CC BY
0МУОШИРАТИ БАЙНЩАМИИ МУАЛЛИМ ВА ХОНАНДАГОН ДАР РАВАНДИ
ТАЪЛИМ
САНИФАИ МУТАЙЛО
Омузгорони кафедраи психологияи Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав
Аннотация. К,айд кардан мууим аст, ки робитаю муошират - унсури мухими гурууи калони сифат^ои касбии арзишманди омузгорони оянда буда, барои пурра намудани фаъолияти гуногуни педагоги зарур мебошад. Яке аз унсур^ои ма^орати педагоги муоширати хуш бо хонандагон мебошад. Бо он^о бо о^ангу услуби махсусе гуфтугу карда тавонистан лозим аст. Муоширати хоксорона ва табий ба хонандагон маъцул аст. Муаллими тацрибанок ба он^о бо о^анги гайритабий, насщатгуй ва дустона сухан намегуяд. Ташаккули ма^орати педагоги бо цобилияти омузгор робита дорад.
Калимахри асоси. Психология, педагогика, таълим, маърифат, шахс, муошират, хонанда, таълим, крбилият.
Бех,таррин гавх,ари ганчинаи х,астй сухан аст, Гар сухан чон набувад мурда чаро хомуш аст.
Психологияи педагога масъалахои психологии идора намудани чараёни таълим, тарзу воситахои ташаккул додани просессхои маърифатй, меъёрхои самарабахшкунонии инкишофи кобилияти фикрии хонандагонро чустучу мекунад ва барои пурсамаркунонии чараёни таълиму тарбия шароитхои мусоидро иишон дода, тарзхои муоширати байни муаллиму хонандагон ва хонандагону муаллимро дар бар мегирад. (4. сах. 3)
Муошират шарти мухими мутобикшавшии муаллим ва талаботи хамешагию зарурии уст. муносибатхои омузгор дар мактаб бо хонандагону атрофиёни онхо ва чомеа нисбатан мухимтар хисобида мешавад. Ин муносибатхо дар раванди муошират амалй мегарданд, ки дар рафти он мубодилаи ахбор, танзими ичтимоии фаъолияти иштирокчёни раванди таълим сурат гирифта, муносибатхои байнишахсй ташаккул меёбанд.
Махорати муоширати дуруст баркарор намуда тавонистан ба омузгор имконият фарохам меорад, ки хусусиятхои психологии аьзоёни гурух ва ё ахли синф муайян карда шуда, онхоро ба ичрои вазифахои муайян равона созад.
Чуноне ки дар масъалаи муошират Экзюпери менависад: «Одам гирехи робитахост». Муошират фаъолияти ичтимоии одамро пару бол мебахшад. (1.сах 186)
Шарти мухими ба вучуд овардани муносибатхои байнишахси идроки якдигар ба шумор меравад. Идроккунй дар асоси маълумотхои аввалини бадастовардашуда ба амал меояд: -намуди берунй; -тарзи худнигохдорй; -нутк;
-рафтор. (2. сах. 50 )
Озмоишхо нишон доданд, ки ду шакли асосии муошират мавчуд аст. Яке ташкили фаъолият ва дигаре конеъ намудани талаботи шахси дигар. Инсон дар рафти муошират метавонад ба шахси дигар таъсири мусбй ва ё манфии психологй расонад, ки ин ба холатхои рухй ва равандхои маърифатии инсон таъсир мерасонад. Аз ин лихоз омузгори сохибкасб истифода аз конуниятхои муошират метавонад ба хонандагон таъсири мусбии психологй расонида, онхоро хамчун шахси баркамол ба воя расонад. Дуруст баркарор намудани муносибати байнихамдигарии омузгору хонанда ба одоби педагогии омузгор низ вобаста мебошад. ( 3. Сах 189)
Барои он ки дар мактаб сифати кори таълиму тарбияро баланд бардорем, лозим аст, ки муаллим оиди масъалахои психологияи синнусолй ва педагогй маълумоти мукаммал дошта бошад. К. Д. Ушинский дар ин хусус навишта буд: «Барои бо муваффакият таълим додану тарбия намудани бачахо, онхоро аз хар чихат нагз донистан зарур аст» ( 5. Сах. 23)
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
^айд кардан мухим аст, ки робитаю муошират - унсури мухими гурухи калони сифатхои касбии арзишманди омузгорони оянда буда, барои пурра намудани фаъолияти гуногуни педагога зарур мебошад.
Мухакикони точик чунин мехисобанд, ки фархангй муошират хамчун яке аз бахшхои ташкилдихандаи фарханги педагогй ба хусусиятхои касбй ва шахсии омузгор вобаста мебошад ва дар фаъолияти нут; (хониш, суханронй, ва навиштан) ва муошират дар мактаб зохир мегардад.
Омузгор нисбат ба тарбияи солими насли наврас шахси масъул ва дар назди .омеа .авобгар аст. Ба хотири он ки тарбияи навниаолон осебе набинад, худи омузгор бояд солимфикр, бомеар, .уянда ва мушкилкушои касби худ бошад. йикматаои касбашро аз мардум ва бузургон биомузад, зеро мардум э.одкори нодир, омузгори моаир, ислоакори кодир аст. Агар ба ин манбаи ган! окилона таваш.уа диаанд, калиди тамоми мушкилоту муаммоаоро боз мегардонад. Яке аз онхо дар ташкил карда тавонистани раванди таълим зохир мешавад, яъне дар хама гуна холат омузгори сохибкасб хатто дар шароити ногувор дарачаи зарурии тарбия, инкишоф ва донишхоро ба дасг меоварад. Вай хамеша ба савол чавоби гайриоддй медихад, бо шогирдони худ муносибати хуб мекунад, фикрашро инкишоф медихаду талабаро ба хаячон меоварад. Ин омузгор ба хонандагон дониши худро интикол дода метавонад, чунки у худи фан ва усулхои таълими онро хуб медонад. Агар омузгори чавон богайрат кор кунад, он гох оянда устоди устодон хохад шуд. Барои ин кор дар дарсхои омузгорони сохибтачриба иштирок намуда истифодаи методхои онхоро мушохида намояд, мунтазам мутолиа кардани адабиёти махсус, дар амалияи худ усулхои нави таълимро чорй ва натичаи онро тахлил кардан лозим асту халос.
Яке аз унсурхои махорати педагогй муоширати хуш бо хонандагон мебошад. Бо онхо бо охангу услуби махсусе гуфтугу карда тавонистан лозим аст. Муоширати хоксорона ва табий ба хонандагон маъкул аст. Муаллими тачрибанок ба онхо бо оханги гайритабий, насихатгуй ва дустона сухан намегуяд. Ташаккули махорати педагогй бо кобилияти омузгор робита дорад. Дар кобилияти педагогй сифатхои касбй ва шахсии муаллим инъикос меёбад, ки х,ама бо якдигар зич алокаманд мебошанд.
Дар тадкикотхои Леонтев А, Н ., Ананев Б . Г., муошират хамчун кисми таркибии се намуди фаъолият тадкик мегардад .(мехнат , маърифат , ва муошират ) . Дар тадкикотхои Ломов Б. Ф ., Занков В. В. ва Реан А.А .муошират хамчун мафхуми мустакил ва аз фаъолият фарккунанда омухта мешавад .
Дар тахти муоширати педагогй одатан муоширати касбии устоду шогирд дар раванди таълиму тарбия дар назар дошта мешавад , ки вазифаи муайяни педагогиро доро буда , ба пайдо намудани мухити солими педагогй равона карда шудааст ва фаъолияти таълимиро бехтар намуда, муносибати байнихамии муаллим ва хонандаро хубтар менамояд. Аз ин таъриф бармеояд , ки яке аз меъёрхои самараноки муоширати педагогй ин пайдо намудани мухити солими педагогй мебошад. Ин мухити солим дар навбати худ, муносибатхои хуби байнишахсиро дар чараёни таълим ба миён мегузорад. (3. сах 190)
Муаллим дар чараёни муоширати педагог! ухдадор аст, ки вазифааои иштимоию касбиашро дар раванди таълиму тарбия и.ро намояд. Усули муошират ва роабар! ба самаранокии таълиму тарбия, инчунин ба хусусиятхои инкишофи шахсият ва ташаккули муносибатаои байнишахсии коллективи хонандагон, таъсири .идд! мерасонад. Аввалин тахкикоти усули роабар! дар соли 1938 аз тарафи психологи олмон! Курт Левин гузаронида шуда буд. Дар ин тахкикот усулаои роабар! ба таври анъанав! таснифот карда шуда буданд: авторитар!, демократ! ва либерал!. Дар бисёр баромаду адабиётаои мавшуда мушоаида намудан мумкин аст, ки навъ ва номгуи роабар! ба навъ ва намудаои муоширати педагог! бо осон! иваз карда мешаванд.
Барои гузаронидани тахкикотаои худ Курт Левин аз хонандагони даасола якчанд гуруаао (маафилао) ташкил намуд, ки бо як фаъолият - тайёр намудани бозичаао машгул мешуданд. Ягона фаркият дар он буд, ки муаллимон гуногун буданд ва усулаои роабариашон
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
моаиятан низ аз якдигар фарк менамуданд. Яке аз муаллимон дар муносибат бо хонандагони гуруаи худ усули авторитар!, дигаре усули демократ! ва сеюм усули либералиро истифода мебурд. йар як муаллим ба як гуруа, муддати шаш аафта кор мекард ва баъд якдигарро иваз менамуд.
Дар усули авторитар! майл ва кушиши асосии муаллим ба роабарии сахт ва назорати катъ! равона шуда буд ва дар он зоаир мешуд, ки муаллим назар ба дигар муаллимон бисёртар ба хонандагон хар гуна фармону огоаиаои катъ! медод. Баъзан ба чашм мерасид, ки муаллим нисбати яке ниаоят сахтгир! намуда, дигар касро беасос дастгирию таъриф менамуд. Тадкикотаои Курт Левин нишон доданд, ки чунин рафтори роабар аз мав.уд будани тарс барои «аз даст додани обуруи худ» мебошад:
Дар усули демократ! асосан ба далелао баао дода мешавад, на ба шахсият. Хусусияти асосии усули демократ! он аст, ки худи гуруа дар муаокимаи аамаи самтаои кори оянда ва ташкили он фаъолона иштирок менамояд. Дар натича, дар хамаи иштирокчиёни гурухи озмоиши боварй ба худ равнак. меёбаду худидоранамой хавасманд карда мешаванд. Дар баробари ин, дустй, боварй ба якдигар равнак ёфта, муносибатхои байнишахсй дар гурух хубтар мешаванд.
Хусусияти асосии усули либералй - ин масъулиятро аз худ дур намудани рохбар ва назорат накардани чараёни таълимию истехсолй мебошад. Усули либералй дар байни усулхои номбаршуда аз хама бемахсул мебошад, зеро аз хама хачми кори камтар ва бесифат дар натичаи чамъбасти ин усул мушохида мешавад. Аз хама мухимаш он аст, ки иштирокчиени озмоиш низ аз кор дар ин гурух каноатманд набуданд. Онхо дар чараёни кор ягон масъулиятро хис накарда бошанд хам, кор ба онхо бозии бемасъулиятро ба хотир меовард. Дар усули авторитарй байни аъзоёни гурух бештар душманй мушохида мешавад ва баъзехо ба рохбар хушомадгуйи менамуданд.
Натичаи тахкикоти Курт левин нишон дод, ки усули демократй дар раванди таълим самараи хуб медихад. Дар гурухи рохбарии демократй дошта, аъзоёни он танхо ба кор завкманд буданду мароми хамкорй намуданро мекарданд ва дар муносибатхои байнишахсй низ ба якдигар наздиктар мешуданд. Сифат ва ташкили кори ичрошаванда дар баробари иттифокии гурух баландтар шуда, ёрии байни хамдигарй ва дустй дар муносибатхои байнишахсй пуркувват мегардад.
Х,амин тарик, ба гуфтахои боло нигох намуда мо омузгоронро мебояд дар чараёни таълим аз усули рохбарии демократй истифода намоем, бо шогирдони худ муоширату муносибати хуб баркарор намуда тавонем. Зеро шароити имрузаи ватани азизи мо ки худ давлати демократй аст инро талаб менамояд.
Ояндаи устувори ин давлату ин чамъият дар дасти мо омузгорон буда, кушиш ба харч дихем, ки насли наврас дар оянда шахсияти дагалу зишт ба воя нарасанду чомеъаи моро дар холи ташвиш нагузоранд.
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
1. Психология: китоби дарс! барои донишшуёни макотиби ол!. Давлатов М., Юнусова Н.М., Расулов С.Х. ва диг.; Зери таарири Давлатов М.- Душанбе, 2010
2. Психологияи ичтимой ^одиров С., Давлатов М. «Сино»-2004 Душанбе
3. Психологияи омузгорй: китоби дарсй барои донишчуёни коллечхо ва мактабхои олии омузгорй. Махмудов Ш. Абдурашитов Н. " Ирфонн" 2011 душанбе.
4. Мустафокулов Т., Нарзуллоева М. «Асосаои психологяи синнусол! ва педагог!» Келоб -199
5. Ушинский К. Д. Мачмуи асархО, чилди 8, М-Л., Нашрияи АФИ РСФСР, с. 1950. сах. 23.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
