Научная статья на тему 'МУСИҚА ТЕЛЕВИДЕНИЯ ТАЛҚИНИДА'

МУСИҚА ТЕЛЕВИДЕНИЯ ТАЛҚИНИДА Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
113
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
мусиқа / телевидения / телефильм / телеспектакл / теледастур / концерт / сюжет / асар

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Санжар Юлдашевич Алижонов

Мақолада мусиқанинг оммавий ахборот тизимида жумладан телевидение соҳасидаги ўрни ва аҳамияти, мусиқа орқали ифодавий ҳусусиятларнинг таъсир кучи ҳусусида асосли фикрлар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУСИҚА ТЕЛЕВИДЕНИЯ ТАЛҚИНИДА»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

МУСЩА - ТЕЛЕВИДЕНИЯ ТАЛЦИНИДА

Санжар Юлдашевич Алижонов Андижон давлат университети

Аннотация: Маколада мусиканинг оммавий ахборот тизимида жумладан телевидение сохасидаги урни ва ахамияти, мусика оркали ифодавий хусусиятларнинг таъсир кучи хусусида асосли фикрлар юритилган.

Калит сузлар: мусика, телевидения, телефильм, телеспектакл, теледастур, концерт, сюжет, асар

MUSIC - IN THE INTERPRETATION OF TELEVISION

Sanjar Yuldashevich Alijonov Andijan State University

Abstract: The article contains well-founded ideas about the role and importance of music in the media system, including television, and the impact of expressive features through music.

Keywords: music, television, TV movie, TV show, TV show, concert, plot, work

Телевидение учун мусика тайёр мусикий асарлардан олинган ёки махсус теледастурлар, телефильм, телеспектакл учун ёзиб олинган мусикий фонограммалар ва оригинал мусика урнида видео катор учун саралаб ишлатилган асарлар назарда тутилади. Бу борада энг катта ва масъулиятли вазифа дастур ичига турли муаллифлар ёки бир композиторнинг асарини киритишда максималорганик усулбий яхлитликка эришишдир. Баъзан кампиляция учун мавжуд булган халк, оммавий, эстрада кушикларининг аранжировкаларига мурожаат килиниши мумкин.

Яъни мусика телевиденияда оргинал ва компилятив булиши мумкин. Телефильмларда (ёки телеспектаклада) мусика унинг яхлит образининг ажралмас кисмига айланади. Драматургия хам услубий жихатларини уз ичига камраб олиб мусика асарнинг композицион шакл тузилиши, кадр ичидаги кайфият, сюжет чизгилари ва жанр белгиларини ойдинлаштиришга кумаклашади. Х,аракатнинг ижтимой ва миллий атроф-мухитини очиб беришга, телеасарнинг тарихий вакти, даври, макон ва замон улчовларини шунингдек, муаллифнинг узига хос томонларини инкишоф килишга кодир.

Телевиденияда тмусика сахналаштирилган концерт-дастурлар мисолида оммавийлашиб кетган. Уларнинг ценарий режаси ва режиссёрнинг талкини асосида оркестрлар, хор, яккахон ижрочилар томонидаги чикишлар тасвирий материал билан тулдирилади (кино ва фото лавхалар). Шундай сахналаштирилган концерт томошалар учун телевиденияга матнни укиш ёки концертни олиб бориш, концерт номерлари орасида томошавий чикиш эпизодлари учун илгор артистлартлар жалб килинади. Телевиденияда сценарий асосида олинган сахналаштирилган- концерт курсатувлар мавзусига караб аксарият холларда икки куринишда намоён булади:

- симфоник, камер, кушик дастурларига асосланган телекурсатувлар

- мусика маданияти намояндалари ёки барча мусикий жанрларда ижод килаётган мусикий жамоларни ижодига багишланган курсатувлардир.

Телевиденияда мусикий томоша куриниши асосан учта жанр билан чекланади. Шуларга куйидаги телекурсатувларни белгилаб утамиз:

- сюжетга асосланган мусикий томоша, оригинал ценарий асосида сахналаштирилиб, режиссёр томонидан номерларни куйиш, уларни телевизион ечимини белгилаш, режиссёрнинг бевосита композитор, балетмейстер, ижрочи ва жамоалар билан ишлаши кузда тутилади.

- Номерларни сахналаштириш ёки уларни янгича талкин килиш мажбурияти булмаган курсатувлар

- Кушимча телевизион сюжетларни ишлатмаган тугридан тугри концерт майдони, залидан трансляциялар.

Уз навбатида мусикий курсатувларни жанр асосига кура 4 - турга булиш мумкин:

- сахналаштирилган (концерт фильмлар),

- сахналаштирилган - концертлар (байрам муносабати билан диёримизда утказилажак концертлар),

- концерт (телевиденияда турли хонандалар, ижрочилар ва жамоалар асарларидан ташкил топган концертлар)

- трансляция килинган концертлар (тугридан тугри маълум концерт майдони, зали, саройдан ёзиб эфирга узатилагн намуналар) киради.

Мусика оммавий ахборот воситалари, жумладан телевидениянинг жамиятда бажарган барча вазифларига уамоуанг тарзда узини намоён килади. Хусусан, у томошабинларга ахборот бериш вазифасини амалга ошириши мусика маданияти ва санъатидаги барча ходиса, вокейликлар ва улар билан боглик ахборот берувчи мусикий маълумотлар билан томошабинларни таништиради). Маданий - маърифий ва таргиботчилик вазифа миллий мерос, мумтоз ва классик асарларни телевизион курсатувлар, концертлар оркали намоёиш килинишида уз аксини топади. Интегратив ( яъни, миллиати,дини,

фиркаси, ёшидан катиий назар ) бирлаштирувчи омили санъат тупрларига хос мухим жихат сифатида узини белгилайди. Таълим берувчи вазифани бажарган мусикий курсатувлар куп эмас, хатто санокли. Бирок томошабинларга педагогик ( яъни бошкариб, йул йурик курсатувчи ) вазифани узида жамлаган мусикий эшиитириш ва курсатувлар бор. Аксарият холларда мусикий курсатувларнинг бари рекреатив вазифа (томошабинларни хордик чикаришини таъминлаб бериши, кун давомида сарфланган кучларни йигишга каратилиши) билан уз макеини белилаб беради.

Маълумки курсатув чегараси мусикий матн билан чекланиши ёки кушимча маълумот бериши мумкин: огзаки изох, интервью, репортаж, кириш сузи. Ушбу кенг доирадаги теледастурлар тоифасига опера ва балет спектакллари, концертлар, театр ва концерт майдончаалари ва залларидан, ёки телестудиялардан ёзиб олинган эшиттиришлар, мусикий- публицистик дастурлар киради.

Шуни кайд этиш лозимки шундай турдаги курсатувларда урин олган мусикий асар бирламчи максад, яъни мусикани намойиши учун хизмат килади. Бир дастурларда мусика визуал образларни кумаги учун ишлатилсада бундай турдаги дастурларда мусика бош мавзу, бош предмет, мулохаза учун асосга айланади.

Куйидаги датурларни монтаж, тузилма, эфирга узатиш шарт шароити буйича хам таснифлаш мумкин. Хусусан монтаж асосида таснифланган мусикий дастурлар -сахналаштирилган ва трансляция килинган, тузилмага биноан оддий ва мураккаб композицион, эфирга узатиш буйича олдиндан ёзиб олинган ёки тугридан тугри узатилган булиши мумкин.

Ушбу турлар маълум маънода мусикий асарлар талкинига хам таъсир килиши мумкин.

Хозирги кунда мусика асарлари узини филармоник максадига кура телевизион эфирда мустахкам урин эгаллаши хеч кимга сир эмас. Маълумки, усикий асар янги ижро мухит тобора узгариб боради. Телевидение хам жонли концерт жараёнига мулжаллаб яратилган асарларни уз телевизион талкинида эфирга узатиши уни янги "мусикий- телевизион асар"га айлантиришга кодир.

Телевидение экрани мусикани кабул ва идрок килиш имкониятларини кенгайтирди. Хусусан биргина концертни бир вактнинг узида 100 миллион тамошабинлар куриш имкони унинг таргиботчилик ва маънавий- маърифий вазифаларни оширишидан далолат беради.

Маълумки, телевиденияда аксарияти курсатувлар - мусикийдир. Дунёнинг хар бир бурчагида телетомошабинлар жахон мусика санъатининг энг ёркин дурдоналари, опера ва балет спектакллари, танлов ва фестиваллар, турли халкларнинг миллий санъати билан танишиш, улардан бахраманд булиш

имконига эга. Телевидение оркали композитор, дирижёр ва ижрочилар миллионлаб тингловчилар олдида чикишлар килиб кизхикарли маърузаларни хавола этадилар.

Аммо мусикий дастурни экранга олиб чикиш машакатли жараённи ташкил килади. Биргина мусикий курсатув яратилишида ижрочилардан ташкари 120 ортик ходимлар иштирок этади. Бу режиссёрлар операторлар тахрирчилар ва рассомлар, овозрежиссёрлар ва, видеомухандислар, чирокчилар, монтажёрлар ва бошка соха вакиллари.

Мусикий курсатувлар ичида тугридан тугри эфирга узатилади. Мустакиллик, Навруз шодиёна байрамларни хавола этилиши, концерт саройлардан узатилган концертлар, телестудияда суратга олинган мусикий курсатувлар, танловлар, мусикий эшиттиришлар ва бошкалар. Шулар каторида табиат куинида ёзиб олинаётган телевизион фильм-концерлар, (масалан, эстрада ёки фольклор дастурлар ва х.к). Баъзида телевидиние оркали таржимасиз бошка мамлакат мусикий эшиттиришлар ва курсатувларни тинглаймиз, мусиканинг умумий тили телеэкран каршисида минглаб одамларни бирлаштиради.

Телеэкран нафакат макон ва вакт чегараларни учириб унинг идрок жараёнига хам уз хиссасини кушади. Экран Тургун Алиматов, Халима Носирова, Тавакал Кодиров, Ботир Зокиров, Муножат Йулчиева, Муяссар Раззакова ва шу каби буюк хонанда ва ижрочилар санъат мужизасини телетамошабинларга очиб беради.

Аксарият холларда мусика телеэкранда ракс тасвирий санъат, шеърият ва театр билан омухталикда намоён булади. Ранг, товуш, суз бирлиги мусикий дастурларда янги талкин ва мазмун-мохиятни яратади. Бошка санъат турларининг тимсоллари фильм ва курсатувларда мусикани чукуррок англаб, идрок этиш, уни кайфиятнини хис килишга кумаклашади. Экранда мусиканинг кургазмали дунёси намоён булиб телевидениянинг экран унсури - товуш ва тасвирий каторини бирлигини эвазига куплаб ижодкорлар орзу килган бирлик намоён гавдвланади. Хатто опера ва балет экран каршисида кайта тугилади. Махсус телеопера ва телебалет учун куплаб композиторлар мусика яратади.

Иккинчи гуруудаги дастур ва курсатувлар мусикий мазусидан йирок булиб, у ёки бошка вазифани бажариб кадр ортида янграйди. Телевидение жанрлари тула-тукис урганилмаган булса-да бирок, бажараётган вазифаси ва дастурда эгаллаган урнига караб мусикий заставка (бошлангич ва якуний), клип (рекламали ёки телеканал махсулотини такдим этувчи). Ушбу турдаги курсатувларда ишлатилган мусикий асарлар бошка бирлик яхлитлик компонентига айланади

Мусика телевиденияда томошабинларга барча турфа телевизион жанрларини идрок килишга хизмат килмоги даркор. Мусика таргиботчилиги борасида телевидение узининг эътиборини миллий ва жахон мусика санъати намуналарини саралаб, танлаб олиш асосида таргиб килишга харакат килади, шунингдек, илгор замонавий ижодкорлар фаолияти ва ижод махсули билан таништириш, турли композиторлар, мусикий йуналишлар ва ижрочилик мактаблари хакида маълумот бериш ва улар билан таништириш, хаммага макул булган шаклда диёримиз ва чет элда мусикий хаёт омилларини асосий шаклларини идрок этиб, ёритиб бериш ва тадкик этишга бел боглайди.

Мусика телевиденияда аввало унинг узига хослиги жихати билан ажралиб, кичик экран табиятини узида мужассам этган холда киномусика вазифасига нихоят якин туради. Бу борада мусикани телефильмларда йуналтилишига алохида тухтаб утишни лозим топдик. Бунга ушбу кино ва телевидение каби бадиий ижод турлари уртасидаги эстетик табиятининг умумийлиги каби объектив омиллар сабаб булади.

Бу борада маълум маънода киномусика ва телефильмлар учун мусика яратилиши орасида маълум маънода тенглик белгисини хам куйиш мумкин. Телевидениенинг бадиий шаклларда мусикий элементларни куллаб ишлатилиши кичик экран унсуридан келиб чиккан узининг аник куриниши, сериаллик деб олинган бадиий образнинг баёнотли асоси, йирик планларни кенг ишлатилиши, кабул килишнинг камер якинлик усулу ва бошкалар. Узбек телевизион телесериалларда алохида урин бадиий-ифодавий ахамиятга эга булган лейтмотивга ажратилган. Лейтмотив тизими операда пайдо булиб, сунг кинематографва ундан кейин янгича талкинда телевиденияда урин тутади. Катта телевизион сериалларда мусикий лейтмотив жуфтли вазифани амалга оширади: бош гояни очиб бериш шунингдек, интеграция яъни шакл даражасида барча серияларни бадиий яхлитлик даражасига бирлаштиришдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Акбаров И. Мусика лугати. Тшкент. 1997 й.

2. Абдуллаев Р. Узбек мумтоз мусикаси Тошкент: 2008 й.

3. Виноградов В.С. Классические традиции Иранской музыки.

4. Гафурбеков Т. Фолклорные истоки узбекского профессионального творчества. Тошкент: "Укитувчи",1984 й.

5. Жабборов А. Узбекистон бастакорлари ва мусикашунослари. Тошкент: "Янги аср авлоди", 2004 й.

6. Коваль Г.Л. Интонирование Узбекской традиционной музыки. Ташкент: "фан", 1990 г.

7. Кароматов Ф.М. О локальных стилях Узбекской традиционной музыки. М., 1964 г.

8. Матёкубов О. Огзаки профессионал мусика асосларига кириш. Тошкент: "Укитувчи", 1983 й.

9. Мамадалиев Фаттоххон. Миллий мусика ижрочилиги масалалари. Тошкент: "Янги аср авлоди", 2001 й.

10. Фитрат Абдурауф. Узбек классик мусикаси ва унинг тарихи. Тошкент: "Фан" 1993 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.