Научная статья на тему 'МУАММОЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

МУАММОЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
37
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
муамолли таълим / технология / назария

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдураҳимова М.О., Абдуқодирова Ш.А., Тўлаева М.Х.

Мақолада юқори салоҳиятли кадрлар тайёрлашда ва замонавий таълим жараёнини ташкил этишда муаммоли таълим технологияларидан фойдаланиш ва муаммоли вазиятларни юзага келиш омиллари ўрганиб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУАММОЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

МУАММОЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ

НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ 1Абдура^имова М.О. , 2Абдукодирова Ш.А., 3Тулаева М.Х.

1Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари института"

Миллий тадкикот университети, ассистент 2Наманган давлат университети, магистрант 3Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти"

Миллий тадкикот университети, талаба https://doi.org/10.5281/zenodo.7993443

Аннотация. Мацолада юцори салощятли кадрлар тайёрлашда ва замонавий таълим жараёнини ташкил этишда муаммоли таълим технологияларидан фойдаланиш ва муаммоли вазиятларни юзага келиш омиллари урганиб чицилган.

Калит сузлар: муамолли таълим, технология, назария.

Кириш. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 2030 йилгача баркарор ривожланиш кун тартибининг асосий таркибий кисмии сифатида сифатли таълим урин олган. Ушбу жараённи тез ва самарали ташкил этиш учун, яъни максадга элтувчи асосий ёрдам воситаси бу ракамли технологиялардир. Бугунги кунда технология ютукларидан тугри фойдаланиш нафакат ётук кадрлар тайёрлаш учун замин яратади, балки, энергия тежаш, табиатни турли ифлосланишлардан химоя килиш, шунингдек, чикиндиларни кайта ишлаш каби жараёнларда хам уз самарасини бермокда.

Мамлакатимизда таълим самарадорлигини ошириш, шахснинг таълим марказида булишини ва ёшларнинг мустакил билим олишларини таъминлаш максадида таълим муассасаларига яхши тайёргарлик курган ва уз сохасидаги билимларни мустахкам эгаллашдан ташкари замонавий педагогик технологияларни ва интерфаол усулларни биладиган, улардан укув ва тарбиявий машгулотларни ташкил этишда фойдаланиш коидаларини биладиган мутахассислар керак. Бунинг учун барча фан педагогларини янги педагогик технологиялар ва интерфаол усуллар билан куроллантириш ва эгаллаган билимларини укув-тарбиявий машгулотларда куллаш малакаларини узлуксиз ошириб боришлари лозим.

Замонавий таълимни ташкил этишга куйиладиган мухим талаблардан бири ортикча рухий ва жисмоний куч сарфламасдан, киска вакт ичида юксак натижаларга эришишдир. ^иска вакт ичида муайян назарий билимларни талабаларга етказиб бериш, уларда маълум фаолият юзасидан куникма ва малакаларни хосил килиш. Улар томонидан эгалланган билим, куникма ва малакалар даражасини бахолаш укитувчидан юксак педагогик майорат талаб этади. Бу мухим вазифани амалга ошириш олий таълим муассасаларида укитишнинг анъанавий методларини илгор педагогик технологиялар билан кушиб олиб боришни таказо этади.

Узбекистонда Кадрлар тайёрлашнинг Миллий дастурида таълим-тарбияни тубдан ислох килиш илгор педагогик технологияларни жорий этиш, шунингдек "Таълим беришнинг илгор педагогик технологияларини, замонавий укув-услубий мажмуалари яратиш ва укув-тарбия жараёнини дидактик жихатдан таъминлаш"га богликлиги курсатилади [1]. Шахсни шакллантиришга нафакат таълим мазмуни, балки кулланилаётган укитиш технологиялари хам мухим рол уйнайди. Укув жараёни укиш ва

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

билиш фаолиятига узгартиришнинг имкониятларидан бири муаммоли укитиш технологиясини татбик этишдан иборат. Чунки муаммоли укитиш жараёнида укитувчилар хам, тингловчилар хам узларининг интеллектуал, жисмоний, маънавий имкониятларини укув ва амалий муаммоларни ечиш учун доим синовдан утказадилар. Бу жараёнда хосил булган куникма ва малакалар ахборот жамияти шароитларида яшаш учун зарур сифатларни шакллантиришга олиб келади. Инсон тафаккури муаммоли вазиятларни яратиш, муаммони куйиш ва уни ечишдек ноёб кобилиятга эга булганлиги сабабли инсоният томонидан илмий-техникавий кашфиётлар амалга оширилган. Педагогик тафаккурни укув жараёнида муаммоларни ечишга йуналтириш, яъни таълим жараёнига муаммоли укитишни жорий этиш тингловчиларига тайёр билимларни узлаштиришдан аста-секин мустакил фаолиятга утиш имкониятини беради.

Замонавий таълим жараёнини ташкил этишда муаммоли таълим технологияларидан фойдаланиш мухим ахамият касб этади. Ушбу технологиянинг максади талабаларга укув фанининг мавзусидан келиб чиккан турли муаммоли масала вазиятларинг ечимини тугри топишларига ургатиш, уларда муаммо мохиятини аниклаш буйича малакаларни шакллантириш, муаммолар ечишнинг баъзи усуллари билан таништириш ва услубларни тугри танлашга ургатиш, муаммони келиб чикиш сабабларини, муаммони ечишдаги хатти-харакатларни тугри аниклашга ургатишдан иборат.

Муаммоли таълим технологияси жуда кадим замонлардан буён шаклланиб келмокда. Жумладан, кадимги Грецияда муаммоли савол-жавоблар, кадимги Хиндистон ва Хитойда муаммоли бахс-мунозаралардан кенг фойдаланилган. Муаммоли таълимни америкалик психолог, файласуф ва педагог ДЖ.Дьюи 1894 йилда Чикагода ташкил этган тажриба мактабида куллаган. ХХ асрнинг 60-йилларида бу йуналишда тадкикотлар олиб борилди. 70-80-йилларга келиб, амалиётга кенг жорий этилди. Муаммоли таълимнинг асосий гояси билимларни укувчиларга тайёр холда бериш эмас, балки улар томонидан дарс мавзусига тегишли муаммолар буйича укув-тадкикотларини бажариш асосида узлаштирилишини таъминлашдан иборат [2].

Муаммоли таълим талабаларнинг фикрлаш жараёнини ишга солиб, уларнинг мавхум тафаккури, аналитик-синтетик фаолиятига ижобий таъсир курсатади, чунки, бу технология талабадан муаммо асосида баён этилган материалнинг ечимини топишни таказо килади. Педагоглар материални тайёр холда эмас, балки узлари учун янги фактлар ва ходисаларни уларга маълум булган билимларга таяниб таккослаш йули билан тушунтириб боришлари керак. Укув жараёнида талабалар тафаккурининг юксак фаоллигига эришиб, уларнинг мустакиллигини аста-секин устириб бориш йули билан утади. Муаммоли вазият куйидаги холларда вужудга келади:

•S талабаларнинг билимлари билан улар янги вазифаларни хал килаётганларида уларга куйиладиган талаблар уртасида номувофиклик сезилиб колган пайтда муаммоли вазиятлар пайдо булади. Талаба уз билимининг етарли даражада чукур эмаслигига ёки нихоятда юзаки эканлигига ишонч хосил килганида унда янги назарий ва амалий билимлар хамда куникмалар хосил килишга, улардан фойдаланиб усулларини урганиб олишга эхтиёж тугилади;

•S талаба уз билимлари системасидан фойдаланганда вазифани тугри хал килиш имконини бера оладиган бирдан-бир зарур билимларни танлаб олишни билмай

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

колган вактда муаммоли вазият пайдо булади. Агар вазифани тулик булмаган маълумотлар билан хал этиш талабани мустакил билим олиш йулига солса, талаба олдига ортикча маълумотлар билан хал этиладиган вазифалар куйиш - талабани билимларни танлаш ва бахолашга мажбур этади, яъни унинг мустакил изланиш фаолиятини фаоллаштиради;

•S талаба уз билимларидан фойдаланишнинг янги амалий шарт - шароитларига дуч келиб колганда муаммоли вазият вужудга келади ва бу уз билимларини амалда куллаш йулларини излашдан иборат булади;

•S вазифани хал этишнинг назарий йули билан танланган усулнинг амалиётда амалга ошириб булмаслиги уртасида, шунингдек вазифани хал этишнинг амалда эришилган натижаси билан назарий жихатдан асосланганлиги уртасида зиддият юзага келганда муаммоли вазият пайдо булади.

Узбекистонлик педагог-укитувчилар муаммоли вазиятларни укув жараёнида тадбик этиш ва уларни тахлил этиш жараёнида муаммони хал этиш максадида уларни бир неча боскичларга ажратишган. Улар куйидаги 3 та боскичга ажратишган:

•S исботлаш - бу муаммони илгари тугри деб тан олинган сабаблар билан богликликларини топиш асосида амалга оширилади;

•S текшириш - буни танланган сабабнинг окибатида хал этилаётган муаммо хосил булиши тугрилини асослаш билан амалга оширилади;

•S тушунтириш - бу муаммонинг ечими нима учун тугрилигини тасдикловчи сабабларни аниклаш асосида амалга оширилади [3].

Муаммоли таълим техлодогияларни укув жараёнида куллаш педагог куйган ва талабалар кабул килган муаммоларни хал этиш муаммоли вазиятни тахлил килишдан, ундаги карама-каршиликларни тушуниб олишдан ва хал этилиши талаб килинаётган аник назарий ва амалий масалани аста-секин ифодалаб беришдан бошланган булса, натижада хар бир талаба бир канча шундай саволларга дуч келиб коладики, бу саволлар ундан гипотезалар килишни, уларни асослаб бериш, текшириш хамда олинган натижаларни бахолашни талаб этади. Муаммони хал килиш йулини топиш учун шунчаки кушимча фактлар туплашнинг узи етарли булмайди. У укувчиларнинг уз тажриба ва билимларини кайта ишлаб, куллашга каратилган шахсий фикрлаш кобилиятлари билан бевосита богликдир. Муаммоли вазиятларни укув жараёнининг барча боскичларида амалга ошириш мумкин. Жумладан, янги мавзу баёнида, утилган мавзуни мустахкамлаш жараёнида ва албатта билимларни назорат килишда хам муваффакиятли равишда фойдаланиш мумкин.

Хулоса. Талабалар муаммони хал этиш жараёнида узлари учун янги мухит очадилар, яъни жавобларни мустакил кидириш уларни билим олишга булган кизикиш ва эхтиёжларини кондиришга ва устиришга олиб келади. Шу сабабли олий таълим муассасаларида талабаларга таълим бериб келинаётган мутахассислик фанларини олиб бориш жараёнида хар бир мавзу юзасидан муаммоли таълим технологияларини куллаш юкори салохиятли кадрлар тайёрлашга замин яратибгина колмай, уларни келажакда уз фикр ва мулохазаларини мустакил равишда баён этишларига катта омил булиб хизмат килади. Шуни хам алохида таъкидлаш жоизки, ушбу технологиялардан укув жараёнида фойдаланиш нафакат, муаммони тахлил килишга, балки, вазиятни тугри бахолаш ва

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

муаммоларни бартараф этишда бир неча макбул ечимларни шакллантиришга ижобий

ёрдам беради.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Кадрлар тайёрлаш миллий дастури (УзР 29.08.1997 й. 463-I-ссон ^онуни билан тасдикланган)

2. Йулдошев Ж.Г., Усмонов С.А. Педагогик технология асослари.-Т, 2001.

3. Аманов Р.У., Бойназаров Б.Р. Укув машгулотларида муаммоли таълим технологиларини ташкил этиш ва бошкариш, муаммоли таълим услублари. "Аграр сохани баркарор ривожлантиришда фан, таълим ва ишлаб чикариш интеграцичси" мавзусидаги профессор-укитувчилар ва ёш олимларнинг I илмий-амалий конференция материаллари туплами. Тошкент, 2017

4. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.

5. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.

6. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 8083.

7. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.

8. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.

9. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 7-10.

10. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.

11. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.

12. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.

13. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.

14. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.

15. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.

16. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

17. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND

DEVELOPMENT. (48(12).

18. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.

19. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 70(4), 883887.

20. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.

21. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.

22. Bahtiyorova, F. Н. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.

23. Ибраимов, Х. И. (2018). НЕЙРОПЕДАГОГИКА КАК НОВОЕ ПРИКЛАДНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ В ПЕДАГОГИКЕ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).

24. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournalNX, 98-102.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.