МУАММОҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ФАРҲАНГИ АНДОЗ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҷИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

УДК 36.1/5 ББК 65.261.411

МУАММОХРИ БАЛАНД Салимова Мух^айё Музафаровна,

БАРДОШТАНИ ФАРХАНГИ н.и.и., дотсент, мудири кафедраи

АНДОЗ ДАР ЦУМХУРИИ андоз ва андозбандии ДДХрСТ

ТОЦИКИСТОН (Тоцикистон, Хуцанд)

ПРОБЛЕМЫ Салимова Мухайё Музафаровна,

ПОВЫШЕНИЯ НАЛОГОВОЙ канд.экон.наук, доцент, заведующая кафедрой

КУЛЬТУРЫ В РЕСПУБЛИКЕ налогов и налогообложения ТГУПБП

ТАДЖИКИСТАН (Таджикистан, Худжанд)

THE PROBLEMS Salimova Mukhayo Muzafarovna, candidate of the OF ELEVATION OF sciences of economics, Associate Professor, head of TAX CULTURE IN the department of taxes and taxation under the Tajik TAJIKISTAN REPUBLIC State University of Law, Business and Politics

(Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]

Калидвожа^о: фаруанги андози, андозсупорандагон, назорати андоз, маърифати андозсупори, пардохти андоз, мацомоти андоз, цонунгузории андоз, ууцуц ва уудадориуои андозсупорандагон

Масъалауои фаруанги андоз дар соуаи андозбанди, аз цумла мафууми фаруанги андоз, намуд ва сатууои фаруанги андоз барраси шудаанд. Фаруанги андоз дар соуаи андозбанди уамчун шарти зарурии бауамтаъсиррасонии самараноки байни мацомоти андоз ва андозсупорандагон тауциц карда шудааст. Механизми эътимоди ууцуци дар ташаккули фаруанги андози андозсупорандагон тащил карда шуда, ба тафовути мафуумуои «маърифати андозсупори» ва «фаруанги андоз» диццати махсус зоуир дода шудааст. Муцаррар гардидааст, ки фаруанги андоз як цузъи фаруанги ицтимои буда, барои ноил шудан ба сатуи зарурии фаруанги андоз дар цомеа фароуам овардани шароити махсус тацозо карда мешавад. Хулоса шудааст, ки айни замон ташаккули эътимоднокии ауоли ва соуибкори ба давлат, аз цумла ба мацомоти андоз вазифаи асосии мацомоти андоз баури баланд бардоштани фаруанги андоз ба уисоб меравад.

Ключевые слова: налоговая культура, налогоплательщики, налоговый контроль, налоговая грамотность, уплата налогов, налоговое законодательство, права и обязанности налогоплательщиков

Рассмотрены вопросы правовой культуры в сфере налогообложения: понятие «налоговая культура», виды и уровни налоговой культуры. Правовая культура в сфере налогообложения рассматривается как необходимое условие эффективного взаимодействия между налоговыми органами и налогоплательщиками. Анализируется механизм правового убеждения в формировании налоговой культуры, акцентируется внимание на различии в понятиях «налоговая грамотность» и «налоговая культура». Установлено, что соблюдение прав и обязанностей налогоплательщиками определяется уровнем их налоговой культуры. Установлено, что налоговая культура является частью общественной культуры, но для достижения необходимого уровня налоговой культуры обществу необходимо создавать специальные условия. Сделан вывод о том, что в настоящее время ключевая задача налоговых органов для повышения налоговой культуры -

сформировать доверие населения и бизнеса к государству, в том числе к налоговым органам.

Key words: tax culture, taxpayer, tax control, tax literacy, payment of taxes, tax law, rights and

obligations of taxpayers

The article dwells on the issues of tax culture in the sphere of taxation: "tax culture " notion, types and standards of tax culture. Legal culture in the sphere of taxation is considered as necessary condition for effective interaction between taxation bodies and taxpayers. A mechanism of legal conviction in tax culture formation is analyzed, attention is riveted to the difference concerned with the notions "tax literacy" and "tax culture". It is set out that observance of rights and duties of taxpayers is determined by their tax culture standards. Tax culture is a part of social culture, but for an attainment of necessary tax culture standard society ought to create special conditions. The conclusion is made that at the present time a key assignment of tax bodies as to tax culture elevation is to form trust to state, tax bodies inclusive, on the part of population and business.

Андозбандй дар шароити муосир аз бисер чихат аз сатхи фарханги андозсупории андозсупоранда, ки аз бисер чихат рафтори андозии хамаи иштирокдорони ин равандро муайян менамояд, вобастагй дорад. Рафтори андозии андозсупорандагон бо арзишхои муайян, аз чумла меъёрхои ху^у^й, хавасмандихо ва анъанахое, ки бевосита ба ташаккули фарханги андозй таъсир мерасонанд, тавсиф карда мешавад [2, 4].

Дар мархилаи муосири рушди и^тисодиёти миллй ташаккули фарханги андоз ва маърифати андозсупории шахрвандон муаммои асосй ба хисоб меравад. Дигаргунихои ичтимоиву и^тисодии чомеа бидуни азнавсозии ниходхои давлатие, ки чараёнхои пулиро дар Чумхурии Точикистон чамъоварй ва та^сим менамоянд, гайриимкон аст. Азбаски зиёда аз 80 фоизи воридоти даромади бучети давлатй аз хисоби андоз ва дигар пардохтхо таъмин карда мешавад, андозбандй ва рушди он дар шароити тагйирёбандаи и^тисодиёти муосир яке аз бахшхои мухимми низоми андозбандй бо^й мемонад.

Тиб^и назарияи профессори амрикой донишгохи Гарвард Дж. Хоманс «фарханги андоз махсулоти устувори мубодилаи фаъолияти ма^омоти андоз ва дигар ма^омоте, ки дар раванди андозбандй иштирок менамоянд, аз як тараф, ва андозсупорандагон, аз тарафи дигар мебошад». Фарханги андоз - ^исми фарханги умумимиллии давлат буда, бо хамкории миёни давлат ва андозсупорандагон дар низоми андоз робитаи зич дошта, дарачаи дониш ва риоя намудани ^онунгузории андоз аз тарафи иштирокдорони муносибатхои андозй, таъмини ичрои пурра ва сарива^тии ухдадорихои андоз дар назди бучет, усулхои хисобкунии андоз ва дигар пардохтхоро ташаккул медихад.

Фарханги андоз яке аз меъёрхои муайянкунандаи хусусияти муносибатхои миёни чомеа ва давлат буда, сатхи пасти маърифати ху^у^й дар сохаи андозбандй аксар ва^т сабаби саркашии андозсупорандагон аз пардохти андоз, инчунин суъистифода аз ваколатхо аз тарафи ма^омоти маъмурикунонии андоз мегардад. Тах^и^и масъалахои маърифати ху^у^й дар сохаи андозбандй ахамияти муайяни амалй дошта, муайян кардани мафхуми «фарханги андоз»-ро та^озо менамояд.

Храмин тари^, хамохангсозии муносиби манфиатхои давлат ва манфиатхои андозсупорандагон, ки ба барпо намудани муносибатхои шариконаи миёни онхо равона карда шудаанд, заминаи мустахками фарханги андозро ташкил медиханд. Худи мафхуми «фарханги андоз» хамчун мав^еи шахрвандии ахолй нисбат ба пардохти андоз ва низоми

Салимова М.М. Муаммоуои баланд бардоштани фарщнги андоз дар Цум^урии Тоцикистон

андозбандй дар мачмуъ муайян карда шуда, аз нигохи мо, ин истилох нисбат ба хар як шахс ва барои чомеа дар мачмуъ татби^ карда мешавад. Якум, мундаричаи мафхуми «фарханги андоз»-ро шартан ба ду унсури бахамало^аманд чудо намудан мумкин аст: унсури аввал, хусусияти ху^у^и умумй, ки дарки ичрои ухдадории конститутсионии пардохти андозро пешбинй мекунад ва унсури дуюм - донистани ху^у^ ва ухдадорихои мушаххас дар сохаи андозбандй, махорати дар амал татби^и намудани онхоро дар назар дошта мешавад. Дуюм, сатхи фарханги андоз - меъёри арзёбии рафтори ху^у^ии чомеа дар сохаи андозбандй мебошад. Сеюм, сатхи фарханги андозсупорй метавонад паст, миёна ё баланд бошад. Чорум, фарханги андоз на танхо самти фарханги ху^у^й, балки чузъи фарханги ичтимой низ мебошад. Ба а^идаи мухавдщон, фарханги андоз ^исми фарханги умумимиллиест, ки бо фаъолияти иштирокдорони муносибатхои андозй ало^аманд буда, сатхи дониш ва риояи ^онунгузории андоз, дурустии хисобкунй, пардохти пурра ва сарива^тии андоз ва дигар пардохтхоро ба бучети давлатй, донистани ху^у^хо, ичрои ухдадорихоро, ки аз дарки мухимияти пардохти андоз барои давлат ва чомеа бармеояд, инъикос менамояд [1,32].

Фарханги андоз хамчун чузъи фарханги сиёсй аз фахмиши шахрвандон оид ба зарурати пардохти андоз барои давлат ва чомеа, инчунин донистани ху^у^ ва ухдадорихои пардохти он иборат буда, аз бисёр чихат аз шуури ахолй, муносибати онхо нисбат ба хокимият, ахло^и чомеа ва менталитети хар як шахс вобастагй дорад. Хдмчун як чузъи фарханги ичтимой, фарханги андоз хам чанбаи ху^у^й ва хам эътирофи андозбандиро хамчун унсури чудонопазири мавчудияти чомеа дар бар мегирад. Сатхи пасти фарханги андози шахрвандон ва кормандони ма^омоти андоз татби^и самарабахши усулхои танзими ху^у^иро махдуд менамояд.

Мафхуми «маърифати андозсупорй» ва «фарханги андоз» тавъам буда, маърифати андозсупорй донистани ху^у^и андоз буда, фарханги андоз бошад, на танхо донишхо, балки рафтори ^онунии субъектро дар мухити андозй бо дарки ахамияти чамъиятии андозбандй пешбинй мекунад. Дар баъзе маврид, маърифати андозсупорй шарти рафтори гайри^онунй дар сохаи андоз мегардад, зеро суъистифода аз ^онун яке аз зухуроти рафтори гайри^онунй дар муносибатхои андозиест, ки он хам аз чониби ма^омоти андоз ва хам субъектхои андозсупор имконпазир мебошад.

Сатхи пасти фарханги андоз, мутаносибан, фар^ияти байни маблаги воридоти андозй ва хачми во^еии онхо то андозае аз сабаби нокифоя будани маърифати андозсупорй мебошад. Дар заминаи тахлили усулхои баланд бардоштани фарханги андози иштирокдорони муносибатхои андозй ба назар мерасад, ки радами аввал дар ин самт такмил додани ^онунгузории андоз мебошад. Татби^и амалии ^онунгузории андоз гувохй медихад, ки аксари ху^у^вайронкунии андоз аз тарафи андозсупорандагон ^асдан содир карда шуда, барои ма^омоти андоз бошад, хусусияти чазои назорати андоз дорад, ки чунин мухити корй барои рушди хамкории самарабахши андозсупорандагон ва ма^омоти андоз мувофи^ намебошад.

Унсури асосии маърифати андозсупорй ва фарханги андоз интизоми андозй мебошад, ки аз таълими мунтазам, сай^ал додан ва назорати ^обилиятхои маънавй ва молиявй ва имкониятхои андозсупорандагон иборат мебошад.

H0MyT06HKaTHH TOpaxoH MacbyjiHsiTH B&3HHHHH xyKyKBanpoHKyHH

HoycryBopHH

MOHHIBHH

aHgo3cynopaHga

Oiincopo MaB^fl

Ha6ygaHH ^abOjiH-iTH coxh6KOPH

nein6ypflH (})ai.o-jHiT gap mapoHTH xajiiH 6axcH HKTHCOHH

Ta^flHflH ^abonHiTH coxh6KOPH

PacMU 1. Ca6a6you acocuu pa^mopu noMamnydu андозсупорандагон

KOHyHry30pHH aHg03 ^atonHHTH HmTHpoKgopoHH MyHocu6aTX,oH aHgo3Hpo TaH3HM MexyHag, kh 6o $apx,aHru aHgo3H ma^pBaHgoH 6eBocuTa ano^aMaHg acT. npuHcunxp Ba TaT6u^H ogunoHau Metepxpu ^0HyHry30puu aHgo3 hh30mh ap3Hmx,ou ^OMeau MyTaMagguHpo H^oga MeHaMOHg. MyTTax,Hgco3HH ohx,o TamaKKynu caTxu yMyMHH gaBnaTpo gap Ha3ap gopag, kh gap oh x,ap hk cy6teKTH MyHocu6aTx,oH aHgo3H caTxu MyanaHH $apx,aHru aHgo3 gopag. Ea x,ap cypaT, ^oMea a3 MyaMMoxpu Bo6acTa 6a caTxu nacTH $apx,aHru aHgo3 opH Ha6yga, ca6a6x,ou oh, 6a aHgemau mo, HHxpaHg:

- rapoHHH 6anaHgu aHgo3, kh xoxumu aHgo3cynopaHgapo 6apou capxamH HaMygaH a3 napgoxTH aHgo3 6a By^yg Meopag;

- MaB^yg Ha6ygaHH acocxpu Matpu^aTH aHgo3cynopH mhChh ax,onH;

- ^y3tu 6anaHgu KoppyncuoHH;

- cuecaTH 6ecaMapu aHgo3, kh 6o Ha6ygaHH x,aBacMaHguu h^thmoh gap mhchh ax,onH ano^aMaHg acT.

PaBaHgu TaKMunu 3aMHHau ^y^y^H Ba caMTxpu acocuu cuecaTH ^ucKanH, a3HaBco3HH MexaHH3MH MatMypuKyHoHHH aHgo3 x,aga$H TaT6u^u Tag6upx,oH Bo6acTa 6a 6anaHg 6apgomTaHH $apx,aHru aHgo3 gap MaMnaxaT Me6omag. Pymgu Ha3apuHBHH caMTxpu acocuu TamaKKynu $apx,aHra aHgo3 a3 ^ux,aTH himh, TamaKKynu coxTop Ba ^y3tu ^yHKcuoHanuu $apx,aHru aHgo3, 6a TaBpu MyHa33aM MyaHHH KapgaHH maxny ^ougaxpu oh 6a 6anaHg 6apgomTaHH caTxu gaxngopu Matpu^aTH aHgo3cynopH MycougaT MeHaMoag [6, 131].

Huxpgu nempa^Tau ^oMeau ma^pBaHgH 3aMHHau Myx,HM Ba oMunu MaB^ygHHTH yHcypxpu

Салимова М.М. Муаммоуои баланд бардоштани фарщнги андоз дар Цум^урии Тоцикистон

фарханги баланди андозсупорй махсуб мешавад. Ч,омеаи шахрвандй аз лихози андозбандй - чамъияти андозсупорандагони бомасъулият аст, ки ба фаъолияти самарабахши макомоти дахлдори давлатй такя намуда, кодир аст манфиатхои конунии худро химоя намояд.

Нишондихандаи мавчудияти чомеаи шахрвандй низоми назорати чамъиятй дар мачмуъ мебошад, ки дар барпо намудани муносибатхои самарабахши андозй накши мух,им мебозад. Дар Чумхурии Точикистон ниходе нест, ки бо муаммохои такмили низоми миллии андоз сару кор дошта бошад. Аксар вакт, тагйироте, ки дар конунгузории андоз ба амал меоянд, номураттаб буда, дар навбати худ, ба фазои сармоягузории давлат таъсири манфй мерасонад. Баланд бардоштани сатхи фарханги андози андозсупорандагон ва кормандони макомоти андоз - шарти мух,имми хамкории вокеии миёни онхо мебошад. Азбаски фарханги андоз чузъи чудонопазири фарханги хукукй аст, дар мачмуъ рушди фарханги андоз аз сатхи фарханги хукукй вобастагй дорад. Аммо, ба сатхи фарханги андоз як катор омилхои зерин таъсир мерасонанд:

- мукаррар намудани чунин андозхое, ки хам барои фаъолияти давлат кофй бошанд ва хам ба андозсупорандагон гаронй накунанд;

- истифодаи самарабахши даромади андозии давлат;

- содаю возех ва босубот будани конунгузории андоз ва гайра.

Самаранокии воридоти андоз на танхо аз хисоби татбики усулхои муосири корхои назоратии макомоти андоз, истифодаи хизматрасонихои электронй, азнавсозии инфрасохтори иттилоотй, балки аз хисоби омили инсонй низ таъмин карда мешавад. Афзалияти рушди макомоти андоз дар шароити муосир баланд бардоштани сатху сифати хизматрасонй ба андозсупорандагон буда, дар ин раванд ба максади баланд бардоштани сатхи хизматрасонй ба андозсупорандагон Стандарти ягонаи давлатии хизматрасонй ба андозсупорандагон (соли 2012) тахия карда шудааст, ки бо дарназардошти тачрибаи андухта ва тачрибаи пешрафтаи чахонй, вазифахо ва афзалиятхои нави мутобик ба талаботи муосир муайян карда шуданд. Барои расидан ба хадафхои гузошташуда пешниход карда мешавад, ки самтхои асосии зерин амалй карда шаванд.

Рушди фарханги андоз ва хавасмандгардонии андозсупорандагон, пеш аз хама, тавассути таквияти робитаи макомоти андоз бо шахсони хукукй ва вокей - андозсупорандагон. Самти мазкур тавассути сиёсати иттилоотонии максаднок бо назардошти хусусиятхо, талабот ва имконоти гуруххои муайяни андозсупорандагон татбик карда мешавад. Ин чо истифодаи воситахои муосири иттилоотонй, аз кабили шабакахои терминалхои иттилоотй, маводи чопии иттилоотй, баромадхо дар ВАО дар назар дошта шудааст. Иттилоотонии андозсупорандагон -воситаи мустакил, муассир ва самарабахш дар фаъолияти макомоти андоз мебошад, ки ба баланд бардоштани сатхи чамъоварии андоз равона карда шудаанд.

Имруз барои андозсупорандагон дар сомонаи Кумитаи андози назди Х^укумати Чумхурии Точикистон 56 номгуйи модулхои хизматрасони электронй ба рох монда шудааст, ки нисбат ба соли 2019-ум 20 адад зиёд буда, истифодаи онхо ба ичрои ухдадорихои андози андозсупорандагон мусоидат менамояд.

Дар соли 2020 ба Кумитаи андоз оид ба масъалахои андозбандй, тартиби истифодаи хизматрасонихои электронй ва барномахои компютерй дар мачмуъ зиёда аз 30,2 хазор адад мурочиатхои телефонй ворид гардид, ки нисбат ба соли 2019-ум 11,0 хазор адад ё 27,0 фоиз кам мебошад.

Дар ин давра тавассути Маркази тамос ва телефони боварии раиси Кумита 154 адад

мурочиатхо нисбати беамалй ё амалхои гайриконунии кормандони макомоти андоз ворид шуда, дар натичаи баррасии онхо барои дар сатхи дахлдор риоя ва ичро накардани ухдадорихои мансабй, вайрон намудани коидахои рафтори кормандони макомоти андоз ва дигар камбудихо, нисбати 70 нафар кормандон тибки тартиби мукарраршуда мучозоти гуногуни интизомй татбик карда шуд [5] .

Тачрибаи Кумитаи андоз дар самти маъмурикунонии андоз нишон медихад, ки корхои фахмондадихй яке аз бехтарин ва самараноктарин усули таъмини риояи конунгузории андоз ба хисоб меравад. Солхои охир Кумитаи андоз тарз ва усулхои гузаронидани корхои фахмондадихиро тагйир дода, айни замон, корхои фахмондадихй тавассути нашрияхои расмй, ТВ, шабакахои ичтимой ва гайра ба рох монда шудаанд.

Хамин тарик, такмили усулхои хизматрасонй ба андозсупорандагон, додани тавзехот ба андозсупорандагон аз тарафи макомоти андоз, таквият бахшидани корхои фахмондадихй ба шахрвандон ва андозсупорандагон ба ташаккули назари андозсупорандагон нисбат ба макомоти андоз мусоидат менамояд. Танхо дар ин холат муносибатхои эътимодноки макомоти андоз ва андозсупорандагон имконпазир аст.

Лозим ба таъкид аст, ки муаммои фарханги пасти андозсупорй танхо ба Точикистон хос нест, хусусияти Чумхурии Точикистон дар нобоварии ахолй ба ниходхои давлатй, ки дар раванди андозбандй иштирок мекунанд, мебошад. Рафтори андозии ахолй бо меъёрхои хукукй, хавасмандихо, анъанахое, ки ба фарханги андозй таъсири мустаким мерасонанд, муайян карда мешавад. Айни замон, дар мамлакат як стереотипи манфии рафтор дар сохаи андоз ба вучуд омадааст, маданияти андозсупорй дар сатхи паст буда, нобоварии шахрвандон ва субъектхои сохибкорй нисбат ба низоми андоз, кушиши саркашй намудан аз пардохти андоз чой дорад, ки тамоюли афзояндаи хукуквайронкунихои андоз гувохи он аст. Вобаста ба ин, ташаккул ва рушди фарханги андоз мух,им арзёбй мегардад.

Механизми ташаккули фарханги андоз мачмуи унсурхои бо меъёрхои конунгузорй мукарраршудаи ташаккули муносибатхои андозй, намуд ва шаклхои ташкили ин муносибатхо, тарзу воситахои таъмини татбики вазифахои фарханги андозиро ифода менамояд [4,154].

Механизми ташаккули фарханги андоз се зернизоми алокамандро дар бар мегирад, ки мундаричаашон иборат аст аз: механизми ташаккули фарханги андозии андозсупоранда, ки ташаккули низоми талаботи андозсупорандаро таъмин менамояд; интизорихои арзишй, ки унсури мухими институтсионализатсия мебошад, механизми ташаккули фарханги андозии макомоти андоз, ки ба чамъоварии андоз ва пардохтхо ба бучет мусоидат менамояд, механизми ташаккули фарханги андози субъектхои дигар, ки дар раванди андозбандй иштирок намуда, воридоти пурра ва саривактии андозхоро ба бучети давлатй таъмин менамоянд.

Фарханги андоз аз дарки мухиммияти пардохти андоз барои давлат ва чомеа ва донистани хукуку ухдадорихои андозии андозсупорандагон бармеояд. Аз ин ру, макомоти андоз на танхо дар самти такмил додани конунгузории андоз тадбирандешй мекунад, балки корхои фахмондадихй ва тавзехотиро миёни шахрвандон ва субъектхои фаъолияти сохибкорй таквият мебахшад. Доираи саркашй аз пардохти андоз дар Чумхурии Точикистон ба амнияти иктисодии давлат тахдид менамояд. Аз ин ру, дар шароити муосир такмили низоми андозбандй, ташаккул ва рушди фарханги андози шахрвандон масъалаи таъхирнопазир махсуб меёбад.

Салимова М.М. Муаммоуои баланд бардоштани фаруанги андоз дар Цумуурии Тоцикистон

Механизми ташаккули фарханги андоз

]

Намудхои ташкили муносибатхои андозй

1

Рафтори андозй

Интизоми андозй

1

Механизми ташаккули фаршанги андози андозсупоранда

Ташаккули афкори чомеа тавассуш ВАО

Амсилаи хос ба андоз-супорандаи мушаххас

Ичрои ихтиёрии ухдадорихои андоз

Таргаби донишхри андози Амсилаи хос ба гурухи

тавассуш МТ | андозсупорандагон

Тарбияи фарханги андозии адолй Амсилаи универсалии рафтори андозй

Муносибгардонии равандхои андозй

Саркашй аз пардохти андоз

1

Механизми ташаккули фарханги андозии мацомоти андоз

Бахрсобгирии андозсупорандагон

^оидахои одоби касбии кормандони макомоти андоз

I

^абули эъломияхои андоз, назорати интиколи андозхо

I

Танзими бах,сх,ои андози бо таршби гайрисудй

Меъёрхои арзёбии сифати фаъолият ва рафтори касбй

I

Назорат ба татбики натичахои санчишхои андоз

I

Шикоят дар бобати санадаои мак;омоти андоз

Меъёрхои арзёбии сатхи ташаккулёфтаи фарханги андози давлат

Назорати харочоти зиёд, гардиши махсулоти зераксизй

Механизми ташаккули фарханги андозсупории дигар субъектхое, ки дар раванди андозбандй иштирок менамоянд

Таъмини ичрои уздадории андоз

Ч,авобгарй барои хукуквайронкунии андоз

I

Мучозоти андозй, чавобгарии маъмурй

Фоиз барои вайронкунии мухлати пардохт

1

Низоми мучозоти андозй 1 Руёнидани чаримахо аз хисоби моликият

Руёнидани фоиз аз хисоби моликият

Аз ин ру, дар шароити муосир такмили низоми андозбандй, ташаккул ва рушди фарханги андозии шахрвандон масъалаи таъхирнопазир махсуб меёбад. Раванди ташаккули фарханги андоз бо мушкилоти зиёд дучор мегардад, ки мушкилоти зерин аз он чумлаанд:

• номукаммалй, бесуботии конунгузории андоз;

• иттилоотонй ва тавзехоти нокофии шахрвандон, фаъолияти нокофии таргиботй -иттилоотй, истифодаи шабакахои ВАО;

• сифати гайриканоатбахши ичрои расмиёти андозй;

• нобоварии ахолй ба макомоти андоз;

• масъулияти ичтимоии шахрвандон, сохибкорон ва давлат;

• паст будани эътибори фаъолият дар макомоти андоз, чойивазкунии кадрхо;

• раванди чахонишавй хамчун сабаби афзоиши ракобати ташкилотхо ва чун окибат -чустучуи доимии усулхои кохиши пардохтхои андозй аз чониби субъектхои хочагидор.

Раванди ташаккул ва рушди фарханги андоз - фаъолияти доимии давлат ва шахрвандон мебошад, ки ба самарабахшии сиёсати андоз таъсир мерасонад. Дар доираи содагардонии конунгузории андоз ва такмили механизми халли бахсхои андозй таквияти вазифахои хавасмандгардонй ва бозтаксими низоми андозбандй, кохиш додани харочоти транзаксионии маъмурикунонии андоз, фарохам овардани шароити кулайи хизматрасонй ба андозсупорандагон мухим арзёбй мегардад. Аз маълумоти омории макомоти андоз бармеояд, ки аз соли 2017 то соли 2020 каноатмандии андозсупорандагон аз сомонаи Кумитаи андоз аз 27,3 фоиз то 92,5 фоиз афзоиш ёфтааст. Каноатмандй дар бобати конеъ гардонидани мурочиати электронй аз соли 2016 то 2020 аз 23,8 фоиз то 68,8 фоиз, рейтинги умумии каноатмандй аз низоми эъломияхои электронй аз соли 2016 то 2020 аз 61,5 фоиз ба 97,7 фоиз афзоиш ёфтааст [5].

Барои халли вазифаи дуюм зарур аст, ки сатхи ичрои ухдадорихои андози андозсупорандагон, иттилоотонии субъектхои сохибкорй баланд бардошта шуда, номгуйи хизматрасонихои электронии макомоти андоз ба андозсупорандагон зиёд карда шавад.

Ба максади таъмини халли вазифаи сеюм таквият бахшидани корхои фахмондадихй ба шахрвандон, таргиби маданияти андозсупорй тавассути воситахои ахбори омма, тахияи лугати тавзехоти истилохоти асосии андозбандй ба максади баланд бардоштани маърифати андозсупорй ва созмон додани машварати гайриидоравии андозй мухим мебошад.

Барои баланд бардоштани ичрои расмиёти андозй (вазифаи чорум):

• тахия ва татбики стандарти хизматрасонй ба андозсупорандагон ва дар макомоти андоз;

• чорй намудани механизмхои мубориза бо коррупсия;

• азнавсозии низоми таъмини иттилоотй, баланд бардоштани самаранокии хамкорй бо андозсупорандагон;

• баланд бардоштани сатхи касбият ва таквият бахшидани хавасмандии кормандони макомоти андоз;

• баланд бардоштани самаранокй ва шаффофияти харчи маблагхои пулии андозсупорандагон, бехтар гардонидани сифати таъминоти ичтимой.

Барои халли вазифаи панчум «баланд бардоштани эътибори фаъолият дар макомоти андоз» андешидани тадбирхои зерин мух,им мебошад:

• муборизаи самарабахштар бо коррупсия дар макомоти андоз;

• баланд бардоштани химоянокии молиявй ва хукукии кормандони макомоти андоз, таквият додани низоми хавасмандгардонии онхо;

Салимова М.М. Муаммоуои баланд бардоштани фаруанги андоз дар Цумуурии Тоцикистон

• баланд бардоштани тахассусмандии кормандони макомоти андоз;

• фарохам овардани нуфузи мусбии макомоти андоз миёни ахолй;

• назорати катъии татбики амалии кодекси одоби хизматчии давлатй.

^адафи асосии тахия намудани кодекси одоби хизматчии давлатй тагйир додани афзалиятхо дар фаъолияти макомоти андоз ба максади бехтар намудани сатхи хизматрасонй ба андозсупорандагон буда, вазифаи он - таъмини риояи этикаи касбй аз тарафи кормандони макомоти андоз, муносибати одилона ва холисонаи онхо ба андозсупорандагон, пешгирии бархурди манфиатхои андозсупоранда ва кормандони макомоти андоз аст.

Такмил додани сиёсати андоз чихати ба даст овардани самараи дилхох бояд ба хамаи унсурхои низоми амалкунандаи андозбандй, аз кабили конунгузорй; таъминоти маъмурй, технологй, иттилоотй; дар мачмуъ фарханги андоз таъсир расонида, он бояд чузъи тадбирхои ислохоти дар мамлакат амалишавандаи институтсионалй гардад [3,50].

Барпо намудани муносибатхои шариконаи миёни макомоти андоз ва андозсупорандагон вазифаи душворест, ки халли он ичрои амалхои зеринро такозо менамояд: якум, фарохам овардани инфрасохтори зарурй (тахияи конунгузории босифат, ки ба хадаф ва вазифахои ташкили фаъолияти макомоти андоз мутобикат менамояд); дуюм, омузиши хатмии донишхои бунёдй, ки тули асрхо илми молия кашф намудааст; сеюм, такмил додани ниходхое, ки метавонанд робитаи кандашудаи байни пардохти андоз ва гирифтани манфиатро аз истеъмоли неъматхои чамъиятй баркарор созанд, ба тагйир додани амсилаи интихоби окилонаи андозсупоранда кумак расонанд. Нишондихандаи асосии сатхи нави хамкории давлат ва андозсупорандагон бояд касбият ва масъулияти тарафайн, фарханги баланди андозсупорй ва интизоми андозй бошад.

Ташаккули сатхи зарурии эътимоди мардум ба давлат, макомоти андоз, сиёсати ичтимоиву иктисодии он вазифаи асосии макомоти андоз ба хисоб меравад. Барои ин зарур аст, ки симои мусбати давлат дар назари андозсупорандагон ташаккул дода шавад: кафолатхои давлатй вокеан бояд татбик ва зиндагии шоистаи мардум таъмин карда шавад.

Фарханги андоз ва интизоми андозй, масъулияти тарафайн ва сифатхои касбй -нишондихандахои асосии сатхи комилан нави муносибатхои давлат дар шахси макомоти андоз ва андозсупорандагон буда, дар чомеаи пешрафтаи шахрвандй бояд акидае бартарй дошта бошад, ки пардохти андозхои мукаррарнамудаи конун на танхо ухдадорй, балки кафолати устувории давлат ва сохторхои кудратии он мебошад. Сиёсати андоз бояд ба тахияи чунин конунгузорй такя намояд, ки дар он андозсупоранда хохиши саркашй аз пардохти андоз ва ичрои масъулият надошта бошад [1,33].

Дар мачмуъ метавон гуфт, ки дар самти ташаккули маърифати андозй ва фарханги андози иштирокдорони муносибатхои андозй кадами аввал - даст кашидан аз хусусияти яктарафаи муносибатхои байни макомоти андоз ва андозсупорандагон мебошад. Танхо тавассути хамкорй фаъолияти самарабахши низоми андозбандиро таъмин кардан мумкин аст. Яъне, назари андозсупорандагон оид ба низоми амалкунандаи андозбандй дар Чумхурии Точикистон барои барпо намудани муносибатхои судманди миёни давлат ва андозсупорандагон бояд тачдиди назар карда шавад.

Самтхои афзалиятноки баланд бардоштани фарханги андоз инхоанд:

• такмили конунгузории андоз, такмили механизми халли бахсхои андозй;

• ба таври назаррас баланд бардоштани самарабахшии хамкорй миёни макомоти андоз ва андозсупорандагон;

♦ баланд бардоштани иттилоотонй, рушди машварати андозй, таргиби фарханги андоз, интизом ва масъулияти андозй;

♦ баланд бардоштани сифати ичрои расмиёти андозй.

Бояд кайд намуд, ки тадбирхои мазкур, бидуни татбики чорахои дахлдори конунгузорй оид ба баланд бардоштани фарханги андозсупорй бесамар нахоханд буд. Барои ноил шудан ба суботи молиявии давлат ва таъмини амнияти иктисодии мамлакат такмили маъмурикунонии андоз бояд дар хамбастагй бо ташаккули фарханги андозсупории чомеа амалй карда шавад. Баланд бардоштани маърифати андозсупорй ва фарханги андози иштирокдорони муносибатхои андозй бидуни дарки он ки андозсупоранда - шарики давлат мебошад, гайримкон аст. Бинобар ин, омили мухимми ташаккули фарханги андоз муносибати эхтиромона ба мушкилоти андозсупоранда мебошад. Хамин тарик, тахияи консепсияи хизматрасонихои иттилоотй -фахмондадихй ба андозсупорандагон холо ахамияти аввалиндарача дорад, зеро танхо дар сатхи баланди фарханги андоз,риоя намудани интизоми андозй, кохиш додани саркашй аз пардохти андоз ва баланд бардоштани даромади бучет имконпазир мегардад.

Пайнавишт:

1. Лукьяненков М.В. Налоговая дисциплина как элемент социально ответственного поведения государства, бизнеса и граждан // Известия высших учебных заведений. -Поволжский регион. Общественные науки. 2007. - №3. - С. 32 - 33.

2. Галухин А.В. К вопросу о налоговом поведении и повышении налоговой культуры налогоплательщиков // Социальное пространство: Социально - экономические исследования. - 2019. - 1(18). - С. 1- 8.

3. Гончаренко Л.И., Осетрова Н.И. О новой дисциплине: современные тенденции в формировании налоговой культуры//Налоги и налогообложение. -М., 2007. - № 11. - С. 55.

4. Захарьин П. А. Экономическая социология: исследования налоговой культуры и этики //Изв. Рос. гос. пед. ун-та им. А.И. Герцена. СПб.- 2013. - №156. - С. 152 - 157.

5. Маълумоти уисоботии Кумитаи андози назди Хукумати Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе, 2021.

6. Мирошниченко Л. Н. Налоговые обязательства как одна из функций культуры общества //Культурная жизнь Юга России. - М., 2009. - № 5. - С. 130-132.

Reference Literature:

1. Lukyanenkov M. V. Tax Discipline as an Element of socially Responsible Behaviour on the Part of State, Business and Citizens // Tidings of Higher Educational Establishments. The Volga Littoral Areas Region (Povolzhie). Social Sciences. 2007, N3, - pp. 32-33

2. Galukhin A. V. To the Issue of Tax Behaviour and Elevation of Tax Culture in Reference to Taxpayers //Social Space: Social-Economic Researches. 2019, N1 (18). -pp. 1-8

3. Goncharenko L. I., Osetrova N. I. On the New Discipline: Modern Tendencies in Tax Culture Formation // Taxes and Taxation. - M., 2007, N11. - p. 55

4. Zakhariyn P. A. Economic Sociology: Researches on Tax Culture anot Ethics // Tidings of Russian State Pedagogical University named after A. I. Hertsen. St.Psb.- 2013, N156. - pp. 152-157

5. Report of the National Committee under Tajikistan Republic Government. - Dushanbe, 2021

6. Miroshnichenko L. N. Tax Obligations as one of the Functions of Society Culture // Cultural Life of the South of Russia. -M., 2009, N9. - pp. 130-132