CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ФИЛОСОФИЯ.
СОЦИОЛОГИЯ. ПОЛИТОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ФИЛОСОФИЯ.
СОЦИОЛОГИЯ. ПОЛИТОЛОГИЯ
JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PHILOSOPHY. SOCIOLOGY. POLITICAL SCIENCE
e-ISSN: 1694-8823
№1(3)/2024, 53-58
ИСКУССТВО
УДК: 78.05
DOI: 10.52754/16948823 2024 1(3) 8
МУЗЫКА ИНСАНДЫН СОЦИАЛДЫК-КОММУНИКАТИВДИК ЖeНДeМДYYЛYКТeРYН eНYКТYРYY ФАКТОРУ КАТАРЫ
МУЗЫКА КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ
ЧЕЛОВЕКА
MUSIC AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF SOCIAL-COMMUNICATION SKILLS
Калыбеков Аскер Ибрагимович
Калыбеков Аскер Ибрагимович Kalybekov Asker Ibragimovich
магистрант, Ош мамлекеттик университети
магистрант, Ошский государственный университет Master's Student, Osh State University
МУЗЫКА ИНСАНДЫН СОЦИАЛДЫК-КОММУНИКАТИВДИК ЖeНДeMДYYЛYКТeРYН eНYКТYРYY ФАКТОРУ КАТАРЫ
Аннотация
Бул макалада музыкалык искусствонун аркасында адамдын турмуштук тажрыйбасынын толукталышы, анын эмоционалдык абалы, терецирээк, назик болушуна терец таасир бepYYЧY фактолору иликтенет. Демек, eзYHYн айланасындагы адамдарды, бYTYндeй курчап турган дYЙнeнY жакшыраак сезет жана тYШYнeт. ЭзY менен натыйжалуу баарлашууга YЙpeнYY менен гана адам башка адамдар менен ийгиликтуу eз ара аракеттенип, жеке жашоосунун траекториясын аныктап, заманбап дYЙнeдe ийгиликтYY болууга жетишет.
Ачкыч свздвр: музыка, коммуникация, тарбия, социалдуулук, гуманизм, искусство.
В данной статье исследуются факты, оказывающие This article explores facts that have a profound impact on
глубокое влияние на обогащение жизненного опыта enriching a person's life experience, his emotional state, his
человека, его эмоционального состояния, его более deeper and more tender nature through the art of music.
глубокой и нежной природы благодаря музыкальному Therefore, he better feels and understands the people
искусству. Поэтому он лучше чувствует и понимает around him, the entire world around him. Only by learning
окружающих его людей, весь окружающий мир. to communicate effectively with oneself can a person
Только научившись эффективно общаться с самим successfully interact with other people, determine the
собой, человек может успешно взаимодействовать с trajectory of his personal life and achieve success in the
другими людьми, определять траекторию своей modern world. личной жизни и добиваться успеха в современном мире.
Ключевые слова: музыка, коммуникация, Keywords: music, communication, education, sociality, воспитание, социальность, гуманизм, искусство. humanism, art.
МУЗЫКА КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ ЧЕЛОВЕКА
MUSIC AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF SOCIAL-COMMUNICATION SKILLS
Аннотация
Abstract
Киришуу
Теманын актуалдуулугу. Заманбап билим берYY парадигмасы билим берYYHYн социалдык маданий функциясынын маанилYYЛYГYн аныктайт, мында субьект негизги баалуулук катары таанылат, ал эми маданият аны калыптандыруунун каражаты болуп саналат. Тарбиянын негизги милдети болуп инсанды социалдык, адеп-ахлактык жана гуманисттик багыттагы баалуулуктардын негизинде калыптандыруу эсептелет. Башкача айтканда ал социалдык-маданий продукт катары маданий ишмердYYлYктe билимдин жана кeндYмдeрдYн белгилYY бир тутумуна ээ болуп, курчап турган чындыкты эмоционалдык жана моралдык жактан кабыл алууга, eзY жашаган коом жана анын ичинде адамдар менен баарлашуудан кубанычка ээ болууга, маданий салттарды жана маданияттын формаларын урматтоого тийиш болгон адам.
Инсандын социалдык-маданий eнYГYYCY - бул адам eмYPYHYн белгилYY бир этабындагы социалдык-маданий жашоосунун натыйжасы, ал коомчулук тарабынан бекитилген нравалык YлгYлeрдe, нормаларда жана баалуулуктарда чагылдырылган. Бул инсандын социалдык-маданий сапаттарынын калыптанышында, тарбияланышында, социалдык-маданий баалуулуктарды eздeштYPYYCYндe анык кeрYнeт. Музыкалык социалдашуунун кeптeгeн факторлору бар. Музыкалык социализация - бул «курчап турган социалдык жана материалдык жактардан ^з каранды болгон инсандын музыка менен байланышкан сапаттарынын пайда болуу жана eнYГYY процесси» [1, 185-б.; 6; 7].
Маданияттын кeрсeткYчтeрYHYн бири - адамдын субъективдYY жана объективдYY ДYЙнe менен болгон байланышынын мYнeзY, мазмуну жана тYЗYЛYШY катары эсептелет. Коммуникация маданиятты сактоо жана берYY жолу, адам жашоосунун универсалдуу шарты, жашоонун маданий кубулушу, табиятты, социалдык объективдYY ДYЙнeнY TYШYHYYHYH каражаты, инсандын eзYн-eзY таануусу жана eзYн-eзY калыптандыруу катары кызмат кeрсeтeт. Баарлашууда оригиналдуу, чыгармачыл инсандын калыптанышы пайда болот. Жеке баарлашуу адамдын жашоосунун, маданиятынын жана социалдашуусунун кeрYHYШY.
Коммуникация адамдын социалдык-маданий баалуулуктарды eздeштYPYYCYнe социалдык таасир ЭTYYHYH булагы жана анын башка адамдар менен eз ара аракеттенYY процессинде жеке чыгармачылыкта eзYн-eзY ишке ашыруусу катары каралышы мYмкYн.
Адамдын негизги муктаждыктарынын бири - бул байланышка болгон муктаждык. Курчап турган релдуулук менен болгон байланыш процессинде маалымат алмашып, анын негизинде адам eзYHYн коомдук ишмердигин пландаштырат.
Бул иш-аракеттин ийгилиги инсандын коммуникативдик тажрыйбасынын децгээлине жараша алынган маалыматтын сапаты менен аныкталат. Бул тажрыйбаны аз убакытын аралыгында жана аны ийгиликтYY eздeштYPYY максатында eз ара аракеттенYYгe мYмкYндYк берген байланыш каражаттарынын ролу зор. Ошондуктан, адамдын коммуникативдик маданиятынын децгээли анын коомдо eзYн-eзY ишке ашыруунун жана eзYн калыптандыруунун ийгилиги менен аныкталат. Т.Адорно, искусстводогу музыкалык жанрлардын социалдык структуралардын eнYГYШYнe тийгизген таасирлерин изилдee «Социология YЧYн музыканы тYШYHYYДeн башка дагы анын структурасын жана маалыматтык феноменин ачып берYY» эсептелет [2, 145-б.].
Учудагы жаш eспYPYмдeрдYн коммуникациялык кeндYмдeрYHYн eнYГYY децгээли алардын ез жYPYм-турумдарын башкара билуу, коомдун башка мYчeлeрYHYн позицияларын эске алуу, башка адамдар менен пикир алышуу учурунда уга билYY, кeйгeйлeрдY туура чечYY, башкаларга колдоо кeрсeтYY жeндeмдYYЛYГY менен аныкталат. Мындай сапатарга ээ болгон инсан коомдун мYчeлeрY менен жакшы мамилеледе болуп алар менен жемиштYY кызматташат.
Жалпы билим берYY мекемелери социалдаштыруунун eзгeчe институту катары иштейт, мында коомдун этикалык, адеп-ахлактык, идеологиялык жана башка мамилелери кайра тYЗYЛYп, максаттуу педагогикалык таасирлердин системасы аркылуу ишке ашат. Инсан eнYГYп жаткан социалдык-маданий чeйрeдe тYрдYY жамааттар менен eзгeчe мамилелерин тYзeт, бул инсанды калыптандыруунун булагы болуп саналат.
Музыкалык искусство инсандын маданий-социалдык eнYГYYCYнe байланыштуу eзгeчe кызыгууну туудурат, анткени ал инсандын eнYГYШYнe маданий жана психологиялык жактан терец таасир тийгизет. Искусствонун башка тYрлeрYнeн айырмаланып, музыка ассоциациялуулугу, демократиялуулугу жана жеткиликтYYЛYГY менен мYнeздeлeт. Демек, музыкалык искусство инсандын социалдык коммуникативдик жeндeмдYYЛYктeрYн толуктоо YЧYн уникалдуу мYмкYнчYЛYктeрдY берет, алардын маданий жана субъективдYY жеке тажрыйбасын калыптандыруу жана инсандын реалдуулукта социалдык-маданий кызматташуу ыкмаларын аныктайт.
Чыныгы дYЙнeнY кeркeм образ тYPYндe чагылдырган музыкалык искусство менен инсандын диалогунда адамдардын, жаратылыш кубулуштарынын жана коомдук окуялардын айырмачылыктарын eз ара мамилелеринде терец тYШYнe алат. Ошондуктан кабыл алынган нерсенин жеке маанисине ээ болот, бул чындыкка дифференцияланган баа берYYHYн зарыл шарты болуп саналат, ал адамдын eзYнe, андан кийин дYЙнeгe карата ички позициясынын жетилишине негиз тYзeт.
Музыкалык маалыматтын эмоционалдык мазмунун субьект эмоционалдык угуунун аркасында кабыл алышат, ал педагогикалык таасирдин объектиси болуп саналат жана чыгармачыл инсан музыка угучу адамга музыкалык искусство чыгармаларында ар тYPДYY чагылдырылган эмоционалдык тилди туура кабыл алууга мYмкYндYк берет. Музыкалык жана эстетикалык стимул экстралингвистикалык коммуникация кeндYмдeрYн eнYктYPYYгe мYмкYндYк берет. Эмоционалдык интуициянын пайда болушу коммуникация кeндYмдeрYн жакшыртууга жана эмоционалдык автономияны жецYYгe жол кeрсeтeт. Т. Адорнонун пикири боюнча музыканын социологиясынын негизги милдети катары музыкалык чыгарманын угуучуга тийгизген таасирин «музыка менен угуучунун ортосундагы мамилени социалдашкан индивид жана музыка» деп эсептеген [3, 65-б.].
Музыкалык искусствонун аркасында адамдын турмуштук тажрыйбасы толукталат, анын эмоционалдык палитрасы байыйт, терецирээк, назик болот. Демек, eзYHYн айланасындагы адамдарды, бYTYндeй курчап турган дYЙнeнY жакшыраак сезет жана тYШYнeт. ЭзY менен натыйжалуу баарлашууга YЙрeнYY менен гана адам башка адамдар менен ийгиликтYY eз ара аракеттенип, жеке жашоосунун траекториясын аныктап, заманбап дYЙнeдe ийгиликтYY болууга жетишет.
Музыка тарбиялоонун жана инсанды калыптандыруунун кубаттуу, ошондой эле баарлашуунун уникалдуу каражаты. Музыкалык искусство жеке жана коомдук мYнeзгe ээ. Музыка объективдYY коомдук мазмунга ээ болгон искусствонун эц TYЗ TYPY катары ар бир адам тарабынан жекече кабыл алынат жана ал YЧYн олуттуу инсандык кeрYHYшкe ээ болот.
Музыка менен баарлашууда мотивациялык жана жеке эмоционалдык тажрыйбаны тYзe билYY инсандын коммуникациялык кeндYмдeрYн eнYктYPYYгe кeмeктeшYYЧY музыкалык ишмердYYЛYктYн ар кандай формаларын уюштурууга мYмкYндYк берет.
Музыкалык билим алуунун натыйжасында музыкалык чыгармаларды угуу, салыштыруу, айкалыштыруу, адр^м образдарды жана пайда болгон бирикмелерди талдоо, вокалдык-хордук жана аспаптык аткаруучулук, музыкалык жана пластикалык иш-аракеттер, импровизация жана музыка TYЗYY, музыканын искусствонун башка тYрлeрY менен байланышын TYЗYY инсандын чыгармачылык иш тажрыйбасын eнYктYPYYгe мYмкYндYк берет. Музыканын таасиринин негизинде инсандын жeндeмдYYЛYктeрY жана активдYYЛYГY инсандын социалдык маданий eнYГYYCY YЧYн зарыл болгон eнYГYY чeйрeсYн тYЗYYгe мYмкYндYк берет [4, 48-б.].
Адамдардын угуу маданиятын калыптандыруу процессинде коммуникациялык кeндYмдeрдY eркYндeтYY YЧYн шарттарды тYЗYYДe музыкалык искусствонун мазмуну чындыктын образдуу тYPдe чагылдырылышы же музыканын маани-мацызы болушу мYмкYн экендигин эске алуу зарыл. Кабыл алуу объектиси болуп чыгарманын эмоционалдык интонациялары саналат. Коммуникациянын негизин угуучунун психикасындагы резонанс тYзeт, кeркeм тажрыйбаларды ойготуучу, ишке ашыруучу катары эсептелет.
Музыкалык аткаруунун мацызы музыкалык экспрессивдYY каражаттардын жардамы менен музыкалык текстти Yндee, айтуу жана интонациялоо процессинде туюнтулган музыкалык искусствону чыгармачылык менен TYШYHYY болуп саналат. Субьектин ырчылык ишмердиги ага реалдуулукту чагылдыруунун конкретщуу ыкмаларын иштеп чыгууга мYмкYндYк берет. Бул адамдын ички жана курчап турган дYЙнeсYн ацдап билYY мYмкYнчYЛYктeрYн жогорулатат, ага таандык болуу сезимин eнYктYPYY YЧYн шарттарды тYзeт, ошондой эле социалдык позициянын калыптанышына таасир этYYЧY адеп-ахлактык тандоодо инсандын потенциалын ишке ашырууга багыттайт.
Башкача айтканда, чыгармачыл инсандын музыкалык чыгармачылык ишмердигинде коммуникациялык кeндYмдeрдY eнYктYPYY коомдо жагымдуу чeйрeнY тYЗYYгe мYмкYндYк берет, алардын эмоционалдык кабыл алуусунун пайда болушуна жана eнYГYШYнe шарт тYзeт. Ырдоо музыка жана башка искусствонун интеграциялык чыгармачылык процессине активдYY катышууга мYмкYндYк берет. Ошондой эле инсандын эмпатиялык жeндeмдeрYн, башкаларга боор ооруу, гумандуулук, эмпатия жана TYШYHYY жeндeмдeрYн eнYктYрeт.
Кызматташтыктын, чыгармачылыктын, eз алдынчалуулуктун кырдаалында кeркeм чыгармаларды кeрYY eз оюн ачык айта алган, маектешинин сeзYн уга билген, билим берYY маселелерин биргелешип чечYYгe аракет кылган чыгармачыл, демилгелYY инсандын калыптанышына шарт тYзeт [5].
Музыкалык искусствонун маданий потенциалы жана музыканын адамга терапиялык таасири музыкалык ишмердYYЛYк инсандын коммуникациялык кeндYмдeрYн eнYктYPYY YЧYн чоц потенциалга ээ экендигин кeрсeтYп турат.
Музыкалык искусствонун маданий потенциалы жана музыканын инсанга терапиялык таасири музыкалык ишмердYYЛYк адамдардын коммуникациялык кeндYмдeрYн eнYктYPYY YЧYн чоц потенциалга ээ экендиги менен айырмаланып турат. Музыкалык ишмердYYЛYктe инсандын коммуникативдик жeндeмдYYЛYктeрYн eркYндeтYY - азыркы коомдогу билим берYYHYн эц маанилYY кeйгeйлeрYHYн бирин чечYYДe инсандын социалдык-маданий eнYГYYCYHYн негизги каражаттарынын бири.
Колдонулган адабияттар
1. Harnitz, M. Musikalishe Identität Jugendlicher und Konflikte im Musikunterricht./R.Muller [et al.] //Wozu Jegendliche Musik und Medien gebrauchen. -Juventa Verlag Weinheim und Munchen, 2002. P.185. (Перевод автора Г.М.Т.)
2. Адорно, Т. Избранное: Социология музыки./ Т.Адорно. СПб.: Университетская книга, 1998. С.65.
3. Адорно, Т. Избранное: Социология музыки./Т.Адорно. СПб.: Университетская книга, 1998. С.145.
4. Саблина Т.Н. РАЗВИТИЕ КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ В МУЗЫКАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ // Современные проблемы науки и образования. -2014. - №6;
5. URL: https://science-education.ru/ru/article/view?id=16063 (дата обращения: 08.02.2024).
6. Итигулова, Ж. К. Инсандын калыптануусунда искусствонун ролу / Ж. К. Итигулова, Н. М. Токтогулова // Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Философия. Социология. Политология. - 2023. - No. 2(2). - P. 74-79. - DOI: 10.52754/16948823_2023_2(2)_12. - EDN: VFJTOK.
7. Нурбаев, А. С. Формирование духовной и музыкальной культуры современной личности / А. С. Нурбаев // Вестник Ошского государственного университета. - 2021. - Т. 1, № 3. - С. 311-317. - DOI: 10.52754/16947452_2021_1_3_311. - EDN: BDMTDI.
