Научная статья на тему 'МУСОБАКА ШАРОИТИДА МАЛАКАЛИ ФУТБОЛЧИЛАР ТОМОНИДАН БАЖАРИЛАДИГАН ТЕХНИК УСУЛЛАРНИНГ МАКСАДЛИ АНИКЛИГИНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ'

МУСОБАКА ШАРОИТИДА МАЛАКАЛИ ФУТБОЛЧИЛАР ТОМОНИДАН БАЖАРИЛАДИГАН ТЕХНИК УСУЛЛАРНИНГ МАКСАДЛИ АНИКЛИГИНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
24
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Ключевые слова
ЦЕЛЕВОЙ ТОЧНОСТЬ / ПЕРЕДАЧИ МЯЧА / СТАНДАРТНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ / ТЕХНИКО-ТАКТИЧЕСКИЕ ДЕЙСТВИЯ

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Артиқов А.А.

В работе представлен анализ уровня технико-тактических действий команд высокой квалификации. Выявлены недостатки в целевой точности футболистов сборных команд мира. Предложены рекомендации по повышению уровня техникотактической подготовленности футболистов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУСОБАКА ШАРОИТИДА МАЛАКАЛИ ФУТБОЛЧИЛАР ТОМОНИДАН БАЖАРИЛАДИГАН ТЕХНИК УСУЛЛАРНИНГ МАКСАДЛИ АНИКЛИГИНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ»

В.М. Корбут, Р.Г. Исраилова

В представленной статье рассматриваются использование возможностей и качеств, приобретенных спортсменами и факторы, влияющие на создание комфортных условий для спортсменов на заключительном этапе спортивного совершенствования.

In the article the factors influencing creation of comfortable conditions for sportsmen at the final stage of sports perfection are considered.

СПОРТ МАШГУЛОТЛАРИ: ТЕХНИКА, ТАКТИКА, УСУЛИЯТ/ ТЕХНИКА, ТАКТИКА И МЕТОДИКА СПОРТИВНОЙ ТРЕНИРОВКИ

А.А.АРТИЦОВ, ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ БУЙИЧА ФАЛСАФА ДОКТОРИ, (PhD),

УзДЖТСУ, ЧИРЧЩ

МУСОБАЦА ШАРОИТИДА МАЛАКАЛИ ФУТБОЛЧИЛАР ТОМОНИДАН БАЖАРИЛАДИГАН ТЕХНИК УСУЛЛАРНИНГ МАЦСАДЛИ АНИЦЛИГИНИ

ТАХ,ЛИЛ ЦИЛИШ

Аннотация. В работе представлен анализ уровня технико-тактических действий команд высокой квалификации. Выявлены недостатки в целевой точности футболистов сборных команд мира. Предложены рекомендации по повышению уровня технико-тактической подготовленности футболистов.

Ключевые слова: целевой точность, передачи мяча, стандартные положения, технико-тактические действия.

Жах,он спортида муваффакиятга эришиш истаги замонавий талабларга жавоб берадиган ва натижаларнинг жадаллик билан усишига хизмат киладиган янги-янги восита ва усулларни, укув-машгулот жараёнининг самарали шаклларини излашга ундайди. Х,орижий адабиётларда хдракат фаолиятларининг аниклигини такомиллаштириш, футболчи-ларнинг техник-тактик хдракатлари аниклигини ошириш буйича маълумотлар келтирилган [1,6].

Алох,ида тадкикотчилар мусобака шароитида уйин фаолиятининг самарали олиб борилиши масаласини урганишган. Тадкикотчилар уз ишларида футболчи-ларнинг техник-тактик хдракатларни бажаришдаги аниклиги даражасини тах,лилий бах,олашган. Бирок техник усулларнинг максадли аниклиги буйича илмий ишлар олиб борилмаган. Футболчиларнинг мусобака фаолиятини урганиб чикиш хдмда тах,лил килиш натижалари уларда уйин хдракатларида максадли аниклик даражаси юкори эмаслигини курсатади. Бунинг

сабабларидан бири укув-машгулотларда техник усулларни бажариш шарт-шароитларининг замонавий уйин талабларига мос келмаслиги х,исобланади

[3].

Маълумки, футбол уйинининг асосий максади - ракиб жамоага Караганда купрок гол уриб, галабани кулга киритишдан иборат. Шу сабабли турлича малакали жамоалар билан ишлайдиган мураббийлар футболчиларнинг уйин жараёнида мумкин кадар купрок х,ужумкор хдракатларни яратиши ва амалга оширишига интиладилар. Уйин хдракатларини муваффакиятли амалга ошириш учун футболчилар организмида техник усулларни бажаришнинг максадли аниклигига бевосита таъсир курсатадиган ва уларни шартлайдиган кобилиятлар ва тизимлар юкори даражада ривожланган булиши зарур.

Мутахассисларнинг кайд килишича, уйинчиларнинг техник ва тактик майорат даражаси хдракатланиш имкониятлари ва функционал имкониятлар билан бир каторда, х,ужумкор хдракатларни амалга

ошириш буйича вазифаларни

муваффакиятли хал килишнинг асосий шарти хисобланади [7].

Ишнинг максади: уйинларда малакали футболчиларнинг техник усулларни максадли аниклик билан бажарилиши самарадорлигини аниклаш.

Кузатиш давомида, 2014 йил Бразилияда булиб утган Жахон чемпионатидаги 64 та уйин жараёнида футболчилар иштирокида бажарилган техник-тактик харакатлар кайд этилди. Мусобака юкламасини назорат килиш барча индивидуал техник-тактик харакатлар (ИТТХ) видеодискка ёзиб олинадиган услубият буйича утказилган, сунгра бу материалларга компьютер дастури ёрдамида ишлов берилган ва махсус баённомага кучирилган.

Футболчиларни техник-тактик тайёрлаш жараёнини тугри режалаштириш учун, биринчи навбатда, футболчилар уйин вазиятларида купрок гол уриш учун кандай узатиш турларини, хужумкор харакатларни бажариш кераклигини билиш лозим булади. Бундай хулосага келиш учун 2014 йилдаги Жахон чемпионати уйинлари тахлил килинган.

Тахлил килиш оркали уйинларда юкори малакали футболчилар техник-тактик харакатларининг максадли аниклиги тугрисидаги маълумотларни олиш мумкин. Шунингдек, амалий материаллар объектив хулосаларга келиш ва малакали футбол клублари мураббийларига уйин харакатларининг кайси таркибий кисмларига эътибор каратиш кераклигини курсатиш, укув жараёнига мос келувчи тузатишларни киритиш имконини беради.

Уйинларда юкори малакали футболчилар томонидан техник-тактик харакатлар канчалик аник

бажарилганлиги, хужумлар кандай якунланганлиги, уйин вазиятларининг кайси бирида голлар урилганлигини куриб чикамиз.

Маълумки, уйин самарадорлиги техник-тактик харакатларни бажаришнинг максадли аниклигига боглик булади. Футболчилар уйинда бажарадиган техник-тактик харакатларнинг энг катта кисми тупни узатишларга тугри келади.

Туп узатишларнинг турлари ва аниклигини солиштирма тахлил килиш учун 2014 йилдаги Жахон чемпионати уйинларида кузатишлар олиб борилган (1-жадвал). Узатишларни кузатиш нитижасида улар йуналиши ва масофасига боглик равишда дифференциацияланади. Бундай усулда тахлил килиш тупни турли масофаларга узатишлар сони ва аниклиги тугрисида етарлича батафсил тасаввур хосил килиш имконини беради.

Куриниб турибдики, Жахон чемпионати уйинларида уртача 343,1±6,7 та "киска масофага" узатишлар, 114,4±3,9 та "урта масофага" ва 55,6±2,8 та "узок масофага" узатишлар бажарилган. Улардан "оркага" ва "ёнга" бажарилган узатишлар 346,1±8,6 тани ва "олдинга" бажарилган узатишлар 167±4,8 тани ташкил килган. Аник "олдинга узатишлар" фоизи куйидагича булган: "киска масофага" -86,4%; "уртача масофага" - 81,7% ва "узок масофага" - 35,5%.

Бундан ташкари, футболчилар туп узатишни кайси харакатларда амалга оширганлиги тахлил килинган.

1-жадвал

2014 йилдаги Жах,он чемпионати уйинларида туп узатиш турлари ва аниклиги

__ (Х=35)__

Туп узатиш турлари ^иска масофага (15м гача) Урта масофага (15-25м) Узок масофага (25м. дан ортик)

Х±о Аник% Х±о Аник % Х±о Аник %

Оркага 74,5± 4,9 100 17±2,5 100 3±1,7 -

Ёнга 180,7± 8,3 95,5 55,2±5,2 81,5 8±2,09 60

Олдинга 84,8±5,8 86 38,6± 3,4 80,7 40,6± 3,9 35,5

Бунинг учун футболчининг турли тезлик билан - жойида турган холда ёки кадамлаб юриб ёки секин суръатда, V=0,5-1,5 м/с тезлик билан; V=1,6-4,0 м/с тезланиш билан ва 4,1 м/с.дан юкори тезликда югуриш билан харакатлангандаги

узатишлари кайд килинган. Жамоанинг хужумкор харакатларида хам, химояланиш харакатларида хам иштирок этадиган урта чизик уйинчиларининг узатишлари тахлил килинган (1-расм).

Кадамлаб юриб ёки паст Тезликни ошириб бориш Юкори тезлик билан

харакатланиб тезлида билан

1-расм. Футболчилар х,аракатининг турлича тезликларида туп узатишлар сони ва

аниклиги

Изох,: биринчи устун - турлича тезликларда узатишлар сони, уларнинг умумий сонига нисбатан % уисобида; иккинчи устун - аницлиги фоизи.

Куриниб турибдики, кадамлаб юриб ёки паст тезликда харакатланиб бажарилган узатишлар энг куп фоизга эга - 68,4%; тезликни ошириб бориш билан узатишлар - 29,2% ва юкори тезлик билан бажарилган узатишлар - 2,4% ни ташкил килган. Бунда узатишлар аниклиги фоизи футболчининг харакатланиш тезлиги ортишига караб узгарган: кадамлаб юриш ва паст тезликда харакатланишда - 92.8; тезликни ошириб боришда - 59.9%; юкори тезлик билан - 47.2%.

Бразилияда ХХ - Жахон Кубоги учун утказилган уйинлар натижадорлиги билан ажралиб туради: 64 та уйинда 171 та, хар бир уйинда уртача 2,6 та гол урилган.

ТТХ,ларнинг максадли аниклигини ва гол урилган уйин вазиятларини тахлил киламиз. Бунинг учун гол билан тугаган барча уйин харакатлари икки тоифага ажратилади:

- уйин вазиятидан урилган голлар;

- стандарт вазиятлардан кейин урилган голлар.

2018 йилги Жахон чемпионатида улардан кейин аник зарбалар амалга оширилган ва гол билан тугаган техник-

тактик харакатларнинг максадли аниклиги тахлили 2-жадвалда келтирилган.

Тахлил шуни курсатадики, энг куп гол уйин вазиятида урилган - 130 та (76,5%). Бунда энг куп голлар канотдан килинган хужумлардан кейин урилган - 29 та (17%). Урта чизик уйинчилари ва канот химоячилари томонидан узатилган туплар ва зарбалар голларнинг асосий манбаларидан бири булган, купгина жамоалар ракибларининг мустахкам химоя чизикларини айнан шу тарзда ёриб утганлар.

Кайд килиш лозимки, канотлардан туп узатишлар ёки зарбалардан кейин оёк билан 17 та (10%), бош билан эса 12 та (7%) гол урилган. Канотдан берилган зарбалардан кейин уз дарвозаларига хам 5 та гол урилган. Бу канот уйинчиларининг роли ортиб бораётганлигидан гувохлик беради.

Марказдан амалга оширилган хужумлардан кейин 26 та (14%) гол урилган; бу тупни химояланаётган жамоа уйинчиларининг орасидан кескин узатиш ёки буш худудга туп узатиш билан уйналган комбинацияларнинг натижаси булган.

Жарима майдонига, химояланаётган уйинчиларнинг оркасига диагонал йуналишда узатишдан кейин (узок, урта ва киска масофага) 15 та (9%) гол урилган.

Самарадорлик буйича кейинги уринда уйинчи куркмасдан алдаб утишга киришган, ракиб жамоа битта ёки иккита уйинчисини алдаб утган ва бир узи ракиб

жамоанинг ута зич химоясини ёриб утган вазиятлар булган. Бундай уйин харакатларидан кейин 19 та (11%) гол урилган. Юкори индивидуал махорат хам жамоалар хужумкор харакатларининг самарадорлигини оширишда хал килувчи омиллардан бири булган.

2-жадвал

2014 йилдаги Жахон чемпионатида техник-тактик харакатларнинг аниклиги ва __самарадорлиги тахлили (п=64)__

Уйин ТТХларнинг типлари Улардан кейин гол урилган ТТХ, ларнинг Голлар сони (аник зарбалар)

вазиятлари аниклиги жами %

1.Бурчак зарбалари Бурчак зарбаси тепилгандан кейин ёки уйналгандан кейин урилган голлар 19 11

Стандарт холатлар 2.Жарима зарбалари Жарима зарбасидан урилган голлар Пенальтидан урилган голлар 3 12 1 7

З.Эркин зарбалар Жарима зарбаси ёки эркин зарба уйналгандан кейин урилган голлар 6 4

4.Аутлар Аут ташлангандан кейин урилган голлар 1 0,5

Стандарт холатлар уйналгандан кейин урилган жами голлар 41 23,5

5.Девор ёки уч кишидан иборат комбинация Девор уйинидан кейин урилган голлар 7 4

б.Цанотдан узатма Туп цанотдан узатилгандан кейин урилган голлар: оёц билан бош билан 17 12 10 7

7. Орцага пас бериш Орцага, югуриб келаётган уйинчига пас беоилгандан кейин урилган голлар 10 6

В.Жарима майдонига диагонал узатмалар Жарима майдонига диагонал узатишлардан кейин урилган голлар 15 9

Уйин харакатларин 9.Алдаб утиш Хужумчи алдаб утишга киришган, битта ёки ундан куп уйинчини алдаб утгандан кейин урилган голлар 19 11

инг турлари 10. Узоцдан зарбалар 16,5 м. дан ошиц масофадан зарба берилгандан кейин урилган голлар 6 3,5

11. Олдинга узатишлар Химоячилар орасидан "уткир пас бериш ёки буш чегарага беришдан кейин урилган голлар 26 15

12. Цайтган тупга зарба бериш 13. Автогол Туп устунлар, дарвозабон, уйинчидан цайтганда урилган голлар Уйинчи узининг жамоаси дарвозасига киритган голлар 13 5 8 3

Уйиндан урилган жами голлар 130 76,5

Жами урилган голлар 171 100

Туп дарвоза устунлари, дарвозабон ёки уйинчидан кайтганда урилган голларни тахлил килиш хам кизикарли хулосаларга олиб келади. Бундай вазиятларда 13 та (8%) гол урилган.

Уз жамоаси хужум килаётганда уйинчининг тугри вазият танлай олиши, туп зарбадан кейин кайтариб юборилиши мумкинлигини хис килиши ва керакли пайтда зарур жойда пайдо булиши хам

жамоанинг самарадорлигини кучайтиради. ^айд килиш лозимки, 10 та (6%) туп футболчи канотдан ёриб кирган ва дарвоза чизигидан оркага туп узатган ёки ракибнинг жарима майдонида булгани холда тупни югуриб келаётган шеригига ташлаб берган вазиятларда урилган.

Иккита-учта уйинчи иштирок этган "девор" комбинациялари камрок самарали булган. Бундай комбинация уйналгандан

кейин жами 7 та (4%) гол урилган. Афтидан, ракибнинг химояси зич булганда хужумчилардан шериги томон тупга бир марта тегиниш билан киска ва аник туп узатиб бериш махорати талаб килинади, бундай туп узатишдан кейин дарвозага реал хавф солиш имконияти пайдо булади.

Энг куп голлар бурчак зарбасини амалга ошришдан кейин урилган - 19 та (11%). Купгина жамоалар бу уйин вазиятларига алохида эътибор

каратадилар, футболчилар гурухининг ракиб дарвозаси ёнида жойлашишини махсус ишлаб чикадилар. Бурчак зарбасини амалга ошириш турлари хатто битта уйиннинг узида хам мутлако хар хил булиши мумкин. Статистика хулосасига кура, бу уйин усулини бажаришда футболчиларнинг олдиндан келишилган ва мувофиклаштирилган узаро харакатлари жамоанинг хужумкорлик салохиятини анчагина кучайтириши мумкин.

Самарадорлик буйича кейинги уйин усули жарима зарбаларидир. Улардан жами 15 та гол урилган, бу 9% ни ташкил

килади. Бевосита жарима зарбасининг узидан 3 та гол урилган ва жамоалар 12 марта 11 метрлик жарима тупини амалга оширганлар. Буни энг куп Бразилия терма жамоаси футболчилари бажарганлар - 3 марта. Голландия терма жамоаси дарвозасига хам худди шунча 11 метрлик жарима тупи белгиланган.

Жарима зарбаси ва эркин зарбалар уйналгандан кейин 6 та (4%) гол урилган ва шулардан биттаси туп ён чизикдан ташлаб берилгандан кейин урилган.

Келтирилган маълумотлардан

хулоса килиш керакки, футболчининг харакатланиш тезлиги ортиши билан тупни ноаник узатишлар фоизи ортади. Бундан ташкари, стандарт вазиятларда хужумкорлик салохиятининг пасайиши тугридан-тугри жамоавий режада хам, индивидуал режада хам химояда уйнаш сифати ошганлиги билан богланади. Аксарият жамоалар стандарт вазиятларда шахсан куриклашдан самарали

фойдаланганлар.

Адабиётлар:

1. Голомазов С.В., Чирва Б.Г. Теоретические основы и методика контроля технического мастерства. «ТВТ Дивизион» 2006 г.

2. Исеев Ш.Т., Курязов Р. Сравнительный анализ тактических действий футболистов высокой квалификации. ФАН-СПОРТГА Илмий-назарий журнал № 3, 2017. - Ташкент. .

3. Кошбахтиев И. А., Васильева Е. Б., Сейтмуратов Т. Ш. Структура технологии применения футбола в отделении спортивного совершенствования студентов // Молодой ученый. — 2015. №2.

4. Кураш В.П. Формирование у школьников техники игры в футбол на основе развития целевой точности движений: автореф. дис.. канд. пед. наук. ВНИИФК. - М., 2006.

5. Нуримов З.Р. Обоснование эффективных средств совершенствования групповых тактических действий квалифицированных футболистов: автореф. дисс.. канд. пед. наук / Нуримов Зафар Рахмонбердиевич. - Т. 2004

6. Селуянов, В., Шестаков М., Диас С., Ферейра М. Футбол. Проблемы технической подготовки. - М., 2009.

7. Талипджанов А.И. Юкори малакали футболчилар тайёрлашнинг замонавий тизими. Укув кулланма. Т., УзДЖТИ. 2012 й.

Артицов А.А.

Ишда юкори малакали жамоаларнинг техник-тактик харакатларига оид тахлиллар келтирилган. Жахон терма жамоа футболчиларининг максадли аниклигини бажаришдаги камчиликлари аникланган. Футболчиларда техник-тактик харакатларнинг тайёргарлик даражасини ошириш буйича амалий тавсиялар берилган.

The paper presents an analysis of the level of technical and tactical actions of highly qualified teams. The shortcomings in the target accuracy of players of national teams of the world are revealed. Recommendations for improving the level of technical and tactical preparedness of players are proposed.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.