - Душанбе, 2020.- №4 (89).- ISSN 2074-5435.-С.277 - 284.
8. Кудратов Р.Р. Инвестиция - основа повышения эффективности сельскохозяйственного производства (монография) [Текст] / Р.Р. Кудратов, Р. Носиров. Изд. «Статус». -Душанбе, 2005. - 120 с. 35
9. Стратегияи миллии рушди чумхурии точикистон барои давраи то соли 2030.103с.
10. (Холов Т.А. асосхои назариявии сармоягузорй дар сохаи кишоварзй. Паёми Донишгохи Давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. Силсила илмхои гуманитари ва иктисодй. -Бохтар 2020.- №1/4(80).- 174-178.)
УДК: 336.1.
ТАВСИФИ МАФХ,УМИ НИЗОМИ БОНКЙ ВА ХУСУСИЯТ^ОИ РУШДИ ОН ДАР
ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
РАСУЛОВА Д.Б., ХУДОЁРОВА У.Д.
Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав
Аннотатсия. Дар ин мацолаи зерин муаллиф самаранокии фаъолияти низоми бонкиро самаранокии дохилии фаъолияти %ар як унсури низоми бонкй дар доираи модели маърифатии пешнщодшудаи фаъолияти низоми бонкй дар якцоягй бо фаъолияти бонщо %амчун миёнарав%ои молиявй муайян мекунад. Ба назари муаллиф низоми бонкй мацмуи унсур%ои мукаммале мебошанд, ки бо %амдигар ва му%ити беруна дар робита ва иртиботи зич царор дошта, таърихан инкишоф ёфта, барои ноил шудан ба %адаф%ои рушди устувори раванд%ои ицтисодй нигаронида шудаанд.
Калидвожахр: унсур%ои низоми бонкй, бонки марказй, ташкилотхои царзй, инфрасохтори бонкй, мизоцони бонщо, цалби захирахои пулй, система%ои бонкй.
Низоми бонкии Чумхурии Точикистон кисми асосии чудонашавандаи бахши молиявй буда, барои амалй намудани сиёсати пулию карзй ва иктисодии кишвар накши мухим мебозад.
Вобаста ба ин, яке вазифахои асосии низоми бонкй, ин пешбурди миёнаравии молиявй тавассути чалби захирахои пулии озод аз ахоливу дигар шахсони хукукй ва равона намудани онхо ба воситаи карздихй ба субъектхои иктисодй ба хисоб меравад. Низоми бонкии Чумхурии Точикистон дусатха буда, аз сатхи болой - Бонки миллии Точикистон ва сатхи поёнй - ташкилотхои карзии молиявй, аз чумла, бонкхо, ташкилотхои карзии гайрибонкй, инчунин ташкилотхои маблаггузории хурде, ки дар асоси ичозатномаи Бонки миллии Точикистон дар кишвар фаъолият мекунанд, иборат мебошанд. Мутобики ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи Бонки миллии Точикистон" яке аз максадхои Бонки миллии Точикистон таъмини устувории низоми бонкии давлат мебошад. Аз ин ру, Бонки миллии Точикистон дорои хукуки истисноии танзим ва назорати ташкилотхои карзии молиявй буда, дар доираи конунхои Чумхурии Точикистон "Дар бораи Бонки миллии Точикистон", "Дар бораи фаъолияти бонкй", "Дар бораи фаъолияти бонкии исломй", "Дар бораи ташкилотхои маблаггузории хурд" ва дигар конунхои сохавй бо максади нигохдории суботи низоми бонкй ва низоми пардохт, химояи манфиатхои пасандоздорон ва карздехон, танзим ва назорати ташкилотхои карзии молиявиро ба рох мондааст.[1]
Дар мархалаи хозира, дар шароити ислохоти системаи бонкй масъалаи бехтар намудани сифат ва тагйир додани мавкеъ ва накши он дар иктисодиёти чумхурй аз нуктаи назари мувофикат ба эхтиёчоти хочагии халки мамлакат, инчунин ба назар гирифтани тачрибаи андухтаи хоричиро ба назар гирифтан айни муддао мебошад. Сарфи назар аз он, ки мафхуми низоми бонкй дар конунгузории Чумхурии Точикистон мураттаб шудааст, дар адабиёти иктисодй нуктаи назари гуногун оид ба мазмуни мафхуми «низоми бонкй» баён шудааст, бахсхои илмй дар бораи он вучуд доранд, ки системаи бонкй дар чумхурй умуман рушд кардааст. Х,амаи ин зарурати бетаъхир халли дастгохи консептуалй, мазмуни вазифахо ва хосиятхои ба низоми бонкй хос, акидахо дар бораи низоми бонкй, бо назардошти тамоюлхои муосир ва тачрибаи хоричй аз руи моделхои фаъолияти он ба миён меояд. [2]
Дар навбати худ, рушди низоми бонкиро аз руи холат ва таъсири мутакобилаи зерсистемахои он тавсиф кардан мумкин аст, ки фаъолияти онхо дар навбати худ аз омилхои мухталифе, ки ба ташкил ва идоракунии дохилии он таъсир мерасонанд, вобаста аст. Равшан аст, ки фаъолияти сохторхои мураккаб, аз кабили низоми бонкй, танхо дар сурате самаранок буда метавонад, ки тадкикоти он бо кабули равандхо сурат гирад, аз кабили имкониятхои васеи системавй, инсонй, моддй, иттилоотй ва захирахои молиявй.
