CC BY
0РТАХР 13.15.53 ОЭК 069
DOI:10.56032/2523-4684.2022.1.1.54
Даулеткалиева Раушан Нурымовна1
1К,азак, улттык хореография академиясы ( Нур-Султан, Казакстан)
МУЗЕЙ КОММУНИКАЦИЯСЫН ДАМЫТУ МЕН ЖАРНАМАЛАУДАРЫ PR К¥РАЛДАРЫНЫН
ТИ1МД1Л1Г1
Аннотация
Бул макалада музей коммуникацияларын жылжыту мен жарнамалаудаFы PR куралдарынын ролi жан жакты карастырып, анализ жасалFан. Шет елдiк пиарологтардын кезкарастары карастырылып, PR технологияларынын музей коммуникацияларын дамытуда 3 непзп баFытына талдау жасалFан. Осы баFыттардын негiзi ре^нде iс-шаралар маркетинпн карастырып, толь^ымен мэнi ашылып жазылFан. ОсыFан байланысты артыкшылыктары мен кемшiлiктерiн керсете^н талдау кестелерiн курастырFан. Сонымен катар музейдiн интернеттег акпараттык активтерi туралы, оларды калай колдану керек^г туралы акпарат жазылFан. Сонында музей коммуникацияларын дамытуда букаралык акпарат куралдарнын кандай маныздылаFы бар екендiп керсетлген.
ТYЙ¡нд¡ сездер: Музей коммуникациясы, PR, жылжыту, жарнамалау, маркетинг, интернет платформалары, БАК.
Dauletkalieva Raushan Nurymova1
1Kazakh National Academy of choreography (Nur-Sultan, Kazakhstan)
EFFECTIVENESS OF PR TOOLS IN THE DEVELOPMENT OF MUSEUM COMMUNICATIONS AND ADVERTISING
Annotation
This article comprehensively examines and analyzes the role of PR tools in the promotion and advertising of museum communications. The views of foreign piarologists were considered and 4 main directions of PR technologies in the development of museum communications were analyzed. As the basis of these directions, the essence of the event is fully revealed, considering marketing. In this regard, he compiled analysis tables that reflect the advantages and disadvantages. There is also information about the museum's information assets on the Internet, how to use them.
Finally, the importance of the media in the development of museum communications is highlighted.
Key words: Museum communication, PR, promotion, advertising, marketing, Internet platforms, mass media.
Даулеткалиева Раушан Нурымовна1
1Казахская национальная академия хореографии (Нур-Султан, Казахстан)
ЭФФЕКТИВНОСТЬ PR-ИНСТРУМЕНТОВ в РАЗВИТИИ МУЗЕЙНОЙ КОММУНИКАЦИИ И РЕКЛАМЕ
Аннотация
В данной статье подробно рассмотрена и проанализирована роль PR-инструментов в продвижении и рекламе музейных коммуникаций. Рассмотрены взгляды зарубежных пиарологов и проанализированы 3 основных направления PR-технологий в развитии музейных коммуникаций. В качестве основы этих направлений рассматривается маркетинг мероприятий, раскрывается вся суть. В связи с этим были составлены аналитические таблицы, отражающие достоинства и недостатки. Также написана информация об информационных активах музея в интернете, о том, как их использовать. Наконец, показано, какое значение имеют средства массовой информации в развитии музейных коммуникаций.
Ключевые слова: музейные коммуникации, PR, продвижение, реклама, маркетинг, интернет платформы, СМИ.
№рюпе. Халкымыздын музейлерге ©те аз мелшерде баруы. Келушiлердi к©бейту ушлн жылжытудын дэстYрлi гана эдютерЫ пайдаланып улгайту, мысалы, теледидар, радио, сырткы жарнамалар кеп каражатты талап етедк Бiрак заманауи музейлердщ басты мЫдет ©зте келушллер жинау болып есептеледк Осылайша мэдени мекемелерде жана
коммуникациялык технологияларды ке^нен пайдалану кажеттiгi туып отыр.
Кез-келген уйымды немесе саланы жарнамалауда, дамытуда, эсiресе музей коммунникациясын жылжыту барысында белгiлi бiр куралдар мен технологияларга сYЙену керек. ¥йым мен когам арасындагы карым-катынасты орнату Yшiн колданылатын манызды жылжыту куралдарынын бiрi Public Relations (PR).
Жылжытудын бул эдiсi уйым мен кргамнын, ©зара TyciHicyiHe, сондай-ак уйым туралы он niKip калыптастыруына cenTiriH типзедк
Максатка жету жэне гипотезаны тексеру ушлн келесi эдiстеp колданылды. Жалпы гылыми эдiс: зерттеу мэселесi бойынша эдебиеттеpдi талдау, теориялык деpектеpдi жалпылау, салыстыру жэне жуйелеу.
Маркетинг, жарнама, PR, стратегия, менеджмент такырыптарына арналган окулыктар, эдебиеттер, оку-эдiстемелiк куралдары ©те к©п. Дегенмен, осы такырыптарды ©те жаксы зерттеген Ромат Е.В. «Реклама в системе маркетинга», Котлер Ф. «Все билеты проданы. Стратегии маркетинга исполнительских искусств», Климин А.В. «События как инструмент продвижения территории», Лидовская О. «Оценка эффективности маркетинга и рекламы», Лукаш Ю.А. «Имидж компании -золотой «ключик» успеха» енбектерЫе суйене отырып накты акпараттар алуга болады.
К©птеген шетелдiк галымдар мен отандык практиктер PR кызметт жылжытудын негiзгi тэсiлдеpдiн бipi реттде карастырып, ары карай зеpттеyлеpiн жалгастыруда. Сондыктан, бул угымга к©птеген аныктамалар беpiледi. Солардын бipнешеyiне токтала кетсек:
Француз пиарологы Г. Лерой «PR - бул когамдык пiкipге эсер ету Yшiн келiсiлген iс-шаpалаp кешеы» деп санайды [1].
Агылшын галымы жэне маpкетингтiк коммуникация саласындагы маман Пол Смит келеа аныктаманы усынады: «...эр TYpлi когамдык топтарда жаксы карым-катынас орнату жэне колдау»...
Жогарыда келтipiлген аныктамаларга сYЙене отырып, PR - бул уйым мен онын арасындагы сенiмдi жэне узак меpзiмдi катынастарга кол жеткiзyге багытталган ю-шаралар жиынтыгы деп корытынды жасауга болады.
Сондыктан к©птеген музейлер когамдык пiкipдi калыптастыру Yшiн белсендi жумыс ютеуде PR технологияларына жYгiнедi. Жэне де кандай да бip ю-шараларды жYзеге асыру, ен алдымен, букаралык акпарат куралдары аркылы жYзеге асырылады.
Зерттеу нэтижеанде буя жумыста бiз PR эдiстерiмен музей коммуникасын жыяжытудын эртYрлi эдiстерiн карастырдык. Шет еядiк гаяымдардын зерттеуяерiне сYЙене отырып, iс-жYзiнде кояданганда кандай кемшiяiктер мен артыкшыяыктар болатынын ашып к©рсеттiк.
PR технояогияяарын пайдаяана отырып, музейдi жыяжыту багыттарын т©рт негiзгi кураядарга б©яуге бояады, атап айтканда:
1. Iскеряiк коммуникацияяар - музейдi жыяжыту шараяарына багыттаяган, iрi уйымдармен немесе оку орындарымен жумыс iстеу барысында PR iс-шараяарын жYргiзу мукият дайындыкты кажет етедi.
2. Музей ю-шараяары мен к©рмеяердi арнайы интернет-сайттар аркыяы жыяжыту.
3. БАК-пен жумыс. Музейяердi он жагынан насихаттау кажет. Баряык БАК-та осы окигаяарды баяндайтын iс-шараяар музейдiн баспас©з кызмет аркыяы жYргiзiяуi тиiс.
4. Баспа кызмет аркыяы тарату жYзеге асырыяуы тиiс. Музей тураяы ©ткiзiяетiн к©рмеяер, шакырыяган спикеряер тураяы акпарат, музей ю-шараяары жэне т.б.
Музейдiн жумысын жандандырудын жогарыда атаяган багыттары мекеменщ когаммен байяаныстар б©яiмiнiн функцияяарына сэйкес келедi жэне кез-кеяген музей жобасынын жетiстiгi, онын дамуын таядаудан бастаяып, iске асырыяуымен аяктаяатын белсендi жыяжыту багдаряамасымен камтамасыз етiяедi.
Музейдi жыяжыту Yшiн негiзгi байяаныс кураядары:
1) 1с-шараяар маркетингi. Ф. Котяер окигаяар маркетингi буя «кеяушляер мен инвесторяарды устап туруга жэне тартуга мYмкiндiк беретiн курая» екенiн атап ©тт [2].
Музей аудиториясы акпаратты тек визуаяды денгейде гана емес, сонымен катар тiкеяей катысуга деген умтыяысты к©здейдi, музей кенiстiгiмен ©зара эрекеттеседк Буя тактияьдi кабыядау денгей немесе керi байяаныс бояуы мYмкiн. Осыяайша, кез-кеяген интерактивтi эдiстер келушiлердi беясендi тYPде тартуды бiядiредi. Буя прогресс баска тэаядертдепдей жай гана бакыяау емес, катысу мен сезЫу сезiмiн
арттыруга кемектеседк Буя iс-шаралар маркетингiне байланысты негiзгi айырмашылык.
1с-шаралар маркетингi аясында муражайларды жылжыту туралы окигалар:
- ашык есiк кYнi;
- интерактивт экскурсиялар;
- семинарлар мен конференциялар,
- мастер-класстар, спикерлердщ сез сейлеу^
- жэрмецкелер, фестивальдар, театрландырылган койылымдар;
- такырыптык ойындар;
- мультимедиа, кинокерсетiлiмдер, презентациялар.
Музейлердi жылжыту кезЫде iс-шаралар маркетингiн колданудын, аркасында жас аудиторияга сураныс калыптасады, ал атап айтканда: мектеп окушылары мен колледж / ЖОО студенттерк
1ске асыру жобалары жеке жэне баска мэдени, бiлiм беру немесе кала тургындарына бос уакытты уйымдастыратын мекемелермен бiрлесiп iске асырылуы мYмкiн. Сондай-ак, мундай ю-шаралар мемлекеттiк уйымдар немесе коммерциялык компаниялар немесе жеке тулгалар колдауы аркылы жYзеге асырылуы мYмкiн.
Буган айкын мысал - «Музей тYнi» акциясы. Бул Халыкаралык музей ^нЫе арналган халыкаралык акция, онын, барысында сiз тYнде музей экспозицияларын кере аласыз. «Музей тYнi» бул бYкiл элемде болып жаткан окига. Жылына бiр рет музейлердщ кепшiлiгi акысыз немесе ен, аз багамен жумыс iстейдi.
1с-шаралар маркетинпнщ тиiмдiлiгiн музейдi жылжыту Yшiн PR куралы реттде 1 кестеде карастырсак:
Артыкшылы кта р ы Кемшiлiктерi
1с-шараны уй ы мдастыруды ц аркасында эмоционалды эсер мен аудиториямен байланысты ^шейтетЫ пiкiр кешбасшысын тарту мYмкiндiгi бар. 1с-шараларды уйымдастыру дэстYрлi жылжыту эдютертен жогары шыгындармен сипатталады.
Эмоционаяды эсер ету аркыяы аудиториямен жэне муражай серiктестерiмен сенiмдi карым-катынас орнатуга кабiяеттi. 1с-шараны уйымдастыру узак мерзiмдi дайындыкты жэне шешiмдердi Yйлестiрудi кажет етедi.
1с-шараяар маркетингi тек максатты жэне мYДДелi максатты аудиторияны тартуга мYмкiндiк беретiн кеяiсiмсiз аудиторияга эсерiн жояды. Музейяердi жыяжыту кезЫде iс-шараяар маркетингi эмоцияяар к©мегiмен аудиторияга эсер етуге тырысатындыгына байяанысты экономикалык тиiмдiяiк жок.
1 кесте. 1с-шаралар маркетингiнiн ти'мдл'г'!
1с-шараяар маркетинпнщ тиiмдiяiгi беягiяенген эмоционаяды карым-катынаска байяанысты тутынушынын брендке катынасынын ©згеруiмен багаяанады. Сондай-ак кеяушiяер мен демеушляердщ к©з аядында бренд кундыяыктарын туракты кабыядауды каяыптастырады, буя музейдiн он кабыядауында жэне оган катысты таныяуында к©рiнедi[3]. Тутынушы маркетингтiк iс-шараны ©зЫщ бос уакыты Yшiн утымды жэне пайдаяы нэрсе ретiнде кабыядайды. Сонымен катар, iс-шараяар маркетингi музей тарихына, онын бiрегейяiгiне, эсiресе тарихи музейяер Yшiн жYзеге асырыяатын iс-шараяарда к©рЫю табуга мYмкiндiк бередi. К^рп уакытта iс-шара маркетингiнiн ©зектiяiгi брендтiн тутынушыяармен карым-катынасынын тиiмдi кураяы бояып табыяады, оя аудиторияга iс-шараны максатты эмоционаяды кабыядауга эсер етуге мYмкiндiк бередк
2) Музейдiн интернеттегi акпараттык активтерк БYгiнгi танда интернетте сайттын бояуы музейяердi насихаттаудын жэне кез кеяген казiргi акпараттык кенiстiктегi кэсiпорындардын коммуникацияяык стратегиясын жYзеге асырудын аягы шарты бояып табыяады. Сонымен катар сайт - визит карточкасы, музейдiн жэне онын басшысынын бет-бейнесi бояумен
59
катар, ол элеуетт келушллер мен серiктестердi тартудыц тиiмдi куралы да. Сондыктан, интернетте акпарат берудщ мазмуны мен формасы пайдаланушылардыц мYДДелерiмен, жаца тенденциялармен байланыс нYктелерiн камтуы жэне оларды кызыктыруы керек[4].
Эдетте сайтта ыцгайлы интерфейсi, эдемi жэне тартымды графикасы жэне бiрнеше езектiлiгi бойынша жктелетЫ косалкы белiмдерден туратын негiзгi мэзiр болуы керек.
Ец кажетттертщ арасында мыналарды белу алуга болады:
- музей туралы аныктамалык жэне байланыстык акпарат;
- еткен окигалардыц хроникасы жэне езектi ю-шаралардыц анонстары;
- виртуалды экскурсиялар, турлар, кермелер мен каталогтар;
- гылыми жэне б^м беру онлайн багдарламалары;
- кэдесый интернет-ДYкендерi;
- экскурсияга немесе кермеге онлайн жазылу.
Сайт аптасына кемiнде Yш рет жацартылып,
акпараттык мурагат пен музейдiц еткен жылдардагы кызметiмен белiсiп отыру керек. Атап айтканда: онлайн форматтагы кермелер, дэрютер, езектi конкурстар, шеберлiк сыныптарына жазылу, сондай-ак музей кызметiне байланысты еткен естелк окигалардан алынган бейнетаспа немесе гылыми зерттеулерге катысу туралы усыныс жэне тагы баскалар музей сайтындагы жацалыктар белiмдерiнде камтылуы тиiс. Жарияланымдар кYн сайын орналастырылуы керек жэне мелшерден тыс болмау керек, ейткеы акпараттыц кептiгi жацалыктарды кабылдауга кедерп келтiредi, сонымен катар оныц жетюпеушллт
пайдаланушылардыц сайтка деген кызыгушылыгыныц темендеуЫе экеледi.
Сайтта экспозиция заттарынан туратын сандык суреттер коры сакталуы керек. Сондай-ак, келушллер ездерiн таба алатын еткен iс-шаралардан алынган фотоматериалдар мен бейнематериалдар орналасуы жэне жеке интернет парактарында белiсуi музейдiц алга жылжуына ыкпал етедi.
Сондай-ак, музей сайтын мобильдi нускага бешмдеу кажет, ©йткенi Ka3ipri уакытта смартфондарды пайдалану адамдардын, казipгi ©мipiнiн, ажырамас 6ip б©лiгi, эсipесе жастар, оларды компьютерлерге Караганда жиi колданады.
Бупнп танда музей сайттары тек акпараттык-аныктамалык ресурс кана емес, сонымен катар пайдаланушыларды ©з контентiмен кызыктырып, оларды ©зара эрекеттесуге тартуы керек. Бул Yшiн музей такырыбы бойынша кYнделiктi айдарлар жYpгiзу, сауалнамалар куру жэне тегiн кipу билеттеpiн ойнату жэне такырыптык конкурстар усынуга болады.
Интернетте косымша музей жумысын тгертету Yшiн элеуметтiк желiлеpдi пайдалануга жYгiнуге болады. Казакстандагы ец танымал сайттар-Facebook, Twitter, Instagram жэне Вконтакте, YouTube, Одноклассники жэне Periscope колданылады.
Оларды колдану музей кешеыын, еpекшелiгiне негiзделуi керек. Интеpнеттегi музей жумысын тгертету Yшiн акпараттык активтердщ тиiмдiлiгiн PR куралы pетiнде 2 кестенi карастырайык:
Артыкшылыктары Кемшiлiктерi
Когам тарапынан белсен, кеpi байланыс жэне ю-шарага катысу. Бipiншi беттерге кipу сайтта арасында кYштi бэсекелестiк пе косымша каржылы инвестицияларсыз киы болуы мYмкiн.
Екiншi аудиториян тартуга кабiлеттi курал. Акпараттык активтенд^ негiзiнен алганд жетiлдipiлген аудиториян камти алмайды.
Егер сiз мамандардь к©мегiне жYriнбесен, каражаттыц кун т©мендейдк КYнделiктi контентт толтыр кажеттiлiгi Yшiн к©п уакыт ресурсы жумсауды кажет етедi.
2 кесте. Акпараттык активтердi баралау музей жумысын тгертету уш'!н PR куралы релнде
Осылайша, элеуметтк желiлердегi сайттар мен топтардыц акпараттык активтерiн кYнделiктi толыктыру белсендi керi байланысты калыптастырады.
Сондай-ак, танымал болу акпараттыц таралуына жэне еюншп аудиторияны камтуга ыкпал етедi. Мацыздысы, акпараттык активтердi толтыру - бул бюджет аз немесе тiптi акысыз эдiс, бул сiзге мамандардыц косымша кызметтерiн тартпай-ак музей жумысын интернетте жандандыруга мYмкiндiк бередi. Кемшiлiктердi ескеру мацызды, ейткенi iздеу жYЙелерiндегi ец кушт бэсекелестермен бэсекелесу киын, бiрак контенттi езiнiц бiрегейлiгiмен камтып, езiцiздi бэсекеге кабiлеттi деп санауга болады.
2) БАК-пен жумыс. Букаралык акпарат куралдары музейдiц когамдык коммуникациясы мен 1лгертетудеп басты серiктестерi болып табылады. Тиiмдiлiгi журтшылыкка езiцiз туралы хабар беру, акпараттык кызметтердщ мэнi - жацалыктар алу. Музей оларды коммуникацияныц мYДДелi катысушысы ретiнде жасайды. БАК-пен жумыс ютеген кезде музей элеуетт аудиторияныц бiр белiгiн жогалтпау Yшiн жумыс аткарады.
Медиарилейшнз аудиторияныц назарын аударудыц негiзгi тэсiлдерiнiц бiрi болып кала береди сондыктан музейлер БАК екiлдерiмен белсендi жумыс iстеуi кажет:
- мамандандырылган журналистермен байланысты кушейту;
- туракты медиа эрiптестiктi куру;
- акпараттык себеп реттде пайдаланылуы мYмкiн кызыкты окигалар жасау;
- баспасез-турларын, мастер-кластар, брифингтер, тусаукесерлер, экскурсиялар, кепшллк ю-шаралар уйымдастыру аркылы журналистердi муражай кызметiне тарту;
- тюрталастар мен баспасез конференциялары;
- дайджесттердЬ акпараттык материалдарды (баспасез хабарламаларын, баспасез аныктамаларын) жедел жiберу;
- сарапшылар мен спикерлер релiнде музейдщ негiзгi кызметкерлерiн усыну [5].
БАК-та музей туралы жарияланымдардыц болуы музейдщ беделiн калыптастыру мен оныц кызмет туралы калыц журтшылыкты хабардар ету жэне музейге максатты аудиториялар тартудыц ец танымал куралдарыныц бiрi болып табылады. Сонымен катар, БАК - ка катысу жарнамалык жэне PR-наукандардыц тиiмдiлiгiн багалау критерийлерiнiц бiрi болып табылады, бул музейлк iлгерiлетудiц стратегиясыныц тиiмдiлiгiн керсетедi, осылайша бэсекеге кабтеттткт керсетедi. Сондыктан музей сайттарыныц кепшттнде БАК-та усынылган музей материалдарына арналган арнайы белiм бар.
БYгiнгi тацда эр музейдщ ез баспасез кызмет бар, ол БАК - пен сенiмдi жэне жедел карым-катынас орнатуга жауап бередi.
Баспасез хатшысыныц мЫдетте мыналар кiредi:
- БАК базасын куру жэне езектiлiгiн колдау;
- аймактык жэне республикалык БАК-ка хабарландыру акпаратын таратуды жYзеге асыру;
- БАК сураныстары бойынша жумыс;
- арнайы ю-шараларды уйымдастыру, музейдiц агымдагы кызметi туралы сюжеттер тYсiруге баста машылык жасау;
- фото жэне бейне тYсiрiлiмдердi дайындауга жэне етюзуге катысу;
- музейден алынган материалдарды иелену кукыгын растайтын шарттык кужаттаманы жYргiзудi жYзеге асыру;
- БАК мониторинг жэне жарияланымдар мурагатын калыптастыру.
Букаралык акпарат куралдарын тартуды кажет ететiн iс-шараларды дайындау кезiнде маман келес эрекеттер aлгоритмiн орындайды: пресс-релиз дайындайды жэне жiбередi, растау Yшiн бiркaтaр коцыраулар жасайды. Баспасез релизi алынды ма жэне осы БАК екiлдерi iс-шaрaFa катыса ма деген акпараттарды жинайды, БАК-тыц ресми интернет-аккаунттарына акпаратты кайта жiбередi.
3-кестеде музей коммуникациясын жылжыту Yшiн PR куралы ретiнде БАК жумысыныц тшмдттн карастырайык:
Артыкшылы кта р ы Кемшiлiктерi
Акпараттык портаядар* бюджеттiк немесе тег орналастыру Журнаяистiн деректер, бурмаяауы немес когамнын тер кабыядауын каяыптастыруга кызме ететiн терiс макала.
Yякен аудиторияны камт алады Аудиториянын селектив^лт т©ме максатты сегментке наза аударылмайды.
3 кесте. Музей коммуникациясын жылжыту Yшiн
PR куралы ретiнде БАК, жумысынын тиiмдiлiгi
Корытынды. Музейлердi жандандыру кезЫде негiзiнен PR жарнамасы кояданыяады. Буя мундай уйымдардын коммерцияяык максаттарга
умтыямайтындыгына байяанысты. Ояардын негiзгi мiндетi - уйым тураяы он нэтиже калыптастыру, пiкiр жэне рухани-агартушыяык, даму мен мэдени дэстYрлердi сактау максатында жана аудиторияны тарту. Ен танымая жэне колданылатын эдiстердiн бiрi -интернеттеп акпараттык активтердi тоятыру, ©йткенi буя ен коя же^мдЬ жедея жэне жан-жакты эдiс. Сондай-ак мукият дайындык пен карым-катынас дагдыяарын кажет ететiн БАК-пен байяаныс. Буя жагдайда баспас©з кызметiн калыптастыру немесе журнаяистермен карым-катынас мЫдеттертщ бiр б©яiгiн кызметкерлерге беру манызды, ©йткенi буя БАК-пен байяаныс ©зiнiздi музейге таныстыруга пайдалы бояатын жанаяыктарды усынуга, сондай-ак наукан Yшiн кажеттi негiзгi кезенде куатты акпараттык жарнама таратуга мYмкiндiк бередк
Пайдаланылган эдебиеттер тiзiмi:
1. Ромат Е.В. Реклама в системе маркетинга. Оку эдютемелк куралы. - Киев, 2008. - 207 с.
2. Котяер Ф. Все билеты проданы. Стратегии маркетинга исполнительских искусств / Ф. Котяер, Дж. Шефф. - М.: Классика-ХХ1, 2004. -688 с.
3. Климин А.В. События как инструмент продвижения территории. - Екатеринбург, 2015. - С.126-129.
4. Лидовская О. Оценка эффективности маркетинга и рекламы. - Санкт-Петербург: Питер, 2010. - 111 с.
5. Лукаш Ю.А. Имидж компании - золотой «ключик» успеха. - Москва: Дело и Сервис, 2012. - 181 с.
References:
1. Romat E.V. Reklama v sisteme marketinga. Oqu adistemelik quraly. - Kiev, 2008. - 207 s. (In Russ.).
2. Kotler F. Vse bilety prodany. Strategii marketinga ispolnitel'skih iskusstv / F. Kotler, Dzh. Sheff. - M.: Klassika-XXI, 2004. -688 s. (In Russ.).
3. Klimin A.V. Sobytija kak instrument prodvizhenija territorii. - Ekaterinburg, 2015. - S.126-129. (In Russ.).
4. Lidovskaja O. Ocenka jeffektivnosti marketinga i reklamy. -Sankt-Peterburg: Piter, 2010. - 111 s. (In Russ.).
5. Lukash Ju.A. Imidzh kompanii - zolotoj «kljuchik» uspeha. -Moskva: Delo i Servis, 2012. - 181 s. (In Russ.).
