Научная статья на тему 'ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ҲАРАКАТЛАРИНИ МУСОБАҚА ШАРОИТИДА БАҲОЛАШ ВА САМАЛАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ'

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ҲАРАКАТЛАРИНИ МУСОБАҚА ШАРОИТИДА БАҲОЛАШ ВА САМАЛАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
135
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОЛОДЫЕ ФУТБОЛИСТЫ / СОРЕВНОВАТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ / ТЕХНИЧЕСКОЕ ДВИЖЕНИЕ / ПЕРЕДАЧА МЯЧА / ЭФФЕКТИВНОСТЬ ДЕЙСТВИЙ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абидов Ш.У.

Мақолада ёш футболчиларнинг мусобақа фаолияти ва техник-тактик тайёргарлиги ўрганилган. 12-13 ёшли футболчиларнинг мусобақа давомида бажарган техник-тактик ҳаракатлари, дарвозага берилган зарбалари ва уларнинг самарадорлиги аниқланган. Мусобақа шароитида техник-тактик ҳаракатларни ўрганиш йўллари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ҲАРАКАТЛАРИНИ МУСОБАҚА ШАРОИТИДА БАҲОЛАШ ВА САМАЛАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.092.29:015.132:332

Педагогика фанлари номзоди, доцент Ш.У. АБИДОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университета. Чирчик шадри, Узбекистан

Муаллиф билан ботаниш учун:

abidov. uzdjtsu20@mail.ru

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ХДРАКАТЛАРИНИ МУСОБАКД ШАРОИТИДА БАХфЛАШ ВА САМАЛАДОРЛИГИНИ АНИКДАШ

Аннотация

Annotation

В статье было изучены техническо-тактические действия соревнований. Во время соревнований было изучено выполнение технико-тактическое движение 12-13 летных футболистов, удары в ворота и эффективность этих ударов. Также были расскрыты техническо-тактические ходы условия соревнований..

Ключевые слова: молодые футболисты, соревновательная деятельность, техническое движение, передача мяча, эффективность действий.

Маколада ёш футболчиларнинг мусобака фаолияти ва техник-тактик тайёргарлиги урганилган. 12-13 ёшли футболчиларнинг мусобака давомида бажарган техник-тактик даракатлари, дарвозага берилган зарбалари ва уларнинг самарадорлиги аникланган. Мусобака шароитида техник-тактик даракатларни урганиш йуллари очиб берилган.

Калит сузлар: ёш футболчилар, мусОбаца фаолияти, техник уаракатлар, туп узатишлар, уаракатлар самарадорлиги.

In this article.there researched about the competition activity and technical - tactical preparation ofyoung ofplayers. Technical - tactical activities of12-13 year old football players during the competition, shots towards the goal and their effectiveness were identified. There are enlightened how to study technical and tactical activities in a competition.

Key words: Young players, competition, technical activities, ball passing, action efficiency.

Долзарблиги. Мамлакатимизда миллат гено-фондини шакллантириш, соглом, баркамол авлодни тарбиялаш, ушбу жараёнларни амалга оширишда кафолатли восита булмиш жисмоний тарбия ва спортни юксак чуккиларга олиб чикиш борасида кенг камровли ишлар амалга оширилмокда. Ахоли турар жойларида, жумладан махаллаларда истикомат кила-ётган мактаб укувчиларини ёшлигидан спортга жалб килиш масаласи хозирги кунда энг долзарб масала-лардандир. Албатта ахолини куп кисмини спортга камраб олишда футболни урни ва роли каттадир [1,2].

Юртимиз спортини юкори марраларга олиб чикиш, жахон хамжамиятида муносиб уринни эгал-лаш, спортчиларимизни хар томонлама тайёргарли-кларини оширишда мамлакатимиз Президента ва Хукуматимиз томонидан куплаб меъёрий хужжатлар хаётга татбик килиб келинмокда.

Ёш спортчилар тизимини тайёрлашда ва уларнинг жамиятда мухим урин тутишида болалар махсус спорт мактаблари, болалар билан спорт ишларини бошкарувчи ва бажарувчи спорт тугараклари катта ахамиятга эгадир [2].

Ёш футболчиларнинг техник тайёргарлиги улар фаолиятининг асосий курсаткичларидан бири булиб хисобланади. Техник тайёргарликни юкори савияга олиб чикмасдан ёш футболчиларни ушбу спорт ту-рига мослаштириш мумкинмас албатта [6].

Тадкикотнинг максади. Ёш футболчилар му-собака фаолиятини урганган холда уларнинг техник-тактик харакатлари сонини ва самарадорлигини аниклаш.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси.

Хозирги кунда ёш футболчиларни тайёрлаш ва улар машгулотларини ташкил килишга алохида эътибор каратилмокда. Чунки бу спорт захираларини тайёрлашда энг мухим омил булиб хисобланади [5].

Ёш футболчиларни тайёрлаш, улар машгулотларини тугри режалаштириш, куп йиллик истикболли режалар асосида тайёрлаш бугунги замон футболи-нинг асосий талабларидандир. Болалар, усмирлар спорти буйича олиб борилган тадкикот ишлари, шу жумладан, футбол буйича бир нечта илмий-услубий кулланмалар, жисмоний тарбия назарияси ва услуби-яти, спорт машгулотларининг назарияси ва услубияти укув кулланмалар тайёрланган, яъни педагогик ва тиббий-биологик йуналишлар буйича ишлар олиб борилган [4,5].

Масалан, М.М. Шестаков ёш ва юкори малакали футболчиларнинг уйиндаги техник-тактик харакат-ларини таккослаб курган. Таккослаш натижасида иккала гурухнинг машкларни такрорлаши, кулланил-ган техника ва тактика харакатида жуда катта фарк борлигини курсатган [3].

Куплаб олимлар техник тайёргарлик - футболда хозирги замон спорт машгулотининг энг мухим ва долзарб масалаларидан биридир деб таъкидлаганлар. Футболчиларда тупни олиб юриш техникаси канча-лик юкори булса, шунчалик футболчининг жисмоний ва ижодий имкониятлари ошади. Окибатда, футбол-чиларнинг махорати усади ва у жамоанинг ютукка эришиш даражасини аниклаб беради. Лекин, хозирги замон футболи мутахассислардан махоратли футбол-

о см о

CID

ГО

га t О CL (Л

№6-2020

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

17

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

о

CN

о

СО

ГО

га ■с о

CL (Л

чиларнинг техник-тактик имкониятларини оширишга асосий эътибор беришини талаб килади [3].

Техникани микдори спортчи томонидан уйин давомида бажарган умумий харакатлар сони, М.А. Годикнинг кузатишлари шуни курсатдики, юкори малакали футболчиларнинг умум-жамоавий техник-тактик харакатининг (ТТХ) оптимал микдори 600-800 тага тугри келган. Лекин бу курсаткич кан-дай ракиб билан уйнаётганлигига караб узгариши мумкин. Масалан кучлирок жамоага карши уйналса, бу курсаткич уз-узидан ошиши аник. Чунки, асосан бундай вазиятда уйин тизгинини уз кулига олинади, катта ташаббусга эришиш йули билан туп билан муомала килиш вакти купаяди ва уз-узидан ИТТХ микдорий курсаткичлари усиши табиий курсаткич хисобланади. Аксинча, узига нисбатан кучли ракибга карши майдонга тушишганда аксари холларда, таша-ббус бой берилади, туп билан муомала килиш вакти камаяди ва ИТТХ микдорий курсаткичлари пасайиб 400-500 ИТТХ ташкил килиш мумкин [3,4].

Мусобака фаолияти вактида футболчиларни ТТХ микдори ва самарадорлигини бахолаш учун телефон ёки диктафондан фойдаланган холда куйидаги техник харакатлар ёзиб олинади:

туп узатишлар (киска, урта ва узок масофага); тупни олиб юриш; тупга илгари эга булиш; ракибни алдаб утиш; бош билан уйнаш; бош билан зарба бериш; оёк билан зарба бериш; стандарт вазиятларни бажариш.

Сунгра олинган маьлумотларни махсус жадвал-га хар бир футболчига тегишли булган катакларга туширишади.

Бу ерда шуни такидлаш жоизки, турли чизик (химоя, ярим химоя, хужум) уйинчиларига оптимал самарадорлик коэффициенти турлича булади. Химоя чизигидаги уйинчиларни меъёрий коэффициенти бу 0,85 % ни ташкил этиши керак.

Ярим химоячилардан бу курсаткич 0,75 % дан 0,85 % гача ташкил килиши мумкин. Хужумчилар-да эса 0,68 дан 0,75 гача ташкил килиши мумкин. Бу тафовутларни куйидагича таьрифлаш мумкин. Химоячилар купгина ТТХ уз дарвозалари якинида бажаришади ва ракиблар бу зонада нисбатан камрок каршилик курсатишади аксинча хужумчиларни ракибнинг дарвоза якинидаги харакатлари катта кар-шилик билан кутиб олиниши ва бемалол туп билан хужумчиларга йул куйилмаслиги билан изохланади. Хужумчиларга тупни олиб юриш, ракибни алдаш, туп узатиш (айникса олдинга) харакатлари кийинрок булади.

Биз тадкикотимизни Тошкент шахрида жой-лашган "Magik football" жамоасида олиб бордик (1-жадвалга каранг). Кузатишлар давомида 8 та уйин назорат килинди. Назорат олиб боришлар давомида ёш футболчилар томонидан бажариладиган турли техник-тактик харакатлар кузатилди ва натижалар кайд килиб борилди.

2-жадвал

«Magik football» (2006-2007 й.) футболчиларини бир уйиндаги кузатишлар натижалари.

Уйин Тошкент шздрида булиб утган. «Magik football» 2:1 « Спартак Тошкент» (12.08.2019)

Туп узатишлар иш ку ю и лио к Ту утиш ю а в о & а t ю ло д Т Дарвозага зарба бериш X Т н Самарадорлик коэффициенти

оркага ёнга олдинга харакатдагига

+2 +5 +4-1 +5-1 +3-2 +2 +3 +2-1 31 0,83

+3 +4 +5-3 +2 +2-1 +2-1 +2 +1 26 0,80

+4 +9-1 +8-3 +4-3 +2-2 +3-2 +2-1 +1 45 0,73

+3 +6-1 +7-4 +3-2 +3-2 +3-2 +2 +1-1 40 0,70

+4-1 +7-2 +6-5 +5-5 +3-2 +3-2 +3-1 49 0,63

+4 +6 +9-5 +5-5 +4-3 +3-1 +4-2 +1 52 0,69

+4-1 +9-2 +7-4 +3-4 +3-2 +2-3 +5 49 0,67

+4 +8-3 +5-4 +5-3 +5-3 +3-3 +6 48 0,75

+2 +6-1 +6-4 +4-2 +3-3 +3-2 +4-1 41 0,68

+3 +3-2 +4-2 +3-2 +4-3 +2-3 +4-1 36 0,64

+2 +4-1 +3-3 +4-3 +3-1 +2-2 +5-1 34 0,67

+1 +3 +3-1 +2-2 +3 +2-1 +3 21 0,81

+3-1 +2-2 +2-1 +2-2 +2-1 +2 20 0,65

+1 +2 +3-1 +2-1 +3-1 +2 +3 +1 20 0,85

+362 +7514 +7242 +49-33 +4327 +3423 +485 +7-2 512 0,71

Жадвалда ёш футболчилар томонидан бажарилган ТТХларни натижалари курсатиб утилган (1-жадвалга каранг). Натижаларни тахлил килиб утадиган булсак, куйидагиларни айтиб утиш мумкин. Футболчилар уртача уйин давомида 512 та техник-тактик харакатни амалга оширишди. Бу техник-тактик харакатларни 364 таси самарали якун топди ва 148 та техник-тактик харакат самарасиз тугалланди. Умумий самарадорлик коэффициенти 0.71% ни ташкил килган. Оркага туп узатишлар уйин давомида 38 маротаба кулланилган ва бу харакатлардан 2 та хато туп узатиш холлари кузатилган. Самарадорлик коэффициенти 94,7% эришилди. Ёнга туп узатишлар уйин давомида 89 марта кулланилган. Улардан 75 таси тугри бажарилган булиб, 14 та туп узатиш нотугри бажарилган. Самарадорлик коэффициенти 84,2 % ни ташкил килган. Олдинга туп узатишлар бошка турдаги туп узатишларга караганда купрок кузатилди. Уйин давомида уртача 114 маротаба олдинга туп узатилган. Самарадорлик коэффициенти 63,1 % ташкил этди. 114 та туп узатишдан 42 та туп узатиш аник уйинчига етиб бормаган.

Харакатдаги уйинчига туп узатишлар нисбатан кам фойдаланилган. Улар сони 82 марта булиб бун-дан купрок химоячиларлар фойдаланган. Улардан

18 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №6-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

49 та аник амалга оширилган, 33 та эса ноаник амалга оширилган. Самарадорлик коэффициенти 59,7% ни ташкил этди. Уртача хар тупни олиб юриш техник-тактик харакатидан футболчилар 53 марта фойдаланишган булиб, самарадорлик курсаткичи 90,5% ни ташкил килди. Бу курсаткични меъёрий курсаткич деб хисобласа булади.

Ракибни алдаб утиш техник харакатини уйин да-вомида 57 марта бажаришган ва улардан 34 уриниш самарали якун топган, 23 та уриниш эса ноаник амалга оширилган. Самарадорлик коэффициенти 59,6% ташкил этди. Бу техник усулни амалга оширишда футболчилардан бир канча тайёргарлик сифатларини ривожланганлигини талаб килинади. Футболчи яхши жисмоний тайёргарликка эга булиши, тезлик куч си-фатларини яхши ривожланганлиги ва дриблинга эга булиши ахамиятли хисобланади. Футболчилар уйин давомида тупни олиб куйиш техник-тактик харака-тини 70 марта ишлатишган. Улардан 43 та харакат аник, бажарилган ва 27 та харакат ноаник, амалга оширилган. Самарадорлик коэффициенти 61,3% ни ташкил килган. Футболчилар уртача уйин давомида 9 марта дарвоза томон зарба беришга уринишган. Зарбаларнинг 7 таси аник нишонга етиб борган ва 2 та зарба ноаник булган. Самарадорлик коэффициенти 77,7 % ни ташкил килган.

Ёш футболчиларнинг дарвозага йуллаган зарба-ларини урганиш максадида «Спартак Тошкент» БФК футболчилари билан булган учрашувидаги натижа-ларга тухталиб утсак (2-жадвалга каранг).

«Magik football» футбол жамоасини «Спартак Тошкент» БФК футбол жамоаси билан булган учрашувидаги дарвозага берилган зарбалар

I

бу-лим

II

бу-лим

Уйи

да>

мида

666

83,3

Берилган 9 та зарбани 7 таси жарима майдо-ни ичида йулланган. 2 та зарба жарима майдони ташкарисидан амалга оширилган. Жарима майдони ичидаги харакатларда самарадорлик коэффициенти 83,3% ни ташкил килди. Жарима майдони ташка-рисидан йуналтирилган зарбалар самарадорлик коэффициенти эса 100% ни ташкил килди. Яъни йуналтирилган 2 та зарба хам аник булди.

Биринчи булимда дарвоза томон йулланган зарба-ларнинг самарадорлик коэффициенти 100% ни ташкил килди. Иккинчи булимда эса бироз хатоларга йул куй-илиб, самарадорлик курсаткичи биринчи булимдаги курсаткичлардан пастрок натижа кайд этди.

Хулоса. Махсус адабиётлар шуни курсатдики, футболчиларни мусобака фаолиятини назорат ки-лиш футболчиларни тайёрлаш жараёнида мухим урин эгаллайди. Индивидуал техник-тактик хара-катларни бахолашни энг оммалашган ва кулай усули бу педагогик тахлилдир. Тахлил натижаларига асо-сланиб, футболчини турли тайёргарлик томонларига максадли таъсир этса булади. Ёш футболчиларни мусобока фаолиятини урганиш жараёнида, улар томонидан бажариладиган бир канча техник ха-ракатлар кузатилди ва олинган натижалар тахлил килинди.

Кузатишлардан шу нарса аник булдики, ёш фут-болчиларюкори малакали футболчиларга нисбатан анча баркарорсиз уйин олиб боришади. Бу холат бир канча омилларга боглик булади:

• Ёш футболчиларнинг жисмоний тайергарлик томонлари хали етарли даражада ривожланмаганлиги;

• Ёш футболчиларнинг техник-тактик тайёргар-лиги юкори даражада эмаслиги;

• Ёш футболчиларнинг психологик тайёргарлиги юкори эмаслиги;

Мусобака фаолияти давомида ёш футболчилар оркага ва ёнга туп узатиш самарадорлиги олдинга туп узатганга караганда 20-25% самарадорлик коэффициенти яхши эканлиги кузатилди. Бундан куриниб турибдики, ракибни алдаб утиш ва олдинга туп узатишни купрок машк килиш керак.

Агарда юкори малакали футболчилар уртача уйин давомида 650-900 та техник-тактик харакат-ларни бажаришса, ёш футболчилар эса 440-680 та ТТХ ларни бажаришлари аникланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва спорт сохдсида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллашти-риш чора-тадбирлари г^рисида" ги фармони. "Халк сузи" газетаси 06.03.2018 й. 1-бет.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг "Узбекистонда футболни янада ривожлантириш г^рисида" ги карори. "Халк сузи" газетаси. 17.03.2018 й. 1-бет.

3. Шестаков М.М. Футбол: Структура и критерии эффективности индивидуальной соревновательной деятельности игроков разных амплуа: Учебно-методическое пособие. - Краснодар, 1994. - 27 с.

4. Лексаков А. Теория и методтка футбола. М., РГУФК, 2004. 76-77-ст.

5. Голденко Г.О. Индивидуальные программы технико-тактической подготовки футболистов высокой квалификации с учётом особенностей соревновательной деятельности: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - М.: 1984. 16 ст.

6. Нуримов Р.И. Футбол дарслик. Тошкент 2013. 198-бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

О

СМ

о

CID

ГО

га t О

+

+

100

3

0

4

0

0

4

100

-1

2

-1

66,6

2

-1

0

5

2

5

6

100

2

0

9

77.7

№6-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 19

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.