CC BY
6
ТКБ
МУЛОХДЗАХО ОИД БА ТАСХХЕХИ ЧАНД БАЙТИ МАТНШИНОСИИ ОСОРИ САЙИДО Саидов Саидумрон, н.и.ф. дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
РАЗМЫШЛЕНИЯ ОБ КОРРЕКТИРОВКЕ НЕКОТОРЫХ БЕЙТОВ САЙИДО НАСАФИ Саидов Саидумрон, к.ф.н., доцент кафедры1 классической таджикской литературы1 ГО У "ХГУ имени акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
REFLECTIONS ON THE ADJUSTMENTS OF SOME BAYTS SA YIDO NASAFI saidzoda1968@mail.ru
Вожакомкалиди: Сайидо, матн, тас%е%,байт, девон, матншиноси
Дар мацола сухан дар боран тас^еци чанд байти шоири садаи XVII Сайидои Насафи меравад.К,айд мешавад, ки омузиши кулли девощои то имруз интишоршудаи Сайидои Насафи тацозо менамояд, ки нусхаи цадиди илмиву интицодии куллиёти шоир дар заминаи нусхауои цаламиидастрас ва сарчашмауоимуътамадиилмиву адаби аз цабили тазкирщо, кутуби таърихи ва монанди ищо тауия гардад. Зеро нусхщои илми-омавии осори Сайидо,ки имруз дастраси умум мебошанд аз тас^ифу нуцсон холи нестанд. Собит мешавад, ки навтарин нусхаи девони Сайидо, ки панц сол цабл мунташир шудааст, ба тасуецу танце ва муцоисаву муцобала бо мутуни нусхщои цалами ё ба асл наздик ниёз дорад. Муаллиф чанд галату хатоцои абёти Сайидо, ки дар нашри соли 2017-и девони ашъори шоир фарсуам омадаанд, ошкор сохта, ощоро тас^е намуда, бар он таъкид менамояд, ки имруз замони чопи нусхауои илми-интицодии куллиёти шоир, дар асоси дастоварщои нави илми матншиноси ва фановарщои нав , фароуам омадааст.
Ключевые слова: Сайидо, текст, корректировка, бейт, диван стихов, текстология
В статье говорится о корректировке некоторых стихов поэта XVII века Сайидо Насафи.Отмечается, что изучение всех изданных к настоящему времени диванов Сайидо Насафи требует нового научно-критического издания сборника поэта на основе имеющихся рукописей и надежных научных и литературных источников, таких как антологии, исторические книги и т.п. Это связано с тем, что научно-публичные издания произведений Сайидо, которые сегодня доступны1 для публики, не свободны1лишены1 ошибок и дефектов. Доказано, что последний диван стихов Сайидо, изданный пять лет назад, нуждается в корректировке и критике, сопоставлении с текстом рукописных копий или источников, более близких к оригиналу Автор выявил некоторые ошибки и недочёт в стихотворениях Сайидо, появившихся в издания 2017 года сборника поэзии поэта, исправил их и подчеркнул, что сегодня настало время публиковать научно-критические издании произведений поэта, основанные на новых достижениях текстологии и новой технологии.
Key words: Sayido, text, correction, beit, sofa of verses, textual criticism
The article refers to the correction of some poems of the 17th century poet Sayido Nasafi. It is noted that the study of all the sofas of Sayido Nasafi published to date requires a new scientific-critical edition of the poet's collection based on the available manuscripts. and reliable scientific and literary sources such as anthologies, history books, and the like. Because the scientific public editions of Sayido's works that are available to the public today are not free from errors and defects. It is proved that the last divan of Sayido's poems, published five years ago, needs to be corrected and criticized, compared with the text of handwritten copies or sources closer to the original. The author revealed some errors and shortcomings in Sayido's poems that appeared in the 2017 edition of the poet's collection of poetry, corrected them and emphasized that today it is time to publish scientific-critical editionsof the poet's works based on new achievements in textology and new technology.
Устод Садриддин Айнй дар тазкираи "Намунаи адабиёти точик" бо зикри се мухаммас аз баёзи дастнавис ва ду газал аз "Радоиф-ул-ашъор" нуктаи мух,имеро зикр мекунад, ки он ба масъалаи табъу нашри осори Сайидо дар замони зиндагй ва баъди рузгори у дар сарчашмахои имливу адабй марбут мебошад: "Аз он чо, ки дар мачмуахое, ки то солх,ои 1150 хичрй таълиф ёфтаанд, зикри ашъори Сайидо дида нашуда, ва хдм дар тазкирах,ое,ки дар овони давлати мангитияи Бухоро навишта шудааст, бо вучуди ашъораш бисёру машхур будан номи Сайидо ёд
211
карда нашудааст [2,с.113].Дар мавриди зикри маъхазхои ;исми аввали тазкира, ба истиснои "Музакир-ул-асхоб", ки муттассифона дастраси устод ;арор надошт номгуи 21 адабиёт ба назар мерасад ва дар миёни онхо тазкирахои маъруфе чун "Тазкираи оташкада"-и Луфалибеки Озар, "Хизонаи омира"-и Fуломалихон Озоди Балгиромй ва чандеи дигар мавчуданд, ки аз Сайидову осори у хомушй гузидаанд. Хдмин холатро дар мавриди фархангхои тафсирй низ метавон мушохида намуд. Зеро дар аглаби фархангхои тафсирии асрхои XVIII-XIX намунахои осори адибони маъруфи хамзамони Сайидоро метавон фаровон мушохида намуд, вале аз чакидахои хомаи ин суханвари моваруннахрй дар онхо дараке нест.
Во;еъан дар китобхонахои олам хам нусхахои ;аламй ва чопии ин шоири шахири точик нихоят кам ба назар мерасад.Чунончи Ч,обул;о Додалишоев дар сарма;олаи китоби "Сайидои Насафй.Куллиёти осор" тахти унвони "Матни инти;одии осори Сайидои Насафй" менависад", ки "То соли 1940 дар тамоми китобхонахои Иттиходи шуравй фа;ат шаш нусха девони ашъори Сайидо маълум буду халос" [3,с.12].
Во;еъан, китоби "Сайидои Насафй.Куллиёти осор"ягона нусхаи илмиву инти;одии осори суханвар аст, ки бо кушиши адабиётшинос Ч,обул;о Додалишоев тахия шудааст. Дар ин нусха мусанниф он чи ки аз мероси адабии Сайидо дастрас мегардад дар заминаи му;оисаву му;обалахои илмиву инти;одй чой медихад. Аз чумла дар китоб газалиёт, ;асоид, мухаммасот, рубоиёт, "Бахориёт" ва "Шахрошуб"-и шоир чой дода шудааст. Ба як маънй ин китоб як нусхаи матни комили инти;одии осори Сайидо дар замони муосир махсуб мешавад, ки аз хашт хазору чахор саду бисту ду байт иборат мебошад ва нусхаи дигаре бо фарогири ин ми;дор абёти шоир мавчуд нест. Мусаннифи китоб дар ;атори масоили матншиносии осори Сайидо бо истинод ба маълумоти "Музаккир-ул-асхоб"-и Малехои Самар;андй [1,c.294] дар бораи мавчуд будани якчанд суханвар бо тахаллуси Сайид ва Сайидо маълумот медихад, ки он боиси махлутшавии осори онхо гардидааст ва ба мероси адабии Сайидои Насафй хам таъсир намудааст. Вале мусанниф бинобар дар даст надоштани маълумоти дигар оид ба масъалаи мазкур аз як фикри муайян гуфта натавонистани худ дарак медихад. Сипас дар му;аддимаи мусаххех оид ба нусхахои мавриди истифодаи худ ;арор дода маълумот медихад ва ба хулосае меояд, ки нусхахои мазкур кулли осори шоирро фарогир нестанд. Аз миёни нусхахо Ч,обул;о Додалишоев ба нусхае тахти ра;ами 405- Куллиёти Сайидо арч мегузорад, ки он пештар аз вафоти суханвар китобат шудааст, аз лихози сихатии матн бехтар ва ба асл наздик ба назар мерасад. Нихоят, мусаннифи "Куллиёти осор" ба хулосае мерасад, ки то имруз нусхаи мукаммали девони шоир ба даст наомадааст. Дар Точикистон то имруз ашъори Сайидои Насафй ба чуз нусхаи илмиву инти;одии Ч,обул;о Додалишоев дар китобхои "Мунтахабот" бо кушиши суханшиносон Абдулганй Мирзоев [4], Чдмшед Шанбезода [5], Гурез Сафаров [6] Алии Мухаммади Хуросонй [8] чоп шудааст. Агар нусхахои Абдулганй Мирзоев ва Чдмшед Шанбезода чанбаи интихобй дошта бошанд, нусхаи Гурез Сафаров аз гулчини абёти шоир ва баъзе газалхои шоир иборат аст, ки махсус барои хонандагони мактаб равона карда шудааст.
Китоби "Девон"-и Сайидои Насафй, ки бо му;аддима ва луготу тавзехоти Алии Мухаммади Хуросонй дар доираи 50-чилдаи осори классикон ва муосирон аз силсилаи "Ахтарони адаб" нашр шуд, аз чопхои чадиди ашъори шоир ба хисоб меравад ва як андоза нусхаи мукаммалтар дар миёни нусхахои илмй-оммавй махсуб мешавад. Девони мазкур мутоби;и маълумоти мусаннифи он дар заминаи китобхои дар боло зикрёфта тартиб дода шудааст. Хдрчанд мусанниф тазаккур медихад, ки дар тахияву тадвини он аз нусхахои хаттии дастраси дар Точикистон буда, истифода кардааст, вале онхо дар китоб мушаххас ;айд нашудаанд. Муаллиф дар му;аддимаи китоб мухтасар оид ба хаёт ва фаъолияти суханвар маълумот дода, замони зиндагии шоирро бо истинод аз сарчашмахои мухталифи илмй тасвир мекунад. Муаллиф ;айд мекунад, ки" бехтарину бебахотарин ва боэътимодтарин маъхазе, ки моро бо Сайидои Насафй, шебу фарози зиндагй ва мероси адабии у аз наздик шинос менамояд, эчодиёти пур;иммати уст" [7,с.9]. Дар китоб 433 газал, достони тамсилии "Бахориёт" ва 63 мухаммас чой дода шудааст, ки барои дустдорони шеъру адаб армугони шоистаест.
Боиси зикр аст, ки омузиши кулли китобу девонхои интишоршудаи Сайидои Насафй та;озо менамояд, ки нусхаи чадиди илмиву инти;одии куллиёти шоир дар заминаи нусхахои ;аламии дастрас ва сарчашмахои муътамади илмиву адабй аз ;абили тазкирахо, кутуби таърихй ва монанди инхо тахия гардад. Зеро аз замоне, ки нусхаи илмиву инти;одии суханвар бо эхтимоми Ч,обул;о Додалишоев нашр шуд бештар аз 30 сол сипарй шуд, ки дар ин муддат дар баробари пайдо шудани тозагихои илмиву адабй дар сайидошиносй, меъёрхои нав ва
муноси6оти чадид ба матн ва матншиносй руи кор омад. Хдмчунин нyсxaхои илмй-омавии осори Сайидо,ки дастраси умум мебошад аз тасхифу ну;сон орй нест. Чунончи чадидтарин нyсxaи девони Сайидо, ки дар боло зикраш рафт [7] ба тасхеху тан;ех ва му;оисаву му;обала бо мутуни ^oxax^ ;аламй ë ба асл наздик ндаз дорад. Чунончи дар як Faзaли шоир, ки бо матлаи
Омад xaзонy айшу тараб аз замона рафт, Гул куч карду мурги цаман з-ошëнa рафт OFOз мешавад якчанд байт ба тасхех ндаз дорад.
Аз чумла маъниву мазмуни байти зерин ба чои калимаи "парвона" вожаи "вайрона"-ро та;озо дорад, ки дар яке аз ^oxax^ ;аламии шоир, ки Ч,обул;о Додалишоев онро мавриди истифода ;арор додааст ба назар мерасад:
Бурданд суйи бог зи парвона(?) цугзро, Имруз имтиëз зи ахлизамона рафт[7,c.117]
Ё:
Дасте, ки во кунад гирах аз дасти (?) кас куц ост? Hоxyн видоъ карда, зи ангуштишона рафт [7,с.117]
Ин чо ба ду далел ба чои "даст"-и дуввум вожаи "кор" мувофи; аст:
1) Сайидо барин шоири тавоно харгиз дар як байт калимаро ба як маънй ду маротиба истифода намебарад. 2) аслан гирех дар кор меафтад на бар даст ва чуноне ки шоир мегуяд "даст он гирехро во мекунад".
Дар байти зер бошад ба чои "танг то ба кай?" иборати "тангу торикй"- ба андешаи ин чониб мувофи;тар аст:
Ай мургируц дар цафаси танг то ба кай (?), Парвоз карда бояд аз ин ошëнa рафт[7,с.117]
яъне:
Ай мургируц дар цафаси тангу торикй, Парвоз карда бояд аз ин ошëнa рафт Дар матлаи Faзaли дигари Сайидо меxонем:
Аз рафицирацнамо табъи гадо осудааст, Баркафидастикуцансолон,(?) асо осудааст[7,c.115] Зохиран мисраи дуввуми байт дорои маънй нест ва дар нyсxaхо ба чои вожаи "кухансолон" калимаи "тамаъгинон" насб шудааст, ки он дар фархангхо [8,c.316] ба маънии тамаъкор, харис, озманд, орзуманд омадааст.Шамсиддини Шохин низ ин калимаро дар ашъораш ба кор бурдааст:
Kaрдй аз буса тамаъгинамуранцидй лек, Оц аз цилаам аз xou цудо афкандй [S, с. 31б] Во;еан дар сурати истифодати "тамаъгинон" мисраи сонй бо мисраи аввал иртиботи маънавй пайдо намуда, маънии комил ба даст меояд:
Аз рафици рацнамо табъи гадо осудааст, Бар кафи дасти тамаъгинон асо осудааст Силсилаи байтхои здадеро метавон ин чо насб кард, ки шакли дурусти онхо дар нyсxaхои ;аламй махфуз аст ва ислохашон дар нашрхои минбаъдаи девони Сайидо айни савоб xохaд буд: Чунончи:
Дурусташ:
Ё байти дигар:
Дурусташ:
Байти дигар:
Дурусташ:
Метапад дар xy зи рашки xомaи ман муддаа,
Хасм бисмилгаштаи шамшери чубини(?) ман аст [7, c. 109]
Метапад дар xy зи рашки xомaи ман муддаа, Хасм бисмилгаштаи шамшери xyrnirn ман аст
Золимон аз бекаса вайронаамро суxтaнд, Мургам(?), аз беxонyмона ошëнaмоташаст[7,c.105]
Золимон аз бекаса вайронаамро суxтaнд, Цугдам, аз беxонyмонй ошëнaм оташ аст[7,c.105]
Рузиям хар руз дашном аз дахони танги туст,
Рузу шабхамчун тарозу(?) чашмиман бар санги туст[7,c.103]
Рузиям цар руз дашном аз дацони танги туст, Рузу шабцамчун сурохД чашми ман бар санги туст
Байт:
Дидам туро ба гайру гирифти каноре(?) Яъне ки руз сарв ба кунице нишастанист(?)[7,с.97]
Дурусташ:
Дидам туро ба гайру гирифти канорае Яъне ки рузи сард ба кунце нишастанист
Байти дигар:
Нозу итоб цащари шамшери дилбар аст Теге(?)ки тундху набувад,тегио\анаст[7,с.94]
Дурусташ:
Нозу итоб цащари шамшери дилбар аст Шухе, ки тундху набувад, теги оцан аст.
Мусаллам аст, ки нусхахои хаттии куллиёти Сайидо дар марказхои илмии Точикистон, Узбекистан ва Русия бисёр аст ва тахияву чопи чадиди осори шоир дар асоси муцоисаву му;обалаи илмии нусхахои хаттй айни матлаб хохад буд. Зеро куллиёти мукаммал ва холй аз халали шоир дар шинохти шахсият,рузгору осор ва хунари Сайидо арзиши баланди илмиро молик мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, Садриддин Намунаи адабиёти точик/С.Айнй. - Душанбе, 2010.- 419 с.
2. Малехо, Мухаммадбадеъ ибни Мухаммадшарифи Самар;андй. Музаккир-ул-асхоб. Бо эхтимоми Камолиддин Садриддинзода Айнй/М.М.С.Малехо.-Душанбе, Пайванд,1385.-689 с.
3. Сайидои Насафй. Девон.Аз силсилаи "Ахтарони адаб". Бо кушиши Алии Мухаммади Хуросонй/Н.Сайидо.- Душанбе, Адиб, 2017.-480 с.
4. Сайидои, Насафй. Девони мунтахаб. Муаллифи сарсухан ва ба чоп тайёркунанда А. Мирзоев /Н.Сайидо.- Сталинобод, 1944.- 240 с.
5. Сайидои, Насафй. Куллиёти осор. Бо му;аддима ва тасхехи Ч,обул;о Додалишоев /Н.Сайидо.- Душанбе,Дониш.1990.-512 с.
6. Сайидои, Насафй. Машъали нури тачалло.Мураттиб Гурез Сафаров/Н.Сайидо.- Душанбе, Маориф ва фарханг. 2009. -172с.
7. Сайидои, Насафй. Мунтахаби осор. Бо кушиши Ч,амшед Шанбезода/Н.Сайидо.-Душанбе,Ирфон,1977.-704 с.
8. Таджибоев, Ш.Г. Идейно-тематические и структурные особенности месневи Сайидо Насафи/Ш.Г.Таджибоев//Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук.-2019.-№ 3(60).-С.59-65.-EDN QDTDKT.
REFERENCES:
1. Aini, Sadriddin. An example of Tajik literature/S. Ainy. - Dushanbe, 2010.- 419 p.
2. Maleho, Muhammadbade ibn Muhammadsharif of Samarkand. Muzakkir-ul-Ashab. Courtesy of Kamoliddin Sadriddinzoda Aini/M.M.S. Maleho.-Dushanbe, Paivand, 1385.-689 p.
3. Sayyid Nasafi. Devon. From the series "Akhtaroni Adab". With the efforts of Ali Mohammad Khurasani/N.Sayido.- Dushanbe, Adib, 2017.-480 p.
4. Sayidoi, Nasafi. A collection of selected poems. The author of the foreword and publisher A. Mirzoev / N. Sayido. - Stalinabad, 1944. - 240 p.
5.Sayidoi, Nasafi. Collection of works. With an introduction and revision by Jobulko Dodalishoev / N.
Sayido. - Dushanbe, Donish. 1990.-512 p. 6.Sayidoi, Nasafi. The torch of light of glory. Compiled by Gurez Safarov/N. Sayido. - Dushanbe,
Education and culture. 2009. -172 p. 7.Sayidoi, Nasafi. Selected works. With the efforts of Jamshed Shanbezoda/N.Sayido.- Dushanbe, Irfan, 1977.-704 p.
8.Tajiboev, Sh.G. Ideological-thematic and structural features of the Mesnevi Sayido Nasafi / Sh.G. Tajiboev // Scientific notes of the Khujand State University named after academician B. Gafurov. Series of Humanities and Social Sciences.-2019.-No. 3(60).-P.59-65.
