МУГАЛИМДЕРДИН КЕСИПТИК КОМПЕНТЕНТТҮҮЛҮГҮНҮН ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИКАЛЫК МАЗМУНУ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

УДК. 378.1 (575.2) (043.03)

МУГАЛИМДЕРДИН КЕСИПТИК КОМПЕНТЕНТТУУЛУГУНУН ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИКАЛЫК МАЗМУНУ

Сапарова Каникей Нурбаевна, магистрант Батыралиев Адылбек, п.и.к., доцент Batiraliev55@mail.ru Ош мамлекеттик университети, Ош, Кыргызстан

Аннотация. БYгYнкY ааламдашуу доорунун заманбап талаптарына ылайык, ар бир адам, ар бир жаран кайсыл гана чвйрвдв, кандай гана маселени чечYYдв болбосун вЗYHYн компетенттYYЛYгYн кврсвтв алуусу зарылдыгы келип чыгууда. Бул макалада педагогдун кесиптик компентенттYYЛYгY тYШYHYгYн аныктоодо квптвгвн илимий изилдввЧYлврдYн эмгектеринде чагылдырылган аныктамаларга таяндык. Мындай кадам бизге педагогдун кесиптик компетенттYYЛYгY - бул инсандын кесиптик сапаттарын мYнвздвгвн, табигый кесиптик шарттарда кесиптик ишмердYYЛYктY жемиштYY иш ЖYЗYнв ашырууга жана вз кесибинде вЗYHYн алган билимин, тажырыйбаларын, ички дареметин толук кандуу колдонууга мYмкYндYк берген компетенциялардын интеграцияланган жыйындысы экендиги тYШYндYPYлдY.

ТYйYндYY свздвр: компеmенmmYYЛYк мамиле, кесиптик компетенттYYЛYк, компетенция, квалификация, адапmивдYY, консmрукmивдYY ыкма.

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ УЧИТЕЛЕЙ

Сапарова Каникей Нурбаевна, магистрант Батыралиев Адылбек, к.п,н., доцент Batiraliev55@mail.ru Ошский государственный университет,

Ош, Кыргызстан

Аннотация. Согласно современным требованиям сегодняшней эпохи глобализации, каждому человеку, каждому гражданину необходимо уметь продемонстрировать свою компетентность в решении любой проблемы в любой сфере. При определении понятия профессиональной компетентности педагога в данной статье мы опирались на определения, отраженные в работах многих исследователей. Этот шаг разъяснил нам, что профессиональная компетентность педагога представляет собой интегрированную совокупность компетенций, характеризующих профессиональные качества личности,

позволяющих осуществлять профессиональную деятельность в естественной профессиональной среде и в полной мере использовать свои знания, опыт и внутренний потенциал.

Ключевые слова: компетентный подход, профессиональная компетент-ность, компетенция, квалификация, адаптивный, конструктивный подход.

PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL CONTENT OF THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF TEACHERS

Saparova Kanikey Nurbaevna, undergraduate Batyraliev Adylbek, Ph.D., Associate Professor

Batiraliev55@mail.ru Osh State University, Osh, Kyrgyzstan

Abstract. According to the modern requirements of today's era of globalization, every person, every citizen needs to be able to demonstrate their competence in solving any problem in any field. When defining the concept ofprofessional competence of a teacher in this article, we relied on the definitions reflected in the works of many researchers. This step shows us that the professional competence of a teacher is an integrated set of competencies that characterize the professional qualities of an individual, allowing them to carry out professional activities in a natural professional environment and make full use of their knowledge, experience and inner potential. Key words: competent approach, professional competencу, competent, qualification, adaptive, constructive approach.

КиришYY• БYГYнкY ^нде Кыргызстандын жогорку билим 6epYY чeйрeсYндe кардиналдуу езгеруртер болуп жатат. Жогорку билим берYYДе езгече мааниге ээ инновация болуп компетенттYYЛYк мамилени (компетентностный подход) ишке ашыруу саналат. КомпетенттYYЛYк мамилесин заманбап коомдун бир жактуу билимдерге гана ээ эмес, кесиптик кeйгeйлeрдY чечYY YЧYн зарыл болуп саналган кeйгeйлeрдY эффективдуу чечууге мYмкYндYк берген ийкемдер менен шык-жендемдерге да ээ болгон атаандаштыкка жендемдуу адиске (конкурентоспособный специалист) болгон талабына жооп деп тYШYнсe болот. Буга ылайык, адам ар дайым eзYн e3Y eнYктYPYп, алган теориялык билимдерин практика жYЗYндe сынап, тактап, сынчыл кез караш менен карап, ар бир кeрYHYш, окуялардын себеп-натыйжаларын таап чыгып, аларды окшоштуруп, салыштырып, талдап ар

дайым маселени он, жагына 4e4YYre аракет жасаган учурда гана "компетентту^^к" сапат же "компетенттуу мамиле же ыкма" келип чыгат.

Материалды изилдее методдору. «Педагогдун кесиптик

компетентту^^^ же «мугалимдин кесиптик компетештYYЛYктeрY» деген тYШYHYктeр ар кандай илимдердин изилдее объектиси болуп саналат. Маселен, философияда кесиптYYЛYктYн каражатты аркылуу адамдын дYЙнeгe болгон кез карашы, кызыкчылыктары жана ынанымдыры калыптанат деген тыянактын негизинде кесиптик компетенттYYЛYктeр «болумушка (бытье) ынгайланышуунун каражаттары катары» каралат. Кесиптик билим берYY сeздYГYндe «компетенттYYЛYк» (лат. сompetens-жeндeмдYY) TYШYHYГY белгилYY бир социалдык-кесиптик макамга ээ инсандардын аткарган кызматынын, чечкен маселелеринин татаалдыгына алардын билиминин, талантынын жана тажырыйбасынын шайкеш келYYлeрYHYн ченеми катары аныкталат. «Квалификация» термининен айырмаланып бул тYШYHYк инсандын кесиптик билими, жeндeмдYYЛYк сапаттарынын сырткары кесиптик милдеттерди, маселелерди (демилгелee, кызматташуу, бардык нерселерди кабыл алуу жeндeмдYYЛYГY, ар кандай нерселерди YЙрeнYY, маалыматтар менен иштee ж.б.) жогорку денгээлде аткарууга болгон сапатардын пайда болушуна тYрткY берYYHYeзYнe камтыйт [1].

Д. Н. Ушаковдун сeздYГYндe «компетенция»: таанып билуу^, тажырыйбага, абройлуулукка ээ болууну талап кылган маселелердин, кубулуштардын жыйындысы; ыйгарым укуктардын мерчеми; кандайдыр бир нерсеге таандык болгон чeйрeнYн кубулуштарын, маселелерин таануу катары каралган. С. И. Ожегов «компетенция» - бул: кимдир бирee жакшы кабардар болгон маселелердин топтому; кимдир бирeeлeрдYн укуктары жана ыйгарым укуктары деп белгилейт [4]. «Компетенция», «компетентту^^к» категориялары адистин, кесип^й адистин сапаттарынын чен -eлчeмYн ^р^т^н категория катары алар педагогикада эмес экономика жана бизнес чeйрeсYндe пайда болгондугун тактап коюу зарыл.

Жыйынтыктар жана талкуулар. Бизди эн оболу педагогикада жана психологияда кабыл алынган «кесиптик компетенттYYЛYктeр» TYШYHYГYHYH аныктамалары кызыктырат. Алсак, кeптeгeн изилдeeчYлeр бакалавр академиялык даражасынын кесиптик компетенттYYЛYктeрYн аныктоодо Джона Равендин концепциясын колдонушат себеби, ал кесиптик компетенттYYЛYктYн калыптануу процессинде инсандын баалуулук-мотивдик жактарын бeлуп карайт [5].

Ал кесиптик компетештуртуктун калыптануу процесси «жашоо чeйрeсYнeн» тYЗдeн-тYЗ кез каранды экендигин айтат. Бул кез карашка ылайык компетенттYYЛYктY иликтее Y4YH тeмeндeгY элементтерди бeлYп карай башташкан: билим (savoir и connaissance), тажрыйба (savoir faire или savoir agir) жана жYPYм- турум мYнeздeмeлeрY (savoir e~tre or la faculté de s'adapter)

[3].

А. А. Вербицкий белгилегендей кемпетенттYYЛYктY билимге, тажырыйбага, жогорку децгээлде аткарылуучу иш аракеттерге (жогорку децгээлдеги даярдыкка, багыттуулукка, маалыматтулукка, укуктуулукка, эффективдYYЛYккe) ээ болуунун натыйжасында пайда болгон инсанды мYнeздeeчY (касиетти, инсандын сапаттары, анын компоненти), инсандын калыптануусуна таасир берYYЧY сапаттуу билим, инсанга тиешелYY касиеттердин системасы, сапаттарды жeнгe салуучу система катары тYШYHYYгe болот, кeпчYЛYк учурда компетенттYYЛYктY жeн эле билим жана тажырыйба менен бир катарда карашат» [2].

Ушундан улам, азыркы кезде билим берYYHYн сапаттуулугун арттыра турган тYЙYндYY компетенттYYЛYктeрдY (маалыматтык, социалдык-коммуникативдик, маселени e3 алдынча чече билYYЧYЛYк) eнYктYPYYДeгY билим, билимдуртук жeнYндe тYШYHYк салттуу репродуктивдYY окутуудан улам келип чыгаары бышык. БилимдYY окуучу тигил же бул кырдаалда кандай аракет жасоону теориялык жактан мыкты билет, тYШYнeт. Ал эми компетенттуу окуучу аны практикалык тYPдe ишке ашырат. Практика деле теориялык негиздерге таянат. Ушундан улам, билимдуу, сабаттуу окуучуда бара-бара билгичтик, ыкмалар, тажрыйба пайда болуп, билимдуу окуучу компетенттYY окуучуга eсYп жетилээринде шек жок.

КомпетенттYYЛYккe багыттап окутуунун артыкчылыктары эмнеде? Артыкчылыктары, албетте, бир нечелеп саналат. Алардын айрымдары булар:

• компетен^'у^^к^ багыттап окутууда ар бир предмет боюнча билим беруу иши жацыланууга туш болот;

• окутуунун технологиясын жацы идеялар, методдор, ыкмалар менен байытууга жол ачылат;

• мектептин, мугалимдин, окуучунун e3 алдынча иштeeсYнe шарттар тYЗYлeт; балдардын жекече демилгелери, чыгармачылык жeндeмдYYЛYктeрY кYчeйт;

• окутуу ишинде жергиликтYY аймактык eзгeчeлYктeр эске алынат;

• педагогикалык кызматташтыкты, инсанга багыттап окутууну, окутууну

оптималдаштырууну ишке ашырууга мYмкYнчYЛYктeр ачылат;

• креативдYY ой жYГYртYYгe шарт тYЗYЛYп, окуучулар долбоор TY3YYre, изилдeeчYЛYккe машыгышат;

• интерактивдуу доска, электрондук окуу китептери баштаган маалыматтык-компьютердик технология сабакка киргизилет;

• жогорку класстарда элективдик, профилдик курстар аркылуу кесипке багыт алууга eбeлгe тYЗYлeт ж.б.у.с.

Корутунду. Педагогдун кесиптик компентенттYYЛYГY TYШYHYГYH аныктоодо биз кeптeгeн изилдeeчYлeрдYн эмгектеринде чагылдырылган аныктамаларга таяндык. Мындай кадам бизге педагогдун кесиптик компетенттуу^^ - бул инсандын кесиптик сапаттарын мYнeздeгeн, табигый кесиптик шарттарда кесиптик ишмердYYЛYктY жемиштYY иш жYЗYнe ашырууга жана e3 кесибинде eзYHYн алган билимин, тажырыйбаларын, ички дареметин толук кандуу колдонууга мYмкYндYк берген компетенциялардын интеграцияланган жыйындысы болот деп тYШYндYрeбYЗ. Универсалдык жана кесиптик компетенцияларды колдонуунун зарылдыктарын белгилeeдe кесиптик компетенциялар студенттерди кесиптик даярдоодо негизги жыйынтык болуп, алар педагогикалык кызмат кeрсeтYY рыногунда адистердин атаандаштыкка туруштук берYY жeндeмдYYЛYГYн аныктай жана кесип^й -инсандык сапаттарды чагылдырат. Ушундан улам, биз келечектеги окутуучу мугалимдин кесиптик компетенттYYЛYГYHYн структурасынын негизин кесиптик компетенциялар тYзeт деп корутунду чыгара алабыз.

Адабияттар

1. Болотов В. А., Сериков В. В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе // Педагогика. - 2019. - №10. - С. 8-14.

2. Вербицкий А. А., Ильязова М. Д. Инварианты профессионализма. Проблемы формирования: монография. - М.: Логос, 2018. - 288 с.

3. Исаева, Т.Е., Рубаник, А.Н. Становление компетентностного подхода в ведущих зарубежных странах [Электронный ресурс] : Ростовский государственный университет путей сообщения. - Режим доступа: http://www.t21.rgups.ru/doc2011/1/04.doc.

4. Ожегов, С. И. Толковый словарь русского языка. - Российская АН. - 3-е изд., стереотипное испр. и доп. - М.: 2005. - 928 с.

5. Равен, Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация. - Москва: Когнито-Центр, 2012. - 396 с.