CC BY
8
УДК 821.21/22.0
DOI 10.24412-2413-2004-2022-4-53-59
МУНОЗИРАИ ХУСРАВИ ПАРВИЗ ВА Юлдошев Абдулло, Дотсенти кафедраи
БАХРОМИ ЧУБИНА таърихи адабиёти факултети филологияи
Донишгоуи миллии Тоцкистон, (Тоцикистон, Душанбе)
ПОЛЕМИКА ХУСРАВА ПАРВИЗА И Юлдошев Абдулло, доцент кафедры БАХРОМА ЧУБИНЫ истории литературы филологического
факультета Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)
KHUSRA V PARVIZS AND BAHROM Yuldoshev Abdullo, Associate Professor of the CHUBIN^S POLEMICS department of history of literature of the faculty
of philology under the Tajik National University (Tajikistan, Dushanbe)E-MAIL: [email protected]>
Мунозираи байни цаурамонуои " Шоунома"-и Абулцосим Фирдавсй- Хусрави Парвиз ва Бауроми Чубина пеш аз мууорибаи онуо ба риштаи тащил кашида шудааст. Зикр гардидааст, ки дар "Шоунома" мунозирауои зиёде ба чашм мерасанд, аммо мунозираи Хусрав ва Бауроми Чубина назир надорад. Цамчунин таъкид шудааст, ки мунозира дар адабиёти классикии форсу тоцик цолаби чандон ноошно нест. Намунаи шоистаи мунозира мунозираи Хусрав ва Фаруод дар "Хусрав ва Ширин"-и Низомй мебошад. Хотиррасон шудааст, ки аз Асадии Тусй панц мунозира ба ёдгор мондааст ва уамин санъати саволу цавоб, ки дар шеъри лирикии мо намунауои цобили мулоуизае дорад, навъе аз мунозира мебошад. Мацсади мунозирауои пеш аз мууориба мулзам кардани уариф буд. Бо вуцуди кушишуои тарафайн Хусрав ва Бауром якдигарро мулзам карда наметавонанд. Хусрав нахустин шуда аз давом додани мунозира даст мекашад. Бауром низ, бино ба тасвири Фирдавсй, уец цаноатмандй аз мунозира нишон намедиуад. Ба назар мерасад, ки уар ду тараф аз пешомади цанг хушбин нестанд. Дар мунозира наметавон гуфт, ки Хусрави цавон маглуб шудааст. У ба уар уол чун меросбари подшоуй ба Бауром пешниуодуои сазовор мекунад. Аммо Бауром, ки дучори васвасаи гирифтани подшоуй шуда буд, уамоно мехоуад, ба подшоуии Хусрав ва умуман Сосониён хотима диуад ва худ подшоуи Эроншаур бишавад. Мунозира ба забони содаю равон ва, чунонки хоси услуби уаким Фирдавсй мебошад, бе уеч гуна такаллуф суруда шудааст.
Калидвожах;о: Бауроми Чубина, мунозира, Хусрави Парвиз, Сосон, Алонон, подшоуй, Рай,
"Шоунома", Фирдавсй
Целью анализа является полемика (мунозара) между героями поэмы Абулькасима Фирдоуси "Шахнаме" Хусравом Парвизом и Бахрамом Чубиной перед боем, который должен произойти между ними. Отмечено, что в великом эпосе встречается множество мунозара, однако в их ряду особо выделяется полемика Хусрава и Бахрама. Также сообщается, что мунозара в определенной степени является распространенной формой персидско-таджикской классической поэзии и её наиболее известным образцом следовало бы считать полемику Хусрава и Фархада в поэме Низами "Хусрав и Ширин". Упоминается, что Асади Туси оставил пять мунозара и что поэтическую фигуру "вопрос-ответ" также допустимо считать своеобразной мунозара. Поясняется, что
рассматриваемая полемика преследует целью поставить соперника в затруднительное положение перед боем. Но, несмотря на старания сторон, никому не удаётся нанести противнику словесную рану. Хусрав превым отказывается от продолжения спора. И Бахрам, судя по изображению Фирдоуси, не удовлеворен результатами полемики, так что у читателя складывается впечатление, что обе стороны с опасением или тревогой смотрят на сражение. Молодой Хусрав не терпит неудачи в полемике, а как наследник престола выступает с рядом важних предложений. Однако Бахрам, подверженный искушению захвата царской власти, не может перебороть себя, потому что хочет покончить не только с Хусравом, но и со всей династией Сасанидов. Сделан вывод, что полемика описана простым и размеренным языком и, как это свойственно стилю Фирдоуси, без всякой искусственности.
Ключевые слова: полемика, Бахрам Чубина, Хусрав Парвиз, Сасаниды, Алонон,
царствование, "Шахнаме"Фирдоуси
The purpose of the analysis is polemics (munozara) between the heroes of Abulqosim Firdowsi 's poem "Shah-Name " Khusrav Parviz and Bahrom Chubin before the battle took place between them. It is noted that in the great epic there are many munozars, but among them between Khusrav and Bahrom stands out. It is also reported that munozara is to a certain extent a common form of Persian-Tajik classical poetry and its most famous example should be considered Khusrav's and Farhad's polemics in Nizami^s poem entitled as "Khusrav and Shirin". It is mentioned that Asadi Tusi left five munozars and that the poetic figure "question-answer" can also be considered a kind of munozara. It is explained that the polemics in question aims to put the opponent in a difficult position before the fight. Despite the stray sides, no one manages to inflict a verbal wound on the enemy. Khusrav the first refuses to continue the dispute and Bahrom judging by Ferdowsi 's depiction is not satisfied with the results of polemics, so that the reader gets the impression that both sides look at the battle with fear or anxiety. Young Khusrav does not fail in polemics, but in any case, as heir to the throne he comes up with a number of important proposals. However, Bahrom subject to the temptation to seize the royal power cannot overcome himself, because he wants to put an end, not only to Khusrav, but to the entire Sassanid dynasty either. It is concluded that polemics is described in a simple and measured language and as is typical of Ferdowsi's style without any artificiality.
Key-words: polemics, Bahrom Chubin, Khusrav Parviz, Sassanids, Alonon, reign, "Shah-Name "
by Firdowsi
Мунозираи Хусрави Парвиз ва Бахроми Чубин яке аз мунозирахое мебошад, ки дар "Шохнома"-и Фирдавсй аз бархе аз мунозирахо, масалан мунозирахои (ё чавобхои) Бузургмехри Бахтакон, фар^ мекунад. Ин мунозира пеш аз хама ситези сухан пеш аз набарди подшохи феълй Бахроми Чубина бо Хусрави Парвиз подшохи, аз нигохи аъёни шоханшохй, ^онунй мебошад, ки метавонист бо мадад, аз чумла мадади низомии ^айсари Рум, подшохиро бозгардонад. Чй Бахроми Чубин, чй Хусрави Парвиз ва чй ^айсари Рум Маврикий шахсони таърихй мебошанд. Мунозира соли 590 сурат гирифтааст.
Мунозира дар нашри инти^одии Душанбе дар бахши "Подшохии Хусрави Парвиз" зери унвонаки "Расидани Хусрави Парвиз ва Бахроми Чубина ба хамдигар", агар пешомади мавзуъро ба эътибор нагирем, бевосита дар 245 байт, дар чопи инти^одии Ч,алол Холи^ии Мутла^ хам дар хамин ^адар байт омадааст. Тамоми мавзуъ дар чопи Душанбе 297 байтро фаро мегирад. Дар ма^олае, ки пешниход мешавад, мо голибан ба чопи Душанбе такя хохем кард.
Бахроми Чубин то ворид шудан ба мунозира бо му^аррабони худ маслихате мекунад ва изхор менамояд, ки лашкари шоханшохро нобуд хохад кард ва худи Хусрави Парвизро ба ^атл хохад расонд. Дар зикри ахволи Хусрав, чунонки ба сипохиён "мезебад", Бахром лексикаи гайринормативиро низ истифода мебарад ва Хусравро, аз чумла "руспизода" хам мегуяд (4, с.20; 6, с.13).
Хусрав низ дар маслихат бо му^аррабон дар баёни табиати Бахром лексикаи шоистаро чандон истифода намебарад, аммо то ба хадди дашном намерасад. Хусрав изхори а^ида мекунад, ки Бахромро "наррадев" аз рох баровардааст, бинобар ин у наметавонад рохи худо ва сояи худо дар заминро бипаймояд (4, с. 22). Эпизоди ба васвасаи дев аз рохи худо баромадани Бахром ва даъвои подшохи кардани у дар "Шохнома" инъикоси то чое муфассал ёфтааст (3, с. 566-568). Ашрофи эронй а^ида доштанд, ки танхо шохзода метавонад, даъвои подшохй кунад. Даъвои хар саркарда, ки хуни подшохй надошт, дар афкори ашрофи эронй ботил дониста мешуд.
Бо ин хама Хусрав, ки хеч тачрибаи подшохй надошт ва ба зури аскари Рум метавонист ба подшохй расад, мехохад нахуст бо Бахром аз боби оштй муомила кунад. Мехохад яке аз вилоятхои шоханшохй ва хатто сипахсолории Эронро ба Бахром бахш кунад, зеро авдда дошт, ки: "Маро з-ошти судманди бувад" (4, с.23). Ва дар ду нигориши Фирдавсй ма^оли то имруз вирди забони "ё харро пеши бор, ё борро пеши хар" ба гуна зерин оварда шудааст: Ки гар хар наёяд ба наздики бор,
Ту бори гарон суи пушти хар ор" (4, с.22, 6, с.15. Дар омади гап, истифодаи ин хикмат бори дигар аз он метавонад гувохй дихад, ки забони хаким Фирдавсй ба тафаккури лугавии мардумони Хуросону Мовароуннахр наздикихое дорад.
Зикри Алоншох бори нахуст дар "Шохнома" вобаста ба нобасомоние, ки пас аз марги шоханшох Яздгирди I рух дода буд, оварда мешавад. Вале пеш аз ин дар бахши подшохии Фаридун дижи Алонон зикр шудааст, ки ба эхтимол хамон истехком аст, ки Анушервон хам бозсозй карда буд ва имрузхои ба номи Дарбанди Догистон маъруф аст.
Бино ба матни "Шохнома" чун Яздгирд касеро аз хонадони шоханшохй валиахд нахонда буду "Чдхоне пурошуб шуд сар ба сар", чанде аз саркардагони вилоятхо даъвии подшохй мекунанд. Дар натори онхо Алоншох низ буд (7 с. 286).
Дар бахши подшохии Хусрави Анушервон Алонон - манти^ан вилояте, ё ^авме, ки Алоншох хокимаш буд - се бор зикр шудааст. Дар баёни матни "Шохнома" ба таъбири Фирдавсй Алонон "марзи вайрону бекор" буд. Алонон ба таъбири Фирдавсй ба подшохии Сосонй чандон итоате надоштанд. Ба ^авли Фирдавсй, ба Анушервон муяссар мешавад, ки Алононро ба итоати худ дароварад (8, с.71-74).
Дар бахши подшохии Хусрави Парвиз Алонон як бор ва Алоншох чор бор зикр шудааст. Ва^те подшохии Хусрави Паврвиз устувор мешавад, ба минта^аи Алонон низ "даху ду хазор" сипох мефиристад ва мефармояд, ки нигахбонии марзи бохтарро (гарбро) ба зимма гиранд (9, с.195).
Дар матни худи мунозира Бахроми Чубина ба оханги истехзо пешниходи Хусравро рад мекунад ва тааачуб менамояд, ки: Алоншох чун шахриёрй кунад?, Варо марди бадбахт ёрй кунад" (9, с.23).
Хусравро Алоншох гуфтани Бахром боиси нохушнудии Хусрав мешавад, зеро дар чунин сурат, ба а^идаи аъён, у наметавонист аз шачараи хонадони шоханшохй дониста шавад ва сазовори подшохй бошад (9, с.23). Бахромро ин нохушнудии Хусрав ба истехзои дигар водор мекунад. У мегуяд:
Алоншох будй кунун кехтарй,
Хам аз бандаи бандагон камтарй" (9, с.24). Дар чавоб Хусрав пас аз чанд ситезхо мегyяд, ки: Алоншох моро падар карда буд, Кучо бар ман аз корат озурда буд. (9, с.28; б, с. 24).
Маънии ин байт дар "Шохнома", умуман, кушода нашудааст. Дар чопи Душанбе ачзи хамин байт чунин омадааст: "Ки бар мо зи доми ту озурда буд" (4, с.32). Мутассифона чунин сота низ кунхи маъниро намекушояд. Бинобар ин метавон тахмин кард, ки шояд шоханшох Хурмузи IV писараш Хусравро боре волии Алонон таъйин карда бошад.
Сипас Хусрав ба таънаи Барром мегузарад ва мегуяд, ки Барром "фиребанда мард" аст, ки ба му^обили Хурмуз сар бардоштааст. Ва тахдид мекунад, ки ба засоси шоханшох Хурмуз рузи равшанро ба Бахром сиёх хохад кард. Ва дар охири ин пораи мунозира Хусрав савол медихад, ки агар y сазовори тахти подшохй набошад, пас "сазовор кист"? (4, с. 34).
Дар чавоб Бахром ба ин савол мегуяд: "Сазо он бувад, к-аз ту шохй бибурд". Сипас таъна мекунад, ки ва^те Ардашер аз духтари Бобак ба дунё омад, Арадвонро бикушт ва сохиби мулк шуд. Ва илова мекунад, чун аз он ва^т панчсад сол гузашт, "Сари точи Сосониён сард гашт". Ва тахдид намуда, ки точу тахти Сосониёнро решакан хохад кард, меафзояд, ки "Бузургй мар Ашкониёнро сазост", яъне подшохй бояд ба асли пешин баргардад (14. Душанбе, с.34).
Ин чо ишорае хаст, ки Бахроми Чубини Розй пайванде ба Ашкониён дошт. Ва дар тасаввури муаллифони сарчашмахои румй (Византия) нуктае вучуд дорад, ки илова бар хонадони Сосониён, яке аз хонадонхои дигари эронй аз ху^у^и подшохй бархурдор буд. Дар ин бораи Феофилакт Симокатта муаллифи нимаи аввали асри VII чунин навишта буд. Эрониён "гуянд, ки як хонадон - Ашкониён ху^у^и хокимияти подшохй дорад ва ин хонадон точро ба сари подшох мегузорад" ( 1, с. 93).
Дар давоми мунозира Хусрав ба таънаи Бахром мегузарад ва мегуяд, агар подшохй зи тухми каён зудуда шавад, ту худ Бахром дар ин миён кй хохй буд?. Ва таъна мекунад, ки "хама розиён" " Ду руянду аз мардумй бар чианд". Ва Хусрав ёдрас мекунад, ки хангоми юриши Искандар мардуми Рай гуё: "Миёнхо бубастанд бо румиён, Гирифтанд ногох тахти Каён".
Вале давом медихад Хусрав, ин ахвол дери дер давом накард. Ардашер муваффа^ шуд, ки тахти Каёнро бозпас гирад. Дар чунин ахвол Хусрав ба ситез мепурсад "Кунун мехтариро сазовор кист"? (4, с.35).
Ба ин мулохиза Бахром ба як чумла чавоб медихад, ки дар мазмуни вай навгоние дида намешавад:
Бад-y гуфт Бахром, ки чангй манам, Ки тухми Каёнро зи бун барканам. (4, с.36).
Хусрав ба ин изхороти Бахром чавоби муфасалтар медихад. У Бахромро берохаву ночиз мегуяд ва таъкид мекунад, ки ба ин гуна инсон лашкар ва бузургй додан хато буд. Мегуяд, туро баъзе муваффа^иятхо маFрyр кардааст. Меафзояд, мардуми пасттаборро нашояд муътабар гардонидан. Ёдовар мешавад, ки падарам натавонист туро шиносад. Бинобар ин лашкари Каёнро ба дасти ту супурд ва туро амири сипох таъйин кард. Бо тамасхур мепурсад: "Сипахбуд шудй, шох хохй шудан"? Ва хулоса мекунад, ки "Бар онам, ки бо дев гаштй ту чуфт". (4, с. 36).
Бахром дар чавоб Хусравро бадкирдор мегуяд ва ёдовар мешавад, ки ба чашми падарат шохи чахон Хурмуз доF нихода будй. Мегуяд, ки уро хо^он ва лашкаре, ки
андаруни Эрону Чин хаст, пуштибонй мекунанд. Бинобар ин бовар дорад, ки пойтахтро аз Порс ба Рай хохад овард, то номи каёнро комилан зудуда кунад. Сипас табори худро сифат мекунад ва боз аз корнамоие, ки дар набард бо Совашохи турк нишон дода буд, ёдовар мешавад.
Сюжети кур кардани чашмони шоханшох Хурмуз сюжети басо густурда мебошад. Ин сюжет илова бар сарчашмахои арабию мусулмонй ва "Шохнома" дар сарчашмахои юнонй хам мавриди эътибор ^арор гирифтааст. Чунончй та^рибан хамасри Хурмуз Феофилакт Симокатта, ки дар бораи ин шоханшох маълумоти добили мулохиза додааст, дар бораи аз тарафи ошубгарон кур карда шудани у чунин менависад: "Сузанхои оханинро сурх карда ва вакги дароз дар оташ нигох дошта, ошубгарон ба мардумаки чашмаш хастанд ва хамин тавр бо охани гудохта бо шиканчаи дахшатнок Хурмузро аз биной махрум намуданд" (1, с.102).
Ин сюжет дар "Шохнома" ба ду гуна зикр шудааст. Гунаи якум то хадде тобиши ирратсионалй дорад. Дар он сухан дар бораи пешгуии тавдири Хурмуз меравад, ки гуё падараш Анушервон ба таври хаттй карда буд ва супориш дода, ки то расидани ва^ти муносиб дар ганчур (хазина) нигох доранд. Дар он пешгуии хаттй , ки Фирдавсй ру^ъааш мегуяд, аз чумла навишта шуда буд, ки Хурмуз кур карда хохад шуд:
Ду чашмаш кунад кур хеши занаш, В-аз он пас бароранд ууш аз танаш (8, с.327).
Ацзи уамин байтро дар нашри интицодии Душанбе ба гунаи "Ду чашмаш кунад дог он бадкуниш" (3, с.465 ) овардаанд, ки хилофи воцеият нест, вале дар чопи Москва маъни бештар мутобици воцеият омадааст. Дар уацицат, бино ба маълумоти "Шохнома" ва сарчашашмауои дигар аз цумла Феофилакт, догро ба чашмони шоуаншоу хоуар ё додарзодаи зани Хурмуз Густаум нщода буд Цалол Холиции Мутлац уам дар нашри интицодии "Шоунома" гузинаи Москваро ихтиёр кардааст (3, с. 005;7, с. 452).
Сипас Хусрав ба цавоб мегузарад. У ёдрас мекунад, ки ба шафоати Меуронситод ту аз нобудиуо ба мацоми сарлашкари расиди. Меуронситод ба Хурмуз дар руёруи ууцуми Совашоу таъкид карда буд, "Ки пирузии шоу бар дасти у", яъне Бауром (3, с.480). Хурмуз ба нишони таъкиди мацоми баланди Бауром дирафши Рустамро низ ба у дода буд. Ин маъни дар бахши "ПодшоуиХурмуз" чунин омадааст: Биёвард пас шауриёр он дирафш, Ки буд пайкараш аждауофаш бунафш. Ки дар пеши Рустам буди рузи цанг. (8, с.345) Сипас Хусрав беууда будани талоши Бауромро барои аз байн бурдани подшоуи аз тухми каён ишора намуда:
Чу Искандаре бояд андар цауон, Ки тира кунад бахти шоуаншауон ба тауцири Бауром мегузарад:
Ту бо чеураи деву бо ранги хок, Мабоди ба гети цуз андар магок (4, с.39).
Баъд аз андакеХусрав боз оштиро пешниуод мекунад ва мегуяд: Чу фармон куни, уарчи хоуи турост, Яке баура з-ин подшоуи турост. (4, с.40). Бауром боз оштиро цабул намекунад. Мисоли Хусрав, ки Рустам цауонро гирифт, вале хаёли тахту тоц накард, ба Бауром таъсире намекунад. Хусрав гуфта буд, ки: Тавонист Рустам цауонро гирифт,
Хрм оини тахти каёнро гирифт.
Хрм оини шоуон нигау доштй,
Яке чашм бар тахт нагмошти. (4, с.42).
Месазад гуфт, ки ин ду байт дар матни интицодии Москва ва матни интицодии Цалол Холиции Мутлац оварда нашудааст.
Бауром дар ду байт цавоби талхе медиуад. Бауром эътироф мекунад, ки Хусрав аз тухми Сосон аст:
Бад-у гуфт Бауром ,"к-аз роуи дод, Ту аз тухми Сосони, эй баднажод.
ва илова мекунад:
Ки Сосон шубону шубонзода буд, На Бобак шубони бад-у дода буд?
Хусрав ин таъкидро мепазирад, вале чун тауцир цабул намекунад: Бад-у гуфт Хусрав ки эй бадкуниш, На аз тухми Сосон шуди пурманиш? Дуруг аст гуфтори ту сарбасар, Сухан гуфтани каж набошад уунар. Ту аз бебунон будиву бадкунон, На аз тухми Сосонрасиди ба нон?
Бауром дар цавоб мегуяд:
Бад-у гуфт Бауром, к-андар цауон, Шубонии Сосон нагардад ниуон.
Хусрав паст намеояд ва мегуяд:
Варо гуфт Хусрав: "Чу Доро бимурд, На тоци бузурги ба Сосон супурд?! Агар бахт гум шуд, куцо шуд нажод, Наёяд зи гуфтори бедод дод. Бад-ин уушу ин рою ин фаррауи, Бицуи уаме тахти шоуаншоуи? (4, с. 43).
Дар байти "Варо гуфт Хусрав..." дар ин нигориши Фирдавси дар муцоиса ба анадешауои дигари уакими Тус, андаке цалам лагжидааст. Сосон ба цавли Фирдавси писари Бауман насиби валиауд шудан надошт. Бауман духтари худ Хумойро валиауд мекунад. Давоми цисса маълум аст. Сосон тарки зодгоу мекунад ва роуи Нишопурро пеш мегирад, то духтареро аз тухми каён ба зани гирад... (2, с.471).
Хусрав бо уамин таъкид аз идома додани мунозира даст мекашад ва ба тарафи лашкари худ руй мениуад. Бо уамин мунозира тамом мешавад.
Дар фароварди бахши мунозира рахи сюжете мегузарад, ки аз эутироми эрониён ба шахси шоуаншоу далолат мекунад. Яке аз се туркони цанговар, ки уамроуи Бауром буд, ба тарафи Хусрав каманд меафканад ва шоуаншоуро ба банд мегирад. Ба Густаум, яке аз цаурамонони бахши "Подшоуии Хусрави Парвиз" муяссар мешавад, ки камандро бибурад ва шоуаншоуро нацот диуад. Бауром ин рафтори туркро накууиш мекунад ва уатто таудид уам мекунад, ки цазои ту бояд марг бошад. Мегуяд: Ки гуфтат, ки бо шоу цанг озмой, Надиди маро пешиу-бар ба пой?! (4, с..44).
Яъне Бауром ишора мекунад, ки бо уама ситез ман эутироми Хусравро ба цо оварда, дар пеши у рост истода будам.
Бауром ба лашкаргауи хеш бисёр озурда ва парешон бармегардад:
Пас омад ба лашкаргауи хеш боз, Равонаш пур аз дарду тан пургудоз. (4, с.44). Дар давоми сужаи мунозира насщати хоуари Бауром Гурдия омадааст. Гурдия хоуарона хеле саъй кардааст, ки Бауромро аз даъвои подшоуи гардонад. Аммо ин кор ба у муяссар намешавад. Бауром гуё ки насиуати Гурдияро мехоуад шунавад, вале мегуяд, ки дер шудааст, кор аз кор гузаштааст. (4, с.44-48).
Дар навбати худ Хусрав бо сипаудорон ва мубадон машварат меорояд ва царори худро эълон мекунад, ки уамин шаб ба лашкари Бауром ууцум хоуад кард. Дар ниуояти кор Бауроми Чубин аз нияти Хусрав огоу мешвад ва ташаббусро ба дасти худ гирифта, шабехун мезанад. Маълум аст, ки Хусрав шикаст мехурад ва ба Рум фирор мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Феофилакт Симокатта. История / Перевод С.П. Кондратьева. - Москва: Издательство АН СССР, 1957. - 225 с. (С.102).
2. Фирдавсй, Абулкосим. "Шоунома", ц.6, Душанбе, 1965, 552 с. с.471, байтуои 140-150.
3. Фирдавсй Абулцосим. "Шоунома", ц 8, Душанбе, 1990, 612 с. С. 566-568, байтуои1430-1450.
4. Фирдавсй Абулцосим, "Шоунома", ц. 9, Душанбе 1966, 500 сау. с. 20, байти 157;
5. Фирдавсй,"Шоунома" дафтари 7, Теурон, 1918, 650 сау. с. 482, байти.217.
6. Фирдавсй, "Шоунома", дафтари 8, Теурон 2018, 504 сау. с. 13, байти 128.
7. Фирдавсй, "Шоунома", ц.7. Москва, 1968, 475 сау. с. 286; байтуои 391-393.
8. Фирдавсй, "Шоунома", ц.8. Москва, 1970, 451 сау. с. 71-74, байт. 332; 338; 373.
9. Фирдавсй, "Шоунома", ц.9. Москва, 1971, 421 сау. с. 195, байт.3129-3131.
Reference Literature:
1. Feofilakt Simokatta, History translated by Kondratieva S.P. - M.: An SSSR, 1957. - 225 pp.
2. Firdawsi, "Shah-Name' , -V.6, - Dushanbe, 1965. - 552 pp.
3. Firdawsi, "Shah-Name' , -V.8, - Dushanbe, 1990. - 612 pp.
4. Firdawsi "Shah-Name", -V.9, Dushanbe 1966. - 500 pp.
5. Firdawsi, "Shah-Name' , B.7, Tehran, 1918. - 650 pp.
6. Firdawsi, "Shah-Name' , B.8, Tehran 2018. - 504 pp.
7. Firdawsi, "Shah-Name' , -V.7. - Moscow, 1968 - 475pp.
8. Firdawsi, "Shah-Name' , -V.8. - Moscow, 1970. - 451 pp.
9. Firdawsi, "Shah-Name' , -V.9. - Moscow, 1971. - 421 pp.
