CC BY
25
УДК002,7 ББК 76,12
ВИЖАГЩОИ ДИДИ БАДЕИИ ФИРДАВСИ ВА НИЗОМИДАР ОФАРИНИШИ ОБРАЗИ ЗАНОН
ОСОБЕННОСТИ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ВЗГЛЯДА ФИРДОУСИ И НИЗАМИ В СОЗДАНИИ ОБРАЗОВ ЖЕНЩИН
PECULIARITIES OF FIRDAWSIS AND NIZOMI S IMAGINATIVE VIEWIN THE CREATION OF WOMEN'S IMAGES
Ашурова Нодира Цумъаевна,н.и.ф.,дотсенти
кафедраи адабиёти тоцик ва журналистикаи Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллоуи Рудакй (Тоцикистон, Кулоб)
Ашурова Нодира Джумаевна,кандидат
филологических наук,доцент кафедры таджикской литературы и журналистики Кулябского государственного университета им. Абуабдуллаха Рудаки (Таджикистан, Куляб),
Ashurova Nodira Jumaevna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the Tajik literature attached to the philological faculty under Kulyab State University named after Abuabdullah Rudaki (Tajikistan, Kulyab) E-mail: Shokhnoma@mail.ru
Вожщои калиди: Фирдавси,"Шоунома", Низоми,"Хамса",образ,тауцици циёси,тауаввули диди бадей
Дар мацола бо таваццуу ба офариниши нацши занон дар ду асари уунари - "Шоунома" ва "Хамса" махсусиятуои тауаввули диди бадеии Хаким Фирдавсии Ту си ва Низомии Ганцави барраси гардидааст.Цайд мегардад, ки "Шоунома"-и Фирдавси ва "Хамса"-и Низоми аз шоукориуои азими адабиёти форс-тоцик буда, дар адвори гуногуни таърихи навишта шудаанд. Аммо уец цойи тардид нест, ки уамосаи мардуми эронитабор тоцикон - "Шоунома" бо гояуои бадеии худ заминаи устувореро барои таълифи дигар достонуои эпикию лиро-эпики гузошт. Аз цумлаи чунин осори матлуб, ки баъзе уамоуангиуои зич бо "Шоунома" дорад, "Хамса"-и Низомии Ганцави мебошад. Дар татбицу баррасии достонуои алоуидаи ин ду шоуасари бузурги адаби метавон тауаввули диди бадеии Хаким Фирдавси ва Низомии Ганцавиро берун овард. Муаллиф ба чунин натица расидааст, ки Фирдавси ва Низоми дар офариниши нацши занон соуиби диди бадеии махсусе уастанд, ки уосили маърифати бадеии воцеияти замон ва цауонбинии онуо мебошад. Барои уар ду адиб зан соуиби рисолати муайян буда, баъзе занон дар зираки ва уалли муаммоуо бо мардон паулу мезананд. Занро дар тасовири бадеии офаридаашон ин адибон, бар хилофи назари умумии роиц дар цомеаи асримиёнаги, мавцудоте заифу уацир тасвир накардаанд. Балки онуо бо кордони, зебои, вафодори, меурварзи, покиву покдомани ва цудрату неруманд тимсоли занони цасуру меурубон тасвир шудаанд.
Ключевые слова: Фирдоуси,"Шахнаме",Низами, "Хамсе",образ,сравнительный анализ, эволюция художественной воззрения
Статья посвящена, с акцентом на создание образов женщин в двух художественных произведениях -"Шахнаме" и "Хамса",особенностям эволюции художественного воззрения Фирдоуси и Низами.Отмечается,что "Шахнаме" Фирдоуси и "Хамса" Низами признаны как непревзойдённые шедевры персидско-таджикской литературы, созданные в различных периодах истории.При этом нет никакого сомнения, что национальный ираноязычных народов таджиков -"Шахнаме"своими художественными идеями заложил прочную основу для создания эпических и лиро-эпических поэм.К числу таких поэм, имеющих, в определённой степени, тесное созвучие с "Шахнаме", относится цикл поэм "Хамса" Низами. Сравнительное изучение и анализ отдельных поэм этих двух ярких литературных шедевров, предоставляют возможность ознакомления с эволюцией художественного воззрения Фирдоуси и Низами. Автор приходит к заключению о том, что Фирдоуси и Низами в создании образов женщин располагают особым художественным взглядом,являющимся результатом художественного познания реалий времени и их мировоззрения. Для каждого из наших двух поэтов женщина выполняет определенную миссию. Некоторые женщины проницательностью и решением вопросов идут в ногу с мужчинами. Женщину эти поэты,в созданных ими художественных произведения, в отличие от доминировавшего средневекового взгляда,не изображают слабой и презренной. Напротив,они изображены
опытными, красивыми,верными, любящими, чистоплотными,целомудренными, сильными и отважными.
Key-words: Firdawsi, Shoh-Name, Nizomi, "Khamsa", image, comparative analysis, evolution of artistic outlook
The article under consideration dwells on creation of womens images in two belles-lettres works entitled as "Shah-Name" and "Khamsa" and peculiarities of the evolution of Firdawsis and NizomVs artistic outlook as well. "Shah-Name" by Firdawsi and "Khamsa" by Nizomi are recognized as unsurpassed masterpieces of Persian-Tajik literature created in different periods of the history. At the same time, there is no doubt that the national epic of the Tajiks - "Shah-Name " with its artistic ideas laid a solid foundation for the creation of epic and lyric-epic poems, upon the whole. Among such poems, which certain extent have a close consonance with "Shah-Name" by Firdawsi is the cycle of poems "Khamsa" by Nizomi. Adducing a comparative study and analysis beset with individual poems of these two bright literary masterpieces the author of the article supposes an opportunity to get acquainted with the evolution of FirdawsVs and NizomVs artistic views. In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that Firdawsi and Nizomi while creating womens images posses a special artistic look which is considered to be as the result of artistic knowledge of the realities of the time and their worldview. For each of our two poets, a woman has a specific mission. Some women keep up with men through discernment and decision-making. These poets, in the works of art created by them, in contrast to the dominant medieval view do not depict women as weak and despicable. On the contrary, they are depicted as experienced, beautiful, loyal, loving, clean, chaste, strong and courageous.
Дар чомеаи гузаштаи то замони Фирдавсй дар бештари маворид ин асл дар миён будааст, ки зан боиси зиддиятхо ва бадбахтй аст ва хеч на;ши мусбате дар чомеа надорад. Хдтто Арасту занро но;ис медонист ва муъта;ид буд он чо, ки табиат аз офаридани мард нотавон аст, занро меофарад ва занону бандагон аз руи табиат махкум ба асорат хастанд ва ба хеч вачх сазовори ширкат дар корхои умумй нестанд.
Донишманди олмонй Сюзан Мюллер рочеъ ба андешахои мутафаккири Юнони бостон Арасту дар маколааш бо унвони "Баррасии зан аз нигохи Арасту" чунин овардааст: "Ба таври куллй аз назари Арасту робитаи фармонраво ва фармонбар, арбобу барда ва зану шавхар робитае аст, ки кобили чудо шудан аз якдигар нест, зеро вучуди яке мусталзими вучуди дигаре аст. Арасту бо баёни ин иборат, ки "фармонбарон ва тахти султахо хаммонанди найсозон хдстанд ва онон, ки фармон медиханд ва султагаранд, ба сони найнавозон мебошанд ва аз найе, ки сохтаанд, истифода мекунанд. Ба равшанй, ки султаи мардон бар занонро нишон медихад. У бар ин бовар аст, ки занон "ба таври табий" дорои чинси паст ва дарачаи дувум хастанд ва табиатан мебоист тахти султаи мардон, ки аз чинси аввал ва бартаранд, карор гиранд" (12,6).
Хамин назар дар чомеахои асримиёнагй дар миёни мардуми Шар; хам хукми голибро доштааст. Аммо чехраи зан дар назари зебобини адибони адабиёти классикии форсу точик аз дарки умумии чомеа фар; дошт. Дар ;иёс ба ин ду диди мухталиф масъалаи чигунагии тасвири зан дар адабиёт ва махсусиятхои диди бадеии адибон дар офариниши чехраи занон ба миён меояд, ки пахнои фарох дошта, мохиятан ба чахонбинии адибон иртибот дорад.
Ба таври умда, проблемаи офариниши образи занон дар адабиёти хал;хои чахон низ мав;еи хосае дорад. Агар дар адабиёти Fарб Бокаччо, Балзак, Стендал, Х^ёте, Шекспир барин бузургон дар таълиф ва офариниши мучассамахои безаволи занон овозадор гашта бошанд, адабиёти хал;хои форсу точик аз симохои безаволи занону бонувон ганй ва пурсамар мебошад. Хазинаи адабиёти мо пур аз намунахои нодири шохасархоест, ки дар онхо занон махз боиси илхоми сипахсолорони майдони адаб, сабабгори дар адабиёти чахонй сабт ёфтани номи зумраи муайяни устодони каломи бадеъ гардидаанд(3,17). Ба ;атори чунин шохасархои адабиёти форсу точик, пеш аз хама, "Шохнома"-и Абул;осим Фирдавсй ва "Хамса"-и Низомии Ганчавиро метавон чой дод.
Офариниши образи занон дар адабиёти хал;хои Шар; реша дар ум;и асрхо дошта, чй дар фолклори хал;хо ва чй дар осори адабиёти хаттй инъикос ёфтааст. Дар адабиёти асримиёнагии точик тасвири образи занон, чунонки дар боло ишора шуд, дар асоси чахонбинии адибон офарида шуда, бештар бо тасвири чанбахои гуногун ба чашм мехурад. Бозтоби чашмгири образи занонро мо бештар дар достонхои насрии мардумй ва назми хамосаи адабиёти форсу точик, ки ;уллаи баланди он "Шохнома"-и Фирдавсй мебошад, дармеёбем.
Фирдавсй барои занон бузургй ва азамати махсусе ;оил аст. Аз ин чост, ки аз диловарихо ва хушёрии занон сухан ба миён оварда, пеш аз хама, чехраи занонеро офаридааст, ки онхо
порсову пок ва дорои иффатy исмат хастанд. Чунин занон аз назари а;лу хyшëрй мумтоз бyда, хампои мардон вориди ичтимоъ мегарданд, аз баъзе мардон, рахбарони хушманд ва чехрахои сиëсй хирадмандтар чилва мекунанд. Ин тоифа занон гузашта аз покию порсой гамгусору ройзан хастанд:
Зи покиву аз порсоии зан,
Ки х,ам гамгусор асту х,ам ройзан (10,154).
Яке аз нукоти бисëр чолибе, ки дар ашъори Низомии Ганчавй низ метавон ëфт, изгори вафодории комили зан аст. Зан ба унвони мавчуде вафодор ва фидокор муаррифй шудааст, ба гунае ки дар мавридхои здад вучуди худро фидои мардон намуда, барои намоëндани вафодорй худро ба вартаи нестй мерасонад.
Хаким Фирдавсй дар адабдати асрхои миëна аввалин адибест, ки дар офаридани симои зани муборизу адолатхох, ватандусту механпарвар, ха;шинос ва баробарху;у; бо мардон хам дар корхои давлатдорй ва хдм дар масоили хонаводагй ивдом кардааст. Вай аз баландии нигох ба мардону занон якхела менигарад ва хамаро яксон ба суйи ватандустию адолатхохй ва ха;и;атталабию хирадофаринй рахнамой менамояд. Хамин аст, ки симои зан дар саросари "Шохнома" мав;еи намоëн дорад. Хатто бо итминони комил метавон гуфт, ки дар масъалаи таваччух ба зан дар адабдати навини форсу точик, ки аз асри IX сарчашма мегираду то ба имруз идома дорад, суханвареро чун Хаким Фирдавсй пайдо кардан мухол аст.
Дар бораи мав;еи намоëн доштани на;ши зан дар эчоддати Фирдавсй ховаршиноси маъруфи шуравй Е. Э. Бертелс чунин андешахоро иброз доштааст: "Дар "Шохнома" симои занон бисëр дархури нигариш аст. Менамояд, ки Фирдавсй дар ин чо ба суннатхои кухан сахт вафодор монда бошад. Занони номдори "Шохнома" канизакон ва парастандагони гуш ба фармон ва даст ба сина нестанд. Ин занон ëрон ва хамрохони шоистаи пахлавононанд. Инон медонанд, ки чй мехоханд ва дар рохи расидан ба хадаф мекушанд" (2,260).
Фирдавсй ба бузургии инсон дар корхои чахон ва ватанпарварй арч мегузорад ва ин мазмун сар то сари "Шохнома"-ро фаро гирифта, дар амали ;ахрамонон ва образхои достон, аз чумла занон, нишон дода мешавад. Бо хислатхои начиби ватанпарварй ва часорату мардонагй шоир ду зани мубориз - Гурдофарид ва Гурдияро бо мардон хампоя ва бо сдасатмадорию давлатдорй ва бо маслихату машварат додан ба мардон Синдухту Хумой, Катоюну Сапенуд, Кдйдофаю Ширинро баробар ба шохону давлатсарон донистааст. Аммо шигифтовар аз хама он аст, ки ин ду адиби бемислу мутафаккирони нотакрор дар офаридахояшон сухан аз шахре меоранд, ки дар он занон хам хукмфармой мекунанд ва хам сипахсолорй, хам хунарманданду хам химоятгари шахру сокинони он, ки саросар аз занон иборатанд ва ин шахр ончунон шyхратëр будааст, ки мардони тавонои майдони набард ба монанди Искандари Мавдунй орзуи дидани он шахри шигифтангезу пуровоза ва сокинони диловару размандаашро дар дил мепарваранд.
Дар тасвири шахри занхо бо хукумати зан, ки дар он чо танхо занон зиндагй мекунанд, ум;и назари Фирдавсй ва Низомй ба масъалахо намоëн мешавад. Чунонки аз тах;и;оти Зафар Мирзоëн (5) дар бораи сарзамини занони разманда - «амазонзанон» маълум мешавад, «дар адабдати асотирии юнонй оид ба сарзамине гуфта шудааст, ки бошандагонаш хама занони шамшерзани разманда - «амазонзанон» (амазонки) буда, мардон ба он чо рох надошта будаанд. Амазонзанон бо мардоне, ки дар чанг аз онхо шикаст хурдаанд, омезиш пайдо карда, танхо фарзандони духтарро дар шахри худ нигах медоштанд, аммо фарзанди писарро аз шахрашон берун мекарданд, ба падаронашон месупориданд ë аз байн мебурданд. Хамчунин, онхо синаи рости духтаронро низ дар кудакй мебуриданд, то ки битавонанд мохирона тирандозй кунанд. (Дар "Шохнома"-и Фирдавсй омадааст, ки синаи чапи духтаронро дар кудакй мебуридаанд).
Дар бораи шахри занон ривоятхои гуногун вучуд дорад, ки аз мдани онхо се ривоят - яке асотири юнонй, ки дар осори хаттй, аз чумла дар хамосаи Хомер «Одиссея» (Odysseia), асархои сураткаши бостон Микон ва тандисхои пайкартарошон Фидий ва Поликлет бозтоб шудааст, дуввум дар китобхои торихии Херодот, Эврипид, Плутарх ва севум бозтоби амазонзанон дар «Шохнома»-и Хаким Фирдавсй мебошанд» (5,190).
Тиб;и ривоятхои таърихй, охирин каси ба он сарзамин расида Искандари Ма;дунй будааст. Шахбонуи амазонзанон Искандари Мавдуниро даъват мекунад, ки ба сарзамини онхо омада, уро ба хамсарй бипазирад (11).
Дар "Шохнома"-и Фирдавсй ва "Искандарнома"-и Низомии Ганчавй ин устура дар шакли дигар,вале хеле зебову заминй бозгу шудааст. Дар хар ду асар омадааст, ки пас аз чирамандй бар кишвархо Искандар дидан ва сафар намудан ба кишвари овозаманди занонро орзу
мекунад.У ба шахри занон наздик шyда, чун дар бораи далeривy хирадмандии занони он шахр огох шуда буд, чуръати ворид шудан ба он накарда, эхтдат пеша мекунад ва бо дасти файласуфе пайгом мефиристад, бар маънии азми чанг надоштану танхо орзуи дидани шахри онхоро доштан.Тафсилоти ин во;еаро мо дар мавриди дигар баëн кардаем.
Низомии Ганчавй нисбат ба Хаким Фирдавсй дар бораи шахри шигифтовари занон тафсилоти бештарро 6озгу карда, дар кушодани олами ботинии маликаи ин шахр, яъне хокими шахри Бардаъ- Нyшоба ди;;ати вижа додааст. Номи маликаи шахри занон дар "Шохнома" наомадааст. Ин зан дар тасвири Низомй хамчун зани ботадбиру рой буда, аз наздик шудани лашкари Искандар огах шуда буд ва ба сарзамини онхо омаданашро низ бовар дошт, пешакй тасвири Искандар ва дигар мулкдорони чахонро дар даст дошт ва бо дидани «фиристода» пай мебарад, ки ин мард худи Искандари чахондор аст. Дар номааш барои дидори сарзаминаш пеш аз он ки ба Искандар барои дидани шахраш ичоза дихад, Уро хушдор медихад, ки дар мамлакати y хама занон размандаанд ва бахри дифои шахри худ хар яки онхо омодаанд чони худро нисор кунанд (4, 152-153).
Зурмандй ва ;авииродагии Нушобаро Низомии Ганчавй аз забони ин шерзан чунин бозгу кардааст:
Агарчи занам, зансияр нестам, Зи холи цахон бехабар нестам. Манам шерзан, гар туй шермард, Чи мода, чи наршер вацти набард. Чу барцушам аз хашм чун тундмег, Дар об оташ ангезам аз дуди тег. Кафалгохи шерон барорам ба дог, Зи пихи нахангон фурузам чарог (4,159).
Ин зани мардафкан аз ;увваю неруи худ бовар дошта, дар набард бо мардони майдон шоистагии худро изхор медорад, аммо дар он холате, ки метавон корро бо сулх анчомид, дари чанг намекубад. Зани чанговару хамзамон сарвари чорасоз шохи замонро на танхо бо хусну чамол, балки бо хиради расо, тадбирчуй, нерумандй, тавоной ва корнамоихои худ ;оил мекунад.
Тавассути офаридани шахри ормонии занон Низомии Ганчавй орзу кардааст, ки занони замони худро, ки бо таъсири дини ислом то андозае аз ху;у;хои худ махрум шуда буданд, мисли занони ордаии то замони вуруди ислом бубинад. Фотима Муйизй дуруст дарëфтааст, ки Хаким Низомй хираду пахлавонй, сид;у мехрубонии занони ватанпарвари шахри занонро ситоиш намуда, орзу кардааст, ки занон дар хама давру замон аз чунин озодихо бахравар бошанд. У дар ин бора чунин мегуяд: "Низомй ма;булияти занро ба хадди аълои худ мерасонад. Зане чун Нушобаро хокими сарзамини Бардаъ мекунад. Ормоншахре барои занон месозад, ки шояд ;арнхо орзуи заноне бошад, ки тахти фишори зургуии мардон будаанд ва ин хамон вокуниши зехни исëнгари нависанда дар баробари норавоихои рузгор аст.Коре, ки Хаким Низомй ба шоистагии хар чй тамом кард, ин буд, ки аз нигохи тах;иромези замони худ ба зан убур кард ва дуруст хангоме ки шоири муосири худ Хо;онй духтарро мояи сарафкандагй ва эхтиëри хамсарро ранчи дили худ ва шоистатарини додаро барои духтар гури торик медонад ва аз марги духтараш хурсанд мегардад, эъти;оди худ ба зан ва шефтагй ба хамсари аввалаш Офо;ро дар хар чо ва ба хар бахона баëн мекунад"(6,38-39).
Нигохи Низомй ба зан аз аввалин то охирин манзума мархилахои такомул ва тахаввулро паймудааст ва чунонки ишора шуд, тафовути у бо дигар шоирон дар и;тидори бахше ба зан, озодагй, хифзи хурмат ва хаë ва кашфи чехраи дурахшони оши; дар ни;оби маъшу; аст.
Ба назар мерасад, ки Хакими Тус ва Низомии Ганчавй бо офаридани образи занони часуру пахлавони шахри Харум ва Бардаъ, алалхусус сарварони ин шахрхо, ки фармонравоëни кордон, ватандусту беназир мебошанд, хостаанд бифахмонанд, ки кореро мебояд мардон барои дифои марзу бум ва зану фарзанди худ анчом диханд, на хама ва;т онро ухда карда тавонистаанд, аммо занон аз рохи бужди кишвари вижаи бидуни мард, барои аз теги хуношоми Искандари кишваркушо начот додани мардум ва сарзамини падарон, бар;арор намудани сулху осоиштагй ва обод сохтани мамлакат тавоноии хешро нишон бидиханд.
Ба ин тартиб яке аз ангезахои асосии нигориши «Шохнома» масъалаи хуввияти эронй будааст, ки Абул;осими Фирдавсй хостааст, то эрониëн гузаштаи таърихии худро чунин бояд бубинанд. Низомй низ дар симо ва рафтору кирдори занони шахри Бардаъ ва шахбонуи он -
Нушоба андешаи пеш;адамеро изхор намудааст, ки дар ва;ти зарурат, хусусан ва;те ки шамшери ачнабиён болои сари хамватанон тахдиди хунрезй мекунаду сарзаминашонро хатари чанг дар пеш аст, хама бояд бахри химояи ватан бархезанд ва барои дифои марзу буми он, агар лозим шавад, чони худро ;урбон созанд.
Ч,олиб аст, ки дар фасли "Расидани Искандар ба хадди Шимол ва бастани садди Яъчуч"-и достони "Искандарнома" дар охири амалиёти Искандар Низомии Ганчавй шахри боз аз ин хам ачибтареро тасвир мекунад, ки дар он мардумонаш, чи мард ва чи зан, хама озоду осоишта ва баробар зиндагй мекунанд ва мехрубони якдигаранд ва дар он на хоким асту на гадо, на дузд асту на посбон ва хама хушбахтанд. Шохи Рум бо хамаи фазилат, сиёсатдонй, одилй ва ;ахрамонию маглубнашавандагй дар назди мардумони шахри озод, ки сокинонашро дар баробари мардон занон низ ташкил медиханд, маглуб мешавад:
Сикандар чу дид ончунон расму рох,
Фуру монд саргашта бар цойгох... Бад-эшон гирифтаст олам шукух, Ки автоди олам шуданд ин гурух... Агар сират ин аст, мо бар чием? В-агар мардум инанд, пас мо кием? (11,432).
Чунин дехи ободро, ки саросар мардумонаш озоду хушбахтанд, Хаким Фирдавсй низ дар достони "Подшохии Бахроми Гур" тасвир кардааст. Дар асар аз дехе ободу хуррам хикоят шудааст, ки хама мардуми он, чи марду чи зану кудак ва чи муздуру чи кадхудой бо хам баробар буданд. Бахроми Гур хангоми шикор гузараш ба он чо меафтад (9, 98-99).
Шабехи чунин чамъияти хаёлиро, ки Фирдавсй ва Низомй орзу кардаанд, дар шаклхои гуногун дар "Китоб-уш-шифо"-и Абуалй ибни Сино, "Вис ва Ромин"-и Фахруддини Гургонй, хамосаи шумерй дар бораи Гилгамеш, дар "Авасто", достони хитоии "Чашмаи зардолузор"-и Тао Юан - Мин, кишвари шамбали фолклори хиндй, кишвари Бумбаи достони ;алми;ии "Ч,ангар", афсонахои русй ва амсоли инхо дидан мумкин аст (1,353).
Маъмулан адибони форсу точик дар осори худ бештар симои занони нозукандому хушхиром, сарв;ад, нафису зеборо мавриди тасвир ;арор додаанд, аммо дар "Шохнома"-и Фирдавсй ва "Хамса"-и Низомии Ганчавй ба ин хусну чамол боз тавонмандию пахлавонй ва хунармандию боландагии чисмонии онхоро низ афзудаанд. Дар хама давру замон пахлавонону ;авипайкарон ва умуман, инсонхои чисман обутобёфта, чи занону чи мардон, чуз аз нерую тавоноии фитрй бояд сифатхои пахлавониро аз рохи маш;у тамрин, аз худ кардани хунархои гуногуни варзишию низомй ба даст оваранд.
Аз чумла, дар "Шохнома"-и Абул;осим Фирдавсй занони далере, чун Синдухт, Гурдофарид, Катоюн, Бонугушасп, Гурдия, либоси низомй ба бар карда, хунари хуби асптозиро ба намоиш мегузоранд. Синдухт либоси разм пушида, савори асп барои пешгирии чангу хунрезихо ва химояти Кобул бо рахпаймоихои дуру хатарнок пеши Сом мешитобад (7, 334). Ё худ, разми Гурдофарид бо Сухроб сахнаи зебоест, ки нахустин бор дар достонхои "Шохнома"-и Хаким Фирдавсй ба тасвир расидааст. Дар фасли "Разми Сухроб бо Гурдофарид" хунарнамоии Гурдофарид дар се навъи хунари варзишию низомй, чун асптозй, тирандозй ва камонварй бозтоб гардидааст (8,234-235).
Дар "Хамса"-и Низомии Ганчавй низ метавон ба тасвири пахлавонбонувоне дучор омад, ки дар навъхои гуногуни хунархои низомй аз худ чирамандихои бемисл ба намоиш мегузоранд. Ч,ихатхои мазкур ва диди вижаи шоирон перомуни ;удрат ва тавоноии бонувон дар фасли алохида баррасй мешавад.
Назари Фирдавсй ва Низомй оид ба озодй ва баробарху;у;ии занону мардон дар интихоби хамсар хамчун улгу дар кулли чомеахо маърифат мешавад. Хам дар "Шохнома"-и Хаким Фирдавсй ва хам "Хамса"-и Низомии Ганчавй дар ин хусус нуктахои омузандаи зиёд дарч шудаанд. Масалан, пайванди Зол бо Рудоба, Рустам бо Тахмина, Бежан бо Манижа, Ковус бо Судоба, Гуштосп бо Катоюн, Бахроми Гур бо Сапенуд, Шопур бо духти Мехрак, Хусрав бо Ширин, Бахроми Гур бо Фитна, Искандар бо Равшанак ва амсоли инхо намунахое мебошанд, ки масъалаи баробарху;у;ии занон дар интихоби хамсарро ба намоиш мегузоранд.
Дар достонхои "Хамса"-и Низомии Ганчавй ба холати чуфтчуии хочагон бо канизакони худ дучор меоем. Бахроми Гур дилбохтаи канизи худ Фитна гардида пай мебарад, ки у низ дар дил ба шохи чавон мехри самимй парвардааст. Бахром Фитнаро аз канизй озод карда, уро ба хамсарй мепазирад.Намунаи бехтарини хамсарпазириро дар достони "Хусрав ва Ширин"-и
Низомии Ганчавй дар амалу рафтори ;ахрамонони достони мазкур дилдодагон - Хусрав ва Ширин ба мушохида гирифтан мумкин аст. Хар ду дилдодагон дар аввали достон дар интихоби хамсар озод ва баробарху;у;анд.
Аз ин чо маълум мешавад, ки Фирдавсй ва Низомй дар баробари тавсифи шоистагии шахбонувону шахзодагон иродату хирадмандии занони оддй, ба истилох занони таба;аи поёни чомеаро низ дар лахзахои гузарои шохкори худ бозтоб намудаанд.Хаким Фирдавсй дар «Шохнома» як идда намодхоеро бозтоб намудааст, ки эшон аслан канизу надиманд ва чунонки дар боло гуфтем, дар кушодани муаммохо ва ёвар будан бо шохону пахлавонон, бехамтоянд. Дар баробари хамёру маслихаттар будани канизакони хирадманд ба шохону сарварон, на;ши доягону парасторонро низ дар тарбияи шохону пахлавонон чойгохи хосса дорад.
Аз лобалои тасовири бадеии марбут ба образи канизон бармеояд, ки Фирдавсй ва Низомй онхоро хамчун чузъи мухимми чомеа мешиносанд. Симои канизакон агарчи бештар дар пасманзари шахсиятхои асосй офарида мешаванд, онхо дар халли масъалахое, ки адибон ба ухдаашон мегузоранд, фаъол хастанд. Хатто канизе, ки дар харамсарои ^айсар аз нажоди эрониён буд, хисси эронпарастй дорад. Вай барои аз банд рахо кардани шохи Эрон - Шопури Нарсй мусоидат мекунад.
Хамин тавр, Абул;осим Фирдавсй ва Низомии Ганчавй дар офариниши на;ши занон сохиби диди бадеии махсусе хастанд, ки хосили маърифати бадеии во;еияти замон ва чахонбинии онхо мебошад. Барои хар ду адиб зан сохиби рисолати муайян буда, баъзе занон дар зиракй ва халли муаммохо бо мардон пахлу мезананд. Занро дар тасовири бадеии офаридаашон ин адибон, бар хилофи назари умумии роич дар чомеаи асримиёнагй, мавчудоте заифу ха;ир тасвир накардаанд. Балки онхо бо кордонй, зебой, вафодорй, мехрварзй, покиву покдоманй ва ;удрату неруманд тимсоли занони часуру мехрубон тасвир шудаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Афсахзод, Аълохон. Чомй - адиб ва мутафаккир / А.Афсахзод.-Душанбе: Ирфон, 1989, 384 с.
2. Бертелс, Е.Э.Таърихи адабиёти форсй-точикй/Е.Э.Бертелс.-Душанбе: "Эр-граф", 2015.-584 с.
3. Бобокалонова, Ч,. Ду симои човид /Ч,.Бобокалонова//Занони Точикистон №7(467) июли соли 1979, С 17-18.
4. Ганчавй, Низомй. Хамса: Искандарнома / Н.Ганчавй. -Душанбе: Адиб, 2012.-480 с.
5. Мирзоён, Зафар. Офаридгори сухан / Зафар Мирзоён.-Душанбе: ТоРус, 2018.-272 с.
6. Муйизй, Фотима. "Хамса"-и Низомй - нардбони суъуди зан // Зан ва фарханг. Фаслномаи илмй - пажухишй, соли панчум, шумораи 18, зимистони 1392.-С.25-40, 1392 / 4 / 18, С. 38-39.
7. Фирдавсй, Абул;осим. Шохнома / Абул;осим Фирдавсй: тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. -Душанбе: Адиб, 2009. - Чилди 1. - 480 с.
8. Фирдавсй, Абул;осим. Шохнома/Абул;осим Фирдавсй:тахияи К.Айнй,З.Ахрорй.- Душанбе: Адиб, 2007. - Чилди 2. - 480 с.
9. Фирдавсй, Абул;осим. Шохнома/Абул;осим Фирдавсй:тахияи К.Айнй,З.Ахрорй.- Душанбе: Адиб, 2009. - Чилди 7.-480 с.
10. Фирдавсй,Абул;осим.Шохнома/Абул;осим Фирдавсй:тахияи К.Айнй,З.Ахрорй.-Душанбе: Адиб, 2010. - Чилди 10. - 416 с.
11. Wikipedia. Org/ wiki/ Амазонки в литературе. Материал из Викитеки - свободной библиотеки. ЭСБЕ (Энсиклопедический словарь Брокгауза и Ефрона), в 86 томах.
12. Мюллер, Сюзан Окин. Баррасии зан аз нигохи Арасту / Сюзан Окин Мюллер. Тарчумаи Нуризода. Канада, Монтреал. (Аз расонаи интернетии Vista News Hub.)
REFERENCES:
1.Afsahzod,Alokhon.Jomi Being a Writer and Thinker/A.Afsahzod.-Dushanbe:Cognition,1989.-384 p.
2.Bertels,Ye.E.The History of Persian-Tajik Literature/Ye.E.Bertels.-Dushanbe:Er-graph,2015.-584 p.
3.Bobokalonova, J. Two Eternal Images /J.Bobokalonova// Women of Tajikistan №7 (467) July 1979, - P 17-18.
4.Ganjavi, Nizomi. Khamsa: Iskandar-Name / N. Ganjavi. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 480 p.
5.Mirzoyon, Zafar. A Creator of Speech / Zafar Mirzoyan. - Dushanbe: Torus, 2018. - 272 p.
6.Muyizi, Fatima. "Khamsa" by Nizomi Being as a Ladder of Women's Ascension // Women and culture. Scientific-Research Journal, Issue 4, No. 18, Winter 1392. - P.25-40, 1392/4/18, - P. 38 - 39.
7.Firdawsi, Abulqosim. Shah-Name / Abulqasim Firdawsi: under the editorship of K. Ayni, Z. Ahrori. -Dushanbe: Man-of-Letters, 2009. - V.1. - 480 p.
8.Firdawsi, Abulqosim. Shah-Name / Abulqasim Firdawsi: under the editorship of K. Ayni, Z. Ahrori. -Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - V.2. - 480 p.
9.Firdawsi, Abulqosim. Shah-Name / Abulqasim Firdawsi: under the editorship of K. Ayni, Z. Ahrori. -Dushanbe: Man-of-Letters, 2009. - V.7. - 480 p.
10.Firdawsi, Abulqosim. Shah-Name / Abulqasim Firdawsi: under the editorship of K. Ayni, Z. Ahrori. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2010. - V.10. - 416 p.
11.Wikipedia.org /wiki/Amazon in Literature. Material from Wikiteki - free library. ESBE (Encyclopedic Dictionary of Brockhaus and Efron), in 86 volumes.
12.Mueller,Susan Okin.A woman's view of Aristotle / Susan Okin Mueller. Translation by Nourizoda. Canada, Montreal. (From the online media Vista News Hub.)
