Научная статья на тему 'МУШКИЛОТИ ТАРҶУМАИ ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ'

МУШКИЛОТИ ТАРҶУМАИ ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
71
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ / ҲАММАЪНО / МОНАНДӢ ВА ГУНОГУНИИ ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ / ТАҲЛИЛ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бойматова Дилрабо Меликмуродовна

Ҳар забон воҳидҳои фразеологии худро дорад, ки тарҷумаи онҳо ба забонҳои дигар мушкилот пеш меорад. Муаллиф дар ин мақола дар хусуси чор навъи маъруфи тарҷумаи воҳидҳои фразеологӣ: истифодаи ҳаммаъноии мутлақ ва нисбӣ, истифодаи шабеҳият, тарҷумаи таҳтуллафзӣ ва тарҷумаи тасвирӣ (бадеӣ) бо шоҳид овардани мисолҳои мушаххас изҳори назар кардааст. Мақсади ин мақола муайян кардани тарҷумаи воҳидҳои фразеологӣ, тарзи ифода ва тарҷумаи онҳо ба забони хориҷӣ мебошад. Аз ин лиҳоз, ҳадафи асосии таҳқиқот ҳалли масъалаҳои зерин мебошанд: омӯзиши масъалаҳои назариявӣ, пайдоиши илми тарҷума ва нақши тарҷума, таҳлил ва тарҷумаи воҳидҳои фразеологии тоҷикӣ ва фаронсавӣ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF TRANSLATION OF PHRASEOLOGICAL UNITS

Each language has its own phraseological units, which are difficult to translate into other languages. In this article, the author expressed his opinion about four well-known types of translation of phraseological units: the use of absolute and relative synonymy, the use of similarity, literal translation and pictorial (artistic) translation with specific examples. The purpose of this article is to determine the translation of phraseological units, their expression and translation into a foreign language. In this regard, the main goal of the research is to solve the following issues: the study of theoretical issues, the emergence of translation science and the role of translation, analysis and translation of Tajik and French phraseological units.

Текст научной работы на тему «МУШКИЛОТИ ТАРҶУМАИ ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ»

ТДУ 809.155.0+804.0

МУШКИЛОТИ ТАРЧУМАИ ВО^ИД^ОИ ФРАЗЕОЛОГЙ

Бойматова Д. М.

Донитгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Вохидхои фразеологй фасехтарин василаи ифодаи хар як забон мебошанд. Онхо бо обуранги бадей ва муассирии худ фарк мекунанд. Бояд таъкид кард, ки вохиди фразеологй дар забон дар шакли ибора ва чумла дар чараёни нут; ташкил намеёбад, балки чун воситаи каблан тайёри забонй дар колаби рехтаи маъмул истифода мешавад.

Вохидхои фразеологй хамеша сохти устувору семантикаи ягона доранд, ки чузъхои онхо аз хамдигар чудонопазиранд. Чунончи, дар забони точикй вохидхои фразеологии "гули сари сабад", "каждуми таги бурё", "гурги борондида" ва гайра, дар забони фаронсавй "c'est en forgeant qu'on devient forgeron''-'гунчишкро кй кушад? -Кассоб", ё ин ки "ба кордон кор осон"; "quand on parle du loup on en voit la queue" - "номашро гиру гушашро каш"; "être aux anges" - бисёр хурсанд будан, "аз шодй сар ба фалак расидан", "дар осмони хафтумбудан"; "avoir le vent en poupe" [8, с. 82] - "ба орзуи худ расидан" ва гайра.

Вохидхои фразеологй усули тафаккур ва фарханги хар як халкро дар худ тачассум мекунанд. Бояд кайд намуд, ки максади аввалиндарачаи вохидхои фразеологй ба таври муассир баён намудани матлаб мебошад. Аз ин нуктаи назар бар меояд, ки ба тарчумаи вохидхои фразеологй танхо забоншиносон ва мутарчимони бехтарин метавонанд сару кор дошта бошанд.

Дар хар як сохаи фаъолияти инсон хам дар навъи муоширати байнизабонй ва хам дар рохи мухимми шабохати забонхо ва фарханг накши тарчума хеле мухим аст. Тарчума як намуди фаъолияти кадимтарини инсон аст. Бояд кайд намуд, ки вохидхои фразеологии забонхои гуногун аз якдигар фарк мекунанд, бо вучуди ин бо мувофикати семантикии вохидхои фразеологй вохурдан мумкин аст. Илова бар ин, тарчумаи вохидхои фразеологй яке аз масъалахои мушкил ва дар навбати худ шавковар буда, дар чорчубаи назарияи муосири тарчума инкишоф ёфтааст. Мушкилоти тарчумаи вохидхои фразеологй дар мураккабии сохти семантикии онхо ифода мешавад.

Дар маколаи мазкур масъалаи баррасии хусусияти тарчумаи вохидхои фразеологии точикй ва фаронсавй мавриди баррасй карор дода мешавад. Барои ошкор кардани хусусияти тарчумаи вохидхои фразеологй пеш аз хама дар услубхое, ки хангоми тарчума истифода бурда мешаванд, бояд таваккуф намоем. Метавон гуфт, ки усули бехтарини тарчумаи вохидхои фразеологии забони фаронсавй ба забони точикй албатта мавчуд будани вохиди фразеологии мувофик яъне хаммаъно аст. Бинобар ин, истифодаи усули мазкур на танхо ба хонанда расондани маънои вохиди фразеологй, балки тачдиди фасохат ва хаммаъноии ибораи фаронсавиро фарохам меорад. Аз ин ру дар хар сурат, вакте ки имконияти пайдо кардани тарчумаи вохиди фразеологй мавчуд аст, тарчумон уро аз дигар усулхо афзалтар бояд донад. Х,ангоми тарчумаи вохидхои фразеологй аксари мухаккикон, ба монанди В.Н. Комиссаров, Л.Ф. Димитриева, С.Е. Кунтсевич, Е.А. Мартинкевич, Н.Ф. Смирнова ва дигарон чор усули мухимми тарчумаи вохидхои фразеологиро чудо мекунанд. Ба акидаи онхо тарчумаи вохидхои фразеологй аз истифодаи хдммаъноии мутлак ва нисбй, истифодаи шабехият, тарчумаи тахтуллафзй ва тарчумаи тасвирй (бадей) имкорпазир мегардад.

ТАРЧУМАИ ВО^ИДХРИ ФРАЗЕОЛОГЙ

хаммаъноии истифодаи тарчумаи тарчумаи тасвирй

мутлак ва нисбй шабехият тахтуллафзй (бадей)

Х,аммаъноии вох,идх,ои фразеологй хдмон вох,иди фразеологии образноки забони точикие, ки бо ягон вох,иди фаронсавй аз руйи маъно айнан мувофик аст. Х,ангоми истифодаи хдммаъной хдмаи чузъх,ои маънои ибораи тарчумашуда бокй мемонад, зеро дар забони тарчумашуда вох,иди фразеологии образнок мавчуд аст, ки аз х,ар чихдт бо вох,иди фразеологии асл монанд аст. Бояд кайд кард, ки ба ин гурух,и вох,идх,ои фразеологие, ки ба воситаи тарчумаи хдммаъной тарчума мешаванд, пеш аз х,ама онх,о иборах,ои байналмилалй номида мешаванд.

Мисол:

Бо забони точики Eo 3a6oHH t|)apoHcaBfi Маънои во^ивдои фразеологй

аз даруни кабзаи хасбеда сузан кофтан chercher une aiguille dans une botte de foin ёфтани чизе гайриимкон аст

деворх,о муш доранд, мушх,о гуш les murs ont des oreilles бо э^тиёт шудан даркор; сирре, суханеро бояд бо э^тиёт гуфт, ки касе шунида фош накунад

ох,анро дар гармй мекубанд il faut battre le fer tant qu'il est chaud кори саркардаро набояд катъ кард, х,ар корро дар сари вакт бояд кард, барои ичрои х,ар коре бетаъхир кушиш баяд кард

панч панчаи худ барин донистан connaître (savoir) sur le bout des doigts чизеро ба хубй донистан

гуши худро ба карй задан Faire la sourde oreille нисбат ба сухани касе худро ба нофах,мй задан, ба сухани касе эътибор надодан

дар осмони х,афтум будан être au septième ciel хеле хурсанд, хушх,ол будан

гуш додан prêter l'oreille шунидан, диккат кардан, эътибор додан

бо оташ бозй кардан jouer avec le feu 1. кори хавфнок кардан; 2. чони худро ба тах,лука андохтан; 3. мукобилат кардан бо кувваи нобаробар.

Чй тавре ки Комиссаров В.Н. кайд кардааст, усули дигари мувофикати вох,идх,ои фразеологй ин вох,идх,ои фразеологии шабе^ мебошанд [2, с. 14]. Х,ангоми истифодаи шабех,ият зимни вучуд надоштани хдммаънои вох,иди фразеологй бояд дар забони тарчумашуда вох,иди фразеологиеро интихоб кард, ки аз руйи маънои мачозй монанд аст. Метавон гуфт, ки фаркиятеро, ки дар байни вох,идх,ои фразеологии ду забони гуногун вомехурад, баъзан танх,о дар истилох,и семантикй тасвир кардан имконнопазир аст.

Мисол:

Бо забони точики Eo 3a6oHH |apoHcaBfi Маънои во^ивдои фразеологй

аз нуги хамир фатир c'est une goutte dans l'océan намунаи аввалин, намуна аз бисёр, андаке аз чизе.

номашро гиру гушашро каш quand on parle du loup on en voit la queue агар дар вакти сух,бат каси ёдоваришуда тасодуфан омада монад, чунин мегуянд

чав корй чав медаравй, гандум корй гандум on ne récolte que ce qu'on sème; comme on fait son lit, on se couche х,ар рафтореро чавобе хдст

зури бе^уда миён мешиканад tirer sa poudre aux moineaux кушиши бемавкеъ, беаклона боиси хафагй мешавад, бе^уда кушиш кардан натичае намедихдд

ба дах,он об гирифтан muet comme une carpe гап назадан, хомуш будан

бо чормагзи пуч домани касеро пур кардан promettre monts et merveilles ба касе ваъдаи хушку холй додан, касеро бо ваъдаи хушку холй фирефтан

дили худро холй vidersonsac гаму гусса, орзую х,авас, фикр, максади

кардан худро ба касе гуфтан, арзи хол намудан, хасрату алами худро ба касе гуфтан; аз гаму гусса фориг шудан

то шамол набошад, шохи дарахт намечунбад то оташ набошад, аз мурй дуд намебарояд il n'y a pas de fumée sans feu хеч чиз бесабаб намешавад, хар як гап ва кор сабабе дорад

аспи кашка être connu comme le loup blanc каси ба хама маълум (дар мавриди манфй)

дарахт дар як чо сабз мешавад pierre qui roule n'amasse pas mousse хар як кор давом ва саботро талаб мекунад, барои муваффак шудан ба коре устуворй лозим аст.

Тарчумаи тахтуллафзй одатан дар он холат истифода бурда мешавад, ки бо дигар усул тарчума шудани вохиди фразеологй имконнопазир аст. Тарчумаи тахтуллафзй ё ки калкахои фразеологй чунин вохидхои фразеологие мебошанд, ки дар натичаи айнан, яъне калима ба калима тарчума карда шудани ифодахои забонхои дигар ба вучуд омадаанд. Тарчумаи тахтуллафзии вохидхои фраеологии забонхои дигар гохо боиси пайдошавии чунин ифодахое мегардад, ки муносибатхои грамматикй ва робитахои маъноии чузъхои таркибии онхо барои забони точикй як андоза гайриодй мебошанд. Мисол, "prendre des mesures - чора дидан", "prendre une resolution - карор кабул кардан", "la lune de miel - мохи асал" ва гайра.

Дар мисоли зерин вохиди фразеологии "нури дида" ба назар мерасад, ки дар "Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик" чунин тавзех дода шудааст: "Нури чашм (дида) - аз нури дида хам киромитар; нихоят азиз; фарзанди азиз, мехрубон, дустдошта" [7, с. 727].

"— Илохй саломат бошед, муллочон! - гуфт кампир. - Ба ин мехрубонии шумо чонамро фидо кунам, меарзад. Агар ин нури дидаи ман босавод шавад, ман боз сад соли дигар умр мебинам" [1, с. 29].

Тарчумаи фаронсавй:

"— Que Dieu vous accorde la santé! s'écria la vieille femme. Pour votre bonté, je vous donnerai mon âme! Si la lumière de mes yeux, ma Firouza, peut aller à l'école, moi je vivrai encore cent ans, rien que pour voir cela" [9, с. 25]. Дар тарчумаи фаронсавй вохиди фразеологии "нури дида" ба шакли "la lumière de mes yeux" тарчумаи тахтуллафзй шудааст. Калимахои фаронсавии "la lumière" ба забони точикй "нур" ва "mes yeux" "чашмони ман" тарчума мешаванд. Аз тарчума маълум мешавад, ки "la lumière de mes yeux", яъне "нури чашмони ман"-ро ифода мекунад.

Тарчумаи тасвирй ё ки бадеии вохидхои фразеологй аз худи вохиди фразеологй ба вучуд намеояд, балки вобаста ба маъно тарчума карда мешавад. Тарчумаи тасвирй ё ки бадеии вохидхои фразеологй аз тарчумон махорати басе баландро талаб мекунад.

Мисол:

"Кампири пурдида ягон бор хавас карда, ба назди тирезаи хонаи калон хам нарафт, мехнат мекарду араки чабин мерехт" [1, с. 32-33].

Дар ин чумла иборахои рехтаи фразеологии "кампири пурдида" ва "араки цабин рехтан"-ро дидан мумкин аст, ки бисёр пуробурангу устувор мебошанд. Вохиди фразеологии "араки цабинрехтан" дар "Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик"-и Фозилов М. чунин маънидод шудааст: "араки цабин рехтан - мехнат кардан, мехнати халол кардан; азобу машаккат кашидан" [7, с. 30].

Дар тарчумаи фаронсавй чунин омадааст:

"La vieille femme qui avait vu beaucoup de choses au cours de sa longue vie, ne s'approcha même pas de la fenêtre pour regarder ce qui se passait. Son visage était couvert de sueur"[9, 40].

Вохиди фразеологии мазкур, яъне "кампири пурдида" ба забони фаронсавй чунин тарчумаи тасвирй шудааст: "la vieille femme qui avait vu beaucoup de choses au cours de sa longue vie", яъне "зани пир дар зиндагии дарози худ бисёр чизхоро дида буд". Ин тарчумаи фаронсавй метавонад вохиди фразеологии забони точикии "кампири пурдида"-ро ифода кунад. Аз мукоисаи тарчумаи фаронсавй бармеояд, ки тарчума метавонад вохиди

фразеологии забони точикиро ифода кунад, барои тарчумаи фаронсавии ин вохиди фразеологй тарчимон аз усули тарчумаи тасвирй истифода бурдааст.

Вохиди фразеологии точикии "араки цабин рехтан" маънои мехнати халол ва кори сахт карданро дорад. Дар вохиди фразеологии мазкур калимаи "чабин" мавчуд аст. Ин калима дар фарханги "Еиёс-ул-лугот" чунин тафсир шудааст: "Чабин - пешонй; лафзи арабист ва ба каср (чибин) хатост (аз "Мадор" ва "Кашф" ва "Мунтахаб"), яъне "араки пешонй рехтан" [5, с. 228]. Вохиди фразеологии "араки цабин рехтан" ба забони фаронсавй тарчумаи тахтуллафзй шудааст, "son visage était couvert de sueur" яъне "руи вай бо арак пушида буд". Дар тарчумаи фаронсавй ба чойи калимаи "чабин - пешонй" калимаи "руй" истифода бурда шудааст.

Пеш аз тарчума кардани вохидхои фразеологии як забон ба забони дигар бояд ба замири он сарфахм рафта шавад. Барои тарчума кардани вохидхои фразеологй тарчумон бояд забони худ ва забони аслии асареро, ки тарчума мекунад, хуб донад. Дар заминаи омузиши вохидхои фразеологй ва тарчумаи онхо дар забонхои точикй ва фаронсавй маълум мегардад, ки иборахо, хусусан иборахои рехта харчанд мушкилтарчума мебошанд, вале дар хар забон имкони тарчумаи онхо мавчуд аст.

Аз он чи дар боло дар хусуси тарчумаи вохидхои фразеологй гуфтем, ба хулосае омадан мумкин аст, ки тарчумаи вохидхои фразеологй яке аз масъалахои душвор дар тарчумашиносй мебошад, зеро хангоми тарчумаи вохидхои фразеологй бояд нафакат маънои онхо, балки то хадди имкон обуранги услубии онхо вобаста ба матн ба назар гирифта шавад.

Адабиёт

1. Икроми Ц. Духтари оташ / Ц. Икроми. - Душанбе: Адиб, 2009. - 560 с.

2. Комиссаров В.Н. Современное переводоведение: учебное пособие. /В.Н. Комиссаров. - М.: ЭТС, 2001. -424 с.

3. Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). Современное переводоведение /В.Н. Комиссаров. - М. : Высшая школа, 2001. - 176 с.

4. Мацидов X. Фразеологияи забони адабии тоцик /Мацидов. - Душанбе, 1982. - 104 с.

5. Мууаммад Гиёсуддин. Гиёс-ул-лугот /Гиёсуддин Мщаммад. Цилди 2. сод -йо. - Душанбе: Адиб, 1988. -416 с.

6. Назарян А.Г. Фразеология современного французского языка /А.Г. Назарян. - М.: Высшая школа, 1987. - 288 с.

7. Фозилов М. Фарханги иборщои рехтаи забони уозираи тоцик (фарханги фразеологй) /М. Фозилов. Чилди I. - Душанбе, 1963. - 952 с.

8. Elodie Etienne. Application de normes à 320 expressions idiomatiques et proverbes français / Etienne Elodie. Les relations entre les variables psycholinguistiques sont-elles similaires? /Mémoire pour obtenir le Certificatde capacite d'orthophonie/- France, 2014. - 110p.

9. Ikromi Djalol. La fille du feu / Djalol Ikromi. CopyrightbyLesEditions duprogrèss, -U.R.S.S. 1966. - 361 p.

10. Rey, A. et Chantereau, S. Dictionnaire des expressions et locutions /A. Rey et S. Chantereau - Paris: Le Robert, 2003. - 1096 p.

МУШКИЛОТИ ТАРЧУМАИ ВО^ИД^ОИ ФРАЗЕОЛОГЙ

Дар забон вохидхои фразеологии худро дорад, ки тарчумаи онхо ба забонхои дигар мушкилот пеш меорад. Муаллиф дар ин макола дар хусуси чор навъи маъруфи тарчумаи вохидхои фразеологй: истифодаи хаммаъноии мутлак ва нисбй, истифодаи шабехият, тарчумаи тахтуллафзй ва тарчумаи тасвирй (бадей) бо шохид овардани мисолхои мушаххас изхори назар кардааст. Максади ин макола муайян кардани тарчумаи вохидхои фразеологй, тарзи ифода ва тарчумаи онхо ба забони хоричй мебошад. Аз ин лихоз, хадафи асосии тахкикот халли масъалахои зерин мебошанд: омузиши масъалахои назариявй, пайдоиши илми тарчума ва накши тарчума, тахлил ва тарчумаи вохидхои фразеологии точикй ва фаронсавй.

Калидвожахо: вохидхои фразеологй, хаммаъно, монандй ва гуногунии вохидхои фразеологй, тахлил.

ПРОБЛЕМЫ ПЕРЕВОДА ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ

В каждом языке есть свои фразеологические единицы, которые трудно перевести на другие языки. В данной статье автор высказал свое мнение о четырех известных типах перевода фразеологических единиц: использование абсолютной и относительной синонимии, использование сходства, дословном переводе и изобразительном (художественном) переводе с конкретными примерами. Целью данной статьи является определение перевода фразеологизмов, их выражения и перевода на иностранный язык. В связи с этим

основной целью исследования является решение следующих вопросов: изучение теоретических вопросов, возникновение науки о переводе и роль перевода, анализ и перевод таджикских и французских фразеологизмов.

Ключевые слова: фразеологизмы, синонимы, сходство и различие фразеологизмов, анализ.

PROBLEMS OF TRANSLATION OF PHRASEOLOGICAL UNITS

Each language has its own phraseological units, which are difficult to translate into other languages. In this article, the author expressed his opinion about four well-known types of translation of phraseological units: the use of absolute and relative synonymy, the use of similarity, literal translation and pictorial (artistic) translation with specific examples. The purpose of this article is to determine the translation of phraseological units, their expression and translation into a foreign language. In this regard, the main goal of the research is to solve the following issues: the study of theoretical issues, the emergence of translation science and the role of translation, analysis and translation of Tajik and French phraseological units.

Keywords: phraseological units, synonyms, similarities and differences of phraseological units, analysis.

Дар бораи муаллиф

Бойматова Дилрабо Меликмуродовна

Номзади илмхои филология, муаллими калони кафедраи забони франсавй Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи С. Айнй

734003, Ч,умхурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Рудакй, 121 Тел.: (+992) 988 53 05 56 E-mail: charmant.2011@mail.ru

Об авторе

Бойматова Дилрабо Меликмуродонва

Кандидат филологическых наук, старший преподаватель кафедры французского языка Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни 734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 121 Тел.: (+992) 988 53 05 56 E-mail: charmant.2011@mail.ru

About the author

Boimatova Dilrabo Melikmurodonva

Candidate of philological sciences, senior teacher of the French language department Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni

734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Ph.: (+992) 988 53 05 56 E-mail: charmant.2011@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.