Научная статья на тему 'КАСБГА ЙЎНАЛИШ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИЯНИНГ МУАММОСИ СИФАТИДА'

КАСБГА ЙЎНАЛИШ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИЯНИНГ МУАММОСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
404
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касб / йўналганлик / қадриятлар йўналганлиги / касб танлаш / ўқувчи / мотивация / устувор мотивация / мотивация турлари / касб йўналишлари. / profession / choice of profession / student / motivation / motivation / priorities / professional trends.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Холйигитова, Насиба Хабибуллаевна

Мақолада ўқувчи-ёшларни касбга йўналтириш, уларда барқарор касбий установкаларни шакллантириш уларнинг фаолиятини психологик жиҳатдан тадқиқ қилишда мотивацион ёндашув касб танлаш мотивацияларини ўрнини аниқлашга бағишланган. Унда ўқувчиларнинг касб танлашда ўқув мотивларининг мотивацияларга амалий ўрганиш натижалари асосида бир қатор касб йўналишларига хос ҳолатлар ёритилган ва улар юзасидан хулосалар тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROFESSIONAL DIRECTION AS A PROBLEM OF SOCIAL PSYCHOLOGY

The article is devoted to determining the choice of professional direction of motivation of students. Choosing the motivation of students on the basis of the results of the study of a number of professional fields highlighted and presented their conclusions on the facts.

Текст научной работы на тему «КАСБГА ЙЎНАЛИШ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИЯНИНГ МУАММОСИ СИФАТИДА»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КАСБГА ЙУНАЛИШ - ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИЯНИНГ МУАММОСИ СИФАТИДА

Холйигитова Насиба Хабибуллаевна

Тошкент шахридаги Ёджу техника институти "Педагогика ва Психология" кафедраси мудири, в.б.доцент

АННОТАЦИЯ

Мацолада уцувчи-ёшларни касбга йуналтириш, уларда барцарор касбий установкаларни шакллантириш уларнинг фаолиятини психологик жщатдан тадциц цилишда мотивацион ёндашув касб танлаш мотивацияларини урнини аницлашга багишланган. Унда уцувчиларнинг касб танлашда уцув мотивларининг мотивацияларга амалий урганиш натижалари асосида бир цатор касб йуналишларига хос уолатлар ёритилган ва улар юзасидан хулосалар тацдим этилган.

Калит сузлар: касб, йуналганлик, цадриятлар йуналганлиги, касб танлаш, уцувчи, мотивация, устувор мотивация, мотивация турлари, касб йуналишлари.

Статья посвящена на определения выбора мотивации студентов профессионального направления. Выбор студентов мотивации на основе результатов исследования целого ряда профессиональных областей высветил и представили свои выводы на фактах.

Ключевые слова: профессия, выбор профессия, студент, мотивация, приоритеты мотивации, профессиональные тенденции.

The article is devoted to determining the choice of professional direction of motivation of students. Choosing the motivation of students on the basis of the results of the study of a number of professional fields highlighted and presented their conclusions on the facts.

Keywords: profession, choice of profession, student, motivation, motivation, priorities, professional trends.

Шахсни ва хусусан, укувчи-ёшларни касбга йуналтириш, уларда баркарор касбий установкаларни шакллантириш ижтимоий психологинг типик муаммоси эмас. Маълумки, ушбу муаммо кисман умумий психологиянинг, асосан эса ёш даврлари, педагогик ва ривожланиш психологиясининг муаммоси хдсобланади.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Лекин психологиядаги шахс ва жамият узаро богликлиги принципидан келиб чикадиган булсак, ушбу масалада шахс ёлгиз эмаслигини, касбий установкаларнинг жамият таъсирида ва уни ураб турган ижтимоий борликнинг кадриятлари таъсирида шаклланишини англаш кийин эмас. Шу боис хам биз ёшлардаги касбий мотивацияни хам айнан шу тамойиллар асосида шахслараро ва гурухлараро муносабатлар тизимида хам назарий, хам эмпирик асосда урганишга карор килдик ва бу муаммони ижтимоий психологиянинг хам муаммоси сифатида талкин этамиз.

Мамлакатимизда академик лицейларда укув жараёни сифати ва самарадорлигини тубдан ошириш, академик лицейларда умумтаълим мактабларининг энг кобилиятли битирувчиларини жамлаш, умумтаълим мактаблари битирувчиларининг танланган касблар ва мутахассисликларни эгаллаб олишга булган эхтиёжини кондириш учун шарт-шароитларни янада кенгайтириш максадида урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари амалга оширилмокда1. Ушбу чора-тадбирларга мувофик умумий урта мактаб битирувчиларида аник ва максадли касбий мотивларини баркарор шакллантирувчи омилларини аниклаш ва шунга кура таълим-тарбия жараёнларини йулга куйиш мазкур сохадаги мавжуд муаммоларни хал этиш максадида мухим ахамият касб этади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жамиятда кечаётган ижтимоий - иктисодий ислохотлар, шаклланаётган маданий бозор муносабатлари, ишлаб чикаришнинг кескин ривожланиши, фан ва техниканинг тараккиёти кизгин кечаётган даврда жамият ва шахс эхтиёжларининг узвий мутаносиблигига эришиш ёки уни таъминлаш осон иш эмаслигини тасдикламокда. Чунки хамиша хам ёшлар уз иктидори, салохияти, аклий ва интеллектуал потенциалига мос ва жамият учун манфаат келтирувчи касбларни танлай олмайдилар. Бу карама - каршиликни "силликлаш" учун ёшларда касб танлашнинг ижобий (позитив) мотивларини шакллантиришда жамият ва жамоатчилик таъсирини кучайтириш ута мухим ахамиятга эга. Бу хаётий долзарб вазифа ёки муаммони хал этишда албатта оила ва мактаб, махалла ва жамоатчилик, оммавий ахборот воситалари хамда бошка тузилмалар яхлит тизим сифатида бир максад атрофида уюшишлари лозим булмокда.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги "Урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-2829-сон карори. -Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 11-сон, 156-модда.

224

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Y3öeKncTOHga 6y öopaga yKyBHanapHn Kacö-xyHapra HyHanTHpnm MaKcagnga

^ofinapga ncnxonorHK-negarorHK Tamxnc MapKa3napn y3 HrooMnra Kypa ^aonnaT wpHTMOKga.

Y^yBHEnapHH Kacö-xyHapra HyHanTHpnm, ncnxonornK Ba negarornK Tamxnc MapKa3napn xap önp maxap, TyMaH xanK TatnnMn öynHMnapn Komnga, y3 xygygnapn gonpacnga yKyBHHnapHHHr Kacö HyHannmnapn, aKgnfi Ba KacönH KOÖHnnaTnapHHH MaKTaö ^aMoacn Ba ncnxonoraapn önnaH önpranHKga MyHTa3aM paBHmga ypraHHm, Ha3opaT этнm, Ternmnn aMannfi Macnaxaraap öepnm, MaKTaögaH KeÖHHrH HCTHKÖonHH pHBO^naHHm HyHannmnapHHH TatMHHnam MaKcagnga Ty3Hnagn. ^eKHH myHra KapaMafi, emnapHHHr Kacöra HncöaraH ycTaHOBKanapnga goHMHHHHK, TypryHHHK Ba oHran TaHnoB Ky3aTHnaBepMaögH.

EmnapHH Kacö xyHapra HyHanTHpnm, yHHHr TypnHn y3 hmkohhath, KOÖHnnaTH Ba KTOHKHmnapH acocnga OHrnn, эpкнн Ba MycTaKnn TaHnamra TaöepnamHHHr hhmhh - aMannfi th3hmh xHcoönaHagn. Y3nyKcn3 TatnnM TronMnga Kacö-xyHapra HyHarrapHm xap önp yKyBnnra y3nnrHHH aHraam Ba öeTaKpop y3nra xocnnrn acocnga xaM xaeTnfi xaM KacÖHH hcthköohhhh öenrnnamga epgaM öepagn. Kacöra HyHanTHpnm ^apaeHnra aMannfi - ncnxonornK TexHonornanapHH TarönK этнm önnaH maxcHHHr KacÖHH y3nHrHHH aHraamn Ba KacÖHH hcthköoh pe^acnHn öenrnnamn ynyH öeBocnra H^THMOHH-ncnxonorHK maponT flparanagn. Ey -^aonHAT caMapagopHnraHn omнpнmнннг 3apyp OMnnnapngaH önpn xncoönaHagn.

Tam^^nn nmnapgaH TamKapn, öнтнpyвннпapнннг caMapann ^aonnaT Kypcaraö Keramnapn ynyH ynapHnHr Kacöra мoтнвaцнacннн Onnnm WKopnga Ky3ga TyranraH Basn^anapHnHr aHna ocoh Kynnmnra hmkoh öepagn. ffly ypnHga KacönH MoT^aun^n^ h^thmohh ncnxonornK мoxнaтннннг y3n HnMa экaнпнгннн Kypnö nnKcaK, nyHKn h^thmohh KyranManap gonpacnga nmnoBHn önnaH nm öepyBnn ypTacngarn MyHocaöaraapHnHr caMapacn afiHn my MoT^aun^n^ Tyrpn aHraaHnmnra öofhhk, geö xncoönaÖMro.

Kacö TaHnam ^apaeHn h^thmohh axaMnaT Kacö этca-ga, neKnH yHnHr opTnga anoxnga hhcohhuot önp Kapamga co$ ннgнвнgyaп TaHnoBn eTagn. fflyHgafi экaн, öhphhhh HaBöaTga maxcHnHr KacönH эxтнe^н, mothbh, naeKaTn, кнзнкнmн Ba кoöнпнaтннн xncoöra onnm gapKop. Akc xonga yMyMnfi xycycnaTnn fiynnaHMa, KypcaTMa h®;oöhh HaTn^ara ohhö KenMafign, nyHKn ннgнвнgyaмнк y3nra xoc TanaönapHn TaKo3o этagн. ^aTTo oggnfi Kacö Maopn^n xaM Typnnna eHgamyBHn Tanaö KK^agn, öннoöapнн, yHn KoHgnpMacgaH Typnö Työ MaKcagra эpнmнö öy^Mafign.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Хрзирги замон психология фани билимларни эгаллашга нисбатан ички эхтиёжга катта ахамият беради ва бу билан шахс хулк-атворини бир мунча бошкариш имконияти мавжуд эканлигини таъкидлайди. Шунинг билан бирга укувчи (талаба)да баркарор билишга кизикишни шакллантириш муаммосига алохида эътибор килинади. Дархакикат, баркарор билишга кизикишлар кузгатувчи туртки (куч) сифатида укув мотивларини вужудга келтиради, муваффакиятни таъминлашга хизмат килади. Укувчи ёки талабада билимларнинг муайян сохасига, у ёки бу фаолият турига кизикишнинг тугилиши куп жихатдан шахсни кай тарика шаклланиш имкониятини белгилайди.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган таълим сиёсатининг мухим максадларидан бири ёш авлодни хар томонлама баркамол инсонлар килиб тарбиялашдир. Албатта, баркамол инсон деганда маънавий жихатдан етук, уз ватанининг тарихи, бугуни ва келажаги учун кайгурадиган, шунингдек жамиятнинг иктисодий тараккиётига уз хиссасини кушиш иштиёкида ёниб яшайдиган шахсни тушуниш бугунги кун талабига мос келади. Лекин ушбу тушунчага тахлилий ёндашилса, унинг накадар серкирра, мураккаб ва хар томонлама умуминсоний кадриятларга мос келишини идрок этиш мумкин.

Айтиш мумкинки, баркамол инсоннинг шаклланиши, унинг муносиб касбу-корни эгаллаши, жамият тараккиёти учун бахоли кудрат уз хиссасини кушиб яшаши ва шу оркали жамиятда узлигини намоён этиши, яъни шахс сифатида камол топиши назарга олинади. Комиллик сари интилиш шахснинг касбий шаклланиши билан биргаликда яхлит холда кечадиган ва деярли бир умр давом этадиган мураккаб жараёндир. Кенг маънода касбий шаклланиш деганда инсоннинг уз аклий кобилиятлари, жисмоний имкониятлари, у ёки бу сохага булган лаёкатлари, кизикиш ва интилишлари, шунингдек, кадрият ва дунёкарашларига кура бирон бир касб сохасида таълим олиши, кейинчалик шу сохага киришиб, мослаша бориши ва нихоят йиллар давомида етук ва малакали мутахассис булиб етишиши тушунилади.

Хдкикатан хам бу чексиз мураккаб, оркага кайтарилмайдиган, мухим жараён булиб, ундан инсон манфаатлари йулида унумли фойдаланишни ташкил этиш, бугунги куннинг энг долзарб муаммоларидан биридир.

Касбий шаклланиш жараёнининг дастлабки ва айни дамда ута мухим боскичи булажак касбни танлаш, яъни аник бир касбий карорга келишгача булган даврни уз ичига олади. Мантикан олганда, бу давр касбий таълимни бошлагунга кадар уз нихоясига етган булиши керак. Яъни 9-синфни битириб,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

урта махсус мактабида таълимни давом эттирадиган ёки академик лицей ва касб-хунар коллежига йул олаётган хар бир усмир узининг булажак касбини танлаган, бу борадаги тасаввурлари шаклланиб улгирган булмоги даркор. Таассуфки, кундалик хаётда аксарият ёшларимиз нафакат урта махсус укув юртларини, балки олий укув юртларини битиргандан кейин хам касбий узликларини англашда катта кийинчиликларни бошларидан кечирмокдалар. Урта, урта махсус хамда олий укув юртларида касбга йуналтириш, уни таргиб этиш ва касбий ташхис ишларининг ута суст олиб борилиши окибатида купчилик ёшларимиз уз касбий имкониятлари, кайси касб сохасига купрок ярокли эканликлари хакида деярли хеч кандай тасаввурга эга эмаслар. Гап бу ерда ёшларнинг касб танлашга тайёрлик даражасининг нихоятда суст эканлиги хакида бораяпти [45].

Равшанки, ёшларнинг касб танлашга тайёрлик даражаси факатгина ёш хусусиятларига боглик эмас: у маълум ёшга келиб уз-узидан шаклланиб колмайди хам. Ёшларни касб танлашга педагогик — психологик, ижтимоий-психологик усуллар, жамиятнинг умумий таьсири оркали тайёрлаш, тарбиялаш лозим. Касбий тарбия жараёнининг самаралари ва натижаларини объектив бахолаш хамда касбий шаклланишни тугри режалаштириш купгина касбий ташхис методикаларидан фойдаланишни такозо этади. Яъни хар бир усмир ёки успириннинг аклий имкониятлари, шахс хусусиятлари, кизикишлари, кадриятлари хамда булажак касбига булган муносабатларини аниклаш катта амалий ахамият касб этади.

Келтирилган фикр-мулохазалардан хулоса шундан иборатки, ривожланаётган шахснинг якин келажакда маълум бир касбга ёки фаолиятга йуналганлигини таъмин этувчи мухим индивидуал-психофизиологик ва психологик хусусиятлари мажмуаси унинг касбий мувофиклигини ташкил этади. Ёшларнинг уз касбий йуналганлик хислатларини чукур тушунган холда фаол изланиб, булажак касбу-корни тугри танлашларига имкон берувчи ички англанилган салохият мажмуаси эса касб танлашга тайёрлик даражасини белгилаб берувчи омил саналади. Шахснинг касбий шаклланишида касбий йуналганлик ва касб танлашга тайёрлик хислатлари биргаликда, бир бутун холда ривожланиб, бир-бирини такозо этган холда такомиллашиб бориши лозим. Дархакикат, булажак касбни тугри танлаш, адашмаслик, шахснинг касбий йуналганлиги негизида амалга ошади.

Такрорлаб айтиш мумкинки, бу жараёнда педагог ва психологлар, касбга йуналтирувчи мустахассислар "катализаторлик" вазифаларини адо этишлари

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

шарт.

Ривожланаётган шахснинг касбий кизикишлари ва укув предметларига булган мойилликлари касбий шаклланиш жараёнининг мазмуний томонларини ташкил этади, одамнинг кайси фаолият сохасига интилиши, хохиш ва кизикишларини урганмай туриб, унинг касбий йуналганлиги хакида фикр юритиб булмайди.

Шахснинг бирор бир фаолиятга киришганда, дастлаб билиши лозим булган нарса нима сабабдан у айнан шу касбни танлагани ва айнан шу корхона ёки фирмада ишлашни истаётганлигини билишдир. Бу масала психологияда мотивлар ва касбий мотивация ходисаси билан боглик.

Профессионал махорат ва касб мотивацияси хакида гап кетганда уларга таъсир этувчи икки гурух омиллар назарда тутилади: объектив хамда субъектив.

Объектив омиллар - бу инсон фаолиятига бевосита алокадор булган, шу фаолият талаб киладиган тамойиллар, нормалар ва чекловлар хамда инсон томонидан талаб этиладиган профессионал билимлар, малака ва куникмалар, профессионал мухим сифатлардир. Бу омилларга яна ишлаб чикариш шароитларининг узи, уларнинг канчалик янги давр талабларига биноан модернизация килинганлиги роль уйнайди. Жумладан офиси охирги замон талабларига кура жихозланган саноат корхонаси ёки хусусий фирма ёки ташкилотнинг ташки куриниши хам одам эътиборини узига тортади. Шу фирманинг "бренди", унинг реклама шитларида намойиш этилиши кабилар хам малакали кадрларни шу корхонада ишлашга иштиёкини оширади. Шу боис хам хорижда бевосита корхонанинг шу каби ташки, объектив жихатларига катта эътибор берилади ва бу омил энг малакали кадрларни шу ерда ишлаш ва уз махоратини оширишга ундашига ишонади. Бизда объектив омилларга йил сайин эътибор кучаймокда. Чунки хар бир корхона, ташкилот ва ишлаб чикариш муассасаси ракобатбардош махсулот ишлаб чикаришга интилганидек, ходимларнинг хам хар томонлама малакали ва уста булишидан манфаатдордир.

Ходимнинг билим, малака ва куникмалари хам катта ахамият касб этадики, бу холат замонавий кадрларнинг хамиша уз устида ишлаши, касбий малакасини муттасил ошириб боришини такозо этади. Шу боис хам айрим йигит ва кизлар модернизациялашган ишлаб чикариш корхонасида ёки компанияда ишлаш учун махсус тайёргарликдан утишни, керак булса, кушма корхонада ишлаш иштиёкида хориж тилларини мукаммал узлаштириш, хорижда малакасини ошириб келишга жуда катта ахамият бермокдалар. Бунда юкори технологиялар ва ахборот воситаларидан бохабарлик хам катта роль уйнайди [45].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Субъектив омиллар - инсонда аввалдан мавжуд булган лаёкат, кобилият, мехнатга нисбатан мотивация, иш фаолиятдаги даъвогарлик даражаси, узига нисбатан шаклланган бахо ва турли хил хато ва камчиликлардан узини-узи психологик жихатдан химоя килиш кобилиятидир. Бу омиллар гурухи хам жуда ахамиятли булиб, улар купрок ташки омиллардан кура инсоннинг узига боглик. Агар бир инсонда илк ёшликдан бирор хунар тури билан шугулланишга иштиёк ва кизикиш булган булса, бунга оилада хам шароит булиб, генда яъни, авлодида хам кимлардир шу иш тури билан шугулланган булса, албатта, бу холат унинг касбий махорати муттасил ошиб бориши учун мухим туртки булади. У уз ишидан огиб ёки айниб кетмайди. Аксинча, уз фарзандларини хам кейинчалик шу фаолиятга ундайди, унинг кийинчиликлари каби сабаблар хам фикридан кайтара олмайди. Ишда мабодо хатоларга йул куйса хам уни узи, уз сабри-каноати билан тузатишга имкон топади, танкидлардан тугри хулоса чикаради, касбидан воз кечмайди. Шу сабабли хам субъектив омиллар касбий мойилликда мухим хисобланади [45].

Фикримизча, касбга йуналганлик психологик тайёрликни, касбий установкаларнинг баркарорлигини, бу борадаги мотивларнинг англанганлигини мухим омил сифатида талаб этади. Чунки касбга, бирор иш хунарни бажаришга, инсон аввало рухан тайёр булиши, кейин мутахассислик сир-асрорларини эгаллаши керак. Бу уринда биз касбий установка атамасини ишлатишни жоиз деб биламиз. Касбий установка - шахснинг танлаган касбига ёки муайян хунарга ички рухий тайёрлиги булиб, у бу касбни нафакат билади, балки уни ёктиради, хаётда шу йулдан боришга, унинг кийинчиликларини кабул килиб, амалда бажаришга хозир булади. Лекин амалда хар доим хам касбий установка узгармас ва доимий булмаслиги мумкин. Бунинг хам объектив хамда субъектив сабаблари булади. Масалан, бир касб хунар урнига янги замонавий хунар турлари пайдо булиши мумкин. Ёки бирор касбни танлаган шахс маълум вакт утгач ундан бошка бир касбни ёктириб колиши ёки узини шу жабхада курсата олмаслиги мумкин. Шундай шароитларда шахснинг касбий мотивациясида узгаришлар руй беради. У муайян вакт ишсиз хам колиши мумкин. Демак, у янги касб турини эгаллашга карор килади. Шахсни кайта касбга йуллаш психологияда реориентация деб аталади. Профориентация, яъни, касбга йуналтириш деганда укувчиларга (шахсга) уз кобилияти, кизикишлари, имкониятлари ва ижтимоий эхтиёжларни хисобга олган холда онгли равишда касб

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TaHnamra epgaM öepumgaH uöopaT ^aonuaT TymyHunca, peopueHTauua öomKa Kacöra KafiTa fiyHanTupumHu Ha3apga TyTagu.

PeopneHTauna (KafiTa Kacöra fiynnam) ryMaHucTHK ncuxonorua тaмofiнnnapннн TypMymra TaröHK этнmra 3apyp mapT - maponr aparagu, hhcoh omhhhhh Kagpnamra, öyryH нмкoннaтnapннн pyeöra nuKapumra, эзry HuaT, op3y xaBac, ncTaK - xoxum ymannmnga Heru3HH By^ygra KenTHpagH. Kyn npo^unnu Kacö-xyHap эranapн ca^HHH KeHrafiTupumra xu3Mar Knnagu, KoMunnuKKa ннтнnнm TyfiFycuHH ^oHnaHTupagu, 3apyp öunuMnap, ManaKanap öunaH KyponnaHTupumra TypTKn öepagn.

PeopneHTauna hhcoh нмкoннaтннн KafiTagaH cuHamHHHr MaHöau xнcoönaннö, yзннн-yзн Kam$ Kunumu, y3HHH-y3H öomKapumu, y3HHH-y3H TamKHnnamTupum, y3HHH-y3H öaxonam, y3HHH-y3H pe$neKu,uanam, y3HHH-y3H ugeHTH^HKauuanam Kaöu maxc $a3HnarnapHHH pyeöra nuKapumra xu3Mar Knnagu .

Xp3upra 3aMoH MexHaT öup^anapuga peopueHTauua (KafiTa Kacöra fiynnam) umnapu onuö öopunumu MapKa3namTHpHnraH. Maxcyc xoguMnap KoMntrorep xorupacura ^ofinamrapHnraH maxap, TyMaH öyfinna uxTucocnap öyfiHHa eKH uxTucocnapapo Myraxaccucnap pyfixaru (3apypuaTH, эxтнe^н, Tanaöu) önnaH um H3naö KenraH MyxTo^; maxc TaHHmTHpHnagH. ÄKcapuar MexHaT öup^anapuga ncuxonornap eiumMaraHnurH Ty^afinu um önnaH TatMHHnam, öym ypHHnapHH Tyngupum önnaH myFynnaHunagu, xonoc. Acnuga эca öy xu3Mar Karop oMunnapHH TeKmupum, ypraHumHH TaKo3o этagн, unMufi ncuxonoruK KoHyHuaTnap acocuga um wpuTHmHH Tanaö Knnagu, nyHoHHu:

1. fflaxcHHHr $a3Hnaraapu, xapaKTeponoruK xucnarnapH.

2. Xuccufi ^aöxanapu Ba upogaBufi cu^araapu.

3. MHcoHHHHr KorHHTHB Ba perynaTHB HMKoHuaTnapu.

4. 3xTue^H, mothbh, MoTHBaunacu, MoTHBupoBKacu.

5. Kacöufi Mafinu, KH3HKHmu, naeKarH.

6. npo^eccuorpaMMa Tanaönapura Mocnuru, Kacöufi apoKnuru.

7. HKTHgopu (ucTetgogu), KoöunHaTH, canoxuaTH.

8. Kacöufi önnuMnapu, KyHHKManapu, ManaKanapu, Maxoparu.

9. YMyMufi caBuacu, gyHeKapamu, Macnaru ^tTHKogu).

10.CanoMaTnurH, ^HHcufi xycycuaTnapu, emu.

11.H3naHyBHaHnurH, u^ogufi HMKoHuaTnapu, HHHoBauuara HucöaraH MyHocaöaTH.

12.H^THMoufi eTyKnuru, TamKunoTHunuK KoöunHaTH.

13.3KcTpoBepTnurH Ba HHTpoBepTnuru.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

14.Юксак инсоний туйгуларга (ахлокий, акдий, нафосат, праксик) эгалиги.

15.Фидоийлик, альтруистик, ватанпарварли фазилатлари устуворлиги ва бошкалар.

Юкорида санаб утилган мезонлар буйича текшириш ишлари бир нечта методлар, методикалар оркали куп серияли тажрибалар негизида амалга оширилади. Бунинг учун тестлардан кобилиятга, шахсга ижодиётга, хотирага шахслараро муносабатга (оид) махсус ишлаб чикилган материаллардан, максадли вазиятлардан кийинлаштирилган топшириклардан, муаммолардан психологик тренинглардан, психодрамалардан ва бошкалардан фойдаланилади.

ХУЛОСА

Келтирилган фикр-мулохазалардан хулоса шундан иборатки, ривожланаётган шахснинг якин келажакда маълум бир касбга ёки фаолиятга йуналганлигини таъмин этувчи мухим индивидуал-психофизиологик ва психологик хусусиятлари мажмуаси унинг касбий мувофиклигини ташкил этади. Ёшларнинг уз касбий йуналганлик хислатларини чукур тушунган холда фаол изланиб, булажак касбу-корни тугри танлашларига имкон берувчи ички бир англанилган салохият мажмуаси эса касб танлашга тайёрлик даражасини белгилаб берувчи омил саналади. Шахснинг касбий шаклланишида касбий йуналганлик ва касб танлашга тайёрлик хислатлари биргаликда, бир бутун холда ривожланиб, бир-бирини такозо этган холда такомиллашиб бориши, бизнингча, яна мухим сифат, ушбу касбий установкалар баркарорлигини таъминлашдир. Бунда болани ураб турган мухит, у тарбияланаётган мухитдаги шахслараро ва гурухлараро муносабатларнинг роли каттадир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

REFERENCES

1. Исмаилова, З. К., & Байбаева, М. Х. (2020). Рахбарларнинг низоли вазиятларни хал этишда конфликтологик компетентлигини ривожлантириш. Life Sciences and Agriculture, (2-2), 185-188.

2. Мелибаева, Р. (2020). О диалектическом характере процесса становления личности студента.

3. Норметова, Ю. (2015). Изучение социально-психологических подходов к проблемам здоровья и болезни. In От истоков к современности (pp. 304-306).

4. Холйигитова, Н. Х. (2019). Ижтимоий психологияда укув фаолияти мотивациясининг ривожланиш омиллари (илмий адабиётлар тахлили). Современное образование (Узбекистан), (11 (84)), 20-25.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

5. Холйигитова, Н. Х. (2019). МОТИВАЦИОННЫЙ СИНДРОМ-КАК

ОБРАЗОВАНИЯ. In Актуальные проблемы мирового научного пространства (pp. 52-54).

6. Холйигитова, Н. (2014). Инновацион технологиялар-таълим ва тарбия жараёнларининг сифат ва самарадорлиги омили сифатида. Современное образование (Узбекистан), (1), 22-25.

7. Содикова, Ш. М. (2018). МЕТОДИКА ВВЕДЕНИЯ ЭЛЕМЕНТОВ МОДУЛЯЦИИ ЛАЗЕРНОГО ИЗЛУЧЕНИЯ В КУРСЕ ФИЗИКИ. Наука в современном мире: приоритеты развития, 1(1), 29-32.

8. Содикова, Ш. М. (2018). ОСОБЕННОСТИ ИЗЛОЖЕНИЯ ТЕМЫ" СВОЙСТВА ЛАЗЕРНОГО ИЗЛУЧЕНИЯ" В АКАДЕМИЧЕСКИХ ЛИЦЕЯХ. Стратегии и тренды развития науки в современных условиях, 1(1), 31-33.

9. Тураева, Д. Р. (2018). СТИЛИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПЕДАГОГОВ В СИСТЕМЕ «ПЕДАГОГ-УЧАЩИЙСЯ»-КАК ПРЕДМЕТ ИССЛЕДОВАНИЯ. In Международная научно-техническая конференция молодых ученых БГТУ им. ВГ Шухова (pp. 5628-5634).

10. Тураева, Д. Р. (2014). Факторы, определяющие индивидуально -психологические особенности личности педагогов профессионального колледжа. Современные гуманитарные исследования, (3), 118-121.

11. Tursunaliyevna, A. M., & Karimovna, N. Y. (2022). MAKTABGACHA TARBIYA MUASSASALARIDA MADANIY-GIGIYENIK MALAKALARNI TARBIYALASH-BOLALAR ORGANIZMINING JISMONIY RIVOJLANISHIDA MUHIM VOSITA. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 3(1), 98-103.

12. Akhmedova, M. T. (2022). Pedagogical and Psychological Ways to Overcome the Problem of Lesson Discipline in Secondary Schools. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 9(3), 421-425.

13. Akhmedova, M., Narmetova, Y., & Alisherov, B. (2021). Catigories of person in conflict and methods of conflict resolution in the occurrance of conflicts between medical personnel.

14. Akhmedova, M. T., Narmetova, Y. K., Nurmatova, I. T., & Malikova, D. U. K. (2022). Communicative Competence Formation in Future Teachers Based on an Integrated Approach. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 9(4), 54-60.

МОТИВИРУЮЩИХ КОМПОНЕНТОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

15. Melibayeva, R. N., Khashimova, M. K., Narmetova Yu, K., Komilova, M. O., & Bekmirov, T. R. (2020). Psychological mechanisms of development students' creative thinking. International journal of scientific & technology research, 9(03).

16. Kholyigitova, N. K. (2019). PEDAGOGICAL INNOVATIVE TECHNOLOGIES AT THE UNIVERSITY. In МИРОВАЯ НАУКА XXI ВЕКА (pp. 12-15).

17. KHOLYIGITOVA, N. (2018). RELATIONSHIP BETWEEN STUDENT'S PROFESSIONAL ORIENTATION AND DYNAMIC PROCESS IN GROUPS. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 6(1).

18. Frieling E.Die Klassifikation de Beruf in psycologischer Sicht. Seifert K. H., Eckardt H,H., Jaider W.Hanbuch der Beruffs psychologie. Gottingen. 1977.141-169)

19. Holland Y.L. Explorations of a theory of vocational choice.J.Appl.Psychol.1968.V.52 N1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.