CC BY
23
ТДУ 74.025
DOI:10.51844-2077-4990-2022-3-138 -142
ДАРСИ Ниёзалиева Муборак Хамзалиевна, к.п.н., дотсенти ИНТЕРАКТИВЙХАМЧУН кафедраи информатика ва математикаи ВАСИЛАИОМУЗИШ уисоббарори МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров"
(Тоцикистон, Хуцанд) ИНТЕРАКТИВНЫЙ Ниёзалиева Муборак Хамзалиевна, н.п.н., доцент УРОК КАК ИНСТРУМЕНТ кафедры информатики и вычислительной ОБУЧЕНИЯ математики ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова" (Таджикистан, Худжанд) INTERACTIVE Niezalieva Muborak Hamzalievna, c.p.s., Associate LESSON AS A LEARNING Professor of the department of computer science and TOOL computational mathematics under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-mail: muborak68@mail.ru
Вожа^ои калидй: интерактив, таълим, омузгор, тадцицот, хонанда, кейс, усулуо, донишцуён, муносибатуо
Дар мацола баъзе усулуои интерактивии омузиш дида баромада шудааст, ки самаранокии таълимро таъмин мекунад. Цайд мешавад, ки омузиши интерактиви дар таусилоти олии муосир яке аз самтуои маъмултарини ба истилоу «таълими фаъоли ицтимоию равони» мебошад. Тазаккур меравад, ки дарси интерактиви бояд уамчун шакли муассиртарини таълими мутахассиси муосир цабул карда шавад. Нишон дода мешавад, ки нацши омузгор дар дарсуои интерактиви аз синфуои анъанави бо маънои классикии худ фарц мекунад ва на ба муаррифии маводи таълим, балки самти фаъолияти хонандагон барои расидан ба мацсадуои дарс аст. Бартарии ин усул, донишцу дониши худро бо вазъияти мушаххаси воцеи муцоиса намуда, дар он порчае, ки ба у номаълум аст, цустуцу мекунад ва таулил мекунад. Мацсад аз омода намудани мацолаи мазкур беутарин усулуои самараноки таълимро муайян кардан аст, ки барои фаъолгардонии тарбия ва таълими донишцуён мусоидат мекунанд ва дар амалиёти маълумоти умумй ва салоуиятуои касбиро ташаккул диуад. Дар мацола усулуои мушаххаси таълими ва метода ошкор карда шудааст. Дар бораи истифодаи шаклуои фаъол ва интерактивии гузаронидани дарсуо оид ба фануои таълими ва курсуои байнисоуави бо мацсади амали намудани муносибати салоуиятноки дар ташкил ва татбици раванди таълим маълумот дода мешавад.
Ключевые слова: интерактив, обучение, учитель, исследование, читатель, кейс, методы, ученики, отношения
Рассматриваются отдельные интерактивные методы, обеспечивающие эффективность обучения. Отмечается, что интерактивное обучение в современной высшей школе является одним из самых востребованных направлений так называемого ««активного социально-психологического образования». Поэтому ее следует признать наиболее эффективной формой подготовки современного специалиста. Подчёркивается, что деятельность учителя на интерактивных уроках отличается от его действий на традиционном уроке в его классическом понимании, они нарправлены на еще большую оптимизацию учебного процесса для достижения целей урока. Преимущество метода в том, что учащийся сопоставляет свои знания с конкретной реальной ситуацией. Целью статьи является выявление наилучших и наиболее эффективных методов обучения, способствующих эффективному воспитанию и обучению учащихся. Обозначены конкретные методы и приемы обучения. Приведена информация об использовании активных и интерактивных форм обучения предметам и междисциплинарным курсам с целью обеспечения правильного внедрения активных форм в организацию и осуществление учебного процесса.
Key words: interactive, teaching, teacher, research, reader, case, methods, students, relationships
The article dwells on some interactive methods that ensure the effectiveness of teaching. Interactive learning in modern higher education is one of the most popular areas of so-called "active socio-psychological education." Therefore, it should be accepted as the most effective form of training of a modern specialist. The role of the teacher in interactive lessons differs from the traditional lesson in its classical sense, and the presentation of educational materials is the focus of family activities on achieving the goals of the lesson. The advantage of the method is that the student compares his knowledge with a specific real situation, he destroys the gift unknown to him, searches and analyzes. The analysis of this situation carries no risk or consequences for the student.The purpose of this article is to identify the best and most effective teaching methods that will help stimulate the education and training of students, as well
138
as in general information and professional defense activities. The article outlines specific methods and t echniques of teaching. Information is provided on the use of active and interactive forms of teaching subjects and interdisciplinary courses in order to ensure the correct implementation of active forms in the organization and implementation of the educational process.
Илми педагогии муосир то хол мафхуми «таълими интерактивиро» тах;и; ва равшан мекунад, аммо имруз чунин фахмиш вучуд дорад, ки омузиши мухобиравй (интерактивй) «таълим дар асоси таъсири мута;обилаи донишчу бо мухити таълим, ки хамчун як сохаи таълим хизмат мекунад. Аз руи тачрибахои омузиш, ки ба психологияи муносибатхо ва муносибатхои мута;обилаи одамон асос ёфтааст, омузиш хдмчун раванди муштараки шинохтан дарк карда мешавад, ки дар он донишхо дар фаъолияти муштарак тавассути муколамаи хонандагон байни худ ва муаллим ба даст оварда мешаванд.
Мафхуми «интерактив» (аз инглисй «inter» мута;обила аст, «act» — амал кардан) дар ин чихат «хамкорй, дар холати гуфтугу будан, муколама бо касе» фахмида мешавад. Ба ибораи дигар, усулхои мухобиравй (интерактивй) имкон медиханд, ки робитаи мута;обила бо дигар усулхо дар мухити таълим васеъ карда шавад. На;ши омузгор дар дарсхои мухобиравй аз синфхои анъанавй бо маънои классикии худ фар; мекунад ва на ба муаррифии маводи таълимй, балки самти фаъолияти хонандагон барои расидан ба ма;садхои дарс аст.
Азбаски усули мухобиравй аз робитаи муста;ими байни донишчуён ва омузгор асос ёфтааст, бо ёрии он гузаронидани дарсхои амалй (семинархо) ба ма;сад мувофи; аст. Дарсхоро метавон дар шакли бахс, бозихои корй ва на;шбозй, бозихои методии кейс, хучуми фикри равони, психологй ва дигар тренингхо, озмоиши бозй дар якчоягй бо корхои беруназсинфй бо ма;сади ташаккул ва инкишоф додани махорати касбии хонандагон гузаронидан мумкин аст. Ма;сади омузиши мухобиравй баланд бардоштани самаранокии раванди таълим, ноил шудан ба натичахои баланди таълим барои хамаи донишчуён мебошад.Шаклхои мухобиравй гузаронидани дарсхо омузишро дар хамкорй дарбар мегиранд. Хдмаи иштирокчиёни раванди таълим (муаллим ва хонандагон) бо хамдигар муошират мекунанд, мубодилаи иттилоот мекунанд, масъалахоро муштарак хал мекунанд ва холатхои намунавй доранд. Мохияти истифодаи шаклхои мухобиравии гузаронидани машгулиятхо аз он иборат аст, ки талабагон дар фазои вокеии хамкории тичоратй дар халли масъалахо, ки барои ташаккули махорату сифатхои мутахассиси оянда оптималй мебошад. Раванди таълим тавре ба рох монда шудааст, ки ;ариб хама иштирокчиён ба раванди таълим чалб карда мешаванд, онхо имкон доранд, ки дар бораи он чизе, ки медонанд ва фикр мекунанд, андеша кунанд.
Фаъолияти муштарак маънои онро дорад, ки хар кас сахми махсуси фардии худро мегузорад, дар рафти кор мубодилаи дониш, афкор, тарзи фаъолият сурат мегирад. Корхои инфиродй, чуфтй ва гурухй ташкил карда мешаванд, корхои лоихавй, бозихои на;шй истифода мешаванд, кор бо хуччатхо ва манбаъхои гуногуни иттилоот амалй карда мешавад. Усулхои мухобиравии ба принсипхои хамкорй, фаъолияти шунавандагон, такя ба тачрибаи гурухй, бозгашти хатмй асос ёфтаанд. Мухити муоширати таълимй ба вучуд меояд, ки ба он ошкорбаёнй, муоширати мута;обилаи иштирокчиён, баробарии далелхои онхо, чамъоварии донишхои муштарак, имкони баходихй ва назорати хамдигарй хос аст. Пешбар (муаллим) дар якчоягй бо донишхои нав иштирокчиёни омузишро ба чустучуи муста;илона мебарад. Фаъолияти муаллим ба фаъолияти талабагон рох медихад, вазифаи вай аз он иборат аст, ки барои ташаббуси онхо шароит фарохам оварда шавад. Муаллим аз на;ши як навъ полоянда, ки иттилооти таълимиро ба воситаи худ мегузаронад, даст кашида, вазифаи ассистентро дар кор, яке аз манбаъхои иттилоотро ичро мекунад. Шаклхои мухобиравй таълим хангоми гузаронидани дарсхо дар хама зинахои тайёрии мутахассисон истифода мешаванд ва омузгор метавонад аз усулхои дар дастури мазкур пешниходшуда истифода кунад, инчунин вобаста ба хусусияти фанхои таълимй ё МДТ, хадафхо ва вазифахо усулхои навро тахия намояд. хадафхои машгулиятхои омузишй.
Бартарихои асосии шаклхои мухобиравии таълим:
> фаъол гардонидани фаъолияти фаъол - маърифатй ва равонии хонандагон;
> чалби хонандагон ба раванди таълим, аз худ намудани маводи нав на хамчун шунавандагони гайрифаъол, балки хамчун иштирокчиёни фаъол;
> рушди малакахои тахлил ва тафаккури инти;одй;
> тахкими хавасмандй ба омузиши фанхои таълимй;
> фарохам овардани фазои мусоид дар синф;
> ташаккули салохиятхои коммyникатсионии донишчуён;
> кохиш додани хиссаи корхои анъанавии синфй ва зиёд кардани хачми корхои муста;илонаи донишчуён;
> ташаккyл додани малакахои сохиб шyдан ба воситахои муосири техникй ва технологияхои коркарди иттилоот;
> ташаккул ва рушди ;обилияти муста;илона дарёфт кардани иттилоот ва муайян кардани сатхи эътимоднокии он;
> чандирй ва дастрасии раванди таълим - донишчуён метавонанд аз дилхох компютери шабака ба захирахо ва барномахои таълимй пайваст шаванд;
> истифодаи чунин шаклхо, ба мисли тестхои электронй (чори, мобайнй) имкон медихад, ки раванди таълим да;и;тар идора карда шавад, объективии баходихии дониши хонандагон ва f.
> Технологияхои мухобиравй имкон медиханд, ки робитахои доимй, на дар байни донишчуён ва омузгор.
Намунахои усулхои мухобиравиро дида мебароем.
Тахлили ^олат^ои мушаххас (Усули кейс) («Case study», аз забони инглисй - «case») як усули махсуси таълим мебошад, ки тавсифи мушкилоти гуногунро дар бар мегирад. Бо ин усул донишчуён муста;илона масъаларо мечуянд, маълумоти иловагии мавчударо аз сохахои дигари дониш, аз чумла сохахои марбут ба касбу кори гирифтаашон чамъбаст ва тахлил мекунанд.
«Мохияти кор дар он аст, ки ба талабагон барои дарки вазъияти во;еии хаётй пешниход карда мешавад, ки тавсифи он на танхо ягон масъалаи амалиро инъикос мекунад, балки мачмуи муайяни донишхоеро, ки хангоми халли ин масъала бояд ба даст оварда шавад, актуалй мегардонад. Дар баробари ин, худи масъала халли якхела надорад» [1,с.104].
Бартарии ин усул: донишчу дониши худро бо вазъияти мушаххаси во;ей му;оиса намуда, дар он порчае, ки ба y номаълум аст, чустучу мекунад ва тахлил мекунад. Тахлили ин вазъият барои донишчу ягон хатар ё о;ибатхои дигар надорад. Афзалиятхои усул:
> тафаккури тахлилии хонандагонро инкишоф медихад;
> муносибати мунтазамро ба халли мушкилот таъмин менамояд;
> имконияти вариантхои ;абули ;арорхои дуруст ва хаторо нишон дихед, меъёрхоро интихоб кунед;
> ёфтани рохи оптималй, ;абули ;арорхои дастачамъона;
> барои донишчу осон аст, ки илмй-назариявии донишхои гирифтаашро бо дониши во;ей му;оиса кунад;
> вазъияти амалй;
> як унсури муаммо, асрорро ба таълим ворид мекунад;
> Вазъияти фарзияи тахлилшаванда бо ягон хатари шахсй барои касе ало;аманд нест аз иштирокчиён.
Мархилахои кор оид ба вазъият дар аудитория:
> омузиши инфиродии матни вазъият;
> баёни саволхои асосй аз чониби муаллим, калимаи му;аддимавй;
> та;симоти иштирокчиён ба гуруххои хурд;
> кор дар гурухи хурд, интихоби рохбар;
> муаррифии «халли» хар як гурухи хурд;
> мухокимаи умумй, саволхо;
> суханронии муаллим, тахлили вазъият;
> мушкилоте, ки иштирокчиён хангоми тахлили вазъияти мушаххас дучор мешаванд;
> муайян кардани мушкилот;
> чустучуи сабабхои мушкилот;
> тахлили масъала бо истифода аз конструксияхои назариявй;
> тахлили о;ибатхои мусбат ва манфии халли мушкилот;
> асосноксозии рохи бехтарини халли мушкилот.
Усули тадкикот. Ин дар он аст, ки «...ташаккули шахсияти созанда бо тафаккури созанда дар шароити муосир вазифаи таFЙирнопазир мебошад. Вобаста ба ин, усулхои чустучуй бештар афзалият пайдо мекунанд: тах;и;отй ва эвристикй (чустучуи ;исман), ки ба омузиши масъала асос ёфтаанд. Ин усулхо бештар ба талаботи равиши салохият асос ёфтааст, ки ба рушди
фаъолият, масъулият ва муста;илият дар ;абули ;арор нигаронида шудаанд, мувофи;ат мекунанд» [2,с.254].
Ин усулхо бо хамдигар умумияти зиёд доранд, фар;ият танхо дар дарачаи муста;илияти д онишчуён аст.
Дар шакли тад;и;отии дареное, ки дорои унсурхои таълими проблемавй мебошанд, фаъолияти хонандагон бояд инхоро дар бар гирад:
> шиносой бо хачм ва мундаричаи объекти омузиш;
> мураттаб сохтани максаду вазифахои тадкикот;
> чамъоварии маълумот дар бораи объекти тад;и;шаванда (ходиса, раванд);
> гузаронидани тад;и;от ё тачриба, ки дар рафти он холатхои тах;и;шаванда муайян карда мешаванд;
> фарзияи тад;и;отй пешниход карда мешавад;
> тачрибаи моделсозй гузаронида мешавад;
> шарх додани натичахо;
> тартиб додани хулосахои баровардашуда ва пешниходи натичахои кор.
Истифодаи усули тад;и;от имкон медихад, ки малакахои кори муста;илона ба хадди аксар расонида шаванд.
Аммо агар дар гуруххо донишчуёне, ки сатхи донишашон гуногун бошанд, дар мархилаи ибтидоии таълим истифода бурдани усулхои эвристикй муфид аст. Онхоро дар шакли сухбат, корхои лабораторй ва супоришхо истифода бурдан мумкин аст, ки дар рафти кор донишчуён бояд ;обилияти муста;илонаи чустучуи чавобро нишон диханд. Фаъолиятхои илмию тад;и;отй, ки дар доираи муассисаи таълимй анчом дода мешаванд, чанбаи психологию педагогиро дар бар гирифта, ;обилияти кори эчодй ва мушохидаи хонандагон, малакахои муста;илона ;абули ;арорхо, падидахои чахони атроф, баён ва дифоъ кардани ну;таи назари шахсй ё корпоративй, падидахои олами атрофро аз чихати фалсафй дарк ва шарх додан, ну;таи назари шахсй ё корпоративиро баён ва дифоъ карданро инкишоф медиханд.
Вазифаи эчодй мундаричаи (асоси) хама гуна шакли гузаронидани дарси интерактивй мебошад
Ичрои супоришхои эчодй талаб мекунад, ки маълумот дар шакле, ки муаллим муайян кардааст ва муносибати эчодиро талаб мекунад, ки аз донишчу тачрибаи пештара гирифтаашро такрор кунад
> интихоби мисолхо аз амалия;
> интихоби мавод оид ба масъалаи мушаххас;
> иштирок дар бозии на;шичрокунй ва г.
Психологхо аз чихати илмй исбот кардаанд, ки хангоми муоширати коллективии таълим дурустии дарки маводи таълимй бехтар мегардад, самараи мехнат зиёд мешавад, ;обилияти хотира ва харакат бехтар мегардад, ди;;ат бештар пуршиддат ва ;обилияти тамаркуз ба чизи асосй инкишоф меёбад. Мушохида инкишоф ёфта, ;обилияти мутамаркази тафаккур ва тахлили фаъолияти шарик ташаккул меёбад.
Дар асоси гуфтахои боло ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар системаи тахсилоти олй ислохот оид ба истифодаи шаклу усулхои гуногуни дурнамоии ташкили раванди таълим, таъмини самараи максималии тарбиявиро идома додан зарур аст.
Омузиши инкишофёбанда, аз чумла таълими мухобиравиро дар тахсилоти ибтидоии таълим бояд фаъолона чорй кард, зеро махз барои рушди фаъолияти маърифатии донишчуён шароит фарохам меорад ва фаъолияти худи донишчуён танхо дар натичаи фаъолияти муста;илонаи онхо меафзояд. Бисёре аз муха;;и;они проблемахои педагогй чунин мешуморанд, ки навоварихое, ки дар таълим ба амал меоянд, бо истифодаи усулхои мухобиравй дар таълим ало;аманданд, ки онро бояд «...хамаи намудхои фаъолияте, ки муносибати эчодкорона ба маводро та;озо мекунанд ва барои таълиму тарбия шароит фарохам меоранд, ифшои хар як донишчуъ аст» [3,с.14].
Усулхои мухобиравии дар боло зикршуда умумй буда, онхоро дар таълими хама гуна фанхои таълимй ва дар хама муассисахои таълимй истифода бурдан мумкин аст. Консепсияи муосири таълими мухобиравй бо тамоми усулхо ва шаклхояш омода намудани мутахассисони баландихтисос ва муста;илро хадафи асосии худ ;арор додааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абульханова-Славская К.А. Проблема активности личности, методология и стратегия исследования / Абульханова-Славская К.А.// Активность и жизненная позиция личности. -M.: Наука, 1988.-177 с.
2. Абдухаирова, А. Т. Приемы активизации познавательной деятельности/А.Т.Абдухаирова// Среднее специальное образование.-1989.- № 8.-13 с.
3. Алиева, А. И. "Педагогическая обоснованность инновационной технологии обучения грамоте в школах Республики Таджикистан". Дисс. канд. пед. наук/А.И.Алиева.- Душанбе, 2008.-162 с.
4. Ишанова, С.А.Деятельностный подход в дистанционном обучении и открытое образование /С.А.Ишанова// Учёные записки Худжандского государственного университета имени акад. Б.Гафурова. Серия гуманитарно-общесвенных наук.- 2017.-№2(51).- С.242-246
5. Комилов, К.И. Интерактивные особенности «Новые медиа»/ К.И.Комилов// Учёные записки Худжандского государственного университета имени акад. Б.Гафурова. Серия гуманитарно-общесвенных наук.- 2019.-№3(60).- С.225-228
6. Усмонова, М.Н. Интерактив в обучении языкам//М.Н.Усмонова// Наука и мир.- 2020.-№1-1(77).- С.65-88
REFERENCES:
1.Abulkhanova-Slavskaya K.A. The problem of personality activity, methodology and research strategy // Abulkhanova-Slavskaya K.A. / Activity and life position of the individual. -M.: Science, 1988.-177 p.
2. Abdukhairova, A. T. Techniques for activating cognitive activity //A.T.Abdukhairova/Secondary special education, 1989, No. 8.-13 p.
3. Alieva, A. I. "Pedagogical validity of the innovative technology of teaching literacy in schools of the Republic of Tajikistan." Diss. cand. ped. Sciences / A.I. Aliyeva. - Dushanbe, 2008. -162 p.
4. Ishanova, S.A. Activity approach in distance learning and open education / S.A.Ishanova// Scientific notes of the Khujand State University named after acad. B. Gafurov. Series of humanitarian and social sciences.- 2017.-№2(51).- P.242-246
5. Komilov, K.I. Interactive features "New media" / K.I. Komilov / / Scientific notes of the Khujand State University named after acad. B. Gafurov. Series of humanitarian and social sciences.- 2019.-№3(60).- P.225-228
6. Usmonova, M.N. Interactive in teaching languages//M.N.Usmonova// Science and the world.-2020.-№1-1(77).-P.65-88
