CC BY
1INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© M.G. Egamberdiyeva1^_
1Guliston davlat universitetii, Guliston, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: zamonaviy ta'lim tizimida ijodiy fikrlash va mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Tarbiyalanuvchilarning ijodiy imkoniyatlarini ochishda, xususan, yosh bolalarda hikoya tuzish qobiliyatini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Bu borada multimedia vositalaridan foydalanish eng samarali usullardan biridir. Multimedia imkoniyatlari bolalarni hikoya tuzishga rag'batlantirish, fantaziyasini rivojlantirish, voqealarni tasvirlashda turli vositalardan foydalanishni o'rgatishga xizmat qiladi.
MAQSAD: multimedia vositasidan foydalangan holda tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishning didaktik usullarini ko'rib chiqish, ushbu usullarning samaradorligini tahlil qilish hamda amaliyotga tatbiq etishdagi muammolarni aniqlashdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: muammoga oid materiallar, jumladan, maqola va axborot agentliklarining rasmiy saytlaridan foydalanildi. Tadqiqot jarayonida qo'llanilgan nazariy qarashlar, tadqiqot usullari va yondashuvlar rasmiy manbalardan olinganligi, tarixiy-qiyosiy tahlil, analitik obzor, o'rganish, tahlil qilish, umumlashtirish, kuzatish, dalillarni qiyoslash, sotsiometriya, pedagogik eksperiment tashkil etilganligi bilan izohlanadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: multimedia vositalaridan foydalangan holda hikoya tuzish mashg'ulotlarini tashkil etishda quyidagi didaktik usullar samarali bo'lishi mumkin: Vizual qo'llab-quvvatlash: rasmlar, videolavhalar, animitsiyalardan foydalanish bolalarning tasavvurlarini kengaytiradi, hikoya uchun g'oyalarni beradi, obrazli fikrlashni rivojlantiradi; masalan, bolalarni hayvonlar dunyosidan ilhom olib hikoya tuzishga rag'batlantirish uchun hayvonlarni tasvirlagan rangli suratlar, videolavhalar namoyish etilishi mumkin.
Ovozli effektlar: musiqa, tovush effektlari, bolalarning o'z ovozini yozib olish imkoniyati hikoyaning atmosferasini yaratishda, emotsiyalarni tasvirlashda, xarakterikada muhim rolb o'ynaydi; masalan, hikoyaga qo'rquv, kulk, taajjub, hayajon kabi emotsiyalarni tasvirlash uchun mos tovush effektlaridan foydalanilishi mumkin. Interaktiv elementlar: bolalarning faolligini oshirish, hikoya tuzishda ishtirokini ta'minlash uchun interaktiv o'yinlar, viktorinalar, testlar, onlayn platformalardan foydalanish maqsadga muvofiq; masalan, "Hikoya tuzuvchi" deb nomlangan interaktiv o'yinda bolalar hikoya uchun
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qahramon, joy, vaqt, voqealarni tanlashlari mumkin. Muhokama va baholash: hikoyalarni bir-biri bilan muhokama qilish, ularni baholash, mukammallashtirish, tanqidiy fikrlash va hamkorlik qobiliyatini rivojlantiradi; masalan, bolalar o'z hikoyalarini bir-biriga o'qib berishlari, o'zlari va boshqalarning hikoyalarini baholashlari mumkin.
XULOSA: multimedia vositalaridan foydalangan holda hikoya tuzish mashg'ulotlarining tahlili shunga ishonch hosil qiladiki, ushbu usullar bolalarning ijodiy qobiliyatini oshirishda, fantaziyasini rivojlantirishda, hikoya tuzish qobiliyatini yaxshilashda muhim го1ь o'ynaydi.
Kalit so'zlar: audio, video, rasm, dastur, platforma, ijodiy, dastur, multimedia.
Iqtibos uchun: Egamberdiyeva M.G. Multimedia vositalari asosida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishning didaktik usullari. // Inter education & global study. 2024. №7. B.171—179.
ДИДАКТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ УЛУЧШЕНИЯ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ
ДЕТЕЙ, ПОДГОТОВЛЕННЫХ НА ОСНОВЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ
ИНСТРУМЕНТОВ НА ОСНОВЕ МУЛЬТИМЕДИА_
© М.Г£гамбердийева1Н
1 Государственный университет Гулистана, Гулистан, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: большое внимание уделяется развитию творческого мышления и независимых навыков мышления в современной системе образования. Важно создать способность создавать историю, особенно у маленьких детей, открывая творческие возможности для студентов, особенно для маленьких детей. Использование мультимедийных инструментов в этом отношении является одним из наиболее эффективных способов. Мультимедийные возможности послужат обучать детей рассказывать историю детей, развивать свое воображение, использовать различные средства для описания событий.
ЦЕЛЬ: цель статьи состоит в том, чтобы рассмотреть тщательность подготовительной техники для улучшения творческих историй, анализа эффективности этих методов и определения эффективности этих методов.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: использованы материалы по проблеме, в том числе статья и официальные сайты информационных агентств. Теоретические взгляды, методы исследования и подходы, применяемые в процессе исследования, объясняются тем, что они заимствованы из официальных источников, организованы историко-сравнительный анализ, аналитический обзор, исследование, анализ, обобщение, наблюдение, сопоставление фактов, социометрия, педагогический эксперимент.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 7
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ. следующие дидактические методы могут быть эффективными в организации повествовательных тренировок с использованием мультимедийных средств:
Визуальная поддержка: использование фотографий, видео, анимит расширяется в детское воображение, дает идеи для истории, разрабатывает изображения; например, цветные фотографии и видео, описанные у животных, описанных для вдохновления детей из мира.
Голосовые эффекты: музыка, звуковые эффекты, способность записывать свой собственный голос, играет важную роль в характеристике атмосферы истории; например, соответствующие звуковые эффекты могут быть использованы для описания таких эмоций, как страх, серый, сюрприз, волнение истории.
Интерактивные элементы: рекомендуется использовать интерактивные игры, тесты, тесты, онлайн -платформы для повышения активности детей, чтобы обеспечить участие в истории детей; например, в интерактивной игре под названием «Строитель истории» дети могут выбрать героиню, место, время, события для истории. Обсуждение и оценка: обсуждение историй друг с другом, оценка, улучшение, критическое мышление и сотрудничество; например, дети могут читать свои истории вместе, оценить себя и истории других.
ВЫВОД: анализ повествовательного обучения с использованием мультимедийных средств убежден, что эти методы играют важную роль в улучшении воображения, развитии фантазии и улучшении способности создавать историю.
Ключевые слова: аудио, видео, живопись, программное обеспечение, платформа, креатив, программное обеспечение, мультимедиа.
Для цитирования: Егамбердийева М.Г. Дидактические методы улучшения методов обучения детей детей, подготовленных на основе мультимедийных инструментов на основе мультимедиа. // Inter education & global study. 2024. №7. С. 171-179.
DIDACTIC METHODS OF IMPROVING THE METHODS OF TRAINING CHILDREN OF CHILDREN PREPARED ON THE BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS ON THE BASIS OF MULTIMEDIA_
© Muqaddas G. Egamberdiyeva1®
1Gulistan State University, Gulistan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: great attention is paid to the development of creative thinking and independent thinking skills in the modern education system. It is important to create the ability to create a story, especially in young children, opening creative opportunities for students, especially young children. The use of multimedia tools in this regard is one of the most effective ways. Multimedia capabilities will serve to teach children to tell the story of children, to develop their imagination, to use various means to describe events.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
AIM: the purpose of the article is to consider the thoroughness of the preparatory technique to improve the creative stories, analyzing the efficiency of these methods and identify the effectiveness of these methods.
MATERIALS AND METHODS: materials on the problem were used, including an article and official websites of news agencies. The theoretical views, research methods and approaches used in the research process are explained by the fact that they are borrowed from official sources, historical and comparative analysis, analytical review, research, analysis, generalization, observation, comparison of facts, sociometry, pedagogical experiment are organized.
DISCUSSION AND RESULTS: the following didactic methods can be effective in the organization of narrative training sessions using multimedia means:
Visual support: the use of photos, videos, animitis is expanded children's imagination, giving ideas for story, develops images; for example, colored photos and videos described in animals described to inspire children from the world's world.
Voice effects: music, sound effects, the ability to record their own voice, plays an important role in characterizing the atmosphere of the story; for example, appropriate sound effects can be used to describe emotions such as fear, gray, surprise, excitement to the story.
Interactive elements: it is advisable to use interactive games, quizzes, tests, online platforms to increase the activity of children, to ensure the participation in the story of children; for example, in an interactive game called the "Story Builder", children can choose a heroine, place, time, events for the story. Discussion and evaluation: discussing stories with each other, evaluating, improving, critical thinking and cooperating; for example, children can read their stories together, assess themselves and the stories of others.
CONCLUSION: The analysis of the narrative training using multimedia means is convinced that these methods play an important role in improving the imagination, developing a fantasy, and improving the ability to make a story.
Keywords: audio, video, painting, software, platform, creative, software, multimedia.
Ma'lumki, bola tafakkuri, qiziqishi, xayolot olami va moyilliklari, asosan, maktabgacha katta yoshdan shakllanib individual qiyofa kasb eta boshlaydi. Bu davrda o'rganilishi ko'zda tutilgan faoliyat asoslarining har biri boladagi hissiy-irodaviy xususiyatlar va bilish jarayonlarining qaysidir biriga sezilarli darajada ta'sir ko'rsatadi. Masalan, elementar matematika faoliyatida mantiqiy tafakkur va xotira; badiiy adabiyot faoliyatida his-tuyg'u, nutq madaniyati, kommunikativlik; nutqni rivojlantirish faoliyatida bog'lanishli nutq, ijodiy fikrlash; rasm chizish mashg'ulotlarida tasavvur, xayol, fantaziya; jismoniy
For citation: Muqaddas G. Egamberdiyeva. (2024) 'Didactic methods of improving the methods of training children of children prepared on the basis of multimedia tools on the basis of multimedia', Inter education & global study, (7), pp. 171-179. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tarbiya faoliyatida iroda, xarakter xususiyatlarini tarbiyalash maqsadiga oid ta'limiy vazifalar amalga oshiriladi. Ayniqsa, nutq o'stirish mashg'ulotda bolalar ijodiy tafakkurini kamol toptirishda o'quv-biluv motivasiyasini rivojlantirish alohida o'rin tutadi.
Multimedia vositalari yordamida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatishda qo'llaniladigan didaktik usullar quyidagilar:
1. Tasavvurni rivojlantirishga qaratilgan usullar: rasmli hikoyalar yaratish: Bolalarga turli xil rasmlar to'plamini ko'rsatish va ularga shu rasmlar asosida hikoya yaratishni taklif qilish. Masalan, "Hayvonlar olami" to'plamidagi rasmlar asosida hikoya tuzish; videolavhalar yordamida hikoya qurish: Qisqa, aniq va qiziqarli videolavhalarni ko'rsatish va bolalardan videolavhaning asosiy mazmuni bo'yicha hikoya tuzishni so'rash. Masalan, "Qushlar uchimoqda" yoki "Mushuk va sichqon" videolavhalari asosida hikoya tuzish; animatsion filmlar yordamida hikoya yaratish: Bolalarning tasavvuriga ilhom beruvchi, qiziqarli animatsion filmlarni ko'rsatish va ularga shu animatsion filmlar asosida o'z hikoyalarini yaratishni taklif qilish. Masalan, "Kichkina ayiqning sarguzashtlari" animatsion filmi asosida hikoya tuzish.
Ovozli hikoyalar yaratish: Turli xil tovushlarni (tabiat tovushlari, hayvonlar ovozi, musiqa) tinglatish va bolalardan shu tovushlar asosida o'z hikoyalarini yaratishni so'rash.
2. Hikoya tuzishning bosqichlarini o'rgatishga qaratilgan usullar: hikoya shablonlari: Bolalarga hikoya tuzishning asosiy elementlarini (qahramonlar, joy, vaqt, voqea) o'z ichiga oluvchi shablonlarni taklif qilish. Shablonlarda bo'sh joylarni to'ldirish orqali bolalar hikoya tuzishning bosqichlarini o'rganishadi; hikoya diagrammasi: Bolalarga voqea ketma-ketligini tushunishga va uni qog'ozga tushurishga yordam beradigan "Hikoya diagrammasi" usulini qo'llash; qisqa hikoyalarni birlashtirish: Bir nechta qisqa hikoyalarni bolalarga berish va ularni birlashtirib, bir butun hikoya yaratishni taklif qilish.
3. Hikoyani bayon qilishni o'rgatishga qaratilgan usullar: rollarga o'yinlar: Bolalarga hikoya qahramonlarining rollarini ijro etishni taklif qilish va shu orqali ularning nutqini rivojlantirish, his-tuyg'ularni ifoda etish qobiliyatini oshirish; hikoyalarni o'qish va suhbatlashish: Bolalarga turli xil ijodiy hikoyalarni o'qish va ular haqida suhbatlashish, hikoya qahramonlarining xatti-harakatlari, his-tuyg'ulari va motivlari haqida muhokama qilish; hikoyalarni tasvirlash: Bolalardan o'z hikoyalarini rasmlar, video yoki audio yozuvlar yordamida tasvirlashni so'rash.
4. Ijodiy faollikni oshirishga qaratilgan usullar: ijodkorlik musobaqalari: Bolalarni o'z hikoyalarini yozish va ularni taqdim etish uchun musobaqalar o'tkazish; ijodkorlik ko'rgazmalari: Bolalarning ijodiy hikoyalarini (matnli, tasvirli, videoli) ko'rgazmalar shaklida namoyish etish.
Ijodiy loyihalar: bolalarga ijodiy hikoyalar yaratish uchun loyihalar taklif qilish. Masalan, "Sehrli o'rmon" yoki "Qushlarning mamlakati" loyihalari.
Ushbu didaktik usullarni qo'llash orqali multimedia vositalari yordamida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish jarayonini yanada samarali, qiziqarli va rivojlantiruvchi qilish mumkin.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Mazkur multimedia vositalari asosida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishga doir bir qator ta'lim strategiyalari qo'llaniladi. Badiiy asarlarni o'rganishga doir mashg'ulotlarda ijodiy xarakterdagi o'quv topshiriqlari yoki bolalarning bilish jarayonlarini rivojlantirishda alohida ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy pedagogika bolalar ijodkorligini ro'yobga chiqarish va rivojlantirishda pedagog shaxsi va kasbiy kompenentligi, ma'naviy-psixologik muhit, moddiy-texnik baza, o'quv jarayonida ilg'or tajribalarga tayanishni taqozo etadi. Bu borada quyidagi ishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq: mashg'ulotlar va faoliyat sohalari asosida bolalar ijodiy faoliyatini rivojlantirishga zamonaviy yondashish; ijodiy faoliyatga motivasiya uyg'otish; ijodiy ishlar ko'lamini kengaytirish; qulay ijodiy muhit yaratish; bolaning yosh va individual xususiyatlarini e'tiborga olish; ijod "sir'larini o'rgatish va h.k.
Tafakkurni rivojlantirishda nutq muhim vositadir. Nutq - fikrni bayon etish va rivojlantirish quroli. "Fikr nutqning psixologik asosi vazifasini bajaradi, uni o'stirish sharti esa fikrni boyitish hisoblanadi. Aqliy faoliyat tizimini egallash asosidagina nutqni muvaffaqiyatli o'stirish mumkin. Shuning uchun bolalar nutqini o'stirishda materialni tayyorlash, takomillashtirish, mavzuga tegishlisini tanlash, joylashtirish va mantiqiy fikrlashga yo'naltiradigan ish turlariga katta ahamiyat beriladi".
Bolalar ijodiy tafakkurini rivojlantirish nutqning mazmundorligi, mantiqiyligi, aniqligi, til vositalariga boyligi, tushunarliligi, ifodaliligi, to'g'riligi kabi o'zaro aloqador talablarga rioya qilishni taqozo etadi. Shuning uchun so'z; so'z birikmasi va gap; bog'lanishli nutq ustida ishlashga doir yo'nalishlarni belgilab olish zarur.
So'z, so'z birikmasi va gap ustida ishlash uchun leksikologiya, morfologiya, sintaksis lingvistik baza sanalsa, bog'lanishli nutq takomili mantiq, adabiyotshunoslik va murakkab sintaktik yaxlitlik lingvistikasiga asoslanadi. Ya'ni, lug'at ishi gap uchun manba bo'lsa; so'z, so'z birikmasi yoki gap ustida ishlash bog'lanishli nutqni rivojlantirishga yordam beradi; bog'lanishli nutq esa, hikoya, insho lug'atini boyitish asosi bo'lib xizmat qiladi.
Bolalarni ijodiy ishlarga tayyorlash metodikasida matnli mashqlarga - tasvirlash, hikoya qilish va muhokama kabi turlar ajratiladi. Bular tasvir yoki muhokama elementlari mavjud bo'lgan hikoyalardir.
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar uchun mos bo'lgan hikoya janri badiiy adabiyot dasturi va larida etarli darajada berilgan. Tasvirda syujet bo'lmaydi, qatnashuvchi shaxslar ishtirok etmaydi, unda, asosan, tabiat, narsa va hodisalar aks ettiriladi. Bunday mazmundagi ishlar matnni o'qishga, qayta hikoyalashga, bayon etishga, ayrim predmet yoki voqealarni tasvirlab insho yozishga o'rgatadi. Bog'lanishli nutqning murakkab shakli muhokamadir. Shu bois ham bu davrda bolalarga muhokama elementlari qo'llanilgan ishlargina tavsiya etiladi. Multimedia vositalari asosida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishda quyidagilarga amal qilish maqsadga muvofiq: bolalarda mustaqillik sifatlarini kamol toptirish; hayot bilan aloqadorlik; xarakterli mavzularni aniqlash; ishning hissiy ta'sir darajasini oshirish; reja tuzish.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Multimedia vositalari asosida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishning turli usullari va yo'llari mavjud. Metodist olima Q.Husanboeva ta'kidlaganidek, "hammaga tanish "Zumrad va Qimmat" ertagining nomini aytmasdan undagi beshta tanish so'z: "mehnatkash", "erka", "o'gay ona", "o'rmon", "sehrgar kampir" hamda oltinchi begona so'z "vertolyot" yoki "uchar gilam" ishtirokida yangi ertak yaratish... yoxud tugagan matnni, asarni davom ettirish, qahramonlarning keyingi hayotini tasavvur qilishni talab etish" vazifalari orqali bolalarni intellektual rivojlantirish, xayoliy orzularini amalga oshirish imkoni yaratiladi.
Bu borada ijodiy fikrlash mezoni sanalgan erkinlik, individuallik va mas'uliyatlilik kabi xususiyatlarni shakllantirishga doir quyidagi tavsiyalarni keltirish mumkin:
1.Biror asardagi tayanch va qo'shimcha so'zlar yordamida ijodga yo'naltirish. Bunda bolalarga asar nomi aytilmasdan (avvaldan tanish hikoya, she'r yoki ertak), matndagi kalit so'z va unga qo'shimcha notanish jumlani keltirish orqali yangi asar yaratish vazifasi beriladi.
2. Yakunlangan asarni davom ettirish. Bunday yondashuv orqali kamol topayotgan bola shaxsining o'ylab topilgan voqea-hodisalar, atrofidagi predmet va narsalarga bo'lgan munosabati o'rganiladi, tanish va notanish so'zlarni o'z o'rnida va maqsadli ishlata olish qobiliyati rivojlantiriladi.
3. Adabiy qahramonlarning keyingi hayotini tasvirlash. Ma'lumki, yosh bolalar tafakkurida mantiqdan ko'ra fantaziyaning ta'siri ko'proq seziladi. Ulardagi o'y-xayol, orzu-umidlarga berilish xususiyati yuqoriligi ko'zda tutilgan holda ma'lum syujet, tanish qahramonlarni qatnashtirib yoki nomlarini o'zgartirib yangi asar ijod qilishga sharoit yaratish mumkin. Buning uchun asar o'rganilganidan so'ng "Shundan keyin qahramonning hayoti qanday kechgan bo'lishi mumkin?", "Siz uning o'rnida bo'lganingizda qanday yo'l tutar edingiz?" kabi savollar orqali voqealar davomini o'zlari istagandek yakunlash vazifasi berilgani ma'qul. Buning uchun muayyan qahramon xatti-harakati, fe'l-atvori yoki nojo'ya qilmishlari bolada e'tiroz uyg'otadigan, o'ylantiradigan mazmundagi matn yoki lavhalar tanlanishi maqsadga muvofiq. Masalan, "Maqtanchoq bo'ri" ertagini o'rganishda shunday yo'l tutish mumkin.
Ertak syujeti qiziqarliligi, tilining ravonligi va tushunarliligi bilan bola e'tiborini tortadi. Voqealar rivojida bo'ri obrazidagi maqtanchaqlik illati otxonada uni yolg'iz qolishiga, uyga sudralib borishga majbur etadi. Bo'ri maqtonchoqligidan boshqa bo'rilar ishonchini suiste'mol qilgan. Shuning uchun ham peshonasidan dakki eb, yolg'izlikda tentiraydi. Bo'rilar tashlab ketgach, uning ahvolini qanday tasavvur etishlari, kelgusida nimalar qilgan bo'lishi mumkinligi yuzasidan beriladigan topshiriq bola aqlini charxlaydi, bosh qotirishga majbur qiladi, ijodiy fikrlashga o'rgatadi. Boladagi achinish va xayrixohlik hislari qahramon tabiatiga mehnatsevarlik, qat'iyatlilik, irodalilik sifatlarini olib kirish orqali o'zgartirilishi kutiladi. Albatta, bunday usullar orqali ularda salbiy odatlarning oqibati haqida muayyan xulosalar shakllana boshlaydi. Agar inson real hayotda o'zining zararli odatlari tufayli muammoli vaziyatlarga duch kelsa, oqibati ayanchli bo'lishi haqida mulohaza yuritiladi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Pedagogning yo'naltiruvchilik faoliyati ham jarayonda katta o'rin tutadi. Avvalo, bola e'tibori asar sarlavhasiga qaratilishi zarur. Chunki Maqtanchoq bo'ri obrazida shunday xususiyat haqiqatan mavjudmi? "Ertak nima uchun "Maqtanchoq bo'ri" deb nomlanganini izohlang" savolini o'ylab ko'rishga undash barobarida bola diqqatini maqtanchoq bo'ri obrazidagi maqtanchoqlikdan ko'ra bo'rtib turuvchi boshqa sifatlarni topishga yo'naltirish ham muhim sanaladi.
Agar sinchiklab tanishilsa, bosh qahramon nomi kabi "maqtanchoq", ya'ni go'l ham, kaltafahm ham emas. Unda bu jihatlardan ko'ra ishyoqmaslik, subutsizlik, surbetlik, so'zida turmaslik, uzoqni o'ylamaslik va manmanlik illatlari ko'proq seziladi. Shundan kelib chiqib, bolalarga asar nomini yoki qahramon xarakter xususiyatlarini o'zgartirib xotima yasash vazifasini ham berish mumkin.
4. Tanish qahramonlarning xarakter xususiyatlarini o'zgartirish. Asosan, o'ylab topish, qiyoslash va aqliy faoliyat mahsuli yaratilishi nazarda tutilgan bunday mazmundagi ijodiy topshiriqlar vositasida "muayyan bir ob'ektning qaysidir sifatini boshqasiga ko'chirish orqali yangi ob'ekt yoki unga xos qandaydir xususiyatlar kashf qilinadi; o'zga sharoitda ob'ektga xos ma'lum jihatlar izlab topiladi; tadqiq qilingan ob'ekt elementlari aniqlanib, o'zgartirishlar kiritiladi". Masalan, "Maqtanchoq bo'ri" ertagini o'rganish jarayonida Bo'ri obrazi xarakteridagi salbiy xususiyatlarni almashtirib qo'llash taklifini kiritish mumkin. Mazkur jarayonda bolalar qahramonni o'zlari xohlagandek qiyofada ko'rishi va tasavvuridagi ezgulik namunasini yuzaga chiqarish imkoniga ega bo'ladilar.
Matn mazmuniga mos sarlavha topish; savollar tuzish kabi topshiriqlar ham bolalarning ijodiy fikr yuritishlariga xizmat qiladi. Savollar orqali o'rganilayotgan o'quv materialining muhim jihatlari ko'zda tutiladi. Metodist olima Q.Husanboeva ta'kidlaganidek, "savol individual tafakkurning bilganlari bilan bilmaganlari orasida turgan, ayni vaqtda yangi tushuncha hamda bilimlarni o'zlashtirishga yo'llaydigan maxsus shakli... Bolalar bir-biriga o'xshamagan savollar tuzishga, o'z fikrlarini savol tarzida to'g'ri shakllantirishga harakat qiladilar. Savollar o'quv materialidagi asosiy g'oyalar, muammolar qay darajada chuqur o'zlashtirilganiligini ko'rsatadi" [52, 121].
Surat asosida tuziladigan savollar materialni ko'rish orqali o'zlashtirishga imkon beradi. Maktabgacha katta yoshdan boshlab kalit so'zlarni topish, ular bilan ishlash ko'nikmasini rivojlantirish masalasi adabiy ta'lim jarayonida e'tibor qaratilmaydigan masalalardan biridir. Holbuki, adabiy ta'lim metodikasida asar matni ustidagi ishlar tarkibida kalit so'zlar bilan ishlash vazifasi ham mavjud. Pedagog matn bilan ishlash bosqichlarini belgilashda bu jihatni esdan chiqarmasligi zarur. Buning uchun bolalarga kalit so'zlarning vazifasi tushuntirilishi maqsadga muvofiq. Qahramon shaxsi yoki atrof-olam haqidagi epizodlarni o'rganishda kalit so'zlar bilan ishlash tartibi quyidagicha: matndagi asosiy so'zlarni ajratib olish; ularning mazmun-mohiyatiga kirish, ma'nosini aniqlash; mazkur so'zlarning qahramon shaxsi, xarakter xususiyatlarini yoritishdagi o'rnini belgilash; bu so'zlarning qo'llanilishiga munosabat bildirib, fikrini asoslashga harakat qilish; qo'llanilgan so'z yoki iboralarning mavzu uchun muhim jihatlarini asoslash va h.k.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Multimedia vositalari asosida tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy hikoya tuzishga o'rgatish metodikasini takomillashtirishga doir bir qator mantiqiy, konstruktiv va ijodiy mashqlar kuzatiladi. Ijodiy mashqlar, asosan, bolalarning erkin ravishda gap, matn va hikoya tuzish asosida bajariladi. Nutq o'stirish va badiiy adabiyot faoliyatida bolalarning bog'lanishli nutqi va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga doir topshiriqlar etarli darajada berilgan. Quyida ularning mazmuni va yo'naltirish vazifasi haqida so'z yuritiladi:
Berilgan mavzuga oid hikoya (og'zaki) tuzish. Ishga sarlavha topish, reja tuzish. Masalan, "Bizning jonli burchagimiz", "Bizning oila", "Tanlangan o'yinchoqlar bo'yicha hikoya tuzish" kabi. Topshiriqlar ierarxiya usulida, ya'ni bolalarning yosh xususiyatiga qarab soddadan murakkabga tamoyili asosida taqdim etiladi. Topshiriqlarni bajarishda bolalarga har bir faoliyat jarayonida alohida ko'rsatma va tushuntirishlar zarur bo'ladi. Masalan, ishga doir material yig'ish, mavzuni yoritishda so'z tanlash, so'z birikmasi va gap bo'laklarining bog'lanishi, fikrni aniq va ravon ifodalash, sarlavhada mazmunning aniq va qisqa ifodalanishi, hikoya tuzilishi, mazmunning mavzu bilan uyg'unligi shular jumlasidandir.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Abduqodirov A.A. Pedagoglar malakasini oshirishda masofali o'qitish metodikasi // Axborot kommunikatsiya texnologiyalari bo'yicha pedagoglar va mutaxassislar malakasini oshirish: tajriba va muammolar//Il.-uslub.konf.mat..(23 iyun, 2004 yil) . - T., 2004. - B. 8-15.
2. Аникеева Н.П. Воспитание игрой: кн. для учителя Психол. наука школе. / Н.П.Аникеева. —М.: Просвещение, 1987. - 144 с.
3. Begmatova N.X. Bog'cha bolalarining bilimini baholashda multimedia texnologiyasidan foydalanish. Qarshi DUaxborotnomasi. 2009.-№2. - B. 63-68.
4. Ishmuhammedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta'limda innovatsion texnologiyalar.
- T.: Iste'dod, 2008. - 108 b.
5. Кряжева Н.Л. Развитие эмоционального мира детей. - Екатеринбург: У-Фактория, 2004. - 192 с. - С.21.
6. Кулагина И.Ю. Возрастная психология. Развитие ребенка от рождения до 17 лет.
- М.: Изд-во УРАО, 1997. - 176 с. - С.94.
7. Леонтев А.М. Психологические основы дошкольной игры//Сов. Педагогика. -1994. №8-9. - С. 37-47.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HMuqaddas Egamberdiyeva Gupronqul qizi, tayanch doktorant [Мукаддас Эгамбердиева Гупронкул кизы, докторант], [Muqaddas G. Egamberdiyeva, PhD
student]; manzil: Sirdaryo viloyati, Guliston shahri, Guliston ko'chasi, 1/18 [адрес: Регион Сирдьярья, Город Гулистан, улица Гулистан, 1/18], [address: Syrdarya region, Gulistan city, Gulistan street, 1/18]; E-mail: muqaddasegamberdiyeva@gmail.com.
