Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
11
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ижод / ижодкорлик / креативлик / ижодий тафаккур / изланувчанлик / тадқиқотга мойиллик.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибраимова Феруза Холбоевна

Mазкур мақолада бўлажак ўқитувчиларининг касбий ижодкорлигини ривожлантиришнинг баъзи педагогик ва психологик аспектлари ҳақида сўз боради. Муаллиф “ижод”, “ижодкорлик”, “креативлик” тушунчаларини қиёсий таҳлил қилади, ижодкорлик йўналишлари, уни намоён бўлиш шаклларига тўхталиб ўтади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

БУЛАЖАК УЩТУВЧИЛАР КАСБИЙ ИЖОДКОРЛИГИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК

МЕХАНИЗМЛАРИ Ибраимова Феруза Холбоевна

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти

докторанти. https://doi.org/10.5281/zenodo.7992538

Аннотация. Мазкур мацолада булажак уцитувчиларининг касбий ижодкорлигини ривожлантиришнинг баъзи педагогик ва психологик аспектлари уацида суз боради. Муаллиф "ижод", "ижодкорлик", "креативлик" тушунчаларини циёсий та^лил цилади, ижодкорлик йуналишлари, уни намоён булиш шаклларига тухталиб утади.

Калит сузлар: ижод, ижодкорлик, креативлик, ижодий тафаккур, изланувчанлик, тадцицотга мойиллик.

Булажак уцитувчиларининг касбий ижодкорлигини ривожлантиришда янги педагогик технологиядан фойдаланиш: асосан укитувчининг мах,оратига, илмий-ижодий тафаккурининг кучли, когнитив жараёнларининг ривожланганлик даражасига, серкирра, замонавий, булишига ва ташаббускорлигига боглик булади. Инсоннинг билиш жараёни психик жараёнларнинг тизимли тарзда намоён булишини ифодалайди. Булар булажак укитувчининг касбий билимларни идрок этиши, хотирасида саклаб колиши, эслаб колиши, кайта ишлаши, интерпретациялашида уз ифодасини топади. Таълимда мазкур жараёнларни фаоллаштирувчи, мах,сулдор усуллар ва методларни утган асрнинг охирларидаёк мутахассисилар томонидан тизимли тарзда урганила бошланган. Когнитив педагогикада булажак укитувчишни фаоллаштириш, укув жараёнига нисбатан фаол муносабатни шакллантириш, етакчи масалалардан бирига айланган. Бунда булажак укитувчининг билиш фаолиятини жадаллаштириш оркали касбий ижодкорлик сифатларини ривожлантиришга алох,ида эътибор каратилган.

Шу уринда "ижод", "ижодкорлик" тушунчаларига алох,ида ёндашув асосида караш зарур. Ижод деганда кенг маънода шахс ёки жамиятнинг табиий, ижтимоий ва маънавий оламни инсоннинг максад ва вазифаларига, унинг эх,тиёжлари, истаклари ва имкониятларига мувофик равишда узгартириш борасидаги бунёдкорлик фаолияти тушунилади. Ижодкорлик деганда мавжуд тажрибани янгича ташкил килиш ва билимлар, малакалар, мах,сулотларнинг янги комбинацияларини яратиш асосида мох,иятан янги моддий ва маънавий кадриятлар яратиш билан боглик фаолият жараёни ёки янгилик яратиш кобилияти тушунилади. Ижодкорликнинг турли даражалари мавжуд: бир даражасида мавжуд билимлардан фойдаланилади ва уларнинг кулланиш сохдлари кенгайтирилади; бошка, юкорирок даражасида эса бирон бир объект ёки билим сохдсига нисбатан одатланиб колинган нуктаи назарни узгартириб юборадиган мутлако янгича ёндашув яратилади.

Фалсафий, педагогик-психологик адабиётларда "ижодкорлик" оригинал, такрорланмайдиган, ижтимоий-тарихий ноёблик хусусияти билан ажралиб турувчи фаолият тури сифатида талкин этилади. Сунгги вактларда "ижодкорлик" тушунчаси билан биргаликда "креативлик" атамаси х,ам кенг кулланилмокда. "Ижодкорлик" ва "креативлик" тушунчалари узаро синоним сузлар сифатида х,ам

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

кулланилади. Ижодкорлик -бу муаллифнинг илх,оми, унинг истеъдоди, креативлик эса ижодкорлик кобилиятининг юксак даражаси. Ижодкорлик умумий тарзда маданий фаолият билан боглик, креативлик эса субъект учун янги имкониятларни юзага чикариш тарзида тавсифланади [1].

Креативлик ижодкорликнинг алох,ида таркибий кисми (х,осиласи) сифатида талкин этилиб, инсонсалох,ияти, индивидуаллиги билан богликликдаолиб каралади. Айнан шу ёндашув объектив жихдтдан уринли, шунинг учун креативликни шахс ижодкорлигининг энг юкори даражада намоён булиши сифатида кабул килиш ва мазкур масалани айнан шу контекстда талкин этиш максадга мувофикдир. Педагогик ижодкорлик укитувчи томонидан муттасил узгариб турадиган таълим-тарбия жараёнида, талабалар билан мулокотда оптимал ва ностандарт педагогик карорларни ишлаб чикиш ва жорий этиш демакдир. Педагогик ижодкорликнинг асосий вазифаси эса талабаларга ахборот (билим) беришнинг янги макбул тизимларини ишлаб чикиш ва куллаш, уларни педагогик майорат чуккиларига эришишда педагогика илми ва амалиёти туплаган билимларга дахлдор килиш, уларда янги билимларни мустакил излаб топиш малакасини ривожлантиришдан иборат.

Ижодкорликнинг бир катор сифатлари, атама ва тушунчалари мавжуд [2]:

- фикрнинг теранлиги;

- янгиликни х,ис этиш;

- ижодий тасаввурга эгалик;

- интуиция;

- х,ар бир вокеа ва ходисанинг аналогини билиш;

- мантикий катъиятлилик;

- уз-узига танкидий караш;

- мух,окама юритишда мустакиллик;

- гузалликни эстетик х,ис этиш;

- х,озиржавоблик;

- х,ар хил шаклларда уз фикр-мулох,азасини исботлай олиш;

- тасодифларга кизикиш билан караш;

- шубха билан карашга мойиллиги. Булар ижодий фаолият юритиш ва унинг кулланишига асос була олади. Шу сабабли х,ам барча учун маълум булган куринишли куйидаги ижодкорлик йуналишлари мавжуд:

- илмий ижодкорлик;

- техник ижодкорлик;

- адабий ижодкорлик;

- мусикий ижодкорлик;

- бадиий ижодкорлик;

- укув ижодкорлиги;

- хдрбий ижодкорлик;

- уйин ижодкорлиги;

- коммуникатив ижодкорлик;

- бошкарув ижодкорлигива бошкалар.

Х,акикий ижодкорлик талабалар билан хдмкорлик, хдмижодкорликда вужудга келади. Бу х,олат турт куринишда намоён булади :

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Биринчи х,олат. Укитувчи уз ижодий фаолиятини талаба билан бевосита богламайди. У узи ижодий фикр юритади, ижодкорликда бир узи иштирок этади. Бу х,олатда педагог - ибрат курсатувчи.

Иккинчи х,олат. Педагог уз ижодкорлик фаолиятини аудиториядаги жараён билан боглайди. У ижодий жараённи бошкаради ва йуллайди. Бу х,олатда педагог "дирижёр" куринишида намоён булади.

Учинчи х,олат. Педагог айрим талабаларни узига хос фаолиятларига эътиборини каратади. Бу х,олатда педагог "кузгу" куринишида намоён булади. Туртинчи х,олат. Бунда укитувчи машгулотнинг умумконцепциясини яратади, яъни айрим талабаларнинг узига хос томонлари, уларни уз фикрларини эркин баён килишга ва индвидуал, хдмкорхдмижодкорликда иш юритадилар. Бу х,олатда педагог "режиссёр" куринишида намоён булади.

Ижодкорликнинг турт даражаси мавжуддир. Булар [3]:

- уз касбига оид билим-куникма ва малакаларни пухта эгаллаш;

- ижодий тафаккурни узида шакллантира олиш;

- ижодкорликни намоён кила олиш кобилияти;

- изланувчанлик, тадкикотга мойиллик.

Булгуси педагогларнинг ижодкор, юкори малакали касб эгаси булишида, талабага укув-тарбия жараёнида унга нафакат объект сифатидагина каралишидадир. Яъни талаба тайёр билимларни кабул килиб олувчи эмас, балки билим олиш, узлаштиришда субъект сифатида каралиши зарур [4].

Таълим жараёнида талабанинг фаоллашига, масъулият х,иссининг ошишига, укув жараёнининг иштирокчисига, мустакил таълим ола билиш куникмасини шакллантиришга алох,ида эътибор бериш, булгуси ижодкор педагогнинг шаклланишига замин яратилади. Булажак укитувчилар уз билим, куникма малакаларини оширишни мунтазам равишда ижодкорлик изланишлари шаклида ташкил этиши ва маълум максадга йуналтириши зарур. Бунда:

- ижодкорлик сифатларини узларида шакллантиришлари;

- ижодий изланишлар жараёнини бошкаришга мойил булиши;

- ижодкорлик булажак укитувчининг педагогик, психологик ва назарий тайёргарлигига боглик булишини эсда тутиши лозим.

REFERENCES

1. Фалсафа. ^омусий лугат. -Тошкент: Шарк, 2004. -308 б.

2. Маматкулов А. Н. БУЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ У^ИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОР^АЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ //Современное образование (Узбекистан). - 2020. - №. 1 (86). - С. 35-41.

3. Тоджибаева К. С. К. Креативность и творческое мышление как важные составляющие профессиональных компетенций будущих педагогов //Вопросы науки и образования. - 2018. - №. 8 (20). - С. 124-126.

4. Ибраимов Х. И. Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога //Наука, образование и культура. - 2018. - №. 3 (27). - С. 44-46.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

5. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.

6. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.

7. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 8083.

8. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.

9. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.

10. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 7-10.

11. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.

12. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.

13. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.

14. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.

15. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.

16. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.

17. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.

18. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND

DEVELOPMENT. (48(12).

19. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.

20. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 883887.

21. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.

22. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

23. Bahtiyorova, F. H. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.

24. HöpaHMOB, X. H. (2018). HEHPOnE^ATOrHKA KAK HOBOE OTHK^AßHOE HAnPAB^EHHE B HE^ATOrHKE In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).

25. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournalNX, 98-102.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.