Научная статья на тему 'Мустақил таълим бўйича топшириқлар тузишда илмий мазмундорлик компоненти'

Мустақил таълим бўйича топшириқлар тузишда илмий мазмундорлик компоненти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
13
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дидактик тамойиллар (принциплар) / илмийлик принципи / мустақил таълим / мустақил таълим топшириғи / муҳандислик графикаси / “туташмалар” мавзуси / геометрик уринма / Аполлоний масаласи. / дидактические принципы / принцип научности / самостоятельное образование / задание самостоятельного образования / инженерная графика / тема «сопряжения» / геометрическая касательная / задача Аполлония.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдурахмонов Шерзод ХХХ, Жўраев Тохиржон Мансурали ўғли, Жамалов Бахриддинхужа Исмоилович

Илмий мақолада муҳандислик графикаси бўйича “Туташмалар” мавзусига оид мустақил таълим топшириғини тузишда унинг маз-мунини “илмийлик” компененти билан таъминлаш масаласи тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Абдурахмонов Шерзод ХХХ, Жўраев Тохиржон Мансурали ўғли, Жамалов Бахриддинхужа Исмоилович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The component of scientific content in the creation of tasks for independent education

В научной статье исследована задача обеспечения компонентом научности содержания задания самостоятельного образования на тему “Сопряжения” по учебной дисциплине “Инженерная графика”.

Текст научной работы на тему «Мустақил таълим бўйича топшириқлар тузишда илмий мазмундорлик компоненти»

булимида жойлашган.

13-расмда шу булимдан урин олган бир нечта график масала келтирилмокда. Чизмаларнинг бари стандарт фронтал диметрияда бажарилган. Барча масала бир хил шартга эга: ёгоч конструкцияни деталларга ажратинг.

Юкорида куриб утилган мисоллар асосида шу нарсани айтиш мум-кинки, ёгоч конструкция тугунаги куп холда 2 ёки 3 та деталдан иборат, улардан бири маълум киёфадаги уйикликка, бошкаси ёки бошкалари шу уйикликка киёфадош булган сукма турумга эга булади. Ёгоч конструкцияни деталларга ажратишда ва деталларнинг киёфаларини аниклашда ана шундай мувофикликни таъминлашга харакат килинади. 14-расмда 13-расмда берилган график масалаларни кай йусинда ечиш мумкинлиги намуналари келтирилмокда.

Фойдаланилган адабиёт

1. Абдурахманов Ш., Бутаев А. Развитие критического мышления через пространственное представление и техническое рисование // Ежемесячный научный журнал «Молодой ученый», 2011, №11 (34), Том II. - С.: 151 - 154.

2. Бирюков Б.В. Жар холодных чисел и пафос бесстрастной логики. Формализация мышления от античных времен до эпохи кибернетики. - М.: Знание, 1985. - С.: 101 - 110.

3. Интернетдаги "Врубка", "Соединение деталей деревянных конструкций" каби сайтларга каранг.

4. Математика терминлари изохли лугати (В.А. Диткин тахрири остида). Узбек тилига таржимонлар: Камолов М., Икромов Ж., Сайдалиев Р. - Тошкент: "Укитувчи", 1974. - 552 б.

5. Пугачев А.С. Занимательные головоломки по черчению. - Л.: Судостроение, 1965. - 191 с.

УДК: 514.18

МУСТАКИЛ ТАЪЛИМ БУЙИЧА ТОПШИРЩЛАР ТУЗИШДА ИЛМИЙ МАЗМУНДОРЛИК КОМПОНЕНТИ

Ш. Абдура^монов, пед.ф.н., доцент Жураев Тохиржон Мансурали ^ли,

техника фанлари номзоди доцент, НамМКИ укув-услубий бошцарма бошлиги

Жамалов Бахриддинхужа Исмоилович,

физика-математика фанлари номзоди, доцент, НамМКИ таълим сифатини назорат цилиш булими бошлиги

Аннотация. Илмий маколада мухандислик графикаси буйича "Туташмалар" мавзусига оид мустакил таълим топширигини тузишда унинг маз-мунини "илмийлик" компененти билан таъминлаш масаласи тадкик этилган.

Калит сузлар: дидактик тамойиллар (принциплар), илмийлик прин-ципи, мустакил таълим, мустакил таълим топшириги, мухандислик графикаси, "туташмалар" мавзуси, геометрик уринма, Аполлоний масаласи.

Аннотация. В научной статье исследована задача обеспечения компонентом научности содержания задания самостоятельного образования на тему "Сопряжения" по учебной дисциплине "Инженерная графика".

Ключевые слова: дидактические принципы, принцип научности, самостоятельное образование, задание самостоятельного образования, инженерная графика, тема «сопряжения», геометрическая касательная, задача Аполлония.

Annotation. The scientific article investigates the task of providing a component of the scientific content of the task of independent education on the topic of "Conjugation" in the academic discipline engineering graphics.

Keywords: didactic principles, the scientific principle, independent education, the task of independent education, engineering graphics, the theme of "conjugation", geometric tangent, the Apollonius problem.

Мухдндислик таълимининг мухим бир укув фани сифатида мухдндислик графикасини хамиша жозибали булиб юришини таъминлашда талабалар бажарадиган мустакил таълим топширикларини замонавий, кизикарли (фойдали) ва сермазмун (илмий) килиб тузиш алохида ахамиятга молик илмийуслубий вазифалардан бири булиб бормокда.

Куйида шу гоянинг бизнинг тажрибаларимизда кай тарзда амалга оширилаётгани хакида тухталмокчимиз.

Мухандислик графикаси фани буйича укув дастурининг бош кисмида «Туташмалар» мавзуси жойлашган. У ерда туташмаларнинг аслида тугри чизикнинг айланага уриниши, айлана билан айлананинг узаро ички, ташки ва аралаш уринишлари (1-расм) хакидаги масалалар эканлиги таъкидланади ва уйда чизма асбобларидан фойдаланиб, 2-расмдагига ухшаш туташмаларга оид бирор хил чизмани чизиб келиш топшириги берилади. Мухандислик

графикасига оид методик адабиётдан туташмаларга оид топширикларнинг кизикарли булишини таъминлаш максадида булса керак, уларнинг хар хил мураккабликдагилари, чизилишида геометрик ясашларнинг бошка турларини хам талаб килувчилари хам урин олган [3]. Бу борада профессор У.И. Рузиев нинг «Туташмалар» номли укув-методик кулланмаси, айникса, эътиборга сазовор. Кулланмада усимликсимон орнаментга тегишли сержозиба хар хил фрагментлар, оригинал киёфадаги унлаб хил мис кумгон профиллари туташмаларга оид кизикарли фигура сифатида график талкин килинган [7].

Фан буйича талабалар бажарадиган мустакил таълим топшириклари олдига куйиладиган "замонавийлик", "кизикарлилик" ("фойдалилик") ва "мазмундорлик" ("илмийлик") мезонлари асосида бахолайдиган булсак, "Туташмалар" га оид график топширикларнинг "мазмундорлик" ("илмийлик") мезонига еталича жавоб бермаётгани пайкалади. Изланишлар мазкур мавзудаги топшириклар илмийлигини таъминлайдиган назария булиб, мавзу мазмунини Аполлоний масаласининг геометрик тахлили ва тадкики хизмат килиши мумкинлигини курсатди.

1-расм. 2-расм.

Аполлоний масаласи[5]. Берилган учта айланага уриниб утувчи айлана тасвирлансин. Умумий холда бу айланлар исталган радиусда, хусусан, нукта ёки тугри чизик шаклида булиши хам мумкин. Шунда Аполлоний масаласи куйидагидек турлардан иборат булади. Циркул ва чизгич ёрдамида:

1) учта нуцтага уриниб утувчи айлана тасвирлансин;

2) иккита нуцтага ва тугри чизицка урииб утувчи айлана тасвирлансин (Бу ерда икки хил %ол мавжуд: нукталар оркали утувчи тугри чизик берилган тугри чизик билан кесишади; нукталар оркали утувчи тугри чизик берилган тугри чизикка параллел);

3) нуцтага ва иккита тугри чизицка уриниб утувчи айлана тасвирлансин (Бу ерда икки хил %ол мавжуд: берилган тугри чизиклар кесишаётган хрл; берилган тугри чизиклар узаро параллел);

4) учта тугри чизицка уриниб утувчи айлана тасвирлансин (Бу ерда уч хил %ол мавжуд: учала тугри чизик кесишиб учта нукта беради; иккита тугри чизик узаро параллел, учинчиси уларни кесади; учала тугри чизик узаро параллел);

5) айланага ва иккита нуцтага уриниб утувчи айлана тасвирлансин (Бу ерда уч хил %ол мавжуд: х,еч кайси нукта айланада ётмайди; нукталарнинг бири айланада ётади, иккинчиси ётмайди; иккала нукта айланада ётади);

6) нуцтага ва иккита айланага уриниб утувчи айлана тасвирлансин;

7) иккита тугри чизицка ва айланага уринувчи айлана тасвирлансин;

8) тугри чизицка ва иккита айланага уринувчи айлана тасвирлансин;

9) нуцтага, тугри чизицка ва айланага уринувчи айлана тасвирлансин;

10) учта айланага уриниб утувчи айлана тасвирлансин.

Профессор Р.К.Отажонов китобида охирги масаланинг 15 хил

куринишда иллюстрацияланиши айтилади (3-расм) [6].

3-расм.

У ерда таъкидланиши буйича, Аполлоний масаласи, унда берилган айланаларнииг бир-бирига нисбатан жойланишларига караб: 0; 2; 4 ёки 8 та, ёки чексиз куп жавобга эга булиши мумкин; бу масаланинг берилиши билан боглик хдмма доллар 3-расмнинг I - XV чизмаларида келтирилмокда [6]. Бу

ердаги холлардан I, II ва XIV ларнинг хар бирини Караганда масаланинг талабига жавоб берувчн 8 та айлана хосил буладн (4-расм).

4-расм.

Хулоса. Мухандислик графикасининг «Туташмалар» мавзуси буйича талабанинг мустакил топшириги вариантларини ишлаб чикишни уз олдига вазифа килиб куйган мутахассис мазкур мавзу буйича юкорида келтирилган илмий маълумотлардан яхши хабардор булиши керак. Шундагина унинг томонидан тузилган топшириклар замонавий, кизикарли (фойдали) ва сермазмун (илмий) компонентлар билан таъминланган булади.

Фойдаланилган адабиёт

1. Абдурахмонов Ш. Чизмалар яратишда кулланилган хандаса илми. -Т.: "Fan va texnologiya", 2017.

2. Бакельман И.Я. Инверсия. - М., "Наука", 1966.

3. Боголюбов С.К. Индивидуальные задания по курсу черчения. Учебное пособие. - Изд.-е 3.е, М.: «Альянс», 2007.

4. Жижилкин И.Д. Инверсия. - М.: Издательство Московского центра непрерывного математического образования, 2009.

5. "Задача Апполония" ИНТЕРНЕТ сайти.

6. Отажонов Р.К. Геометрик ясаш методлари. Тузат. ва тулд. 2-нашри. Укув кулланма. - Тошкент, "Укитувчи", 1965.

7. Рузиев Э.Л. Туташмалар. Укув-методик кулланма. - Тошкент, ТМИ босмахонаси, 2005. - 64 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.