Научная статья на тему 'МYҲAНДИCЛИК ЙЎНAЛИШИ ТAЛAБAЛAPИГA ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДАГИ АСОСИЙ КOМПEТEНЦИЯЛAP ВА ЁНДАШУВЛАР'

МYҲAНДИCЛИК ЙЎНAЛИШИ ТAЛAБAЛAPИГA ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДАГИ АСОСИЙ КOМПEТEНЦИЯЛAP ВА ЁНДАШУВЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
engineer / communicative competence / linguistic / socio-cultural / pragmatic / strategic / cognitive / operational-technological competence

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Суюнова Гулчехра

The development of the communicative competence of a future disabled person is divided into two blocks: the first is represented by linguistic, socio-cultural, pragmatic and pathetic competencies closed to the outside world, and the second provides communication with the outside world. Cognitive and operational-technological competencies, which are considered as components of the disabled block.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МYҲAНДИCЛИК ЙЎНAЛИШИ ТAЛAБAЛAPИГA ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДАГИ АСОСИЙ КOМПEТEНЦИЯЛAP ВА ЁНДАШУВЛАР»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

МУ^ЛНДИСЛИК ЙУНЛЛИШИ ТAЛAБAЛAPИГA ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ УЩТИШДАГИ АСОСИЙ КOМПEТEНЦИЯЛAP ВА ЁНДАШУВЛАР

Суюнова Гулчехра

Жиззах политехника институти Хорижий тиллар кафедраси ассистенти https://doi.org/10.5281/zenodo.7992977

Abstract. The development of the communicative competence of a future disabled person is divided into two blocks: the first is represented by linguistic, socio-cultural, pragmatic and pathetic competencies closed to the outside world, and the second provides communication with the outside world. Cognitive and operational-technological competencies, which are considered as components of the disabled block.

Keywords: engineer, communicative competence, linguistic, socio-cultural, pragmatic, strategic, cognitive, operational-technological competence

Чет тилидан коммуникатив компетентлик туртта анъанавий-лингвистик, ижтимоий-маданий мухандислик, прагматик ва стратегик компетенциялар билан ифодаланади. Бу компетенцияларни шакллантириш техника олий таълим муассасаларида биринчи курс талабалари учун амалга оширилади ва уларга тилдан ижтимоий мулокот жараёнларида фойдаланишни ургатиш максадларига йуналтирилган таълим берилади.

Лингвистик блок талабаларни касбий йуналтирилган чет тилини укитиш жараёнида кисман коммуникатив компетентлигини ривожлантириши мумкин. Шунингдек, математик табиий-илмий, умумкасбий ва ихтисослик фанларни ва чет тилини узаро узвий интегратив укитишни ташкил этиш оркали уни анча бойитиш мумкин. Давлат таълим стандартларида чет тилини танлов фанлари ва асосий блок фанлари билан узвийлашган х,олда укитиш кузда тутилган булиб, бу интегратив таълимни ташкил этиш имкониятларини яратади.

Амалий касбий фаолият жараёнида компетенцияларни янгилаш жараёнида мутахассисликнинг узгариши юз берса, амалдаги мутахассисликнинг лингвистик блоки узгаришсиз колади ва узининг янги касбий блокни шакллантиришга хизмат килади. Чет тилидан касбий блокнинг компонентлари 1-жадвалда келтирилган.

Когнитив компетенция чет тилидан билим ва улардан нутк фаолиятида фойдаланиш куникмаларини, оператив ва технологик компетенция эса чет тилидан касбий нуткий мулокот жараёнларида билимлардан фойдаланишни ташкил этиш йулларини курсатади. Иккала компетенциялар хдм биринчи блокнинг компетенцияларига нисбатан "мижозлар" сифатида хдракат килади[1; 2].

Ижтимоий-касбий компетенция махсус кисмининг лингвистик ва касбий блоклари мотивацион ва кадриятли компоненти билан богланган.

1-жадвал

Булажак мух,андисларни чет тилидан касбий компетентлигининг

компонентлари

Компонентлар

Иурикнома

1971

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI _2023-yil 2-iyun_

LKoram™ кoмпeтeнция 1. Тил бyйичa билим: Мeтeмeтик Be мyxaндиcлик фeнлepи coxecипe; Mexcyc фaнлap; Нут; фeoлиятипe; Гpeфикли exбopoтли Be тaшкилий coxeпe; Мухяняислик Фeoлиятидe

2.Oпepeциoн- тexнoлoгик кoмпeтeнция 2. Кyникмa Be кoбилият: Пpoфeccиoнeл cтaндapтлapдa кeлтиpилгeн чет тилипeн OFзeки кoммyникaция Be ёзмe ишлepни eмeлгe oшиpиш; Тил бyйичe exбopoтлepни тeкпимoт килиш Be интepпpeтeциялeШ) xизмeтлepни тeшкиллeштиpишгe тaйёpгapлик; Чет тилипe кecбий xepeкeтлepни мусгакил eмeлгe oшиpиш; Кypceтмeлepни eник ишлaб чикиш; Экcтpeлингвиcтик вocитeлep билeн бирга кoммyникeтив кoбилиятлepни кУллeй oлиш;

Бyлeжeк мyxeнпиcнинг кoммyникeтив кoмпeтeнтлигини pивoжлaнтиpиш Mexcyc тeшкил этилгeн Укyв-кecбий фжрлият жepeёнипe чет тили Be мyxaндиcлик фeнлepини интeгpeтив укитиш пoиpecипe aмaлгa oшиpилeпи.

Кoгнитив Be oпepeцион-тexнoлoгик кoмпeтeнциялap xycycиятлepи, yлepнинг я;ин ички aлoкa Be eмeлий ^сбий эxтиёжлepини тaъминлaш зepypeти cифeтипe тeълимни тeшкил этиш жapaёни кyйипeгичe eмeлгe oшиpилeпи:

1) им^н пapaжaсипa куп билим Be ички нуткнинг турли тyзилмeлepини фaoллaштиpиш имкoнияти;

2) кecбий фeoллятни бир нeчe пepeжeпe бexoлeш кoбилияти.

3) мaълyмот ecocипe жeвoб oлиш им^нияти мeвжyплиги ёки кecбий йyнeлтиpилгeн тaълим жepeёнипe мeълyмoт oлиш учун шapoит яpeтиш.;

4) шeкл Be м&змуннинг изчиллигипe ишлeш;

5) тyзилгeн жaвoб) яъни бир вaзифeпe бир нeчa ceвoлгe жeвoб oлиш кoбилияти;

6) тoпшиpиклapдa кecбий- eмeлий жapaён мaвжyдлиги[1].

Биpинчи ceмecтpпe чет тили тaълимидa мyвeффeкиятгe эpишишпe тeбиий-илмий) yмyмкecбий Be ихтишслик фeнлep yзвийлигини тaъминлaш aсосидa eмeлгe oшиpилeпи. Биз турли йyллap билeн xeл килиниши мумкин xисоблaнгaн ёки бу вeктпe тeлeбeлep тoмoнидaн Уpгeнилeпигeн бир нeчe мyтexeccиcлик фaнлap билeн бoFлик мeълyмoтлepпeн фoйпeлeнишпaн ибоpaт мypeккeб мyeммoлepни куриб чикe бoшлaймиз. Бу вeктгe келиб

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

талабалар тупланган маълумотларни тушуниш, фанлар уртасида "куприклар куриш"га, бу маълумотларнинг касбий билимлар тизимидаги урнини аниклашга эхтиёж сезадилар. Чет тилидан таълим жараёнида фанлараро узвийликни таъминлаш асосида талабаларни урганаётган муаммо буйича матнларнинг куплаб фрагментларини укишга жалб килиш оркали коммуникатив билим ва касбий кизикишни мустахкамлаш максадида ушбу эхтиёждан фойдаланиш имконини беради[1].

Иккинчи семестрда мухандислик йуналиши талабаларига чет тилини укитишда "Назарий механика" ва "Материаллар каршилиги" фанлари билан узвийлигини таъминлаш асосида амалга оширилади. ^аттик жисмнинг айланма харакати мавзусини урганишда уларга бир карашда хар хил, лекин унда инерция ва каттиклик мавжуд булган муаммоларни таклиф килиш мумкин.

Назарий масалалардан ташкари, мутахассисликка доир касбий-амалий ахамиятга эга хисобланган чет тилидаги муаммоли масалалардан хам фойдаланиш максадга мувофикдир. Одатда, мухандислик йуналиши талабаларига оддий курилмани лойихалаш вазифаси куйилади. Укитувчи буюртмачи вазифасини бажаради: топширик беради ва лойихани кабул килади. Кичик гурухларга 2-3 нафар талаба манбалардан бир неча хил фрагментларни укиб, таклифларни уртага ташлайдилар, уларнинг афзалликлари ва камчиликларини мухокама киладилар, якуний карорга келиб буюртмачига такдим этадилар[3].

Мухандислик бакалавриат таълим йуналиши талабаларини интегратив тайёрлашнинг якуний боскичида муаммоли жараёнлар ва муаммоли масалалар ёки хдкикий касбий амалиётдан олинган жараёнлар чет тили укитиш асосида амалга оширилади. Айникса, илмиймаколалар,интернет, конференция материаллари, ихтиролар учун патентлар куринишидаги илмий-техник манбаларнинг мазмун-мохиятини ахборотли укиш, тахлил килиш ва тушуниш боскичида битирув малакавий ишни тайёрлаш ва бажаришни чет тилида олиб бориш ахамиятлидир. Бундай ишларда коммуникатив нутк амалиёти нуктаи назаридан талабалар ушбу манбаларда маълумотларни такдим этиш коидаларига эътибор беришлари лозим. Бунинг учун куйидаги мавзуларда кичик гурух бахсларини утказиш фойдали хисобланади:

- the work is not done until it is communicated;

- elements of every communication;

- methods of communication;

- message: what, how, when, why, who;

- graphics in communication;

- readability of texts;

- writing a paper:length, contents, title, abstract, nomenclature, body of paper, headings, mathematics, figures, tables, acknowledgments.

Чет тилидан мухандислик фанлари билан фанлараро интеграциялаштириб укитиш талабани мотивларини алмашинишида касбий билиш кобилиятларини ривожланишида хамда коммуникатив йуналганлик ва касбий йуналтирилганликка хисса кушади. Шу нуктаи назардан интегратив ва контекстуал урганиш тамойилларини узаро боглаш мухим ахамиятга эга[1].

1. Уцув фаолиятида талабани шахсий цуллаб-цувватлашнинг педагогик-психологик тамойили. Тамойилнинг амалга оширилиши талабанинг укув фаолияти жараёнидаги

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

хакикий эхтиёжларини она тилида хал этиш ва кейин чет тилини куллаб-кувватлаш оркали амалга ошириш.

2. Мутахассислар касбий фаолиятининг мазмун-мощяти, шакли ва шарт-шароитларида талабалар уцув фаолиятини изчил моделлаштириш тамойили. Таълим мазмун-мохияти турли боскичларда ва квазипрофессионал шакли оркали таълим-тарбия ва касбий фаолиятга утиш даврида узгаради.

3. Уцув жараёни субъектлари (талабалар) биргаликдаги фаолиятнинг узаро таъсирлашуви ва диалогик мулоцотнинг етакчи роли тамойили. Интегратив таълим глобаллашув шароитида замонавий мухандислик фаолияти мулокот сифатида такдим этилиши мумкин. Машгулотлар мазмун-мохиятини белгилашда талабаларнинг кизикишлари ва уларнинг хохиш-истаклари хисобга олинади. Огзаки нутк билан боглик нутк малакалари кичик гурухларда амалга оширилади.

4. Уцитишнинг муаммоли мазмун-моуиятий тамойили ва уни таълим жараёнида цуллаш тамойили. Тамойилга мувофик муаммони хал килиш интегратив урганишнинг зарурий шарти хисобланади, чунки у талабаларнинг баркарор кизикишини таъминлайди ва олинган билимларга шахсий маъно беради.

5. Таълим жараёнида уцитиш ва тарбиянинг аниц мацсадларига эришиш учун бошца назариялар ва ёндашувлар доирасида таклиф этилган %ар цандай педагогик технологиялардан фойдаланишнинг очицлик тамойили. Интегратив укитиш битирувчилар томонидан чет тилида коммуникатив компетентлигини эгаллаш натижасида таълим шакллари, усуллари ва мазмун-мохиятини танлашда ривожлантирувчи таълим назариясида ишлаб чикилган педагогик технологиялар, укув жараёни мазмун-мохиятини шакллантиришга муаммоли ёндашув гоялари хамда аклий харакатларни боскичма-боскич шакллантириш хакидаги гоялар кулланилади.

6. Талабаларнинг уцув фаолиятини ташкил этиш шаклларининг таълим мацсадлари ва мазмун-мощятига етарлилик тамойили. Дастлабки боскичда интегратив урганиш анъанавий маъруза ва амалий машгулотлар шаклида амалга оширилади. Сунгра дарс шакли узгартирилади, мунозаралар, "аклий хужум" тамойили буйича дарслар, кичик лойихалар, муаммоли жараёнларни мухокама килиш, огзаки мулокот килиш, хисобот, мухандислик сохаси буйича илмий матн ёзиш технологиясини мухокама килиш куникмалари ривожлантирилади.

7. Анъанавий педагогик технологияларни ва янгиларини педагогик жщатдан бирикиш тамойили. Анъанавий технологиялар интегратив таълимнинг дастлабки боскичида кулланилади. Талабалар укув куникмаларига эга булиб, заруриятга кура лойихавий ва компьютерли укитиш элементлари киритилади.

8. Шахсни касбий фаолиятга тайёрлаш ва уцитишнинг умумийлик тамойили. Таълим жараёнида касбий мухандислик фаолиятининг турли жихатлари моделлаштирилганлиги туфайли таълим самараси таъминланади.

Тадкикотлар тахлили шуни курсатадики, интегратив таълим анъанавий таълим тамойилларига тугри келади, бу эса талабаларнинг касбий мотивларини шакллантириш нуктаи-назаридан унинг салохиятини оширади.

Чет тилида касбий коммуникатив компетентликнинг компонентларини, укув фаолиятининг тегишли турларини аниклаб олгач, ушбу фаолиятнинг субъект мазмун-мохиятига мурожаат килиш, яъни коммуникатив компетентликнинг компонентлари

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

тepкибигe кoгнитиB) лингвиcтик Be кecбий мyxeнпиcлик кaндaй киpитилгeнлигини билиб

oлиш лoзим.

REFERENCES

1. Kpbltob Э.Г. Интегpaтивное билингвaльное обyчение иностpaнномy языку и инженеpным дисциплитам b техническом вyзе. Диссеpтaция та соискaние степени ПOктоpa пепaгогических мук. 13.00.02. - Екaтеpинбypг-2016. С. 450.

2. Maмaткyлoв X.A. Xopижий rnraap бyйичe xepбий пeпeгoглep кecбий кoмпeтeнтлигини pивoжлeнтиpишнинг илмий-услубий ecocлepини тeкoмиллeштиpиш. Пeд.фaн.дoк.(DSc) пиcc.eвтopeф. -Т.2021.-54 б

3. Myxитдинoвa M.P. Умумий Уpтe тeълим мaктaби битиpyвчилepини инглиз тилигe мecoфeвий укитишнинг усул Be вocитeлepи. Пeп.ф.ф.пoк.(PhD) дисслвтореф. -Т.2020.-52 б.

4. Coлoвoвe) E. Н. Методик oбyчeния инocтpeнным язьшлм: бaзoвый курс лекций: пocoбиe для студентов и учителей. - 4-е изд. - М.: Пpocвeщeниe) 2006. - 239 c.

5. Malikova, D. (2020). Deposit base of Uzbekistan commercial banks. World Scientific News, (143), 115-126.

6. Malikova, D. (2020). Consulting services market of Uzbekistan. World Scientific News, (145), 168-179.

7. Malikova, D. (2023). METHODOLOGY FOR EFFECTIVE ASSESSMENT OF THE LEVEL OF ECONOMIC SECURITY OF BANKS. Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects, 96-98.

8. Malikova, D., & Ziyadullayeva, M. (2023). INFLATION: THEORETICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF PRICE CHANGES IN UZBEKISTAN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(2), 204-207.

9. Malikova, D., & Abduganieva, F. (2023). The Role of Consulting in the Modern Economy. Global Scientific Review, 12, 1-4.

10. Malikova, D., & Rakhmonov, N. (2023). MONETARY AGGREGATES AND THEIR IMPORTANCE IN THE ECONOMY.

11. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). Analysis of the Current State of Deposit Operations of Commercial Banks of Uzbekistan. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(2), 28-31.

12. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). THE IMPORTANCE OF DOMESTIC BANKS'PRECIOUS METALS ACCOUNTING OPERATIONS. International journal of advanced research in education, technology and management, 2(2).

13. Maликовa, Д. (2021). UMUM TA'LIM MAKTABLARIDA KITOBXONLIK STRATEGIYASINI QO 'LLASH: Malikova Dilrebo Mahmudovna) O ^kiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti tayanch doktoranti. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (7), 299305.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.