CC BY
10
МЯСЦОВЫЯ УЛЛДЫ: УЗMAЦHEHHE ПPAДСTAУHIЧAЙ ВEPTЫKAЛI I ЭKAHAMIЧHAЙ AДKAЗHAСЦI
Змiцер Kухлей
рэзюмэ
Разам са скарачэннем дзяржавай сацыяльнь^ гарантый беларускае кiраyнiцтва дэманструе гатоyнасць да павелiчэння адказнасцi мясцовыx уладаy за развщцё сацыяльна-эканамiчнай сферы i да пашырэння ix паyнамоцтваy. Найбольшыя трансфармацып адбываюцца на першасным узроyнi самаюравання - у сельсаветаx. Аднак пал^ычны, кадравы i фшан-сава-эканамiчны Уплыу прадстаyнiчыx органаy на выканаyчую yладу на мясцовым i рэгiянальным узроyняx застаецца нязначным. Мясцовыя саветы i выканкамы па-ранейшаму пазбаyлены магчымасцi паyнавартасна вызначаць палiтыку развiцця сваix рэгiёнаy. Аднак рэспублiканскiя yлады падштурxоyваюць мясцовае кiраyнiцтва да большай iнiцыятывы y развiццi эканомiкi рэгiёнаy.
Пры гэтым беларускае кiраyнiцтва iмкнецца да большай штэграцыи мясцовыx саветаy усix узроуняу у вертыкаль прадстаyнiчай улады i заканадаyча замацоyвае новы меxанiзм - рэпянальныя сxоды дэпутатаy саветаy. Гэта дазваляе беларускаму кiраyнiцтву yдасканалiць працу мясцовым дэпутатаy у якасцi дадатковага шструмента фармавання грамадскага меркавання i правядзення дзяржаyнай палiтыкi. З шшага боку, назiраецца yзмацненне гарызантальныx сувязяу памiж саветамi за кошт развщця асацыяцый, да чаго спрычынiлiся, xутчэй за ^сё, мiжнароднае супрацоyнiцтва i пошук дадатковыx сродкаy для мясцовым бюджэтаy.
Тэндэнцьп:
• рэспублiканскае кiраyнiцтва падштурxоyвае мясцовыя yлады да большай iнiцыятыyнасцi y пошуку дадатковыx крынщ фiнансавання за кошт мiжнароднай дапамоп i транспамежнага супрацоyнiцтва, пашырэння падатковай аyтаномii, а таксама эфектыyнасцi i празрыстасц y размеркаваннi фiнансаy;
• паступова трансфармуецца стаyленне yладаy да прыватнага бiзнесу y рэгiёнаx, як пачынае разглядацца як важная крынща эканамiчнага развiцця i новыx працоyныx месцаy;
• улады распачынаюць кампаню па падрыxтоyцы грамадскага меркавання да зменаy на першасным узроyнi саветаy.
Мясцовыя саветы як элемент «партьп улады»
Адной з асноуных задач, як1я ускладаюцца на дэпутатау саветау застаецца шфармацыйна-прапагандысцкая праца з насельнщтвам па фармаванш спрыяльных настрояу у дачыненш да дзяржаунай палиыкь Так, дэпутаты мясцовых саветау уключаюцца у шфармацыйна-прапагандысцк1я групы, як1я праводзяць штомесячнае агульнадзяржаунае мерапрыемства «Адзшы дзень 1нфармавання насельнщтва» па тэматыцы, вызначанай рэспубл1канск1м1 уладам1. Часам старшыш саветау узначальваюць гэтыя групы. Таксама кграунщтва саветау уваходзщь у склад машторынгавых груп, як1я адсочваюць дзейнасць прадпрыемствау 1 выкананне планавых заданняу. Аднак прысутнасць у 1нфармацыйнай прасторы (у мясцовых афщыйных газетах 1 на сайтах) дэпутатау застаецца значна меншай у параунанш з ираунщтвам мясцовых выканаучых органау.
З шшага боку, праца дэпутатау з'яуляецца дадатковым мехашзмам зваротнай сувяз1 уладау з насельнщтвам, праз якг рэспубл1канскае ираунщтва праводзщь машторынг грамадсюх настрояу. Улады увесь час 1мкнуцца палепшыць гэтыя мехашзмы, напрыклад, за кошт кааптацьп дэпутатау мясцовых саветау у рэспубл1канскш прадстаутчыя органы. Так, 23 члены новага складу Савета Рэспублт з'яуляюцца дэпутатам1 мясцовых саветау дэпутатау 27-га скл1кання, у тым л1ку 15 — дэпутаты абласных Саветау дэпутатау, 9 — раённых 1 гарадск1х, 4 — сельск1х.1
Парламент спрабуе перафарматаваць мехашзмы узаемадзеяння з саветам1 для паляпшэння зваротнай сувяз1 з мясцовым1 прадстаушчым1 органам1 улады. Так, у заснаваны яшчэ у 2007 годзе Савет па узаемадзеянш з органам! мясцовага самак1равання (СУОМС) было прапанавана кааптаваць старшынь абласных Саветау дэпутатау, а з кожнай вобласщ адзт раён 1 адзт сельск1 Савет. Гэта дазволта б беларускаму к1раунщтву мець дадатковыя магчымасщ манггорынгу настрояу у прадстаушчай
«Члены Совета Республики.» Совет Республики Национального собрания Республики Беларусь. 11 Sept. 2016. Web. 01 Mar. 2017. <http:// www.sovrep.gov. by/ru/senators-ru/>.
BepTbiKani i сярод насельнщтва у рэгiёнах. З дапамогай рэкамендацый СУОМС рэспублiкaнскiя улады карэктуюць сваю рэпянальную палйыку i заканадауства у сферы мясцовага самак1равання.
У якасщ альтэрнатывы асацыяцыям саветау улады больш шырока зaдзейнiчaюць рэгiянaльныя сходы мясцовых дэпутатау з удзелам сенатарау i дэпутатау парламента, а таксама прадстаушкоу выканаучых органау Рэг1янальныя сходы прaводзiлiся i раней, але ж на пачатку 2016 года 6brni унесены змены у заканадауства аб мясцовых органах улады для фaрмaлiзaцыi гэтага iнстытутa дадатковай iнтэгрaцыi уладнай вертыкaлi.2 Гэтыя рэйянальныя сходы выкарыстоуваюцца як мехaнiзм для згуртавання мясцовых палггычных элiт вакол беларускага юраунщтва, якi пaвiнен надаваць дадатковы iмпульс у прапагандзе дзяржаунай пaлiтыкi сярод нaсельнiцтвa.
М1жнароднае супрацоунщтва: большая адкрытасць i празрыстасць наузамен ф1нансавай дапамог1
Саветы не разглядаюцца як поунафункцыянальны орган улады, здольны прымаць рaшэннi аб экaнaмiчным развщщ сваёй тэрыторыi. Аднак роля саветау падвышаецца за кошт магчымасцяу прыцягнення дадатковага фiнaнсaвaння з дапамогай мiжнaродных донарау i праграм супрaцоунiцтвa. Напрыклад, толькi у Гарадзенскай воблaсцi па трансграшчных праграмах супрaцоунiцтвa «Латвш — Лггва — Беларусь» i «Польшча — Беларусь — Украша» падрыхтаваны 200 праектау на суму больш за EUR 50 млн, рэaлiзaцыя якiх запланавана на 2017 год3.
«Закон Республики Беларусь от 04.01.2016 № 348-3 "О внесении дополнений в Закон Республики Беларусь о местном управлении и самоуправлении в Республике Беларусь".» Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь. 06 Jan. 2015. Web. 02 Mar. 2017. <http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11600348&p1= 1&p5=0>.
"Савет па узаемадзеянш органау мясцовага самашравання пачау працаваць." Звязда. 25 Jan. 2017. Web. 02 Mar. 2017. <http://zviazda. by/be/news/20170124/1485275503-savet-pa-uzaemadzeyanni-organau-myascovaga-samakiravannya-pachau-pracavac>.
2
Гэтае супрацоунщтва спрыяе павел1чэнню эфектыунасщ мясцовага юраунщтва 1 перайманню м1жнароднага досведу, а таксама празрыстасщ у выкарыстанш сродкау
Сенатар 1 старшыня Гарадзенскага абласнога савета дэпутатау 1гар Жук прапанавау стварыць рэспубл1кансй фонд падтрымк1 мясцовых шщыятыу, як1 б размяркоувау фшансавыя сродк1 сярод мясцовых органау самаюравання на конкурснай аснове. На думку I. Жука, напауненне гэтага фонду магло б забяспечвацца не тольй з дзяржауных сродкау, але ж 1 за кошт спонсарск1х укладанняу. Хутчэй за усё, ираунщтва хацела б «лакал1заваць» асоб-ныя м1жнародныя праграмы дапамой для Беларус у адпаведнасщ з традыцыйнай цэнтрал1заванасцю беларускай уладнай с1стэмы 1 размяркоуваць 1х без умяшання знешшх донарау у працэс.
М1жнароднае супрацоунщтва 1 кантакты пам1ж прадстаушчым1 органам1 улады з краш, дзе гэтыя органы маюць значна больш шырок1я паунамоцтвы, вядуць да некаторага павел1чэння вай саветау у беларускай структуры улады. Наз1раецца развщцё гарызантальных сувязяу 1 узмацненне пазщып саветау па адстойванш супольных штарэсау перад Менскам за кошт стварэння абласных асацыяцый саветау.
Утварэнне 1 развщцё аб'яднанняу мясцовых прад-стаушчых органау з'яуляецца рэг1янальнай шщыятывай, да якой мясцовае к1раунщтва падштурхоувае пошук дадатковых крынщ ф1нансавання, асабл1ва за кошт праектау транспамежнага супрацоунщтва. Такая шщыятыунасць рэйянальнага к1раунщтва не заусёды знаходзщь водгук у йраунщтва мясцовых саветау. Аднак абласныя аб'яднанш прадстаушчых органау з'яуляюцца крокам да стварэння у будучым нацыянальнай асацыяцып мясцовых саветау, якая магла б паунавартасна прадстауляць штарэсы органау мясцовага самак1равання на нацыянальным 1 м1жнародным узроунях.
Гарызантальныя сувяз1 пам1ж мясцовым1 саветам1 разв1ваюцца значна больш павольна за вертыкальныя. Так, для стварэння першай у Беларуй асацыяцып саветау (на Гарадзеншчыне) спатрэбтася пяць гадоу пасля прыняцца
адпаведных зменау у заканадаустве. У той жа час шстытут рэгiянальных сходау дэпутатау саветау быу замацаваны заканадауча ужо пасля некальих гадоу практыкi iх правядзення.
Мясцовыя улады усё больш iмкнуцца удзельшчаць у праграмах па м1жмунщыпальным супрацоунщтве памгж беларускiмi i еурапейскiмi гарадамi. Асноуныя перавагi ад супрацы з Еурасаюзам па транспамежным узаемадзеяннi маюць заходшя рэгiёны Беларусi. Усходнiя вобласцi iмкнуцца перанесцi еурапейскi досвед на мжрэпянальную кааперацыю з расейскiмi абласцямi. Так, у жшуш 2016 года у Маплёве адбыуся форум Магтёускай i Бранскай абласцей.
Досвед супрацы беларускiх абласцей з рэгiёнамi усходняга суседа пераносщца i на захад краiны. Так, напрыканцы мiнулага года была заключана дамова аб правядзеннi форуму рэйёнау пам1ж Беларуссю i Польшчай.4 Традыцыйнае правядзенне форуму (III) рэгiёнау Беларуй i Расеi спрыяе эканамiчнай дэцэнтралiзацыi мясцовых уладау i павелiчэнню палггычнай ролi у структуры дзяржауных органау. Тым не менш рэгiёны i гарады пераважна застаюцца iзаляванымi ад узаемадзеяння, што палягчае рэспублiканскiм органам улады задачу навязваць свой парадак дачыненняу i падтрымлiваць жорсткую вертыкаль для выканання дзяржаунага курсу i рашэнняу.
Сельсаветы: рэформы пад щскам эканам1чнага крызюу
Улады працягваюць скарачэнне сацыяльных гарантый у селькай мясцовасщ у адпаведнасцi з эканамiчнай мэтазгоднасцю. Праводзiцца аб'яднанне сельсаветау, што дазваляе пераглядаць нарматывы па абслугоуваннi насельнщтва i скарачаць выдаткi. Варта адзначыць, што сацыяльныя гарантыi пераглядаюцца нават у тых
"Беларусь 1 Польшча маюць намер наладз1ць цеснае узаемадзеянне пам1ж рэпёнам!" БелТА. 07 Dec. 2016. Web. 02 Маг. 2017. <Иир:// blr.belta.by/politics/view/belarus-i-polshcha-majuts-namer-naladzits-tsesnae-uzaemadzejanne-pamizh-гegienami-53568-2016/>.
населеных пунктах, куды у другой палове 2000-х был1 швеставаны 1стотныя дзяржауныя сродк у рамках праграмы па адраджэнш сяла, якая з'яулялася адным з фасадных элементау щэалогп «беларускай мадэл1 развщця». Адным з двух галоуных напрамкау сацыяльнай палггый вызначалася паляпшэнне якасщ жыцця людзей у сельскай мясцовасщ, для чаго стварал1ся паселшчы новага тыпу — аграгарадш. Зараз жа адбываецца адваротны працэс — сацыяльная шфраструктура паслядоуна скарачаецца.
Улады дэкларуюць намер увесщ прамыя выбары йраунщтва органау улады першаснага узроуню. Верагодна, што беларускае йраунщтва ацанта м1зэрныя рызык1 ад увядзення прамых выбарау старшынь сельсаветау, дзе насельнщтва традыцыйна мае больш кансерватыуныя настро1 1 падтрымл1вае мясцовае начальства. Прычым пал1тычныя партып ужо дауно адмовш1ся ад працы з вясковым насельнщтвам, а у публ1чнай прасторы таксама няма звестак — за рэдк1м выключэннем — аб дзейнасщ апазщыйных актыв1стау у сельскай мясцовасщ.
Беларускае к1раунщтва працягне паступовае рэфар-маванне адмш1страцыйна-тэрытарыяльнага падзелу 1 сгстэмы мясцовай улады. Верагодна, рэспубл1канск1я улады разглядаюць 1 магчымасць паступовага трансфармавання сённяшняга трохузроуневага падзелу у двухзвённы з лжвщацыяй сельсаветау.
Мясцовыя фшансы: пашырэнне падатковай аутаномн I стымуляванне эканам1чнай iнiцыятывы
Змяняюцца прав1лы размеркавання падатковых паступ-ленняу пам1ж бюджэтам1, што дазваляе планаваць дзейнасць на больш працяглы перыяд. Так, нарматывы адл1чэнняу ад падаткау у мясцовыя бюджэты захоуваюцца не менш за тры гады. Пры гэтым рэспубл1канскае йраунщтва (Мшфш) 1мкнецца падштурхнуць мясцовыя улады да больш празрыстага бюджэтнага размеркавання.
Адбываецца трансфармацыя падыходау цэнтральнага йраунщтва да ацэнк1 дзейнасщ мясцовых органау улады. Зараз Менск усё больш звяртае увагу на эканам1чную
эфектыунасць мясцовага ираунщтва, прыцягненне iнвестыцый i развщцё экaномiкi, а не толью на прaдухiленне сацыяльнай нaпружaнaсцi i забеспячэнне грамадска-пaлiтычнaй стaбiльнaсцi. Змяняецца стауленне да малога бiзнесу, i мясцовае юраунщтва iмкнеццa стварыць лепшыя умовы для рaзвiцця прaдпрымaльнiцтвa у свaiх рэгiёнaх.
У структуры даходау мясцовых бюджэтау пераважаюць уласныя паступленш — яны складаюць у сярэдшм каля 79.3% (за 9 месяцау 2016 года).5 Аднак дaтaцыi раённым бюджэтам размеркаваны па крaiне не рауназначна i складаюць у Магшёускай воблaсцi 35.8%, у Вiцебскaй — 32.0%, Гомельскай — 31.5 %, Гродзенскай — 29.5 %, Брэсцкай — 29.0% i у Менскай вобласщ — 15.0%. Менск застаецца амаль бездатацыйным з атрыманнем толью 1.0% з рэспублiкaнскaгa бюджэту.
Кожны пяты бюджэт сельсаветау таксама з'яуляецца бездатацыйным, тры з пяц — з умераным узроунем датацый, i тольк кожны пяты датуецца з вышэйшых бюджэтау на 50.0% i болей. Датацьп складаюць 70.0%, а субвенцьп — да 30.0% ад фшансавай пaдтрымкi мясцовых бюджэтау з рэспублшанскага.
Саветы пaчaлi масава выкарыстоуваць мaгчымaсцi па увядзеннi мясцовых падаткау i зборау для пaвелiчэння напауняльнасщ бюджэтау за кошт aсaбiст^Iх сродкау. Так, у 2016 годзе мясцовыя улады уводз1л! падатак на валоданне сaбaкaмi, часткова з нарыхтоушчыкау i курортны збор, а таксама aтрымлiвaлi сродк! са зборау згодна з дэкрэтам № 3 «Аб папярэджанш сацыяльнага утрыманства»6. Аднак рэспублiкaнскiя улады увял! абмежаванш па стауках падатку на валоданне сабакам!. Пры гэтым яны дэкларуюць намер павял!чваць падатковую аутаном!ю мясцовых саветау
«Бюллетень об исполнении местных бюджетов.» Министерство финансов Республики Беларусь. 01 Oct. 2016. Web. 01 Sept. 2017. <http:// www.minfin.gov. by/upload/bp/bulletin/2016_3/2016_3.pdf>. «Декрет Президента Республики Беларусь от 2 апреля 2015 года № 3 "О предупреждении социального иждивенчества".» Министерство труда и социальной защиты Республики Беларусь. 12 Jan. 2017. Web. 01 Mar. 2016. <http://www.mintrud.gov.by/system/extensions/spaw/ uploads/files/DEKRET-3-Etalon.pdf>.
пачынаючы з бюджэтау першаснага узроуню 1 перадаваць на базавы узровень адмш1страванне шшых падаткау — адзшага падатку з шдывщуальных прадпрымальшкау, збору за ажыццяуленне рамеснай дзейнасщ, цалкам курортнага збору 1 збору з нарыхтоушчыкау.
Мясцовыя улады актыв1зуюць пошук асаб1стых крынщ напаунення мясцовых бюджэтау за кошт продажу нерухомасщ 1 зямл1. З дапамогай пашырэння падаткавай аутаноми улады 1мкнуцца матываваць мясцовае йраунщтва да большай эфектыунасщ у развщщ эканом1к1 сва1х тэрыторый.
Юраунщтва дзяржавы таксама перадала паунамоцтвы па вызваленн1 грамадзян ад выплаты збору згодна з дэкрэтам № 3 мясцовым саветам, хаця тыя часцей за усё дэлегуюць гэтыя абавязк1 выканаучым органам. Варта адзначыць, што сярод дэпутатау няма аднагалоснай падтрымк! дэкрэта7, што здараецца давол1 рэдка.
Ф1нансавая адказнасць мясцовых уладау адрозн1ваецца, 1 у выпадку адсутнасц1 рэгулявання з боку рэспубл1кансйх уладау магла б прывесц1 да неплацёжаздольнасщ асобн^гх рэг1ёнау. Так, некаторыя раёны знаходзяцца у зоне рызык! у сувяз1 з даугавым1 абавязкам1 — Пастауск1, К1рауск1, П1нск1, Брэсцк1, Маларыцк1 раёны маюць доуг у памеры 60—79% ад даходау бюджэту. Рэг1янальн^1я улады маюць розныя падыходы да пазыкау — у 2016 годзе аб'ём выдаткау на абслугоуванне доугу у Брэсцкай вобласц1 склау каля BYN 5 млн, у той час як у Вщебскай — BYN 55 млн.
Заключэнне
Хутчэй за усё, рэспубл1канск1я улады будуць падштурхоуваць мясцовых дэпутатау да больш 1нтэнс1унай працы з насельнщтвам для зняцця сацыяльнага напружання у рэг1ёнах, асабл1ва напярэдадн1 мясцов^гх выбарау. Узмац-ненне вертыкал1 прадстаун1чых органау улады 1 1х працы
"Утрыманцау стане менш?" Звязда. 25 Jan. 2017. Web. 02 Маг. 2017. <http://zviazda.by/be/news/20170124/1485267604-utrymancau-stane-mensh>.
з насельнщтвам можа стаць адным з кампенсатарных механiзмау магчымага скарачэння щэалапчнага апарату (што не меней важна, значна больш танным).
Юраунщтва асобных рэгiёнау будзе iмкнуцца да узмацнення гарызантальных сувязяу i асацыяцый мясцовых саветау. Асацыяцыi саветау пашыраць магчымасцi мясцовых уладау па удзеле у транспамежных праектах i прыцягненню дадатковых фiнансау у рэгiёны.
Па усёй верагоднасцi, найбольшую трансфармацыю працягне зазнаваць самы н1жэйшы — першасны — узровень самакiравання, дзе беларускае ираунщтва бачыць найменшую пагрозу для дэстабШзацьп уладнай структуры. Беларуская дзяржава ужо не у стане падтрымл!ваць былы узровень сацыяльных гарантый у сельскай мясцовасщ, што патрабуе захадау па рэфармаваннi сацыяльна-эканамiчных адносiнау у сельсаветах.
