НАҚШИ УСУЛҲОИ ФАЪОЛИ ТАЪЛИМ ДАР ДАР ТАТБИҚИ НИЗОМИ САЛОҲИЯТНОКИИ ТАҲСИЛ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

УДК- 37.012

НА^ШИ УСУЛХОИ ФАЪОЛИ ТАЪЛИМ ДАР ДАР ТАТБЩИ НИЗОМИ САЛОХИЯТНОКИИ ТА^СИЛ

РАБИЕВ САТТОРБЕРДЙ МАВЛОНОВИЧ

дотсенти кафедраи табий-риёзй, тарбияи эстетикй ва методикаи таълими онхо, МДТ "Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Гафуров", Хучанд, Точикистон

Аннотатсия. Д ар мацола масъалаи гузариш ба низоми та^сили босалощят ва нацши усулхои фаъоли таълим дар ин раванд сухан меравад. Муаллиф таъкид медорад, ки истифодаи усулхои муайян худ %адаф нест. Барои муаллим %ар гуна таснифот маънои амали дорад, ки он ба у дар интихоби мацсадноки усули мувофици таълим ё омезиши он^о барои уалли масъалауои мушаххаси дидактики бояд кумак намоянд. Ба цавли муаллиф истифодаи усулхои фаъол бояд ба муоширати диалогии байни омузгору хонанда ва щм байни худи хонандагон асос ёфта, цалби хонандагон ба фаъолияти мустацили маърифати, бедор кардани шавци шахс ба уалли уама гуна мушкилоти маърифати ва имконияти татбици амалии дониш^оро фаро^ам созанд.

Калидвожахр: низоми салохиятнокии та^сил, та^силот, технологищои педагоги, усулхои фаъоли таълим, вазифахои дидактики, мустацилиятноки, фаъолияти дастацамъона, рушди шахсият

Солхои охир, муассисахои таълимии Точикистон барои гузариш ба низоми тахсили босалохият омодагй мегиранд ва ин икдом, ки зина ба зина амалй мегардад, барои ворид шудан ба фазои тахсилоти чахонй мухим арзёбй мегардад. Мувофики матлаби Стандартхои нави тахсилот дар Чумхурии Точикистон баробархукукии субъектхои раванди таълим ва накши фаъоли хонандагон дар чараёни тахсил яке аз меъёри асосии интихоби технологияхои педагогй мебошад, ки барои гузариш аз низоми анъанавй ба низоми салохиятнокии таълим имконият фарохам меорад.

Гузариш ба низоми салохиятнокии таълим маънои онро дорад, ки дар мазмуну мухтаво ва мундаричаи маводи таълимй тагйирот ворид гардида, он сифатан бехтар ва барои таъмини донишазхудкуниву ташаккули салохиятхо ва кобилияти татбики онхо дар хаёт мусоидат менамояд.

Чунон ки маълум аст, дар дидактика равишхои гуногуни таснифи усулхои таълим мавчуданд. Асосан, дарачаи фаъолнокии хонандагон ё хусусияти фаъолияти таълимй -маърифатии онхо хамчун хусусияти фарккунандаи таснифи усулхои таълим истифода мешавад. Дар асоси хусусиятхои зерин таснифхо мавчуданд:

- манбаъхо ва сарчашмахои дониш (усулхои шифохй, аёнй, амалии таълим);

- усулхои мантик (методхои таълими аналитикй-синтетикй, индуктивй, дедуктивй);

- намуди таълим (усулхои таълимии тавзехй ва тасвирй, муаммовй ва рушдёбанда);

- сатхи мустакилияти маърифатии хонандагон (усулхои таълими репродуктивй, самаранок, эвристикй);

- сатхи проблемавй (усулхои индикативй, монологй, диалогй, эвристикй, тадкикотй, алгоритмй, барномарезишудаи таълим);

- хадафхо ва вазифахои дидактикй (усулхои хавасмандгардонй, ташкил ва назорат);

- намуди фаъолияти муаллим (усулхои муаррифй ва усулхои ташкили фаъолияти мустакилонаи таълимй) ва гайра.

- сатхи масъалагузорй (усули таълими намоишй, монологй, диалогй, эвристикй, тадкикотй, алгоритмй, барномавй);

- хадафхо ва вазифахои дидактикй (усулхои хавасмандкунй, ташкил ва назорат);

- намуди фаъолияти муаллим (усулхои фахмонидан, сухбат ва ташкили фаъолияти мустакилонаи таълимй) ва гайрахо.

Сарфи назар аз равишх,ои гуногун ба таснифи усулх,ои таълим, х,ар кадоми онх,о дар шароити муайян барои ташкили раванди таълим, х,ангоми ичрои вазифах,ои муайяни дидактикй самараноктар мебошад.

Биёед таснифи усулх,ои фаъоли таълимро, ки А.М.Смолкин пешних,од кардааст, дида бароем Ба андешаи у "усулх,ои таклидии омузиши фаъол мавчуданд, ки дар онх,о фаъолияти таълимй ва маърифатй ба моделиронии фаъолияти касбй асос ёфтааст. Усулх,ои моделиронй ба бозй ва гайри бозй таксим карда мешаванд. Ба усули бозй гузаронидани бозих,ои тичоратй (бозидани накши нафари касбу кори гуногун (масалан духтур, бинокор ва f.) ва таклид ба фаъолияти амалии касбии у, таррох,ии бозй ва Fайра дохил мешавад ва ба усули Fайри бозй тах,лили х,олатх,ои мушаххас, х,алли масъалах,ои вазъиятй ва Fайраро шомил кардан мумкин аст." [3,27].

Усулх,ои фаъоли омузиш метавонанд дар марх,илах,ои гуногуни раванди таълим истифода шаванд:

Марх,илаи 1 - шиносой бо маводи нав ва азхудкунии ибтидоии дониш. Ин метавонад як лексияи проблемавй, сух,бати эвристй, мух,окимаи омузишй ва Fайра.

Марх,илаи 2 - назорати дониш (мустах,камкунй), усулх,о, аз кабили фаъолияти дастачамъонаи маърифатй, тестгузаронй ва Fайра.

Марх,илаи 3 - ташаккули майорату малаках,ои х,аётии ба дониш асосёфта ва рушди кобилиятх,ои эчодй, аз усулх,ои моделиронй, накшбозй ва Fайримукаррарй истифода кардан мумкин аст.

Истифодаи усулх,ои муайян худ х,адаф нест. Аз ин ру, барои муаллим х,ар гуна таснифот маънои амалй дорад, ки он ба у дар интихоби максадноки усули мувофики таълим ё омезиши онх,о барои х,алли масъалах,ои мушаххаси дидактикй кумак мекунад. Аз ин ру, ин гурух,бандй пешних,од менамояд, ки усулх,ои фаъоли таълим бо максади пешбинишуда дар раванди таълим баррасй карда шаванд.

Аммо бояд кайд кард, ки аксари усулх,ои фаъоли таълимро дар лах,заву чанбах,ои гуногуни раванди дарс истифода бурдан мумкин аст. Масалан, тах,лили вазъияти мушаххасро барои х,алли се вазифаи дидактикй истифода бурдан мумкин аст:

S мустах,кам намудани дониши нав (дар вакти лексия азхудшуда); S такмили малаках,ои х,аётии аллакай бадастомада; •S вусъат додани мубодилаи дониш ва тачриба.

Мох,ияти усулх,ои фаъоли таълим, ки ба ташаккул додани майорату малаках,о равона карда шудааст, аз он иборат аст, ки хонандагон ин вазифах,оро дар чараёни х,алли онх,о мустакилона азхуд кунанд.

Зухур ва рушди усулх,ои фаъоли таълим ба он марбут аст, ки дар раванди таълим вазифах,ои на танх,о аз чониби хонандагон азхуд кардани дониш ва ташаккули майорату малаках,ои х,аётй, балки рушди кобилиятх,ои эчодй ва муоширатии шахс, ташаккули муносибати шахсй ба мушкилоти дучоршударо мукаррар созад.

Х,амин тавр, чалби мустакими хонандагон ба фаъолияти фаъоли таълимй ва маърифатй дар чараёни таълим бо истифодаи стратегия, технология ва тарзу усулх,ое, ки номи умумии методх,ои фаъоли таълимро гирифтаанд, алокаманд аст.Усулх,ои фаъоли таълим ин рохдои баланд бардоштани самараву сифати фаъолияти таълимию маърифатии хонандагон мебошанд, ки онх,оро ба фаъолияти фаъоли фикрй ва амалии раванди азхудкунии мавод х,авасманд мегардонанд. Дар баробари омузгор дар ин раванд хонандагон фаъолона иштирок менамоянду ибрози андеша мекунанд.

Усулх,ои фаъоли таълим "истифодаи системаи усулх,оеро дар бар мегирад, ки на ба муаррифии дониши тайёр аз чониби муаллим ва дубора тачдиду тавлид кардани он, балки ба азхудкунии мустакилонаи дониши хонандагон дар чараёни фаъолияти фаъоли маърифатй нигаронида шудааст." [1,69]

Х,амин тарик, усулх,ои фаъоли таълим тавассути амал кардан татбик мегарданд. Пас, масалан, Л. Выготский конунеро мураттаб кардааст, ки дар он гуфта мешавад, ки "омузиш инкишофро такозо мекунад, зеро шахсият дар раванди фаъолият ташаккул меёбад." [2,115]

Мах,з дар фаъолияти фаъоле, ки омузгор рох,барй мекунад, талабагон барои фаъолияти хдётии худ дониш, майорату малакаи заруриро аз худ намуда, кобилияти эчодй инкишоф медихднд. Усулх,ои фаъол ба муоширати диалогии байни омузгору хонанда ва х,ам байни худи хонандагон асос ёфтаанд. Дар чараёни муколама малаках,ои муошират инкишоф ёфта, кобилияти хдлли дастачамъонаи масъалах,о ва мух,имтар аз хдма, нутки хонандагон инкишоф меёбад. Истифодаи усулх,ои фаъоли таълим ба чалби хонандагон ба фаъолияти мустакили маърифатй, бедор кардани шавки шахс ба хдлли х,ама гуна мушкилоти маърифатй ва имконияти татбики донишх,ои гирифташуда равона карда шудаанд. Максади усулх,ои фаъол ба даст овардани дониш, майорату малаках,ое мебошад, ки дар онх,о тамоми равандх,ои равонй иштирок мекунанд.

Муаллим дар фаъолияти касбии худ аз таснифот ва гурух,и усулх,оеро истифода мебарад, ки ба татбики вазифах,ои дидактикии дар наздаш гузошташуда пурра кумак мекунанд. Дар ин радиф усулх,ои фаъоли таълим яке аз воситах,ои самарабахши чалби хонандагон ба фаъолияти таълимй ва маърифатй мебошанд.

АДАБИЁТ:

1.Кругликов В.Н., Платонов Е.В., Шаранов Ю.А. Деловые игры и другие методы активизации познавательной деятельности. С.-Пб.: Знание, 2006. 189 с.

2.Немов. Р.С. Психология / Р.С. Немов. - М.: Владос, 2002. - Кн. 2: Психология образования. - 608 с.

3.Смолкин А.М. Активные методы обучения. М.: Просвещение, 2003. 305 с.

4.Шамова Т.И. Активизация учения школьников. М.: Академия, 2002. 356 с.

5.Щукина Г.И. Активизация познавательной деятельности обучающихся в учебном процессе. М.: Просвещение, 2008. 160 с.