CC BY
1ÜMUMÍ T9HSÍL M9KT9BL9RÍND9 BÍOLOGÍYA F9NNÍNÍN T9DRÍSÍNÍN S9M9R9LÍLÍYÍNÍN ARTIRILMASINDA MÜASÍR PEDAQOJÍ TEXNOLOGÍYALARDAN ÍSTÍFAD9NÍN N9ZaRÍ 9SASLARI
KaRÍMOVA caMÍLa vaqíf qizi
ADPU - nun nazninda Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Kollecinin biologiya müallimi
Xülas3. Müasir dünyada formalaçan informasiya camiyyati hayatin bütün sahdldrindd oldugu kimi tdhsil sahasinda dd yeni pradiqmalarin yaranmasi ila dlaqddar bir sira dayiçikliklarin meydana çixmasi ila tarannüm edilir. Olkamizda tahsil sisteminin asas devizi §agird çaxsiyyatinin düzgün va yüksak saviyyada inkiçaf etdirilmasidir .
Maqalada tadris prosesinda pedaqoji texnologiyalarindan istifada tadris materialinin keyfiyyatini yüksaltmaya va tahsilin samaraliliyini artirmaga imkan verir. Müasir camiyyat müallim qarçisinda maktablilarin §axsi ahamiyyatli keyfiyyatlarini inkiçaf etdirmak vazifasini qoyur. Bilik maqsad kimi deyil, §axsi inki§afm bir yolu, vasitasi kimi çrn§ edir.
Azarbaycan Respublikasi aparilan tahsil islahatlari ila bagli problemlarin kaskinlaçmasi müasir pedaqoji elmdan müasir tahsil müassisasinda tahsil prosesinin keyfiyyatini artirmaq щün bir vasita kimi bilik va texnologiyalarin yenilanmasini talab edir. Çoxsayli tadqiqatlar sübut etdi ki, tahsilin keyfiyyati asasan seçilmiç pedaqoji texnologiyadan va onun vaziyyata va talaba kütlasina uygunluq daracasindan asilidir. Müasir pedaqoji texnologiyalar vasitasila biologiyanin tadrisinda müayyan natica alda etmak mümkündür.
Açar sôzlw. Ümumi tahsil maktablari, texnologiya, biologiya, înformasiya va kommunikasiya texnologiyalari.
Ключевые слова: Общеобразовательные школы, технологии, биология, Информационные и коммуникационные технологии..
Keywords: General education schools, technology, biology, Information and communication technologies.
Qloballaçan dünyada müasir tahsilin qar§isinda duran maqsad va vazifalar dayiçir, biliklara yiyalanmak barabar, saylar sari§talarin inki§afina yonalir. §agird hazirliginin keyfiyyati yeni pedaqoji texnologiyalarin tatbiqi ila müayyan edilir. Talim prosesinda yeni texnologiyalardan istifada etmakla ananavi darsdan uzaqlaçmaq tahsil mühitinin va tadris prosesinin monotonlugunu aradan qaldirmaga, çagirdlarin faaliyyat novlarinin dayiçdirilmasina §arait yaratmaga va saglamligin qorunmasi prinsiplarina realaçdirmagi mümkün edir. Fann mazmunundan, darsin maqsadlarindan, §agirdlarin hazirliq saviyyasindan, onlarin tahsil ehtiyaclarini odamak qabiliyyatindan va onlarin ya§ kateqoriyasindan asili olaraq texnologiyanin seçilmasi tovsiya olunur.
Müasir tahsil texnologiyalarinin müallimlarin faaliyyatina tatbiqi onlara i§ formalarini §axalandirmaya, darsi maraqli va mahsuldar etmaya imkan veran metodik vasita va üsullarin tapilmasina komak edir. indi diqqat çagirda, onun §axsiyyatina va ozünamaxsus daxili dünyasina yonalib. Buna gora da, müasir müallimin asas vazifasi fardi inki§afin qarçiya qoyulmuç maqsadina optimal cavab veran §agirdlarin tahsil faaliyyatinin taçkili üsullarini va formalarini seçmakdir. Müasir talim texnologiyalari §agirdlarin bacariqlarini, yaradiciliq qabiliyyatini inki§af etdirmaya,fanni daha darindan manimsamaya komak edir. [1]
Müasir tahsil §axsiyyat yonümlü olmali va §agirdin §axsi maraqlari va ehtiyaclari sferasini ahata etmalidir, ham§inin çagirdin fardi tahsil yolunu seçmak imkani olmalidir. Ba§qa sozla, tahsilin prioritet vazifasi çagirdlarin çaxsiyyatinin inki§afi, onlara tahlil etmak va masuliyyatli qararlar qabul etmak bacarigini açilamaqdir. Yalniz bu halda müasir tahsil yüksak keyfiyyatli olur. Tabii ki, bioloji tahsil da istisna deyil va camiyyatin gozlantilarina cavab vermali, müasir tendensiyalar içiginda inkiçaf etmalidir. Xüsusan da dünya ictimaiyyatinin XXI asri biologiya va ekologiya asri kimi müayyan etmasi fonunda. §übhasiz ki, tahsilin keyfiyyatinin yüksaldilmasi ^ün asas resurslardan biri müasir tahsil texnologiyalarinin takmillaçdirilmasidir.
Tahsil texnologiyasi konsepsiyasi pedaqoji prinsiplara va maqsad - mazmun - metodlar arasindaki alaqaya uygun olaraq tahsil naticasina nail olmaga yönalmi§ tahsil prosesinda müallim va §agirdlarin faaliyyat sistemini ahata edir. Tadris prosesinda müasir tahsil texnologiyalarindan istifada üzra müallimin faaliyyati istiqamatlari §akil 1.göstarilmi§dir.
Tahsil texnologiyalarindan istifada üzra müallimin faaliyyati istiqamatlari
✓ müasir tahsil texnologiyalarinin öyranilmasi va sinaqdan kegirilmasi;
✓ xüsusi tahsil texnologiyalarinin hazirlamasi va sinaqdan kegirilmasi;
✓ effektiv tahsil texnologiyalarinin tatbiqi va yayilmasi;
✓ istifada olunan tahsil texnologiyalarinin samaraliliyinin qiymatlandirilmasi sisteminin i^lanib hazirlanmasi va tatbiqi.
§3kil.1. Tadris prosesinda müasir tahsil texnologiyalarindan istifada
£ox vaxt pedaqoji texnologiya a§agidaki kimi müayyan edilir:
• Texnikalar toplusu pedaqoji faaliyyatin darin proseslarinin xüsusiyyatlarini, onlarin qar§iliqli alaqasinin xüsusiyyatlarini aks etdiran, idara edilmasi tadris va tarbiya prosesinin zaruri samaraliliyini tamin edan pedaqoji bilik sahasidir;
• Sosial tacrübanin ötürülmasi formalarinin, metodlarinin, texnikalarinin va vasitalarinin, habela bu prosesin texniki tachizatinin macmusu;
• Tadris-idrak prosesinin ta§kili yollarinin macmusu va ya müallimin konkret faaliyyatina aid olan va qar§iya qoyulmu§ maqsadlara nail olmaga yönalmi§ müayyan harakatlarin, amaliyyatlarin ardicilligi .[2]
Tadqiqatimiz ümumitahsil maktablarinda biologiya fanninin tadrisi zamani müasir tadris texnologiyalarindan istifadanin elmi asaslandirilmasina va inki§afina yönalmi§dir. Samarali i§lamak ü9ün an 9ox istifada olunan texnologiyalar bunlardir:
• Saglamligi qoruyan texnologiyalar,
• informasiya va kommunikasiya texnologiyalari,
• Tanqidi tafakkürün inki§afi texnologiyasi
• Dizayn metodu, oyun texnologiyalari,
• Öyranma diferensialla§dirma texnologiyasi,
• inteqrasiya edilmi§ talim texnologiyasi
• Layiha texnologiyasi
• Problem asasli talim.
Bunlarin bazilari haqqinda malumat verak va tadqiqatimizda apardigimiz tahlillari, alinan naticalari göstarak.
Saglamligi qoruyan texnologiyalar: Maktabin asas vazifalarindan biri §agirdlarin saglamliginin qorunmasi va xastaliklarinin qar§isinin alinmasidir. Saglamligi qoruyan texnologiyalarinin maqsadlari §agirdlarin saglamligini qorumaq va güclandirmak, onlarin saglamliq
madaniyyatini inkiçaf etdirmak, haddindan artiq yükü aradan qaldiran va saglamligi qoruyan tahsil texnologiyalarini seçmakdir.
Darsin avvalinda tamiz atmosfer va müsbat emosional ahval-ruhiyya yaratmaq lazimdir, çünki çagirdlar müallimin emosional ahval-ruhiyyasini dark etmak ^ün intuitiv bacariq inkiçaf etdirmalidirlar. Dars planlaçdirarkan için monotonluguna yol verilmir. Îçimizda açagidaki texnologiyalardan istifada oluna bilar: nafas maçqlari, idman oyunlari, istirahat va s. Keçirilan har bir dars va ya ma§q saglamliq qoruyan texnologiyalardan ibaratdir.
informasiya va kommunikasiya texnologiyalari: Bu gün tadris prosesinda müasir informasiya texnologiyalarindan istifada tadris materialinin keyfiyyatini yüksaltmaya va tahsilin samaraliliyini artirmaga imkan verir. Müasir camiyyat müallim qarçisinda maktablilarin §axsi ahamiyyatli keyfiyyatlarini inkiçaf etdirmak vazifasini qoyur, nainki biliklarin ötürülmasi. Bilik - maqsad kimi deyil, §axsi inkiçafin bir yolu, vasitasi kimi çixi§ edir. Biologiya fanninin spesifikliyi darslarda çoxlu ayani materialdan istifadani çartlandirir. informasiya texnologiyalarindan istifada imkanlari müallima tematik videolardan, animasiyalardan, sas yazilarindan, elaca da müxtalif tapçiriqlardan istifada etmaya imkan verir va çagird passiv m^ahidaçidan aktiv içtirakçiya çevrilir. iKT-dan istifada darsi daha maraqli, rangarang etmaya, çagirdlari materiali müstaqil öyranmaya havaslandirmaya imkan verir. [4]
Multimedia taqdimatlarindan istifada çagirdlarin biologiya fannina idrak maraginin artirilmasi ila asaslandirilir. Bu forma müallimlara tadris materialini ox§ar ardicilliqla hartarafli strukturla§dirilmi§ malumatla doldurulmuç canli dastaklayici tasvirlar sistemi kimi taqdim etmaya imkan verir. Bu zaman malumatlarin çagirdlarin yaddaçina takca faktiki deyil, ham da assosiativ formada qabul edilir. Malumatlarin bu cür taqdim edilmasinda maqsad çagirdlarda psixi obrazlar sistemini formalaçdirmaqdir. Tadris materialinin multimedia taqdimati çaklinda taqdim edilmasi öyranma vaxtini azaldir. Darslarda multimedia taqdimatlarindan istifada tahsil prosesini diqqatin, yaddaçin va zehni faaliyyatin psixoloji cahatdan düzgün içlama rejimlari asasinda qurmaga imkan verir.
Biologiya darsinda har hansi mövzuya uygun taqdimat hazirlayarkan açagidaki talablara amal edilmalidir:
• slaydlar matnla çox yüklanmamalidir, qisa konspektlar va tarixlar yerlaçdirmak daha yaxçidir;
• illüstrasiyalar real olmalidir;
• Assosiativ vizual yaddaçi aktivlaçdirmak üçün an vacib materiali daha parlaq, orijinal çakilda vurgulanmalidir;
• uzun izahat zamani tabiat çakli olan ekran görünü§ü, sakit musiqi va ya istirahat ^ün video klip göstarmak olar;
• slaydlar animasiya ila çox yüklanmamalidir, çünki bu, çagirdlarin diqqatini yayindiracaq.
Oyun texnologiyalari. -Pedaqoji oyunlar pedaqoji prosesin taçkili ^ün kifayat qadar geni§
metod va üsullar qrupudur. Pedaqoji oyunun ümumi oyundan asas farqi ondan ibaratdir ki, onun asas xüsusiyyati - aydin çakilda müayyan edilmiç talim maqsadi va müvafiq pedaqoji natica var, onu asaslandirmaq, açiq çakilda müayyan etmak va tahsil-idrak yönümlüliyi ila xarakteriza etmak olar. Oyun texnologiyasinin xüsusiyyatlari asasan oyun mühiti ila müayyan edilir: açyali va açyasiz oyunlar, stolüstü, qapali, açiq, açiq, kompüter, müxtalif naqliyyat vasitalari ila va s.
Layiha metodu: Layiha müallimin xüsusi taçkil etdiyi va çagirdlar tarafindan müstaqil çakilda hayata keçirilan, yaradici mahsulun yaradilmasi ila yekunlaçan harakatlar macmusudur. Layiha çoxçaxalidir, layiha effektivdir. Layiha metodu sinifda va darsdankanar faaliyyatlarda prioritetdir. Bu metodun hayata keçirilmasinin asas prinsiplari bunlardir: müstaqillik, faalliq, samaralilik. Layiha metodu real hayatda zaruri olan asas §axsi sariçtalari ugurla inkiçaf etdirmaya imkan verir: ünsiyyat, malumat, camiyyatdaki hayatla alaqali va hayat boyu öyranmak bacarigi.
Biologiyanin öyranilmasinda "Layiha" pedaqoji texnologiyasinin üstünlüklarini nazardan keçirak:
■ Rangli rasmlar va fotoçakillar - Darsliklar va dars vasaitlari geni§ illüstrativ materiala malik ola bilmaz, çünki bu, onlarin qiymatini kaskin artirir. Rangli rasmlar va fotoçakillar illüstrativ
diapazonu geniçlandirmaya, ona daha çox emosionalliq va real hayata yaxinliq vermaya imkan verir. Sinifda kompüterdan istifada yeni materiali izah edarkan çoxlu illüstrativ materialdan istifada etmaya imkan verir ki, bu da materialin daha yax§i öyranilmasina kömak edir.
я Slayd-çou - izahatla tasvirlarin dayiçdirilmasi (fotoçakillar). Yeni materiali izah edarkan slayd çousundan istifada yeni materiali daha aydin çakilda tasvir etmaya va çagirdlarin diqqatini calb etmaya imkan verir. Slayd çoular müxtalif sistematik qruplarin canli orqanizmlarinin müxtalifliyini öyranarkan xüsusila faydalidir, çünki onlar zangin canli dünyasini tasvir etmaya imkan verir.
я Animasiyalar - müayyan bioloji proseslarin, o cümladan mikrokosmosun mexanizmlarini göstarmak ^ün tadris filmlarina va videoçarxlara daxil edilmiç ananavi "cizgi filmlari" fraqmentlarinin analoqlari.
Biologiya darslaarinda mövzunun konsolidasiyasi marhalasinda açagidaki tahsil faaliyyat növlarindan istifada edilmalidir. [1]
Çox seçimli tap^inqlarla i§fom9k - Kompüter texnologiyalari taklif olunanlardan bir va ya daha çox cavab varianti talab edan tapçiriqlari tahlil etmaya, saxlamaga va emal etmaya imkan verir. Matna alava olaraq, bu cür tapçiriqlarda rasmlar, hamçinin fotoçakillar, video va animasiya fraqmentlari ola bilar. §agirdlarin bela tapçiriqlari yerina yetirmasi onlara öyranilan material üzra alda etdiklari biliklari möhkamlandirmaya imkan verir. Materialin möhkamlandirilmasi üçün elektron tadris resurslarindan istifada imkan verir ki, bu marhalani talabalar ^ün daha calbedici va müallim ^ün alveriçli edir.
Simulyatorlarla i^lamak - Bu i§ növü çagirdlara öz biliklarini möhkamlandirmaya va canli orqanizmlarin hissalarini va orqanlarini müayyan etmak bacariqlarini inkiçaf etdirmaya imkan verir.
Virtual laboratoriya içlari - Virtual laboratoriya içlarinin yerina yetirilmasi bilik va tacrüba bacariqlarinin möhkamlandirilmasi ila yanaçi, laboratoriya içlarinin aparilmasi ^ün talab olunan vaxti ahamiyyatli daracada azaltmaga va kifayat qadar maddi resurslar problemini hall etmaya imkan verir.
interaktiv tap$iriqlarla i^tamak - icra marhalalari va xatalara kompüter nazarati, növbati marhalanin seçilmasi ^ün göstari§lar sistemi, birinci marhalanin naticalarindan asili olaraq budaqlanan sistem daxil olan tapçiriqlar. interaktiv tapçiriqlara foto, video va animasiya obyektlari daxil ola bilar. Bu cür tapçiriqlar bu obyektlari illüstrasiyalar kateqoriyasindan tadris materiallari kateqoriyasina keçir. Biologiyanin tadrisinda onlardan tacrübalarla bagli tapçiriqlar yaratmaq, eksperimental malumatlari emal etmak va müxtalif formalarda taqdim olunan malumatlari müqayisa etmak üçün istifada edila bilar.
§agirdlarin biliyinin monitorinqi marhalasinda kompüterdan istifada etmak lazimdir. Eyni zamanda, kompüter proqramlarinin istifadasi bir sira problemlari hall edir:
• cavabin qiymatlandirilmasinin obyektivliyini artirir;
• öyranmaya fardi yanaçmaya imkan verir;
• Çagirdlarin biliyinin yoxlanilmasi üçün vaxti azaldir.
Müasir tadris prosesini informasiya-kommunikasiya texnologiyalarindan istifada etmadan tasavvür etmak mümkün deyil. Ümumitahsil maktablarinda pedaqoji maqsadlara nail olmaq ^ün xüsusi texniki informasiya vasitalarindan (kompüter, audio, video) istifada edan tahsil sahasinda bütün texnologiyalar tahsil informasiya texnologiyalari kimi tasnif edilir. insan faaliyyatinin aksar sahalarinin informasiyalaçdirilmasi, kabel televiziyasi va video avadanliqlarinin kütlavi istifadasi dövründa bu vasitalardan tadris prosesinda samarali istifada problemi aktuallaçir. [6]
Biologiya darsinda kompüterdan istifada §agirdlarin tahsil va intellektual bacariqlarini inkiçaf etdirir:
я tahlil etmak, müqayisa etmak, ümumila§dirmak; Tahsil va taçkilati:
я alqoritma uygun içlamak, içinizin naticalarini qiymatlandirmak; Tahsil va malumat: я malumat manbayi ila içlamak.
Biologiya darslarinda informasiya-kommunikasiya texnologiyalannin istifadasi, u§agin tez
uygunla§mali oldugu tahsil prosesinin muxtalif §artlarini simulyasiya etmaya imkan verir ki, bu da
asas salahiyyatlarin inki§afina va tazahuruna komak edir. internet resurslarindan istifada darslarin
saviyyasini yuksaldir, §agirdlari oyranmaya havaslandirir, biliyin keyfiyyatini yuksaldir.
9D9BiYYAT StYAHISI:
1. Разумная Е. В. Использование современных педагогических технологий на уроках биологии// Теория и практика образования в современном мире: материалы Междунар. науч. конф. (г. Санкт-Петербург, февраль 2012 г.). — СПб.: Реноме, 2012.
2. Чурилов, А. А. Современные технологии обучения в образовательных учреждениях / А. А. Чурилов. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2012. — № 11 (46). — С. 497500.
3. Цикало Е.С. Практикум по методике обучения биологии (инновационные методика подготовки учителя биологии). Учебное пособие. - Владимир: ВлГУ, 2013. - 78 с.
4. Е.А. Галкина Технологии обучения биологии: Учебно-методическое пособие. - М.: ИПК КГПУ, 2011.
5. Сальникова Т.П. Педагогические технологии: Учебное пособие.- М.: ТЦ Сфера, 2005.
6. Иванцова Л. И. Применение информационно-коммуникационных технологий в предпрофильном обучении. 2014.
7. https://cyberleninka.ru/article/n/metodika-prepodavaniya-biologii-v-svete-sovremennyh-pedagogicheskih-tehnologiy-1
