Научная статья на тему 'МУТАХАССИСНИ КАСБИЙ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ'

МУТАХАССИСНИ КАСБИЙ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
61
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касбий фаолият / модернизациялаш / дифференциацияланиш / моделлаштириш. / professional activity / modernization / differentiation / modeling.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Аҳмедбекова, М.К., Дадажонова, М.Ё.

Ушбу мақолада oлий педагогик таълимни модернизациялаш, меъёрий-ҳуқуқий таъминотлар, фаолият турлари, бўлажак мутахассисларни тайёрлаш жараёни, касбий фаолият тавсифи, мутахассисни касбий тайёрлаш жараёнини моделлаштириш баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODELING THE PROCESS OF PROFESSIONAL TRAINING OF THE SPECIALIST

The article describes the modernization of higher pedagogical education, the regulatory framework, types of activities, the process of training future specialists, a description of professional activities, modeling of the process of vocational training.

Текст научной работы на тему «МУТАХАССИСНИ КАСБИЙ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МУТАХАССИСНИ КАСБИЙ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИ

МОДЕЛЛАШТИРИШ

М.К. А^медбекова

Фар.ДУ Сиртки булим Ижтимоий гуманитар фанлар кафедраси укитувчиси

Ушбу мацолада олий педагогик таълимни модернизациялаш, меъёрий-%уцуций таъминотлар, фаолият турлари, булажак мутахассисларни тайёрлаш жараёни, касбий фаолият тавсифи, мутахассисни касбий тайёрлаш жараёнини моделлаштириш баён этилган.

Калит сузлар: касбий фаолият, модернизациялаш, дифференциацияланиш, моделлаштириш.

The article describes the modernization of higher pedagogical education, the regulatory framework, types of activities, the process of training future specialists, a description of professional activities, modeling of the process of vocational training. Key words: professional activity, modernization, differentiation, modeling.

В статье описаны модернизация высшего педагогического образования, нормативно-правовая база, виды деятельности, процесс подготовки будущих специалистов, описание профессиональной деятельности, моделирование процесса профессиональной подготовки.

Ключевые слова: профессиональная деятельность, модернизация, дифференциация, моделирование.

Бугунги кунда мамлакатимизда ижтимоий-иктисодий ва маданий тараккиёти истикболини белгилаш, жахон хамжамияти мамлакатлари сафидан муносиб урин эгаллашга интилиш йулидаги кенг куламли ислохотлар амалга оширилмокда. Жахоннинг ривожланган мамлакатлари тажрибаларини урганиш, махаллий шарт-шароит, иктисодий ва интеллектуал ресурсларни инобатга олган холда жамият хаётининг барча сохаларида туб ислохотларнинг амалга оширилаётганлиги янгидан-янги ютукларга эришишни таъминламокда.

Олий педагогик таълимни модернизациялаш мустакил Узбекистоннинг

ижтимоий-иктисодий ва маънавий-маданий сохаларидаги динамик жараёнлар,

183

М.Ё. Дадажонова

Нам.ДУ Магистри

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

миллий педагогик таълимнинг устувор моделини шакллантириш, инновацион таълим мухитида мухим йуналишларни яратиш билан узвий боFлик. Узбекистоннинг таълим тизимини Европа мамлакатларидаги Болония жараёнига мослаштириш педагогик таълим мазмунини тубдан янгилашни талаб килмокда.

Унинг лейтмотиви таълимдаги эскирган, унинг ривожланишига тусик буладиган тартиб-коидалар ва тамойилларни йук килиш, тоталитар жамиятга хос булган таълимни мафкуралаштиришдан воз кечиш, укув ва дарс жараёнларида кераксиз материалларни чикариб ташлаш, уларни янги мазмун билан бойитиш, реал тарихий жараёнга, замонавий ижтимоий-маданий вокеликларга якинлаштириш мослаштириш ва таълимдаги узгаришларни прогнозишлаштиришга каратишни талаб этмокда. Х,озирги вактда таълим сиёсатини демократлаштиришга, хусусан, таълим тизимини марказлаштирмаслик ва олий таълим муассасасаларининг мустакиллигини оширишга, укитувчилар ва талабаларнинг онгли сафарбарлигига купрок эътибор каратилмокда.

дифференциацияланиши ва инновационлик шароитида ишлашга, янгиликларни амалий жорий этишга кодир профессионал педагоглар тайёрлаш олий таълимнинг стратегик вазифаларидан хисобланади. Х,озирги замон жамиятининг ижтимоий-иктисодий хаётида руй бераётган катта узгаришлар касбий фаолиятнинг мазмуни ва характерини сифат жихатдан кайта узгартиришни, булажак укитувчиларнинг ижтимоий-касбий сафарбарлиги даражасини, ракобатбардошлигини белгиловчи сифатлар (назарий билим ва амалий тайёргарликнинг узвийлиги ва бирлиги, касбий компетентлик, мослашувчанлик ва касбий сафарбарлик, касбий вазифаларни хал этиш усулларини эгаллаш, турли касбий муаммоларни еча билиш кобилияти, узига ишонч, масъулият, муваффакиятга интилиш, фаол хаётий ва касбий позиция, узининг амалий тажрибасини мунтазам бойитишга тайёргарлик)ни талаб этмокда. Мамлакатимизда булажак укитувчиларнинг амалий тайёргарлигини такомиллаштириш масаласига педагогик таълимнинг янгиланиши (модернизацияланиши) характерини белгилаб берувчи хужжатларда мухим урин ажратилган.

"Модернизация" атамаси турли луFатлар (сиёсий, бизнес, тарихий, ижтимоий-сиёсий, иктисодий, техник луFатлар) да хар хил талкин этилади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Халкаро тажрибаларга кура,

таълим

амалиётининг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Мogepннзaцнa (moderne whoh mnugaH Ke^HÖ HHKKaH öynuö, энг aHru geraH MatHOHH aHraaTagu) - OöteKTHH TaKOMH.mamTHpHm, axmH^am, aHru.ram, yHH aHru Tanaö Ba Metep.rapra, TexHHK mapT-mapOuraapra, cu^aT KypcaTKHH^apnra MOC.ramTHpHmgHp[...-6].

"Мogepннзaцнa" aTaMacHHH negarorHK HyKTau Ha3apgaH Ta^KHH этagнгaн öynca, y negaroruKa COx,acugaru y3rapum Ba aHru.raHHm.rapHH aHraaTagu. Мogepннзaцнa x,HCO6ura aHtaHaBHH negarorHK Tat^HM (y negaroruKagaru aHtaHaBHH TapTuö-KOHganap Ba TaMOHH^^apH acOCuga puBO^naHagu Ba нннoвaцнa.rapнн Te3ga Kaöyn KH-naBepMafigu) 3aMOHaBHH.namTHpH.ragH. MogepHa3HOH ^apaearap HaTH^acuga negarorHK COx,anapgaru aHru.raHHm.rap, y3rapumnap, нннoвaцнa.rap MatKyraaHagu Ba aHtaHaBHH Tat^HM нннoвaцнoн HyKTaH Ha3apgaH KaHra aHraamgu Ba Ta^KHH этн.ragн. Anöarra, x,ap KaHaga y3rapum Ba aHruraHHmnapHHHr xyKyKHH-MetepHH acOC.rapu Ba MetepHH-xyKyKHH TatMHHOTH MaB^yg öyragu.

KyÖHgarH negarorHK Tat^HMgaru y3rapum.rapra, aHruraHHmnap, yHH мogeннзaцнaпamгa acoc öy^raH Ba öyraeTraH MetepHH-xyKyKHH TatMHHoraap xaKHga cy3 ropHTHragu.

npe3HgeHTHMH3 fflaBKaT Mup3ueeB cyHrru HHn.rapga Tat^HM cox,acHHH hotox KH^Hmra, Kagp^ap Tafiep^am CH^aTHHH TyögaH TaKOMH^ramTHpHmra, xycycaH, TH3HMra pHBO^naHraH xopu^HH MaM.raKaT.rap Ta^puöacHHH TaTöuK этнmгa ^HggHH эtтн6op KapaTa öom^agu. Ey öopagaru uc^o^OT^ap 2017 hh^ 14 MapTgaru "YpTa Maxcyc, Kacö-xyHap Tat^HMH Myaccacanapu ^ao^uaTHHH aHaga TaKOMH^^amTupum Hopa-Tagöup^apH TyFpHCHga"ru, 2017 hh^ 20 anpe^garu "Ohhh Tat^HM th3hmhhh aHaga puBO^naHTupum Hopa-Tagöup^apH TyFpHCHga"rH, 2017 hh^ 22 Mafigaru "Ohhh yKyB ropTHgaH KeHHHru Tat^HM th3hmhhh aHaga TaKOMH^^amTupum HOpa-Tagöup^apH TyFpHCHga"rH, 2017 hh^ 8 aBrycTgaru "Y36eKHCTOH Pecnyö^HKacu Xa^K Tat^HMH Ba3up^uru ^aO^uaTHHH TaKOMH^^amTupum TyFpHCHga"rH, 2017 hh^ 30 ceHTaöpgaru "Y36eKHCTOH Pecnyö^HKacH MaKTaörana Tat^HM Ba3up^urHHH TamKHH этнm TyFpHCHga"rH, 2020 hh^ 27 ^eBpangaru HK-4623-coh "negarorHK Tat^HM COxacHHH aHaga TaKOMH^^amTupum TyFpHCHga"rH Ba öOmKa Kyn^aö KapOp^ap Ba кoнцeпцнaпapga y3 aKCHHH TOnraH.

3tTHöOp öepaguraH öyncaK, Ma3Kyp KapOp^apga y3^yKCH3 Tat^HM TH3HMHHHHr geap^H öapna Typ^apu KaMpaö O^HHraH^uruHH KypumHMH3 MyMKHH.

K,O^aBepca, "2017-2021 ÖHmapga Y36eKHCTOH Pecnyö^HKacuHH aHaga puBO^^aHTupum öyHHHa X,apaKaraap CTpaTerHacu"ga xaM Tat^HM COxacHHH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тубдан такомиллаштиришга эътибор каратилган. Таълим тизимини ривожлантириш ва такомиллаштиришга каратилган мазкур хужжатларнинг барчасида сохага инновацияларни киритиш, хорижий тажрибаларни узлаштириш, ижодий ёндашувларни куллаб-кувватлаш, таълим турлари уртасидаги интеграция жараёнларини кучайтириш билан боFлик умумий жихатлар мавжуд.

Хорижий мамалакатларнинг таълим тизими амалиётида шахс креативлик сифатларида шакллантириш ёки ривожлантиришга хизмат киладиган куплаб метод ва стратегиялар кулланилади. Ушбу метод ва стратегияларнинг дидактик ахамияти шундаки, улар талаба ва укувчиларни укув материаллари юзасидан чукур уйлашга мажбур килади. Педагогика ва психологияда булажак укитувчи фаолиятини яхлит тизим сифатида урганиш мухим илмий-амалий муаммолардан бири хисобланади.

Уни хал этишда, моделлаштириш мухим урин тутади. "Моделлаштириш" тадкикотчилик фаолиятининг яхлит туркумини акс эттиришга хизмат килади.

H.Ф.Тализина томонидан, мутахассисни касбий тайёрлаш жараёнини моделлаштиришга нисбатан умумметодологик ёндашув ишлаб чикилган. Моделда кутилаётган натижа ва унга эришиш йулларининг узвий бирлиги акс этиши зарурлигини алохида таъкидлаб утади[13].

Касбий тайёргарликнинг сифати куйидаг1и учта асосий вазиятнинг асосланганлик даражасига боFликдир: укитиш максадлари (нима учун укитилади?), укитиш мазмуни (нима укитилади?) ва укув жараёнини ташкил этиш тамойилари (кандай укитилади?) даражасига боFлик булади.

Булажак мутахассисларни тайёрлаш жараёни мураккаб хусусиятга эга булиб, бу жараёнда максаднинг аник белгиланиши лозим.

Булажак мутахассисларни тайёрлаш куйидаги учта таркибий асосдан ташкил топади:

I. Янги ижтимоий боскичга хос булган хусусиятлар асосида юзага келган фаолият турлари.

2. Касбий талаблари аник курсатиладиган фаолият турлари.

3. Давлатнинг ижтимоий-сиёсий тузилмаси хамда унинг маънавий-ахлокий тизими мохиятига кура ташкил этилувчи фаолият турлари.

Юкорида келтирилган фаолият асослари маълум мутахассис учунгина эмас, балки барча мутахассисликлар вакиллари учун хам зарур булган махорат (шунингдек, маълум билимлар)ни уз ичига олади. Масалан, укиш махорати, жамоани бошкара олиш, ижтимоий фаолиятни ташкил этишга тайёрлик.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KeHHHru hkkh $ao.HAT Typu Mat.yM Kacö ynyH KyHH.yBHH aHHK Ta.a6.ap gapa^acHHH 6e.rH.aHgu.

Ammo, o.hh Mat.yMOT.H Myraxaccuc.ap TOMOHHgaH TamKH. этн.yвнн $ao.HAT Typ.apura Kypa 6apna Ta.a6.apHH KyHugaru yHTa rypyxra 6up.amTHpHm MyMKHH:

1) TagKHKOTHH.HK $ao.HATHHH o.h6 6opumra hmkoh 6epyBHH MaxopaT;

2) yMyMMyxaHguc.HK Ba hxthcoc.hk $aH.apu 6yHHHa Ha3apHH Ba aMa.HH Maca.a.apHH xa. этнmga 3apyp 6y.aguraH MaxopaT;

3) Ta.a6a.apHH negaroruK Ba MeTogHK $ao.Htfira Tafiep.amHH TatMHH.OBHH MaxopaT.

Y^HTyBHu aBBa.o Tat.HM Ma3MyHHHH .OHHxa.amTHpum 6u.aH 6of.hk KyHugaru MaxopaT.ap th3hmhhh эгa..a6 onuma KepaK: yKHTHm MaKcag.apHHH (Tat.HMHH, Tap6H^BHH Ba pHBO^naHTHpum) KOHCTpyKTHB TacBHp.am; Ta.a6a.apga Mat.yM Kac6 $ao.HATH 6yHHHa 6h.hm, KyHHKMa.apHHHr maK..aHraH.HK gapa^acHHH aKC эттнpyвнн KypcaTKHH.apHH aHHK.am; ym6y KypcaTKHH.apHHHr aKC этнmнгa hmkoh 6epyBHH HH3Ma.ap, cxeMa.ap, .OHHxa.ap, TexHHK-TexHO.orHK xaMga TamKH.HH-HKTHcogHH MamK.ap Ba Tat.HM MeTog.apu, maK.HHH TyFpu TaH.am; y.apHHHr KeTMa-KeT.urHHH aHHK.am; Ta.a6a.ap TOMOHHgaH Ha3apuH Ba aMa.HH 6h.hm Ba KyHHKMa.apHHHr maK..amupH.HmH Ba xoKaso.ap 6opacugaru 3apyp Mat.yMOT.apra эгa 6y.umHH TatMHH.OBHH KypcaTKHH.apHH aHHK.am.

Kac6uH maK..aHum ^apaeHHga yKHTyBHH.apHHHr HHgHBugya. xycycH^T.apHHH ypraHHm, y3.amTHpum ^apaeHHHH TamKH. этнm xaMga yHHHr HaTH^a.apuHH 6axo.am MyxuMgup. YKyB $ao.HATHHHHr 3apyp Tap6uaBHH HaTH^acHHH aHHK.amra xH3MaT KH.yBHH MaxopaT.ap a.oxuga th3hmhh TamKH. этagн. MatHaBHH gyHeKapam Ba yHHHr moxhath xaMga yMyMHH MagaHHAT.H.HK gapa^acura KyHH.yBHH Ta.a6.apHH y3 HHura o.agu.

Ey.a^aK Myraxaccuc.apHH Tafiep.am ^apaeHH $ao.HAT caMapagop.Hrura Tatcup KypcaTyBHH Ba ocoh Tamxuc (guaraocTHKa) KH.HHaguraH TapKH6uH KHCM.apHH y3 HHHra o.umu 3apyp.

Ey.a^aK MyTaxaccuc.apHH Tafiep.am ^apaeHH - 6y um.a6 HHKapum coxacuga ro3ara Ke.aguraH MyaMMO.H BasuaT.apHH MyBa$$aKHOT.H xa. этн.нmннн TatMHH.OBHH, Mat.yM cu^aT.apHH Tatpu^.OBHH xaMga Kac6 эгacннннг MycTaKH. 6h.hm o.umu Ba y3HHH puBO^naHTHpumuHH aKc эттнpagн.

Ey.a^aK MyTaxaccuc.apHH Tafiep.amga Kac6uH $ao.HATHHHr Mat.yM Typu ynyH MyBO^HK Ke.aguraH maxcHH cu^aT.ap Tyn.aMH TapTu6ra co.HHHmu KepaK.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Eyna^aK MyTaxaCCHCnapHH TaHepnamga ManaKaBHH TaBCH^HOMa öOpacugaru axnHT Ba aManuH axaMHaTra эгa MatnyMOTnap E.M.EOpuCOBa TOMOHHgaH aHHK^aHraH. Myannu^ ^HKpuna, ManaKaBHH TaBCH^HOMaHHHr Ty3unMaCH KyHugarunapgaH uöOpaT:

1. fflaxcHH xycycuaTnap.

2. OaOnuaTHHHr acOCHH COxa Ba Typnapu.

3. Ynap ^aOnuaT Onuö öOpyBHH TamKHnOTnapHHHr Typnapu.

4. Ynap эгannamн MyMKHH öynraH naBO3HMnap.

5. fflaxcHH CH^araapra HucöaTaH KyHunyBHH Tanaönap.

6. KacöuH MaxOpaT KyHunyBHH Tanaönap.

7. ^aBO3HM öyHHHa aManra OmupunyBHH Ba3H$anapHHHr TapTuöu.

8. KacöuH öunuM gapa^acura KyHunaguraH Tanaönap [9]. YKHTyBHHHHHr ManaKaBHH TaBCH^HOMacuga KyHugarunap y3 H^OgacHHH

I. OaOnuaTHHHr acOCHH COxacu Ba Typnapu:

a) ^aOnuaT COxacu: 1) TatnHM; 2) öOmKapyB Ba öOmKanap.

ö) ^aOnuaT Typnapu:1) yKyB; 2) MeTOgHK; 3) TapöuaBuH; 4) TamKunuH; 5) unMHH (paxöapnHK); 6) Kagpnap öunaH umnam; 7) TagöupKOpnHK; 8) экcпepтnнк Ba öOmKanap.

II. Ynap ^aOnuaT Onuö öOpyBHH TamKHnOTnap: 1) OnuH TatnHM Myaccacanapu; 2) OnHH TatnHMgaH KeHuHru TatnHM Myaccacanapu (ManaKa Omupum Kypcnapu Ba KagpnapHH KaHTa TaHepnam MapKa3napu); 3) TatnHMHH öOmKapum OpraHnapu;

III. fflaxcHH CH^araapra Tanaönap: 1) ncuxOnOruK; 2) MynOxa3anu; 3) axnOKuH; 4) ^aOnuaTHH TamKHn этнm MaxOpaTH Ba yCynnapura KyHunyBHH Tanaönap.

MexHaT ^aOnuaTHHHHr yMyMHH (h^thmohh, TexHOnOrHK, HKTHCOguH, CaHHTapHa-rHrueHHK) xyCyCuaTnapu энг OMManamraH KaCöuH TaBCH^HOMaga KaCöuH ^aOnuaTHHHr MaKCagu, npegMeTH, yCynu, HaTH^anapHH öaxOnam Me3OHH, 3apyp ManaKaBHH xyCyCHaTnapu, BOCHTaCH, mapTH, TamKHn этнnнmн, MexHaT кooпepaцнacн, MexHaT OMHnKOpnuru, xaB^-xaTap Typnapu Ba ynapHHHr umHH xaeTH Ba ^aOnuaTHra öynraH CanöuH TatCupu eKH ^aOnuaT HaTH^aCH ynyH ^OHgaCH Kaöu xOnaraap y3 aKCHHH TOnagu.

CyHrru naHraapga TaKnu^ этнnaeтгaн TaxnunuH KaCöuH TaBCH^HOMaga "KaCöuH ^aOnuaT Ba maxCHHHr KaCöuH axaMuaTnu CH^araapu, yHHHr anOxuga ^Hxaraapu эмac, KaCö (eKH KaCöuH $aOnuaT)HHHr nCHXOnOruK Ty3unMaCHHH yMyMnamTHpyBHH MetepuH Ba MOp^OnOrHK KypCaTKHHnap" epuTHnagu.

TOnagu:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Тахлилий касбий тавсифномада куйидаги икки блокнинг алохида кайд этишнинг зарурлиги таъкидланади:

1) маълум шахсга боFлик булмаган ва ижтимоий тажрибаларга асосланувчи касбий фаолиятнинг объектив хусусиятларини тавсифлаш;

2) объектив фаолиятга симметрик, бирок у билан мос келмайдиган психологик мазмунга эга фаолият ва унинг сифатларини тавсифлаш. Бошкача килиб айтганда, аналитик профессиограммада касбий фаолият меъёри, психологик тузилмаси хамда ишчининг психологик сифатлари алохида кайд этилади.

Анча мураккаб турдаги профессиограмманинг таркибий тузилмаси, касбий фаолиятнинг мохияти, шунингдек, мутахассис шахсини тавсифлаш (трудограмма ва психограмма) имкониятини берувчи тузилма билан танишамиз.

"Касбий фаолият тавсифи" (трудограмма)нинг мазмунида куйидагилар акс этади:

1. Касбнинг йуналганлиги, вазифаси, унинг жамиятдаги урни ва роли (моддий махсулот ёки FOялар ишлаб чикариш, турли ижтимоий сохаларда хизмат курсатиш, ахборотларни туплаш, саклаш ва таркатиш)нинг инсонга йуналтирилганлиги.

2. Касбнинг кенг таркалганлиги (ушбу касб буйича фаолият олиб борувчи ташкилотлар).

3. Касбнинг мехнат предмети - инсон учун мехнатни ташкил этиш жараёнида таъсир курсатувчи ижтимоий омиллар (моддий буюмлар, ижтимоий-FOявий предметлар - маданият, ахборот, маълум шахс ёки омманинг ижтимоий онги, нотабиий буюмлар).

4. Касбий билимлар муайян йуналишда фаолиятни ташкил этишнинг турли жихатлари борасидаги маълумотлар туплами сифатида.

5. Самарали натижага эришиш учун фаолият жараёнида кулланилувчи техника, технология, харакат, усул, махорат ва иш методлари, фаолиятлар хамда уларнинг кулами, умумлаштирилган ва автоматлаштирилганлиги.

6. Мехнат воситалари - зарур мехнат махсулотини олиш йулида хусусий максадни амалга ошириш, мехнат предметига таъсир курсатиш максадида инсон томонидан фойдаланадиган ижтимоий (моддий ва маънавий) омиллар. Мехнат воситалари сирасига иш куроллари, асбоб-ускуналар, копьютерлар хамда мантикий фикрлаш, ахлокий ва эстетик бахолаш тизим ва курсаткичлари киради.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

7. MexHaT mapoHTnapu: MexHaT Ba gaM onum TapTuöu, ynapHH ysrapTHpum HMKOHHaTnapu; h^thmohh MyxHT xycycuaTnapu; MexHaTHHHr CaHHTapHa-rHrHeHHK OMHnnapu; um ^ohh, MexHaT CyptaTH, ^agannuru Ba umHHHr gaBOMuHnuru.

8. MexHaTHH TamKHn этнm Ba öy öOpaga xaMKopnHKKa эpнmнm: ymöy KaCö ynyH xapaKTepnu öynraH HHguBHgyan, xaMKopnHKKa acocnaHyBHH Ba rypyxnu ^aonuaT Typnapu: KacöuH MyHOCaöaTnap Typnapu Ba yHga yHHHr umTupoKHunapu TyTraH ypHH, ynap ypTacuga MexHaT BOCHTanapu Ba MaxCynOTnapHHHr anMamumu; umHH öa^apum Metepnapu Ba MyggaTH; naBO3HMnap eKH naBO3HMnap TapTuöu öyHuHa öyHcyHum, KaCö goupacugaru h^thmohh MaBKe Ba MaHCaö.

9. MexHaT MaxCynOTH (eKH yHHHr HaTH^acu): hhcoh TOMOHHgaH MexHaT ^apaeHuga cogup этнnyвнн cu^aT Ba MHKgOp ysrapumnapu, MexHaT HaTH^anapuHH öaxOnam KypcaTKHHnapu, MexHaT HaTH^acuHHHr MyaHaH gapa^acu (MexHaTHH KaCö TaKO3OCH ynyHruHa öa^apunumugaH H^oguH xycycuaT KaCö этнmнгa эpнmнnнmн), KaTtuH TapTuönapHHHr öenrunaö KyHunumu.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. KacöuH MaxOpaTHHHr MaB^yg gapa^anapu Ba ManaKaBHH pa3pagnap, ynapra xaK Tynam TapTHöH.

11. MyTaxaCCHCHHHr xynKH: ncuxonoruK Ba h^thmohh xaB^cronHK, KacöuH ^aonuaTuga KynaH MHKpoMyxuTHHHr MaB^ygnuru; h^thmohh Ka^onaraap, MexHaT Ba gaM onumra xaK Tynam, MexHaTHH Myxo$a3a Kunum; MexHaT ^aonuaTHHH öa^apumHHHr HHguBHgyan MeTogHHH TaHnam Ba oпepaцнaпapнн HHguBHgyan Tap3ga ysrapTHpum xyKyKHHHHr MaB^ygnuru, ManaKaHH Omupum, TypgOm KaCönap öyHuHa KaHTa TaHepnam öopacugaru HMTue3nap, naBO3HM öyHuHa "ycuö öopum" TapTuöu Ba MyTaxaCCHCHHHr KacöuH ^uxaTgaH ycumuHHHr paFöaTnaHTHpunHmH.

12. MyTaxaCCHCHHHr Ma^öypHaraapu: KacöuH ManaKaHH эгannam, KacöuH xynK-OgOö KOuganapuHHHr Ma^öypuHnurHHH öunum (Kacögomnapu öunaH MyHOCaöaTga caMHMHH, axnoKnu öynum); um ^apaeHHga KacöuH Ba xH3MaT CupnapuHH CaKnam KOuganapura aMan Kunum, xy^^araapHH TyFpu ropuram; MyaHaH HeKnaHHmnap (atHH, ymöy ^aonuaT ^apaeHHga MatnyM xaTTH-xapaKaTnapHH cogup этнmнннг TatKHKnaHraHnuru); naBO3HM öyHuHa Basu^anap Ba Ma^öypuaraap (y eKH öy TamKHnoTga MyaHaH naBO3HMra Kypa MyTaxaCCHCHHHr KaHgaH Basu^anapHH KaH Tap3Hga öa^apumu).

13. KaCöHHHr hhcoh xynK-aTBopu Ba amam Tap3Hra KypcaTyBHH Tatcupu.

14. Y3-y3HHH maKnnaHTupum, ^rouonorHK-ncHxonorHK pHBO^naHHm HyHanumnapu, öuoncuxonoruK y3rapumnap, Kacö BOCHTacuga Kapop TonyBHH HHgHBHgyannHK, yHHHr maxcHH puBO^naHTupum öopacugaru HMKOHHaTnapu,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

касбий жихатдан таркиб топган муайян жамоа хамда ижтимоий гурухга мансублик.

15. Касбий фаолиятнинг салбий жихатлари: кийинчиликлар, касбий фаолият жараёнида йул куйилиши мумкин булган хатолар, уларнинг турлари ва кулами, руй бериш эхтимоли булган моддий хамда маънавий йукотишлар, мураккаб вазиятларнинг мавжудлиги, вазиятнинг узгарувчанлиги ёки тухталишларнинг содир булиши, монотонлик, вактнинг чегараланганлиги, ахборот етишмовчилиги ёки уларнинг куплиги; авария холатларининг содир этилиш эхтимоли, касбий касалликларни келтириб чикарувчи ва бошка психологик холатлар; касбий жихатдан юкори лавозимларга кутарилишнинг мумкин эмаслиги, паст даражадаги мехнат самарадорлиги, мавжуд коидаларни бузганлик учун белгиланувчи маъмурий жазо (жарималар) турлари.

Психологик тавсифнома (психограмма - мутахассиснинг маънавий-ахлокий ва рухий киёфаси). Касбий фаолиятни самарали ташкил этишда ижтимоий-касбий муносабатлар, касбий жихатдан усиш, шунингдек, содир булиш эхтимоли булган фавкулодда вазиятларни бартараф этиш учун талаб этилувчи психологик сифатлари мухим ахамият касб этади, уларнинг сирасига куйидагилар киради:

1) шахсий эхтиёжлар, хаётий максад, вазифалар, талаблар, кизикишлар, шахс иштирокида ташкил этилувчи муносабатлар мазмуни, кадриятли йуналишлар, психологик позиция;

2) касбий интилишлари, талаблари, касбий жихатдан узини бахолаш, узини мутахассис сифатида англаш;

3) психик холат ва хиссий (эмоционал) киёфа;

4) мехнат, уни ташкил этиш жараёни ва натижалардан коникиш (мутахассиснинг операционал хусусиятлари);

5) мехнат ва касб борасидаги психологик билимлар;

6) психотехнологиялар, психологик харакатлар, усуллар, методлар, махорат ва техникаси (уларнинг, шахснинг узи ва бошкаларга таъсири);

7) касбий кобилият, касбий салохият, касбий жихатдан усиш имкониятлари;

8) касбга хос, шу жумладан, ижодий фикрлаш, касбий тажрибани бойитиш имкониятлари;

9) касбий жихатдан усишни режалаштириш ва ривожланиш;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

10) ncHxonorHK 3HggHATnap (KacÖHfi ^aonHATra MyrnaKO eKH Myafi^H gapa^aga moc KenMafigHraH ncHXHK CH^aTnap, 6y ypHHga KacÖra xoc опepaцнонaп 3HggHATnapHH aHHKnaÖ onarn MaKcagra MyBO^HKgHp);

11) KacÖHfi ^HxaTgaH ycHm HyHannmnapH.

EH3HHHr HasapHMH3ga KacÖHfi TaBCH^HOMa Ma3MyHHga, AHa myHHHrgeK, KacÖHH ^H^aTgaH Tafiepnam Ba KafiTa Tafiepnam, anoxaga ncHxonorHK CH^aTnapHHH Mam^ KHngHpHm, y3rapTHpum, ypHHHH Tyngupum, KacÖHfi ManaKaHH omupum Ba Typgom KacÖra fiyHanrapHm (maxcHHHr HHgHBHgyan xycycHtfrnapHHH HHOÖaTra onHm acocHga) MacananapHHHHr epHTHnHmH MaKcagra MyBO^HKgHp.

MyraxaccHC maxcH Ba ^aonHATHHH MogennamTHpHmra HHCÖaTaH eHgamyBnapHHHr TypnHHa ÖynHmHra KapaMafi, HnMHfi TagKHKOTnapga KacÖHfi negarorHK TafieprapnHK TH3HMHga MyTaxaccHCHHHr KacÖHfi Ba maxcHfi KaMonoTH, myHHHrgeK, MyTaxaccHCHH KacÖHfi Tafiepnam ^apaeHHHHHr MogenHHH apaTHm MyaMMOCH Tag^HK этнnмaгaн.

EyroK EpHTaHH^nHK onHM M.Po3eHÖepr yKHTyBHH ^aonHATHHHHr TyKKH3 fiyHanHmH Ba ynapra HHCÖaTaH KyfiHnyBHH KyfiHgarH KacÖHfi TanaönapHH Hmnaö HH^gH:

- yKyBHHnapHHHr TanaÖ Ba эxтнe^napннн ÖHnHm;

- ^aonHAT caMapagopnHrHHH Öaxonafi onHm;

- yKyB gacTypnapHHH HmnaÖ HHKa onHm naeKaTHra эгanнк;

- KacÖHfi MaxopaTra эгa ÖynHm;

- MacnaxaTHH Öyna onHm;

- KOMMyHHKaÖennHK naeKaTHra эгa ÖynHm;

.n.M.MHTHHa yKHTyBHHnHK ^aonHATH MOXH^rara Ta^HraH xonga Öyna^aK yKHTyBHHHH KacÖHfi-negarorHK ^HxaTgaH Tafiepnam MogenH KyfiHgarH yHTa y3apo ÖOFnHK fiyHanHm acocHga HaMoeH ÖynHmHHH Kafig этнö yTagH:

1) TanaÖaHHHr maxcH;

2) TanaÖaHHHr yKyB-ypraHHm ^aonHtfra;

3) TanaÖa TOMOHHgaH TamKHn этнnyвнн H^THMOHfi MyHOcaÖaTnap[12].

HnMHfi TagKHKOT HmnapHHH onHÖ ÖopHm KOÖHnHtfrara эгanнк; goHMHfi paBHmga KacÖHfi MaxopaTHH TaKOMHnnamTHpHÖ ÖopHmra

эpнmнm;

maxcHHH MagaHHfi ^HxaTgaH TaKOMHnnamyBHra эpнmнm.

XY^OCÄ October 2022

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Шундай килиб, таянч компетентлик олий педагогик таълимнинг хдр бир боскичи учун таълим блоклари ва укув фанлари даражасида аникланади. Таянч компетентлик тартибини белгилашда касбий педагогик таълимнинг асосий максадларига мувофик ижтимоий ва шахсий тажрибанинг мохияти, ижтимоий жамиятда касбий фаолиятни ташкил этиш жараёнида хдётий куникмаларни эгаллашга имкон берувчи асосий турлар мухим ахдмият касб этади.

Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси т^рисида"ги 4947-сонли Фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябр "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасди^лаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони.

5. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии в подготовке учителя. - Т.: ТДПУ, 2000. -80-б.

6. Барышева Т.А., Жигалов Ю.А. Психолого-педагогические основы развития креативности. СПб, 2006. -285с.

7. Бубенов А.В. Коммуникационная культура: Философско-методологический анализ Электронный ресурс.: дис. канд. философ, наук. М.,

8. Беспалко О.В. Социалная педагогика: схемы, таблицы, комментарии (учеб.пособие). - М.: Центр учебной литературы, 2009. - 208 с. - ИСНБ 978966-364-837-81.

9. Психологическая диагностика [Текст]: Учеб. пособие/ Е.М. Борисова, М.К. Акимова, В.Т. Козлова и др.; Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой; Ун-т Рос. акад. образования. -2-е изд. испр. -М.: Изд-во УРАО, 2000. -301, [1] с. -ISBN 5-204-00244-8

10. Ишмухамедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йуллари. - Т.: ТДПУ, 2005 й. 2.

11. Н.А.Муслимов, М.Т.Мирсолиева, Г.Н.Ибрагимова, Р.Дж.Ишх,мух,аммедов, А.Б.Тураев. "Педагогнинг инновацион фаолиятини ривожлантириш" модули буйича укув услубий мажмуа. 2019.-20 б.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси.-Т.:Узбекистон, 2018.

2. Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрда кабул килинган "Таълим туFрисида"ги УРК,-637-сонли К,онуни.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 феврал "Узбекистон

2006.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

12. Митина Л.М. Теоретико-методологические основания личностно-профессионального и карьерного развития / Л.М. Митина // Психолого-педагогические проблемы развития личности профессионала в условиях университетского образования. Сборник научных докладов: В 2 томах: Том 1 / Под ред. Е.Рангеловой - Габрово (Болгария): «ЕКС-ПРЕС», 2014. - 526 с., тираж 500 экз. - с.361-366.

Mukaddas Karimova M, Xakimjon Todjiev. O'quv jarayonini texnologik tashkil etishning xususiyatlari. Society and innovatsions Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

14. Talyzina N. Die takigeits theorie des lernens als grunglage einer neuen didaktik (Деятельностная теория учения как основа новой дидактики) // Leder Mensch Kann lernen - Perspektiven einer Kulturhistorischen Pedegogik. - Berlin, 2001. - С.

204-221.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.