CC BY
18
10 01 00 АДАБИЁТШИНОСЙ 10 01 00 ЛИТЕРАТУРАВЕДЕНИЕ 10 01 00 LITERARY CRITICISM
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 82 ББК 83.3 Т
ВЕЖАГИХОИ Мирзоюнус Матлуба (Хоцаева Матлуба Юнусовна),
ШАХРОШУБИ д.и.филол., профессори ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров
САЙИДОИНАСАФЙ (Тоцикистон, Хуцанд)
ОСОБЕННОСТИ Мирзоюнус Матлуба (Ходжаева Матлуба Юнусовна),
ШАХРОШУБОВ д. филол. н., профессор ХГУ им. акад. Б.Гафурова
САЙИДО НАСАФИ (Таджикистан, Худжанд)
THE FEATURES OF SAYIDO NASAFI'S SHAKHROSHUBS
Mirzoyunus Matluba (Khodjaeva Matluba Yunusovna)
Dr. of Philology, Professor ofKhujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: matluba.khojaeva@gmail.com
Калидвожа^о: шаурошуб, пешавари, мавзуъ, анвоъ, сабк, иуом, киноя, мацоз, муболииа, танз
Мацола ба баррасии вежагиуои шаурошуб дар осори Сайидои Насафи бахшида шудааст. Муаллиф дар бораи мицдор, вежагиуои мавзуи ва услубии ин шакли шеъри дар эцодиёти Сайидо изуори назар намуда зикр мекунад, ки аксари шаурошубуои ин шоир дар шакли муфрадот ба цалам омадааст. Матолиби мацола ба чунин хулоса меорад, ки шаурошуби Сайидо аз лиуози мазмуну муутаво гуногун буда, уунари шоирро дар лутфу иуом, кинояву мацоз, муболигаву игроц ва танзу мазуака низ собит менамояд ва ин ашъор уовии маълумоти зиёди мардумшиноси, таърихи ва ицтимои мебошад.
Ключевые слова: шахрошуб, ремесленничество, тематика, жанр, стиль, аллегории, иносказание, юмор, гипербола Статья посвящена выявлению особенностей шахрошуба в творчестве Сайидо Насафи. Определяя количество, тематические и стилевые особенности этой поэтической формы, автор отмечает, что большинство шахрошубов Сайидо написано в виде отдельных бейтов-муфрадотов. Сделан вывод о том, что шахрошубы Сайидо разнообразны по тематике, в них заложена интересная социально-историческая и
этнографическая информация, кроме того, они прекрасно демонстрируют мастерство поэта в использовании художественных средств выразительности, в том числе аллегорий, иносказаний, юмора, гиперболы и т.п.
Key words: shakhroshub, artisanship, thematics, genre, style, allegories, allegorical periphrasis,
humour, hyperbole
The article dwells on elicitation of the features of shakhroshub in Sayido Nasafi's creation. Determining quantum, thematic and stylistic peculiarities of this poetical form the author marks that the majority of Sayido's shakhroshubs is written in the term of separate beyts-mufzadots. The conclusion is made that Sayido's shakhroshubs are variegated in thematics with laid down interesting social-historic and ethnographic information; into the bargain, they finely demonstrate poet's mastership in usage of artistic means of expressiveness, allegories, allegorical periphrases, humour, hyperbole and etc. inclusive.
Шахрошуб аз анвои маъмули шеъри форсу точик аст, ки дар ситоиш ва накухиши шахру билод ва ё мардуми он гуфта мешавад. Ашъоре, ки дар васфи афъоли пешаварон манзум шудааст, низ шахрошуб ё шахрангез ном гирифтааст. Ин шакли шеъриро годе дахрошуб, оламошуб, хахоношуб, фалакошуб хам гуфтаанд. Шахрошуб дар колабхои мухталифи китъаву касида, рубоиву газал ва маснавй сохта шудааст, ки кадимтарин намунахои он ба калами Масъуди Саъди Салмон (дар шакли китъа) ва Махастй (дар шакли рубой) ба калам омадааст.
Ахмад Гулчини Маонй дар асари худ «Шахрошуб дар шеъри форсй», ки як навъ тазкираи шахрошубсароён аст, намунаи шахрошуби 39 нафар шоирони асрхои мух-талиф, аз чумла Ошуби Шохчахонободй, Огахии Хуросонй, Очизи Диротй, Амир Ху-срави Дехлавй, Авхадй, Бадри Лохичй, Бедил, Долатии Техронй, Дарфии Исфахонй, Дайрати Тунй, Хондамир, Доварй, Рашкии Дамадонй, Зории Исфахонй, Сомй, Сархадй, Саной, Сайфй, Шафой, Шафеъ, Шуридаи Шерозй, Ишкии Хофй, Аттори Танавй, Фуруги Исфахонй, Фагфури Лохичй, Файзи Кошонй, Файзй, Калим, Кутохпой, Лисонй, Масъуди Саъди Салмон, Махастй, Нишотй, Накиб, Некй, Вахиди ^азвинй, Вахиди Табрезй, Яктои Лохуриро дарч намудааст (1). Аммо чунонки ба мушохида меояд, дар ин асари арзишманд, номи Сайидои Насафй ва намунахои шахрошуби у чой надоранд, ки сабаби он, ба андешаи ин чониб, дастрас набудани девони Сайидо ба мураттиби тазкира дар замони тадвини он бояд бошад.
Сайидои Насафй, ки худ дар замони ривочу равнаки касбу хунар дар шахрхо ва таваччухи махсуси шуаро ба пешаварон умр ба сар бурдааст, дар газалиёту манзу-махо ва хоса дар шахрошуби хеш хунармандонро ба гунахои мухталиф васф намуда-аст. Дануз Малехои Самаркандй дар тазкираи худ ба махорати суханварии Сайидо бахо дода, гуфта буд, ки «шахрошубаш шурхо дар бозорхо андохта» буд (2, с. 293).
Шинохти рузгор ва осори Сайидои Насафиро устод Садриддин Айнй, Х.Мирзозода, Г.Птитсин огоз бахшидаанд. Вале тахкики чиддй голибан аз солхои чилуми садаи ХХ бо тадкикоти арзишманди А.Мирзоев шуруъ шуд. Академик А.Мирзоев дар монографияи худ «Сайидо ва макоми у дар таърихи адабиёти точик» (3) 11 нусхаи девони Сайидоро тавсиф намуда, мероси адабии Сайидоро аз назари анвои адабй, аз чумла шахрошуб тайин мекунад. Маълум мешавад, ки шахрошуби Сайидо 409 байтро фаро мегирад.
Ч,олиб он нукта аст, ки А.Мирзоев дар заминаи шадрошуби Сайидо ин навъи адабиро таъриф менамояд ва шоирро аввалин гуяндаи шадрошуб дар адабиёти Форсу точик меномад, вале баъди интишор ёфтани монография аз мавчудияти шадрошуб дар осори адибони дигар низ огод шyда, маколаи дигаре дар ин хусус менависад (4). Перомуни шадрошуби Сайидои Насафй андешадои профессор Садрй Саъдиев ва бадси y бо академик А. Мирзоев оид ба хусусиятдои мавзyй ва шаклии шадрошуб хе-ле кобили таваччуд аст (5). Мавсуф ба баъзе андешадои А.Мирзоев розй нашуда, ба хулосае меояд, ки «шадрошyб як шакли тоза ва мустакили шеърй набуда, факат мачмуи шеърдое мебошад, ки дар ин ё он шакли маъмули назм навишта шудаанд»(5, 243), инчунин «дазлу шухй як шарти зарурй ва хусусияти датмии жанри шадрошyб» набуда, тандо хоси баъзе шоирон, аз чумла Сайидо аст (5, с.246). Яке аз нуктадои мудиме, ки С. Саъдиев дар асари худ баён мекунад, бо таснифи шадрошyб марбут аст. У се навъи шадрошyб: чиддй, дачвй ва мутоибавиро номбар карда, зикр мекунад, ки «аз дар се навъи шадрошyб доло намунадо дар даст дорем: агар шадрошyбдои Масъуди Саъди Салмон, Мадситй, Амир Хусрав, Сайфии Бухорй, Вадидй ва бисёр дигарон намунадои «чиддии» осори ин жанр ба шумор раванд, шадрошyбдои Огадй, Мирмудаммад Х,ошим, Адмади Табасй ба осори дачвй ва шадрошyби Сайидо ба осори мутойибавй мансубанд» (5, с.246-247).
То имруз баъзе намунадои шадрошyби Сайидо дар замимаи асари мазкури А.Мирзоев, «Девони Сайидои Насафй» (бо кушиши Ч,обулко Додалишоев, Душанбе, 1990) ва «Девони Сайидои Насафй» (бо кушиши Х,асан Радбарй, Тедрон, 1382) ба табъ расидаанд (6). Дар нашри «Асардои мунтахаб»-и Сайидо (бо кушиши Ч,.Шанбезода, Душанбе, 1977) шадрошуб чой надорад (7). Мураттиби нашри Тедрон Х,асан Радбарй зимни овардани намунадои шадрошуби Сайидо таъкид мекунад, ки ба лидози «фокид аз иффати калом» будан аз чопи дамаи ондо худдорй кардааст. Ба андешаи y, «шадрошуб аз маонй ва мудтавои матин ва писандидае бархурдор нест», вале ин мудаккик комилан дуруст пай бурдааст, ки «аз он чой, ки мачмуае аз сунуф ва дирафи замони шоир ва минтакаи сукунати y дар ин ашъор мунъакис мегардад, ба унвони манбаи таърихй ва ичтимой мавриди бадрабардории ояндагон ва уламову мудаккикин карор мегирад» (6, с. 28).
Агар ба хусусиятдои жанрии шадрошуб мутаваччед шавем, пай мебарем, ки шуа-рои шадрошубсаро ин навъи осори худро маъмулан дар колабдои мухталифи рубоиву китъа, мухаммасу маснавй ва гайра гуфта, яке аз колабдоро тарчед додаанд. Чунонки зикр шуд, Масъуди Саъди Салмон дамаи шадрошуби худро дар жанри китъа ва Мадастй дар жанри рубой гуфтаанд. Сайидо ба жанри шадрошуби муфрадот дар адабиёти форсу точик асос гузоштааст. Дар миёни ашъори шадрошуби Сайидо баъзе анвои дигар низ мисли газал ва китъа чой доранд, вале аглаби шадрошуби y дар шакли фардиёт таълиф шудаанд. Чунончи, аввалин асаре, ки дар ин бахши ашъори y дарч шудааст, дар шакли газал аст дар вазни мафойлун мафойлун мафойлун ма-фойлун (дазачи мусаммани солим):
Бути чарчинфурушам зад ба санг оинаро руяш, Зи гайрат моуи навро сухта чакмоки абруяш. Чу шона пеши y бо сад забон хомуш биншинам, Суханро мекунад микроз лабуои сухангуяш. Паи ороиши дуккони худ уар гау, ки биншинад, Чу марвориди галтон тифли ашки ман равад суяш.
Чудо созанд агар %амчун цалам аз банд бандамро, Нагардам дур як соат давотосо зи паулуяш. Маро, эй кош буди, Сайидо, нацде зи %ар цинсе Ба як наззора мекардам нисори тоци абруяш (б, с. 453).
Дар ин намуна тамоми аносири газал, аз чумла байти матлавy мактаъ, тахаллyс, тарзи кофиябандй ва гайра риоя шyдааст. Аз назари мавзyъ нишонадои шадрошyб -овардани унвони пешавy дунар ва он чй бо он алокаманд аст: дукон, санг, чакмок, марворид, микроз, калам, давот ва доказо бо зикри муносибати гуянда ба ин коло ва содиби он ба мушодида меояд.
Баъзе шадрошуби Сайидо дар шакли китъа низ гуфта шудааст, чунонки шеъри зерин бо кофияи ааба дар вазни фоилотун фоилотун фоилотун фоилун - бадри рама-ли мусаммани мадзуф ба калам омадааст:
Хар кй бо он дилбари бофанда шуд ёри сухан, Нест дар олам дигар уро гами гуру кафан. Бо усули шона %ар дам дасту пое мезанад, Ошицон во карда мегарданд чун моку дауан (б, с.453).
Кддрамони он «дилбари бофанда» аст, ки фаъолияти дирфаии y бо кафан боф-тан, дасту по задан, моку ва амсоли ин иртибот дорад.
Аммо чунон ки таъкид шуд, Сайидо мухтареи шадрошуб дар шакли муфрадот аст ва аглаби ашъори y дар колаби «фард» иншо шудааст. Мо бо андешаи профессор С.Саъдиев дар бораи он ки «тозагии шадрошуби Сайидо ба байт (фард) асос ёфтани он», яъне «фардиёти шадрошуб» буда, дар кадоми он «асари миниатюриест, ки дар он ду мавзуи тавъам - «истедсолй» ва лирикй дар шакли нидоят хурди бадей дал шудааст» (5, 2l8-2l9) комилан дамназар дастем, зеро вокеан дам дар муфрадоти шадрошуби Сайидо, агар аз як тараф, вежагидои дунаре инъикос ёбад, аз чониби дигар, муносибат ва эдсоси гуянда нисбат ба содиби он ифода мешавад: Шухи шоир мисраи барцастае бошад ба аср, Бурдам уро хонаву хондам ба гушаш назму наср (9, с. 449).
Сайидо дар шадрошуби худ оид ба 2l2 навъи дунар, ки дар Бухорои асри ХУН мавчуд буд, ашъори лутфомезе ба калам меорад. Вокеан тандо номгуи ин касбу дунардо барои омузиши истилоддои ифодакунандаи касбу дунардои як давраи муа-йяни таърихй ва тарзи сохта шудани ин калимот маводи чолиби таваччуд аст. Чунон-чи: истилоддои заргар, далвогар, сузангар, шарбатгар, шамшергар, бирёнгар, равган-гар, камонгар, чармгар, рехтагар, куфлгар, мехчагар, каландгар, шоликор, мошкор, чуворикор, гилкор, каллапаз, нонпаз, модипаз, ширпаз, чигаркабобпаз, хиштпаз, со-бунпаз, чарчинфуруш, нонфуруш, шалгамфуруш, гилемфуруш, майфуруш, ан-гиштфуруш, патакфуруш, сиркофуруш, чавфуруш, кабутарбоз, тухмбоз, булбулбоз, душтакбоз, мушкбоз, морбоз, пустиндуз, токидуз, масдидуз, музадуз, тукумдуз, хай-мадуз, деворзан, сангзан, филбон, осиёбон, богбон, дарвозабон, дарвозабон, филбон, аспбон, хиштрез, рангрез, зедтоб, канабтоб, утикаш, сурмакаш, мушксоз, мур-дашуй, дуктарош, гурков, баккол, саллод, воиз, раммол, мудтасиб, сарроф, котиб, таррод, даллол, каннод, фассод ва гайра.
Сайидо дар шадрошуб, чунонки ин навъи адабй такозо дорад, муносибати кахрамони гиноиро ба ин ё он пешавар бо зикри вожадои «мад», «бут», «шух», «дилбар», «нигор» дар шаклдои «мади заргар», «шухи баккол», «дилбари шалгам-фуруш» ва мисли ин ифода менамояд.
Мудимтарин хусусияти услубии шадрошуби Сайидо дар лутфи сухан, мутойиба ва маънидои духура зодир меёбад. Шоир маколдои халкиро басо муносиб барои сохтани идом ба кор бурдааст. Идом - санъати бадеиест, ки «муаллиф калимаеро меорад, ки ду ё зиёда аз он маънй дорад. Аз ин маънидо яке машдуру ба фадм наздик ва дигардо пушидаву сарбаста. Муроди адиб дамон маънии пушида аст. Аз ин сабаб баъзе донишмандон идомро тахйил (ба хаёл андохтан) ва баъзеи дигар таврия (пушонидани чизе) низ номидаанд» (8, с. 536).
Дар абёти зерин маколдои халкии «хок гирй, зар шавад», «дил об кардан», «деч гул бе хор нест», «гандумнамои чавфуруш», «коди куднаро ба бод додан» дар иртибот бо кори пешаварон маънидои зебое ба бар карда, аз лутфи сухани шоир дарак медиданд.
Хар кй як дам уамдами он дилбари заргар шавад, Санг гирад, лаъл гардад, хок гирад, зар шавад (Я, с. 435J.
Диламро он мауи заргар чу зар дар тоб месозад, Ба дасташ уарчй меафтад, уамон дам об месозад (Я, с. 435J.
Бо нигори хоркаш гуфтам, «туро агёр нест?»
Гуфт, «роуи хона сар кун, уеч гул бе хор нест» (Я, с. 446J.
Кауфуруш амрад пагоуй кард бо мо моцаро, Гуфтамаш: бар бод хоуам дод коуи куунаро (Я, с. 444J.
Гуфтамаш бо моуи арзанкор: «бо ман дор гуш, Будай дар ауди худ гандумнамои цавфуруш» (Я, с. 44ЯJ.
Чунончи, дар байти охир маколи «гандумнамои чавфуруш» бо пешаи «арзанкор» ва вожадои арзан, гандум, чав таносуби чолибе сохта, маънии аз зедн дури он, яъне он маънй, ки ёри арзанкор бо ваъдаи васл нахуст умедвор карда, вале дар асл ваъдахилоф будааст, каломро лутфу чозибае бахшидааст. Дар байти дигар, ки вожадои «пиставу» «кишмиш» бо пешаи бакколй марбутанд, таркиби «кишмишигуй кардан» маънии «бедудагуй» -ро дорад.
Шухи баккол аз дауони пистааш гуфтам сахун, Хонаи ман рафту гуфто, кишмишигуй макун (Я, с.43ЯJ.
Лутфи суханро дар шадрошуби Сайидо годе санъати тачнис низ таъмин намуда-аст. Шоир вожаи «шалгам»-ро, ки як навъи сабзавот аст, дар мисраи дуюми шеър ба таркибдои «шал» ва «гам» чудо карда, маонии комилан дигарро ба он пайвастааст: Дилбари шалгамфуруши хешро дидам зи дур Гуфтамаш, аз по фитодам, гуфт, эй шал, гам махур (6, с. 454J.
Маънии зодирии байти зерин он аст, ки баъди савдо гуянда бо хашм патакро ги-рифта зери по мегузорад, аммо маънии аз зедн дури он бо шахсияти худи патак-фуруш алокаманд аст, ки ба матолиби дигар ишора мекунад: Моуи патакфуруш ба пул кард моцаро, Аз дасти y гирифтаму кардам ба зери по (Я, с. 463J.
Як хусусияти шадрошуби Сайидо марбут намудани пешаи дунармандон бо мавзуоти мадрамона аст, ки годе лутфомез ва годи дигар аз доираи одоб дур буда, мадз дамин вежагй боиси дазфи ондо дар чоп гардидааст.
Шадрошуб илова бар он ки мазмун ва маонии хосе дорад, аз адамияти ихтимой ва таърихй низ орй нест, зеро тавассути он метавон аз машгулияти дунармандон ва
кайфияти ондо огод шуд. Ин навъи асар такозо дорад, ки пешавар ба xои маъшук карор бигирад ва зебоии сурат ва дунари y ба таври бадеъ манзум бишавад.Аз назари таърихй иттилое, ки дар бораи ин дунардо аз шадрошуб мегирем, хеле xолиб аст. Ма-салан, дар бораи дунари кассоб, вежагидои фаъолияти дирфаии y: ба замин афканда-ни мол, куштан, дам дамидан, пуст кандан, кордро аз кушта баргирифта андар лабу дандон нигод доштан, харидани моли зинда ва фурухтани моли кушта, ба пой овехтани моли кушта ва гайра аз шадрошубдо дар васфи кассоб ба даст меояд. Му-носибати гуянда ба пешавар годе ошикона ва лутфомез аст. Чунонки аз корди ба ла-би кассоб расида кушта аз нав зинда гардад, ё худ орзуи ба зулфи кассоб баста шуда-ни пой ва ба теги гамзаи y рехтани хун ва гайра.
Масалан, таваччуд ба шадрошуби шоирон, ки дар анвои гуногун дар васфи кассоб гуфта шудааст, ин нуктаро собит мекунад. Чунончи, Мадастй дар рубоиёти худ мегуяд: Хар корд, ки аз куштаи худ баргирад, Андар лабу дандони чу шаккар гирад. Гар бори дигар ба гардани кушта барад, Аз буи лабаш зиндагй аз сар гирад.
Кассоби маниву дар гамат мецушам. То корд ба устухон расад, мецушам. Расм аст туро, ки чун куши, бифрушй, Аз баури Худо агар куши, нафрушам (10, с. 127).
Ин рубоиёт довии нозукидои пешаи кассобист ва дар айни дол баёнгари эдсосдои гуянда дар алока бо шугли кассоб мебошад. Ашъори шуарои дигар низ дар васфи кассоб бо намунадои фавк дамодангии комил доранд. Чунончй, аз Хондамир: Эй гашта дилам зи теги уацрат кушта, Дида ба фироци ту ба хун огушта. Бе руи ту мондам аз тавоной дур, Монандаи гусфанди бехон гашта.
Аз Лисонии Шерозй:
Кассобписар, ошици зори ту манам, Огуштаи бесабру царори ту манам. З-он пеш, ки теги гамзаро об диуй, Лабташнаи теги обдори ту манам (1, с. 8б) .
Сайидо низ маонии фавкро идома бахшидааст, аммо мутойибаву идом вежагии хоси каломи уст:
Дилбари цассоби ман омад, дукони худ кушод, Дунбаро аз пеши худ бигрифт пеши ман ниуод (9, с. 437).
Х,амин гуна дамодангиро дар шадрошубдои шуаро дар васфи хаббозу козур, наxxорy заргар, сарроxy дарзй, наълбанду xyллод, кулоддузу кафшгар ва намоянда-гони дигари дирфа метавон дарёфт.
Х,амин тарик, шадрошуби Сайидо аз лидози мазмуну мудтаво на тандо огодй ва дониши шоирро дар таърифи адли дирфа ва адволи шадрвандон ошкор мекунад, балки дунари уро дар лутфу идом, кинояву мачоз, муболигаву игрок ва танзу маздака низ собит менамояд. Ин ашъор довии маълумоти зиёди мардумшиносй, таърихй, ичтимой ва гайра буда, дар баробари лутфи ширин ё намакини шоир марбут ба анвои дунари пешаварон ба зудур омадааст.
Пайнавишт:
1. Маони Аумад Гулчин. Шаурошуб дар шеъри форси. - Теурон: Амири кабир, 1347, 176 с
2. Малеуои Самарцанди. Тазкираи Музакир-ул-асуоб. - Душанбе: Пайванд, 2006.- 689 с.
3. Мирзоев А. Сайидо ва мацоми у дар таърихи адабиёти тоцик. - Сталинобод, 1947.-199 с.
4. Мирзоев А. Шаурошуб ва «Шаурошуб»-и Сайидо//Шарци Сурх, 1948, № 2, с. 40-49
5. Саъдиев С. Адабиёти тоцик дар асри ХУ11. -Душанбе, 1985 - 268 с.
6. Девони Сайидои Насафи. Бо кушиши Х,асан Раубари.- Теурон: Алуудо, 1382.- 556 с.
7. Миробид Сайидои Насафи. Асаруои мунтахаб.- Душанбе: Ирфон, 1977. - 704 с.
8. Афсауов А. Иуом/ Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоцик. Ц. 1, Душанбе, 1988. -583 с.
9. Сайидои Насафи. Куллиёти осор. Зери назари А.Афсаузод ва Цонфидо. - Душанбе: Дониш, 1990. - 469 с.
10. Мирзоюнус М. Шамъи тироз. Нигоуе ба зиндаги ва ашъори Мауасти. - Хуцанд: Ношир, 2001. - 324 с.
Reference literature:
1. Maoni Ahmad Yulchin. Shakhroshub in Persian Poetry. - Tehran: The Great Amir, 1347hijra.
-176 pp.
2. Malehoi Samarkandi. Tezkize "Musariz-ul-Ashob". - Dushanbe: Union, 2006. - 689pp.
3. Mirzoev A. Sayido and Makomi in the History of Tajik Literature. - Stalinabad, 1947. -199pp.
4. Mirzoev A. Shakhroshub and Sayido's Shakhroshub// Sharki Surkh (The Red Orient), 1948, №2. -pp. 40 - 49.
5. Sadiev S. The Tajik Literature of the XVII-th Century. - Dushanbe, 1985. - 268 pp.
6. The Mad Man of Sayido Nasafi. Preparation by Hasan Rakhbari.- Tehran: The Almighty. 1382hijra. - 556pp.
7. Mirzobid Sayido Nasafi. Selected Works. - Dushanbe: Cognition, 1977. - 704pp.
8. Afsahov A. Ikhom// Encyclopedia of Tajik Literature and Culture. V.1. - Dushanbe, 1988. -583 pp.
9. Sayido Nasafi. Collection of Compositions. Commentaries by A. Afsahzod and A. Djonfido. -Dushanbe. - Knowledge: 1990. - 469pp.
10. Mirzoyunus M. The Candle of Ornation. (about the Life and Creation of Makhasti). -Khujand: Editor, 2001. - 324 pp.
