Научная статья на тему '“МУНОЖОТ” АСРЛАРГА ТАТИГУЛИК РАҚС АСАРИ'

“МУНОЖОТ” АСРЛАРГА ТАТИГУЛИК РАҚС АСАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
221
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақс / маҳорат / санъат / миллий рақс / ансамбль / хореограф / репертуар. / dance / skill / art / national dance / ensemble / choreographer / repertoire.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Феруза Мураталиевна Азатова, З.К.Фазлиева

Ушбу мақолада ўзбек миллий мумтоз асарларидан бири “Муножот” рақс композициясининг яратилиши, ижро билан боғлиқ бўлган миллий қиёфаси, ўзига хос хусусияти, анъанавий урф-одатлар билан боғлиқ жиҳатларига илмий жиҳатдан эътибор қаратилган. Шунингдек, ушбу рақснинг ижро ҳаракатларини хозирги кунда рақс таълимида қўлланилишининг аҳамияти ҳақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

"MUNOJOT" A WORK OF DANCE TATIGUL FOR CENTURIES

This article focuses on the creation of one of the Uzbek national classics, the dance composition "Munojot", the national image associated with the performance, its peculiarities, aspects related to traditional customs. It also explains the importance of the use of this dance performance in dance education today.

Текст научной работы на тему «“МУНОЖОТ” АСРЛАРГА ТАТИГУЛИК РАҚС АСАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - Issue 6 / 2021 ISSN 2181-063X

"МУНОЖОТ" - АСРЛАРГА ТАТИГУЛИК РАЦС АСАРИ

Феруза Мураталиевна Азатова З.К.Фазлиева

Узбекистан давлат хореография академияси

Аннотация: Ушбу маколада узбек миллий мумтоз асарларидан бири "Муножот" ракс композициясининг яратилиши, ижро билан боглик булган миллий киёфаси, узига хос хусусияти, анъанавий урф-одатлар билан боглик жихатларига илмий жихатдан эътибор каратилган. Шунингдек, ушбу ракснинг ижро харакатларини хозирги кунда ракс таълимида кулланилишининг ахамияти хакида баён этилган.

Калит сузлар: ракс, махорат, санъат, миллий ракс, ансамбль, хореограф, репертуар.

"MUNOJOT" - A WORK OF DANCE TATIGUL FOR CENTURIES

Feruza Muratalievna Azatova Z.K.Fazlieva

Uzbekistan State Academy of Choreography

Abstract: This article focuses on the creation of one of the Uzbek national classics, the dance composition "Munojot", the national image associated with the performance, its peculiarities, aspects related to traditional customs. It also explains the importance of the use of this dance performance in dance education today.

Keywords: dance, skill, art, national dance, ensemble, choreographer, repertoire.

Мамлакатимиз истиклолга эришган илк кунларидан бошлаб узбек халкининг бой маданий-маънавий мероси, урф-одат ва анъаналарини кайта тиклаш, ривожлантириш ва уларни келажак авлодга асл мазмун-мохияти, бутун гузаллигини етказиш борасида улкан ишлар килинди ва килинмокда. Айникса маданият, санъат, фан, таълим сохаларида амалга оширилаётган ислохотлар келажаги буюк давлатни куришга, ватан равнакини таъминлашга булган ишончни янада мустахкамлашга кумак бермокда.

Санъат хамиша хаёт ва даврнинг акси. Бу уз навбатида, даврга монанд бир ипга маржондай шодаланган, куз очиб юмгунча утадиган лахзалар мохиятини аник белгилайдиган шаклларни кидириб топиши демакдир.

Узбек миллий раксининг айнан ривожланиш боскичи ХХ-асрнинг 20-30-йилларига тугри келади. Бу йилларда айнан узбек миллий сахна раксларимиз ривожланиб борди.

Дархакикат, Юсуф Кдзик Шакаржонов, Уста Олим Комилов, Тамарахоним ва уларнинг шогирдлари Мукаррама Тургунбоева ва Розия Каримовалар узбек миллий раксимизга катта хисса кушишди. Узбек миллий сахна ракси асосчиси деб Мукаррама Тургунбоевани айтишимиз мумкин. Мукаррама Тургунбоева томонидан турли жанрларда халк ракслари сахналаштирилди, булар мехнат ракслари туркумига кирувчи ракслардан «Пахта» (1943), 30-йиллар охирида «Пилла», узбек мумтоз раксларидан «Муножот», «Жанон», «Тановар» ракс спектаклларини умумий конуниятлар асосида яратилган сахна асарлари дейиш мумкин.

Улар уч жанрда яратилган узбек мумтоз раксларидир. «Катта уйин», «Занг», «Баёт» ракслари оммавий хореографик композициялар. «Бахор» ва «Мовий маком» ракс композициялари эса узбек анъанавий мумтоз ракс усулларини уйгунлаштириш оркали узига хос анъанавий мураккаб шакллар асосида яратилган. Ушбу яратилган ракс композицияларидан «Муножот» монолог раксида хиссиётлар диалектикаси ва чукур кечинмаларини гавдалантиради.

"Ракс санъатида муайян ва айни пайтда шартли булган хилма-хил куринишларнинг узаро кушилиб кетиши, анъанавий ракс шаклларининг янгиланиб туриши унинг тараккиёт хусусиятларига таъсир этмай куймайди. Тараккиётнинг узи куп боскичли булиб, нафис харакат, шаклланиш, эстетик ва рухий холатлар таккомиллашувидир". [1.533-536]

Мана неча йиллардан буён катта сахналарда уз жилоси, таровати, мафтункорлиги колаверса уз урнини йукотмаган «Муножот» ракс композицияси хакида гапирар эканмиз, албатта куз унгимизда ёрини кутаётган сабр бардошли, изтиробга тула рухий холатини ифодалаган хамда бир вактнинг узида гурурли аёл гавдаланади. «Муножот» раксининг мавзуси, инсон хислари унинг хаётидаги мухим вокеаларга асосланиб яратилган.

Узбек раксининг олтин фондидан жой олган ушбу нодир асарни Халк артисти, бетакрор раккоса, мохир педагог, истеъдодли балетмейстер Мукаррама Тургунбоева сахналаштирган.

"Мукаррама шундай бир муъжизавор ракс яратдики, у балет билан уйгунлашиб кетишдан сахнани бойитиш билан бирга зарур булган таъсирчан мухитни юзага келтирди. Кимнинг хаёлига келибди дейсиз, режиссёрнинг: "Харам сахнасида ракс керак", деган куруккина курсатмасидан кейин Мукаррама "Илонлар ракси" ни уйлаб топади деб? - дейди А.Ф.Козловский.

..."ушбу раксни ижро этиш хаммага хам насиб этавермаган. Узбек ракс ижрочилигининг энг олий даражасига етган, миллатимизнинг халкаро нуфузини ракс санъати оркали кутаришга эришган, хамда халк эътиборини, хурматини козонган раккосаларимизгина ижро этишган. Чунки, "Муножот" ракси сахна талабига мос ташки киёфага, юксак ижрочилик махорати билан биргаликда ички хиссиётни ижро эта олиш кобилиятига, хамда ракснинг асл фалсафий мохиятини тушуниш иктидорига эга булишни талаб этади" -дейди Н.Э.Абрайкулова. [2.376-379]

«Муножот» ракси мусикаси хам хиссиётларга бой мумтоз маком охангларига асослангани боис ижрочини истиробга тула рухий холатини ифодалайди. "Мукаррама Тургунбоева раксни «мусикада» эмас, «мусика остида» куйишга карор килди. Шунинг учун хам ракс харакати усуллари мазмуни ва ижросига алохида эътибор каратилган" - дейди Г.Р.Хамраева [3.137-139].

Х,озирги кунда Узбекистон давлат хореография академиясида «Узбек раксини урганиш услубиёти» фанида «Муножот» раксида ижро этилган ракс харакатлар яъни "илон" ракс харакати 2- семестрда дастур асосида талабалар томонидан муваффакиятли урганилиб келинмокда. Раксда гох осойишта кадам ташланиб, гох учишга чоглангандек енгил харакатлар бажарилади. Куллар гох уз холича «яшайди», азобланади, гохо эса котиб колади ва тана тебранишига мос жавоб бериб огрикларни тинчлантиради, баъзан канот коккандек учади ва куллар айланиши, силтаниши ёки кафтларни айлантириш билан якунланади. Раксдаги оёк харакатлар нуктали юриш, кайчи ва асосан эса уфори харакати ижро этилади.

«Муножот» раксини узок йиллар давомида Мукаррама Тургунбоева узи ижро этиб келди, кейинчалик бу раксни узун буйли, комати келишган, бетакрор раккоса Мамура Эргашевага совга килди ва ракс Мамура Эргашева ижросида узгача мазмун касб этди. Кулларнинг нафис харакатларига асосланган бу шаркона раксни ижро этиш учун ижрочи ракс мазмунига сингиб кетиши, актёрлик кобилиятига эга булиши Фаргонача ракс мактабига хос енгил юришлар,гавда, куллар, елка, муком харакатларининг бир-бирига уйгунлигини таъминлаши бармокларнинг эгилувчанлигигагина эмас, балки «илон» харакатини хам мукаммал эгаллаши зарур.

Хулоса урнида шуни айтиш керакки, юкорида айтиб утилган барча нафис шакллар хосил килинганида чинакам гузаллик намоён булади. Умуман Мукаррама Тургунбоева сахналаштирган ракслар шунчаки жисмоний хатти-харакатлардан иборат эмас, балки барча сахналаштирган раксларининг хар бири узининг катта рухий куввати, салобати, назокати биланмаълум бирмаъно ва мазмунни мужассамлаштирган. Шуни таъкидлаш жоизки, барча раксларни

хам узига яраша яралиш тарихи бор. "Муножот"нинг яралиш жараёнининг узида куп боскичли кечинмалар, бир инсон умри давомида бошидан утказиши мумкин булган изтиробга тула рухий холати ифодаланган булиб, айни мана шу хиссиётлар акс эттирилган харакатлар жамланмаси ракснинг томошавийлигини, жозибасини, бадиий киёфасини курук пластикадан иборат бошка ракслардан фарклаб бериш каторида, ракс санъати тарихида узининг муносиб урнини белгилаб бера олди. Бу эса "Муножот"ни хар кандай раккоса хам ижро эта олмаслигини курсатди. Ушбу ракс салобати нафакат ижро махоратини, балки хаёт тажрибасига эга булишни хам талаб этди. Ракс санъати тарихида "Муножот" айни мана шу жихати билан уз урни ва ахамиятига эга булди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Фазлиева З. К. Узбек сахна ракси ва унинг ривожланиш йуллари// "Oriental art and culture" " Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020, 533-539 бетлар

2. NE Abraykulova. Dance "munojat" and his choreographic interpretation. Scientific Bulletin of Namangan State University 1 (4), 376-379

3. ^амраева Г. Р. Ракснинг миллий киёфаси.-Тошкент. 2012 й, 137-139 бет.

4. Каримова Р.З. Ферганский танец.Издательство Г.Гулям Т. 1973й, 21-23

бет.

6. Kamarbekovna, F. Z. (2020). UZBEK STAGE DANCE AND ITS WAY OF DEVELOPMENT. International Engineering Journal For Research & Development, 5(4), 4-4.

References

1. Фазлиева З. К. Узбек сахна ракси ва унинг ривожланиш йуллари// "Oriental art and culture" " Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020, 533-539 бетлар

2. NE Abraykulova. Dance "munojat" and his choreographic interpretation. Scientific Bulletin of Namangan State University 1 (4), 376-379

3. ^амраева Г. Р. Ракснинг миллий киёфаси.-Тошкент. 2012 й, 137-139 бет.

4. Каримова Р.З. Ферганский танец.Издательство Г.Гулям Т. 1973й, 21-23

бет.

6. Kamarbekovna, F. Z. (2020). UZBEK STAGE DANCE AND ITS WAY OF DEVELOPMENT. International Engineering Journal For Research & Development, 5(4), 4-4.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.