CC BY
13
УДК 36.1/5 ББК 65.261.41
БАХОДИХЦИ ИЩТИДОР Маъмуров Анварцон Махмудцонович, н. и. и.,
ВА ТАМОЮЛИ дотсенти кафедраи андоз ва андозбандии
НИШОНДИХАНДАХОИ ДДХБСТ, Исматов Хушруз Хасанович, муаллими
АСОСИИ ЦАМЪОВАРИИ калони кафедраи молия ва царзи ДДХБСТ
АНДОЗ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД (Тоцикастон, Хуцанд)
ОЦЕНКА ПОТЕНЦИАЛА И Маъмуров Анваржон Махмуджонович, ТЕНДЕНЦИЙ ОСНОВНЫХ канд.экон.наук, доцент кафедры налогов и
ПОКАЗАТЕЛЕЙ налогообложения ТГУПБП, Исматов Хушруз СОБИРАЕМОСТИ НАЛОГОВ Хасанович, старший преподаватель кафедры В СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ финансов и кредита ТГУПБП
(Таджикистан, Худжанд)
ASSESSMENT OF Mamurov Anvarjon Makhmudjonovich, candidate of POTENTIAL AND TRENDS economical sciences, Associate Professor of the
OF KEY INDICATORS department of Taxes and taxation under the TSULBP, OF TAX COLLECTION IN Ismatov Khushruz Hasanovich, senior lecturer of the SUGHD VILOYAT department of finances and credit under the TSUPBP
(Tajikistan, Khujand) E-MAIL:khushruz_1987@mail.ru
Вожахои калиди'.минтаца, мацомоти андоз, цамъоварии андоз, ицтидори андоз, маъмурикунонии андоз, механизми андоз, воридоти андоз, самаранокии фаъолият
Цанбауои назариявию методии цамъоварии андоз чун цузъи мууими маъмурикунонии андоз тауциц гардидааст. Тамоюли нишондиуандауои воцеии цамъоварии андоз, инчунин дигар нишондиуандауои ицтисодии минтаца арзёби гардида, суръати татирёбии онуо дар солуои охир муайян ва шару дода шудаанд. Афзоиши цамъоварии андоз ба буцети минтаца таулил гардида, вазни циёсии воридоти андози дар цисми даромади умумии буцети минтаца муайян карда шудааст. Ицтидори андозии минтаца бо роуи арзёбии тамоюли тагйирёбии шумораи умумии андозсупорандагон ва намудуои фаъолияти соуибкори муайян карда мешавад. Дар заминаи тауциц нишондиуандауои арзёбии сифатии фаъолияти мацомоти андоз ва самтуои беутар намудани самаранокии хизматрасони ба андозсупорандагон ошкор карда шудаанд.
Ключевые слова: регион, налоговые органы, собираемость налогов, налоговый потенциал, налоговое администрирование, налоговый механизм, налоговые поступления, эффективность деятельности
Исследованы теоретические и методологические аспекты собираемости налогов как важного элемента налогового администрирования. Были оценены тенденции в реальных показателях сбора налогов, а также в других экономических показателях региона и определены и объяснены темпы их изменения в последние годы. Проанализирован рост собираемости налогов в бюджет региона и определен удельный вес налоговых поступлений в общей части бюджета. Налоговый потенциал региона определяется путем оценки тенденции изменения общего количества налогоплательщиков и видов предпринимательской деятельности. На основе исследования выявлены показатели
качественной оценки деятельности налоговых органов и направления улучшения эффективности обслуживания налогоплательщиков.
Key-words: region, tax bodies, tax collectability, tax potential, tax administering, tax mechanism,
tax revenues, effectiveness of tax authorities' activities
In the article the theoretical and methodological aspects of tax collectability as an important element of tax administering are investigated by the authors. The tendencies of real indicators of tax collection, as well as other economic indicators of the region are estimated and the rates of their changes in recent years are determined and explained. The article analyzes the growth of tax collectability in the budget of the region and determines the specific weight of tax revenues in the total part of the budget revenues of the region. The tax potential of the region is determined by estimating the trend of the total number of taxpayers and types of entrepreneurial activity. On the basis of the research the indicators of qualitative assessment of tax authorities' activity and directions of improvement of efficiency of taxpayers' service are elicited.
I. Муцаддимаи тах,циц. Чамъоварии андоз дар шароити муосир унсури фаъоли маъмурикунонии андоз мах,суб ёфта, ба назар нагирифтани омилх,ои муста^иман таъсиррасон ба ин категорияи щтисодй (гаронии андоз, пешпардохт ва ^арздории андозх,о, имтиёзх,ои андоз, и^тидори андозии минта^а, гайрима^саднок истифода шудани них,оди сох,а ва гайрах,о) дар фаъолияти ма^омоти андози минта^ах,ои кишвар ну^сонх,о эчод менамояд. Хдлли ин ну^сонх,ои чузъй та^озо менамояд, ки сатху сифати чамъоварии андоз бештар тавдик; гардад ва барои фаъолияти минбаъдаи ма^омоти андоз тавсиях,ои илман асоснок пешних,од гарданд. Аз ин нигох, дар огози тавдик; моро зарур аст, ки омилх,ои таъсиррасон ба чамъоварии андоз ва то як андоза дарачаи тахдщи ин падидаи и^тисодиро мавриди омузиш ^арор дих,ем. Тавре баён кардем, дар шароити муосир чамъоварии андоз яке аз унсурх,ои мух,имми маъмурикунонии андоз дар раванди амалигардонии сиёсати андоз дар сатх,и минта^ах,о ва ё дар мачмуъ и^тисодиёти кишвар мах,суб меёбад. Ба маъмурикунонии андози минта^а як ^атор омилх,о таъсир мерасонанд, ки аз низоми андоз ва сат^у сифати ташаккули механизми он вобастаанд. Омилх,ои мух,имми таъсиррасонро ба маъмурикунии андоз ва хосатан механизми чамъоварии он ба дохилию берунй тасниф намудан мутоби^и матлаб аст.
Омилх,ои дохилии таъсиррасон ба чамъоварии андоз аз ташаккулёбии менечменти андози давлатй ва корпоративй (бана^шагирй ва ояндабинии андоз, танзими андоз ва назорати андоз), асосх,ои ^у^у^ию институтсионалии сиёсати андоз, фаъолияти них,одх,ои давлатии андоз, вазъи молиявии корхонах,о, сатх,и коррупсия, бу^ронх,о, сатх,и и^тисодиёти пинх,онй ва гайра вобаста мебошанд, ки дар асарх,ои олимони зиёди и^тисодшинос хосатан Кейнс Ч,. М., Лаффер А., Самуэльсон П., Стейн Г., Фридман М., Хикс Ч., Юткина Т.Ф. Азизов ФД., Иброхимов И.Р., Исмаилова М.М., Мамадов С.В., Мирпочоев Д.А., Обидов Ф.С., Орипов А.О., Рахматов Б.Б., Ризокулов Т.Р., Сабуров В.Д., Салимова М.М., Султонов З.С., Тухтаев Т.М., Умаров Х.У. ва дигарон мавриди баррасй ^арор гирифтаанд. Баъзе омилх,ои таъсиррасон ба сат^у сифати чамъоварии андоз дар минта^а ва чанбах,ои инноватсионии он дар тад^и^оти Шеина А.Ю. [10], Жукова Н. А. [3] баррасй шудаанд. Лозим ба ^айд аст, ки омилх,ои беруна аз сиёсати и^тисодй (хосатан сиёсати андози)-и давлатх,ои х,амкор, фаъолияти ширкатх,ои фаромиллй, ташкилотх,ои байналхал^й ва гайра вобаста мебошанд. Дар ин самт
тахдщоти Солехзода А.М. заминаи асосй бахри пешгирии интщоли манбаи андозбандии андоз аз фоида [8, с.78] дар фаъолияти ширкатхои фаромиллй мухимтарин чора дар доираи маъмурикунонии андоз дар ояндаи наздик махсуб меёбад.
Гурухи олимони дигари щтисодшиноси точик Ч,абборов Р.Т. [2, с.38], Шогунбеков М.В. [11, с.45] дар тахдщоти худ имтиёзхои андозии пешниходшударо дар низоми андоз омили мухими таъсиррасон ба ичрои воридоти андоз мехисобанд. Бояд гуфт, ки бо назардошти кулли тах^и^оти чойдошта дар самти чамъоварии андоз вазъи ташаккулёбии муносибатхои андоз дар хар як давлат ва минта^ахои он та^озо менамояд, ки механизми самарабахш ва комилан мутоби^и чамъоварии андоз тадричан амалй карда шавад.
Ба назари мо омилхои таъсиррасонро дар раванди маъмурикунонии андоз ба омилхои хавасмандкунанда ва боздоранда тасниф намудан дуруст мебошад. Аз ин нигох омилхои хавсмандкунанда (сиёсати андози илман асоснокшуда, механизми такомулёфтаи андоз, фарханги андозсупорй ва гайра) ба сатху сифати маъмурикунонии андоз дар минта^а мусоидат намуда, омилхои боздоранда таъсири манфй мерасонанд.
Дар шароити муосир ба маъмурикунонии андоз дар минта^а ташаккулёбии механизми андоз низ таъсир мерасонад, зеро дар раванди бана^шагирию ояндабинй, танзим ва назорати андоз ну^сонхое ба вучуд меоянд, ки натичаи онхо дар чамъоварии андоз зохир мегардад. Бо назардошти он, ки даромади андоз манбаи асосии бучети давлат мебошад, бана^шагирии о^илонаи воридоти онро метавон асоси идоракунии самарабахши давлатй барои ноил шудан ба хадафхои рушди ичтимоию и^тисодй хисобид.
Такомули низоми андоз, ки асоси пойгохи институтсионалии он ^абули Кодекси андози Ч,умхурии Точикистон дар тахрири нав ба хисоб меравад, яке аз роххои халли муаммохои чойдошта дар маъмурикунонии андоз мебошад. Чунин тарзи ислохоти низоми андоз аз чониби Хукумати Ч,умхурии Точикистон ва ма^омотхои ваколатдор пайваста дастгирй карда мешавад. Дар ин самт аз чониби Кумитаи андози назди Хукумати Ч,умхурии Точикистон ва дигар ма^омоти ваколатдор нишондихандахои на^шаи воридоти андоз ба бучет ва ичрои ^исми даромади он дар асоси талаботи Кодекси андози кишвар, ки дар соли 2013 дар тахрири нав ^абул гардида, ба он чанд маротиба бо назардошти бехтаргардонии маъмурикуноноии андоз тайгиру иловахо ворид гардидаанд, тахия ва амалй мегардад. Бо вучуди ин, як ^атор муаллифон [9] дар тад^и^оташон эътироф мекунанд, ки хатто бо Кодекси андози то огози соли 2013 эътибор дошта низ имконияти баланд бардоштани чамъоварии андозхо бо истифодаи и^тидори маъмурикунонии андоз мавчуд буд. Хосатан и^тисоддони точик Улугхочаева Х.Р. дар тад^и^оташ муайян намудааст, ки методологияи муайяни тавсеаи сатхи чамъоварии андоз аз хисоби васеъ кардани манбаъхои мавчудаи андоз мавчуд аст, ки ба боз хам самараноктар сохтани маъмурикунонии андоз мусоидат менамояд [9]. Аммо, мо дар ин раванд ба он а^идаем, ки албатта чамъоварии андоз ин натичаи фаъолияти кормандони ма^омоти давлатй ва низоми андози такомулёфта мебошад, ки бо баробари ба миён омадани зарурати объективй такмил мепазирад. Ба амал чорй намудани Кодекси андози Ч,умхурии Точикистон дар тахрири нав, ки аз соли 2013 амал менамояд (бо назардошти тагйиру иловахо), бояд баланд бардоштани самаранокии маъмурикунонии андозро таъмин намояд. Барои тасди^и ин гуфтахо моро зарур аст, ки дар асоси нишондихандахои чамъоварии андоз дар худуди вилояти Сугд тахлили зарурй анчом дихем.
II. Арзёбии вазъи муосири масъалаи тахцицшаванда. Бо вучуди рушди сохахои асосии щтисодиёти вилояти Сугд ва афзоиши хачми истехсоли махсулоти саноатй идома ёфтани таъсири манфии бухрони и^тисодй ва пурра фаъолият накардани корхонхои калони саноатй, кохиш ёфтани хачми истехсоли махсулот дар баъзе аз корхонахо, мувофщи на^шаи амал таъсис наёфтани коргоху корхонахои нави истехсолй, пастравии ^обилияти харидории ахолй, кам шудани хачми даромади умумии корхонахо ва бо зарар чамъбаст шудани фаъолияти молиявии субъектони и^тисодй, сабабгори кохиш ёфтани хачми маблагхои хисобшудаву пардохтшудаи андозхо ва таъмини сифатноки ^исми даромади бучети чумхуриявй ва бучетхои махаллй дар солхои охир гардидаанд. Мацомоти андози вилояти Сугд чихати ичрои супоришхои Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ва Хукумати Чумхурии Точикистон кушиш намуд, ки дар чамъбасти соли 2019 на^шаи ^исми даромади бучети давлатиро дар сатхи имконпазир таъмин созад. Дар доираи ма^олаи хозир кушиш ба харч дода мешавад, ки тамоюли чамъоварии нишондихандахои асосии андоз дар вилояти Сугд ва ицтидори онро мавриди омузиш ^арор дихем (ниг. чадвали 1).
Цадвали 1.Бауодиуии нишондиуандауои ицтимои-ицтисоди ва ицтидори буцетию андозии
буцети вилояти Сугд
Нишондщанда^о Сол^о ТаFЙирёби дар соли 2019 нисбат ба 2015
2015 2016 2017 2018 2019 мутл. %
МММ, млн. сомонй (бо нарххои чорй) 12036,9 14654,8 17510,7 18343,8 20537,1 8500,2 70,6
МММ ба хар сари ахолй 4793,6 5722,7 6712,9 6903,9 7591,1 2797,5 58,3
МММ ба хар сари ахолй (бо доллари ИМА) 685,7 726,6 761,2 732,1 797,3 111,6 16,3
Даромади пулии ахолй, млн. сомонй 11402,4 12806,4 15669,6 15819,6 17629,3 6226,9 54,6
Харочоти пулии ахолй, млн. сомонй 10522,8 12187,4 14171,0 14292,3 15950,9 5428,1 51,6
Даромади во^еии бучети вилоят, млн. сомонй 1239,9 1366,1 1607,8 1722,4 1924,6 684,7 55,9
Харочоти во^еии бучети вилоят, млн. сомонй 1181,7 1349,5 1569,8 1678,9 1889,2 707,5 59,9
Даромади андоз, млн. сомонй 1157,1 1164,8 1388,9 1684,9 1877,1 720 62,2
Воридоти гайриандозй, млн. сомонй 73,8 201,3 218,9 37,5 47,5 -26,3 -35,6
Хиссаи даромади андоз дар МММ, % 9,6 7,9 7,9 9,2 9,1 -0,5 -5,2
Хиссаи даромади андоз дар бучаи минтаца, % 93,3 85,2 86,4 97,8 97,5 4,2 4,5
Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд: Тоцикистон 25-соли истицлолияти давлати
- 44 -
Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти ^умцурии Тоцикистон дар вилояти Cyгд, 2016. - C.10, 616-617; Омори солонаи вилояти Cysд: Тоцикистон / Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд, 2017. - C.339-340; Омори солонаи вилояти Cysд: Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд, 2018. - C.335-336; Омори солонаи вилояти Cysд: Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд, 2019. - C.332-323; Омори солонаи Цущурии Тоцикистон: Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон, 2019. Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд. C. 8, 10.12, 123, 174, 190, 193, 195, 384, 440-467, 484-513. Омори солонаи вилояти Cysд: Œридораи Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд, 2019. C. 10, 12, 13, 73, 99, 108, 113, 209, 235-244, 252; Омори солонаи вилояти Cysд: Cаppаëсати Aгeнтии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Cysд, 2020. - C.325-326.
Тахлили и^тидори бyчетии минта^а нишон медихад, ки дар динамикаи хачми захирахои молиявй баъзе таFЙироти чашмрас мавчyданд. Дар солхои 2015 -2019 хачми даромади во^еии бyчети вилоят аз 1239,9 млн. сомонй ба 1924,6 млн. сомонй расидааст, ë 55,9 фоиз здад гардидааст. Ба хамин монанд, мо метавонем харочоти бyчети махаллиро дар солхои 2015-2019 му^оиса намоем. Тавре маълyмоти чадвали 1 собит менамояд, хачми харочоти бyчети минта^авй аз 1181,7 млн. сомонй ба 1889,2 млн. сомонй расида, 59,9 фоиз здад шyдааст, ки назар ба ^исми даромад афзоиши бештар дорад.
Нишондихандахои тахлилй дарак медиханд, ки мачмуи махало™ минта^авии (МММ) вилояти CyFд дар соли 2019 ба 20537,1 млн. сомонй расидааст, ки нисбат ба соли 2015 - 70,6 фоиз здад мебошад. Бояд ^айд кард, дар асоси нишондихандахои рушди и^тисодии минта^а набояд хулоса баровард, зеро тамоюли нишондихандахои баррасишаванда рушди во^еиро инъикос намекунад. Гарчанде дар минта^а тамоюли мусбати афзоиши музди мехнат, даромади пулй ва МММ ба хар сари ахолй мавчуд бошад хам, ифодаи он бо хисоби асъори ИМА вазъи баръакс дорад, зеро суръати афзоиш бо хисоби доллар баракс кохиш меëбад.
Барои му^оисаи суръати афзоиши ду нишондихандаи ба хам ало^аманд динамикаи МММ, пардохтхои во^еии андоз ба бучет ва хиссаи андозхо дар МММ, инчунин баходихии сарбории андоз, маълумотро аз чадвал ба диаграммаи дахлдор гузаронида нишон медихем (ниг. диаграммаи 1).
Диаграммаи 1. Cypъати афзоиши мацмуи мацсулоти минтаца ва андозцодар буцети вилоят
дар давраи солцои 2015-2019
50
19,5
0
-Х,иссаи даромади андоз дар МММ, бо %
Суръати афзоиши МММ
Суръати афзоиши даромади андозии бучети вилоят
Хдмин тари^, ба осонй дидан мумкин аст, ки МММ дар ин давра, яъне дар тули солхои 2015 то 2019 тамоюли болоравии таFЙирëбандаро нигох доштааст. Мутаносибан пардохтхои
во^еии андоз ба бучети вилояти Сугд низ чунин тамоюлро такрор кардаанд. Лозим ба таъкид аст, ки тамоюли афзоиш чандон устувор намебошад, зеро агар суръати афзоиши МММ дар соли 2015 - 4,4 фоиз бошад, соли 2016 ин нишондиханда ба 21,7 фоиз расида, соли 2018 боз ба 4,7 фоиз баробар гардида, соли 2019 афзоиши МММ - 11,9 фоизро ташкил кард. Суръати афзоиши воридоти андозии бучети вилояти Сугд низ ноустувор мебошад.
Динамикаи хиссаи воридоти андозии бучети вилоят дар МММ, яъне сарбории андоз аз 9,6 то 9,1 фоизро ташкил медихад. Аммо ба назари мо ин ра^ам сарбории во^еии андозро дар минтаца ифода наменамояд. Гап дар сари он аст, ки андози ба бучети давлатй аз худуди минтаца воридшуда дар ^исми даромади бучети махаллй пурра ба назар гирифта намешавад. Бинобар ин аз нишондиуандауои ичрои на^шаи воридоти андозии Раёсати андоз дар вилояти Сугд истифода намуда, сарбории во^еии андозро дар и^тисодиёти минтаца муайян менамоем (ниг. ба чадвали 2).
Цадвали 2. ХЦиссаи андозцои цамъоваришуда дар шауру ноуияуои вилояти Сугд дар мацмуи
махсулоти минтаца
Нишондщанда^о Сол ТаFЙирёбй дар соли 2019 нисбат ба 2015
2015 2016 2017 2018 2019 мутл. %
МММ, млн. сомонй (бо нарххои чорй) 12036,9 14654,8 17510,7 18343,8 20537,1 8500,2 70,6
Ичрои на^шаи воридоти андоз дар худуди вилояти Сугд, млн. сомонй 1705,1 1914,5 2291,9 2589,2 2913,4 1208,3 70,9
Хиссаи воридоти андоз дар МММ, % 14,2 13,01 13,1 14,1 14,2 0,0 0,0
Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2020. - С.11-16, 325-326. ХЦисоботи Раёсати андоз дар вилояти Сугд барои давраи сощои 2014-2019.
Тавре аз чадвали 2 дида мешавад хиссаи андозхои чамъоваринамудаи мацомоти андози минтаца дар худуди вилояти Сугд дар МММ нисбат ба воридоти андозии бучети вилоят зиёд мебошад. Хиссаи воридоти андозии чамъоваришуда дар шахру нохияхои вилояти Сугд дар МММ дар давраи солхои 2015-2019 дар худуди 14,2 фоиз мебошад, ки назар ба хиссаи воридоти андозии бучети вилоят 4,6 фоиз зиёд аст. Дар ин асос хулосаи пешакй баровардан мумкин аст, ки хиссаи андоз дар МММ он ^адар калон нест ва ба андозаи бухронии худ нарасидааст. Дар доираи тах^и^, мо бояд баъзе хусусиятхои хочагии хал^ро ба назар мегирифтем, то ки дар бораи вазъи корхои марбут ба андозбандй а^идаи дурусттар дошта бошем ва дар мавриди сифати чамъоварии андоз дар мачмуъ изхори а^ида намоем. Аз ин лихоз мо дар чадвали 3 вазъи фаъолияти шахсони ху^у^иро дар минта^аи Сугд аз нигохи шумораи андозсупорандагон арзёбй мекунем.
Цадвали 3. Вазъи фаъолияти шахсони цуцуци дар вилояти Сугд
Нишондщанда^о Сол 2019 нисбати 2013,%
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Хамагй шахсони хукукй дар Ч,Т 39824 42206 42358 42347 42031 43252 46465 117,0
Шахсони хукукии фаъолияткунанда дар Ч,Т 31353 39141 39401 38299 25923 28523 27069 86
Хамагй шахсони хукукй дар в. Сугд бо % аз шумораи умумй 9926 10611 10328 10325 10716 11025 11906 120
24,9 25,1 24,4 24,4 25,5 25,5 25,6 0,7
Шахсони хукукии фаъолияткунанда дар в. Сугд бо % аз фаъолиятку-нандагон дар в. Сугд 8420 10107 10014 9178 8162 8308 8280 98,3
28,8 25,8 25,4 24,0 31,5 29,1 30,6 1,8
Сарчашма: Омори солонаи Ц'умцурии Тоцикистон: Агентии омори назди президенти Ц'умцурии Тоцикистон. - Душанбе: ТоРус, 2019. - С. 206-213. Омори солонаи Цумцурии Тоцикистон: Агентии омори назди президенти Цумцурии Тоцикистон. - Душанбе: ТоРус, ТоРус, 2020. - С.218.
Тавре додахои чадвали 3 собит менамоянд, чоряки шахсони хукукии бакайдгирифташуда дар худуди в. Сугд фаъолият мекунанд ва афзоиши чандон зиёд надоранд. Вале хиссаи субъектони фаъолияткунанда дар минтака тамоюли афзоиш дошта, соли 2019 - 30,6 фоизи шахсони хукукии фаъолиятдоштаи Ч,умхурии Точикистонро ташкил кардааст, ки назар ба дигар минтакахои кишвар бештар мебошад. Бо ибораи дигар иктидори андозсупории субъектони фаъолияткунанда дар в. Сугд назар ба дигар минтакахои кишвар бештар мебошад. Яке аз омилхое, ки боиси ташвиши махсус дар сохтори даромади бучети минтакавй мегардад, афзоиши доимии хиссаи даромади андоз мебошад. Ба ибораи дигар, вобастагии пурраи бучети вилоят аз воридоти андоз вучуд дорад. Агар ба додахои чадвали 1 назар намоем, дар соли 2015 даромади бучети вилоят 93,3 фоиз аз воридоти андоз таъмин шуда, солхои 2016 - 2017 ин нишондиханда каме кохиш ёфтааст. Вале солхои минбаъда афзоиш ёфта, соли 2019 хиссаи воридоти андоз ба 97,5 фоиз расидааст. Ин ракам шаходат медихад, ки бучети вилояти Сугд такрибан пурра аз воридоти андоз вобаста мебошад. Аз ин лихоз ахамияти маъмурикунонии андоз дар доираи чамъоварии андоз дар вилоят самти мухимми сиёсати фискалии давлат ва минтака мегардад. Аммо тамоюли чойдошта шаходат медихад, ки дар минтака солхои охир барои кам кардани вобастагии бучети вилоят аз воридоти андозй чорахои муассир андешида нашудаанд.
Барои арзёбии вазъи ичрои воридоти андоз аз руи намудхои андоз дар вилояти Сугд аз нишондихандахои накшавй ва вокеии чамъоварии андоз истифода мекунем (ниг. ба чадвали 4).
Цадвали 4. Динамикаи ицрои воридоти андоз аз руи намудуои андоз дар вилояти Сугд дар
солуои 2015-2019 (уазор сомонй)
НАМУДИ АНДОЗ Co.n
2015 2016 2017 2018 2019
Андози даромад аз шахсони
вокей: -накша; 320000,0 366400,0 388000,0 410000,0 477000,0
- ичро; 333431,9 340257,8 358920,0 400334,6 460464,8
% - ичро 104,2 92,9 92,5 97,6 96,5
Андози фоида аз шахсони хукукй:- накша; - ичро; % - ичро 261814,0 270397,0 344224,0 440749,2 588251,0
263376,3 296818,3 405890,6 479735,4 596908,6
100,6 109,8 117,9 108,8 101,5
Андоз аз арзиши иловашуда: -накша; -ичро; % - ичро 216290,9 206532,2 261085,0 287000,0 328300,0
183293,5 210649,4 262532,9 299376,7 328849,4
84,7 102,0 100,6 104,3 100,2
Аксизхо: - накша; 16805,2 16263,0 21270,0 22973,0 29205,0
-ичро; 17208,0 17159,7 22042,4 25186,1 42779,1
% - ичро 102,4 105,5 103,6 109,6 146,5
Андози ичтимоии гайрибучетй: - накша; - ичро; 393997,5 404100,0 416000,0 456000,0 509006,6
376206,6 406114,5 437743,6 474020,1 493638,5
% - ичро 95,5 100,5 105,2 104,0 97,0
Андоз аз истифодабарандагони
захирахои табий: - накша; 121120,0 186662,0 254621,4 333749,7 391584,0
- ичро; 148463,5 216236,4 307541,5 359670,5 392031,6
% - ичро 122,6 115,8 120,8 107,8 100,1
Андоз аз истифодабаран-
дагони роххои автомобил-гард: 55000,0 89000,0 82000,0 101583,0 121950,0
- накша; - ичро; % - ичро 72985,3 80857,2 94558,2 104682,1 110409,2
132,7 90,9 115,3 103,1 90,5
Низоми содакарда барои субъектони сохибкории хурд, хамагй: - накша; 149101,6 178896,0 184506,0 203011,0 217337,1
- ичро; 152631,1 175726,7 189820,3 210232,7 222281,3
% - ичро 102,4 98,2 102,9 103,6 102,3
Андоз аз сохибони воситахои
наклиёт: - накша; 40967,0 46940,0 57508,0 65187,0 72043,0
- ичро; 41309,0 47186,8 64752,4 67353,8 75418,7
% - ичро 100,8 100,5 112,6 103,3 104,7
Ч,амъи андоз: - накша; 1284883,0 1475880,2 1724511,4 2026379,8 2404300,0
- ичро; 1329224,3 1508345,6 1854120,7 2115226,5 2420284,6
% - ичро 103,5 102,2 107,5 104,4 100,7
ХАМАГЙ (бо назардошти андози ичтимой: - накша; - ичро; % - ичро 1678880,5 1879980,2 2140511,4 2482379,8 2913306,6
1705430,9 1914460,1 2291864,3 2589246,6 2913923,1
101,6 101,8 107,1 104,3 100,0
Сарчашма: Хисоботи Раëсати андоз дар вилояти Cysд дар солцои 2014-2019.
Тавре аз додахои чадвали 4 бармеояд, андоз аз даромади шахсони вокей дар кисми даромади бучети вилояти СyFд хиссаи назаррас дошта, он танхо соли 2015 - 104,2 фоиз ичро шудааст, вале солхои минбаъда 2016-2019 нишондихандахои накшавй ичро нашудаанд. Чамъоварии вокеии андоз аз фонда аз нишондихандахои накшавй бештар ичро гардидааст. Нишондоди хадди аксари ичрои ин намуди андоз дар соли 2017 - 117,9 фоиз таъмин гардидааст.
Дар кисми даромади бучети вилояти СyFд ААИ низ хиссаи назаррас дошта, ин андози бучетсоз соли 2015 - 84,7 фоиз ва соли 2019 - 100,2 фоиз ичро шудааст. Яке аз намудхои андоз, ки дар оянда щтидори даромади бучети вилояти СyFдро афзоиш дода метавонад, андоз аз истифодабарандагони захирахои табий мебошад, ки дар давраи тахлилй бештар аз 100 фоиз ичро гардидааст.
Тахлили додахои чадвали 4 собит месозад, ки соли 2019 баъди мавриди амал карор гирифтани Кодекси андози мамлакат бо таЙFиротy иловахо воридоти андоз ба бучети давлатй дар мукоиса бо нишондихандаи соли 2018 11,2 % здад шудааст.
Агар мо дар чамъбасти соли 2019 фаъолияти макомоти андози вилояти СyFдро чихати таъмини нишондихандахои Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи Бучети давлатии Чумхурии Точикистон барои соли 2019» дар асоси додахои чадвали 3 арзëбй намоем маълум мегардад, ки накшаи андоз ва дигар пардохтхои хатмй дар ин давра 100,2 фоиз таъмин гардида, ба бучети давлатй (чумхуриявй ва махаллй) 2 млрд. 913,9 млн. сомонй воридот шудааст. Вазни к^сии воридоти накшавй ва ичрои вокеии андозхои алохида дар хачми умумии воридоти андозй дар диаграммаи 2 ва 3 нишон дода шудааст.
Диаграммаи 2. Вазни цшсии маблаги андозцои алоцидаи цамъоваришуда нисбат ба воридоти умумии андозцо дар вилояти Cyгд (дар соли 2019)
Низоми содaкapдaшудaи a^4036aHW
222281,3; 8%
Ьочи дaвлaти; 36233,6;
1% 110409,2
4%
Андоз a3 восщгаи таклиёт; 75418,7;
Андоз аз молу мулки Faйpи мaнк1ул; 107406,0;
Андоз aз ист.зaхиpaи тaбиИ; 392031,6; 13%
_ Дигap пapдохтцои мaцaллИ; 47502,4; 2%
Андози дapомaд; 460464,8; 16%
Андози ичтимоии FaйpибучетИ; 493638,5; 17%
Аксизцо; 42779,1; 1%
^ндоз aз фоидa; 596908,6; 20%
Андоз aз apзиши иловaшудa; 328849,4; 11%
Циаграммаи 3. Ba3nu Kuecuu Ma6nasu ando3you anoyudau 6ana^masupu$mamyda nucdam 6a na^mau yMyMUu ando3yo dap eunoamu Cysd (dap conu 2019)
HH30MH cogaKapgamygau aHgo36aHgH; 217337,1; 8%
AHgo3 a3 BocuTau HaKnueT; 72043,0; 3%
AHgo3 a3 Mony MynKH Faftpu MaHKyJi; 101901,8;
Eo^H gaBnaTH; 35490,0; 1%
AHPA; 121950,0; 4%
AHgo3 a3 HCT.3axupaH _ Ta6uH; 391584,0; 13%
AHgo3H h^THMOHH FaHpu6yqeTH; 509006,6; 18%
flurap napgoxTxou .MaxannH; 41238,1; 1%
AHgo3H gapoMag; 477000,0; 16%
AHgo3 a3 $ouga; 588251,0; 20% AHgo3 a3 ap3HmH unoBamyga; 328300,0; 11%
:cH3xo; 29205,0; 1%
YMyMaH, ap3e6uH BopugoTH aHgo3 gap xygygu BunoaTH CyFg HHmoH Meguxag, kh HHmoHgHxaHgaxoH HaKmaBH Ba H^pou ohxo $apKH Ha3appac gomTa, H^pou aKcapu HaMygu aHgo3 Ha3ap 6a Ma6naFH 6aHaKmarupu$Ta 6emTap Me6omag. Hh a3 aK ^ohh6, a3 caTxu 6anaHgu MatMypHKyHoHHH aHgo3 maxogaT guxag, a3 ^ohh6h gurap, HumoHH Hopacouu hh3omh 6aHaKmarupuu aHgo3 gap caTxu MHHTaKa Me6omag. flap acocu Taxnun MeTaBoH Kang HaMyg, kh gap oaHga hmkohh^th TaKMHnu 6aHaKmarupuH aHgo3 Ba a^3oumu khcmh gapoMagu aHgo3 gap BunoaTH CyFg a3 xhco6h aHgo3xou MyanaH MaB^yg Me6omag.
flap TatMHHH BopugoTH aHgo3 gap MHHTaKa MaKoMoTH aHgo3 xuccau Ha3appac gomTa, caMapaHoKHH ^atonHaTH Kopu KopMaHgoHH coxa, umyHHH gypycTHH TaT6uKH MexaHH3MH aHgo3 a3 caTxu H^pou BopugoTH ohxo Bo6acTaacT. flap ^agBanu 5 Taxnunu MyKoucaBHH H^pou HaKmau BopugoTH aHgo3 gap maxpy Hoxuaxou BunoaTH CyFg nemHuxog Merapgag.
^adeanu 5.Ba3^u uцpou na^mau eopudomu ando3 dap maypy noyuayou eunoamu Cysd dap
daepau conyou 2015-2019
^a^py HO^HH^OH MiiHTaKa Co-n^o 2019 HHc6aTH 2015
2015 2016 2017 2018 2019
Hc^apa 89,1 87,5 91,8 100,5 95,4 6,3
ry^HCTOH 103,3 102,3 114,6 101,1 100,2 -3,1
KoHH6ogoM 95,4 90,9 95,9 104,8 102,9 7,5
Xy^aHg 103,1 100,0 101,5 101,6 94,0 -9,1
naH^aKeHT 97,9 107,3 116,4 105,5 104,9 7,0
HcTapaBmaH 100,2 96,7 105,1 100,7 102,6 2,4
ByCTOH 103,1 103,0 135,9 113,4 101,1 -2,0
HCTHK^O^ 113,8 116,4 147,6 104,8 100,7 -13,1
Ahhh 117,6 142,1 112,4 116,3 107,3 -10,3
AmT 100,3 101,9 101,2 101,3 101,4 1,1
fleBamTHH 100,2 96,1 101,4 101,6 100,2 0,0
3a^apo6og 97,1 94,0 110,2 103,4 102,1 5,0
Мастчо^ 110,2 103,2 109,9 101,1 100,4 -9,8
Спитамен 99,1 97,7 101,7 102,7 97,8 -1,3
Ч,.Расулов 88,3 100,2 101,8 103,4 101,8 13,5
Б.Гафуров 103,0 101,3 103,2 101,9 101,4 -2,4
Ша^ристон 113,8 108,6 105,8 113,8 107,1 -6,7
Ку^истони Мастчо^ 103,0 104,1 105,5 106,6 106,4 3,4
Идораи молия 142,5 120,1 113,9 272,0 100,6 -39,9
Бучети вилояти 105,4 105,7 111,8 107,6 97,3 -8,1
ХДМАГЙ 101,3 101,8 107,1 104,3 100,0 1,3
Сарчашма: %исоботи Раёсати андоз дар вилояти Сугд дар солцои 2014-2019.
Тибки додахои чадвали 5, аз 18 шахру нохияхои вилояти Сугд соли 2019 шахри Хучанд (94,0%), шахри Исфара (95,4%) ва нохияи Спитамен (97,8%) аз ухдаи ичрои накшаи воридоти андоз, яъне нишондихандахои накшавии бучети давлатй набаромаданд. Кисми даромади бучети вилояти Сугд низ ба андозаи 2,7 фоиз ичро нагаштааст. Тахлил нишон медихад, ки як катор шахру нохияхои вилоят аз чумла: Айнй, Истиклол, БРафуров, Бустон, Гулистон дар маъмурикунонии андоз пешсаф мебошанд. Ин шахру нохияхо накшаи воридоти андозро дар давраи тахлилй бештар аз нишондихандаи накша ичро намуданд.
Соли 2019 шахру нохияхои вилоят ичрои нишондихандахои асосии андозхои пешбининамударо таъмин карда натавонистаанд, ки он ба сифати ичрои накша дар вилоят таъсири манфй расонид: дар ин давра накшаи андози даромад 96,5%, андози ичтимоии гайрибучетй 97,0% ва андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард 90,5% ичро шудааст. Тамоюли банакшагирй ва ичрои ин андозхо дар худуди вилоят (мутобики хисоботи Раёсати андоз дар вилояти Сугд) дар диаграммаи 4 ва 5 дар дах соли охир оварда шудааст.
Диаграммаи 4. Динамикаи банацшагирии андоз аз даромад, андози ицтимоии гайрибуцетй ва андоз аз истифодабарандагони роццои автомобилгард дар в.
Сугд (млн. сомони)
■Андози даромад аз шахсони вокей ■Андози ичтимоии гайрибуетй
Андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард
600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0
509,0
Соли Соли Соли Соли Соли Соли Соли Соли Соли Соли Соли 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
^иаграммаи 5. flunaMumu eopudomu ando3 a3 dapoMad, ando3u u^muMouu saupu6y^emu ea ando3 a3 ucmu$oda6apandasonu poyyou aemoMo6uneapd dap e. Cyzd (Mnn. coMonU)
AH£03 a3 gapoMagu maxcoHH BOKeH AHgo3u h^THMOHH FanpH6y^eTH
AHgo3 a3 HCTH^oga6apaHgaroHH poxxou aBT0M06unrapg
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
TaBpe gogaxou guarpaMMaxou 4 Ba 5 co6ht MeHaMoaHg, conu 2019 a3 ^ohh6h aK KaTop Ho3upoTH aHgo3H maxpy Hoxuaxou BunoaT 6apou H^pou ch^thokh khcmh gapoMagu 6y^eTH gaBnaTH, xocaTaH aHgo3 a3 gapoMag, aHgo3H h^thmoh Ba aHgo3 a3 Hcra$oga6apaHgaroHH poxxou aBToMo6unrapg nopaxou 3apypH aHgemuga HamygaacT. Hh ganenu oh Me6omag, kh MatMypuKyHoHHH hh aHgo3xo gap caTxu FHpuKaHoaT6axm Kapop gopag. flap hh gaBpa m.Hc^apa (95,3%), mXynucTOH (83,2%), m.Xy^aHg (91,6%), m.EycToH (86,7%), m.HcTHKnon (93,2%), H.Macrnox (93,7%) Ba h.Eo6o^oh Fa^ypoB (94,7%) HaKmau aHgo3HH u^THMoupo a3 xhco6h KopxoHaxo TatMHH HaKapgaHg.
Th6kh HTTHnou PaecaTH aHgo3H BunoaTH CyFg MyaMMo gap ^aMtoBapuu naHg HaMygu gurapu aHgo3 HH3 MaB^yg acT. Conu 2019 MaKoMoTH MHHTaKaBHH aHgo3H m.Xy^aHg Ba m.EycToH H^pou 5 HaMyg, mXynucTOH Ba m.HcrapaBmaH 4 HaMyg, m.Hc^apa, h.Ahhh, h.CnuraMeH Ba h.Eo6o^oh Fa^ypoB 3 HaMyg, m.KoHu6ogoM, mHaH^aKeHr, m.HcTHKnon, H.3a$apo6og, H.MacTnox, H.H,a66op PacynoB Ba H.KyxucTOHH MacTnox 2 HaMyg, H.AmT, H.fleBamTHn Ba H.fflaxpucTOH 1 HaMyg Ba a3 pyu xucca^ygoKyHH 6a 6y^era BunoaTH 2 HaMygu aHgo3po TatMHH HaKapgaHg.
Ca6a6xou acocuH gap MHHTaKaxoH HoM6apmyga TatMHH HarapgugaHH H^pou HaKmau nem6uHHmygau aHgo3 Ba gurap napgoxTxou xaTMH, nem a3 xaMa, 6a gapa^au ko^H pymg Hae^TaHH uKTucogueT gap hh MHHTaKaxo Ba gypycT ^atonuaT HaKapgaHH KopxoHaxou ucTexconH, xaMnyHHH, HogypycT 6aHaKmarupuH HumoHguxaHgaxou khcmh gapoMagu 6y^eTH gaBnaTH Ba nyppa 6a HHo6aT Harupu^TaHH oMHnxou ryHoryHH TatcuppacoH 6a MaH6au aHgo3xo Me6omag. flap hh caMT, 6a Ha3apu mo, gap MaKoMoTH xygyguu aHgo3H BunoaTH CyFg MexaHH3MH ^aMtoBapuu aHgo3xo gap goupau MatMypuKyHoHHH aHgo3 Ba HumoHguxaHgaxou cu^aTHH ^atonuaTH Ho3upoTH MHHTaKaBHH aHgo3 TaKMHnu ^uggupo TaKo3o MeKyHag.
III. Humu^u maxftuq ea maecuRX,o. Ea HumoHguxaHgaxou cu^ara, gap HaB6aTH aBBan, coxTopu aHgo3cynopaHgaroH gap caMTH TaHocy6u maxcoHH xyKyKuro BoKeH Tatcup MepacoHag. flurap oMHnxou MyxHM 6a Ha3ap rupu^TaHH cap6opH 6a aK Ho3upu MHHTaKaBH, caTxu H^pou HumoHguxaHgaxou HaKmaBH, caTxu a^3oumu napgoxTxou aHgo3H gap gaBpau xhco6oth Huc6aT 6a xaMHH gaBpau conu ry3amTa, TaHocy6u Ma6naFxou BoKeaH napgoxTmygau
андоз нисбат ба маблаги хисобшуда, таносуби маблаги пардохтхои барилова хисобшуда нисбат ба воридоти андоз ба бучет дар давраи хисоботй, сатхи руёнидани маблагхои барилова хисобшуда, вазни киёсии санчишхои андозй, ки дар рафти онхо вайронкунии конунгузории андоз ошкор шудааст нисбат ба шумораи умумии санчиш, таносуби маблаги пардохтхои воридшуда ба бучет дар натичаи корхои назоратй нисбат ба харочоти корхои назоратй, маблагхои барилова хисобшуда ба хисоби як санчиш ва гайра махсуб меёбанд. Ба таври пилотй ва минбаъд дар саросари нозироти андози минтака чорй намудани арзёбии сифати фаъолияти онхо тавсия карда мешавад.
Як катор нишондихандахои алохидаи муносибатхои миёни андозсупорандагон ва макомоти андозро низ дар арзёбии сифати фаъолияти макомоти андози минтака ба назар гирифтан зарур аст. Аз чумла: холати интизоми андозй, вазни киёсии андозсупорандагони хисобот пешниходкунанда, шумораи умумии андозсупорандагони дар кайди макомоти минтакавии андоз буда, микдори бахсхои андозии дар суди иктисодй ба манфиати макомоти андоз баррасишуда, вазъи корхои фахмондадихй, микдори мурочиатхо доир ба масъалахои андозбандй ва гайра.
Аз руи натичахои тахкик дар маколаи мазкур оид ба арзёбии вазъи чамъоварии андоз ва самаранокии фаъолияти макомоти худудии андоз дар вилояти Сугд чунин хулосахо баровардан ба матлаб мувофик мебошад:
1. Дар раванди тахлили нишондихандахои мавчудаи арзёбии самаранокии фаъолияти минтака мо ба хулоса омадем, ки нишондихандахо дар умум имкон медиханд фаъолияти макомоти андоз мусбат бахогузорй гардад. Аммо, тахлили анчомдодаи мо нишон медихад, ки нишондихандахои боз хам хубтарро дар ин давра бо такмили самаранокии фаъолияти макомоти андоз дар самти маъмурикунонии андоз ноил шудан имконпазир буд.
2. Дар шахру нохияхои вилоят шумораи андозсупорандагоне, ки дар макомоти минтакавии андоз карор доранд ва хизматрасонии макомот дар раванди чамъоварии андоз аз чониби нозирони андоз пешниход мегардад, аз нигохи вобаста намудани андозсупорандагон ба нозирхо окилона ба назар намерасад. Дар чунин холат хангоми арзёбии самаранокии фаъолияти нозироти андоз дар шахру нохияхо вазнинй ва сарбории кори макомоти андоз дакик ба хисоб гирифта намешавад, ки ин зухурот ба сифати чамъоварии воридоти андоз таъсири манфй мерасонад.
3. Дар рафти тахлил афзоиши хиссаи воридоти вокеии андоз нисбати накшаи он дар аксари шахру нохияхо бештар мушохида мегардад, ки онро дар фаъолияти макомоти минтакавии андоз ба таври мусбат бахогузорй кардан мумкин аст. Албатта чунин холат аз самаранокии кори макомоти андоз оид ба чамъоварии андоз дарак медихад. Аммо, чорахои маъмурикунонии андоз дар як катор макомоти махаллии андоз (ш. Хучанд, ш. Исфара ва н. Спитамен) бехбудиро талаб менамояд.
4. Ошкор карда шуд, ки бучети вилоят пурра аз воридоти андоз вобаста мебошад ва нишондихандахои мавчудаи арзёбии самаранокии фаъолияти макомоти андози минтака мутобики усулхои муосир амалй намегардад. Аз ин лихоз бо максади баланд бардоштани сифати чамъоварии андоз дар минтака истифодаи нишондихандахои сифатии арзёбии фаъолияти нозироти андоз зарур мегардад.
5. Маълум гардид, ки дар худуди вилояти Сугд нишондихандахои накшавй ва ичрои воридоти андоз фарки назаррас дошта, ичрои аксари андозхо назар ба маблаги
банакшагирии онхо бештар мебошад. Ин аз як чониб, ба сатхи баланди маъмурикунонии баъзе андозхо далолат намояд, аз чониби дигар, аз норасоии низоми банакшагирии андоз дар сатхи минтака шаходат медихад. Дар асоси тахлил метавон кайд намуд, ки дар оянда имконияти такмили механизми банакшагирии андоз бо назардошти иктидори андозхои муайян ва афзоиши кисми даромади андозхо дар вилояти Сугд мавчуд мебошад ва макомоти худудии андоз ба ин бояд эътибори хоса дихад.
6. Дар солхои охир аз чониби як катор нозироти андози шахру нохияхои вилоят барои ичрои сифатноки кисми даромади бучети давлатй, хосатан андоз аз даромад, андози ичтимой ва андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард чорахои зарурй андешида нашудаанд. Яъне маъмурикунонии ин андозхо дар сатхи гайриканоатбахш карор дорад. Такозо мегардад, ки доир ба чамъоварии андози ичтимой фаъолияти нозироти андози ш.Исфара, ш.Гулистон, ш.Хучанд, ш.Бустон, ш.Истиклол, н.Мастчох ва н.Бобочон Fафуров чоннок карда шавад.
7. Тахлил нишон медихад, ки дар шахру нохияхои вилояти Сугд дар чамъоварии андозхои муайян дар нозироти андози ш.Хучанд ва ш.Бустон (5 намуд), ш.Гулистон ва ш.Истаравшан (4 намуд), ш.Исфара, н.Айнй, н.Спитамен ва н. Б^афуров (3 намуд), ш.Конибодом, ш.Панчакент, ш.Истиклол, н.Зафаробод, н.Мастчох, н.Ч,аббор Расулов ва н.Кухистони Мастчох (2 намуд), н.Ашт, н.Деваштич ва н.Шахристон (1 намуд) мушкилихо чой доранд, ки бояд дар ин бобат макомоти минтакавии андоз ва нозироти андози ин махалхо чорахои мушаххас андешанд.
Хамин тавр, дар заминаи тахкики анчомдода метавон ба хулоса расид, ки дар фаъолияти макомоти андози минтакаи Сугд имконияти такомули маъмурикунонии андоз дар самти чамъоварй ва банакшагирии воридоти андозхо мавчуд буда, як катор нозироти андози минтакахо ва хосатан макомоти худудии андозро, ки дар тахкик арзёбй намудем зарур аст дар ин самт чорахои амалии самарабахш андешанд.
Пайнавишт:
1. Паёми Президенти Цумцурии Тоцикистон, Пешвои миллат муцтарам Эмомали Рацмон ба Мацлиси Олии Цумцурии Тоцикистон аз 26.01.2021 [манбаи электрони]. URL: http://www.president.tj/node/25005 (санаи истиводабари: 01.02.2021 г.).
2. Джабборов Р.Т. Инвестиционные налоговые льготы: краткий обзор //Налоговый вестник (специальный выпуск). Издание Налогового комитета при Правительстве Республики Таджикистан (август 2018 г.) - С.38.
3. Жукова Н. А. Сбор налогов как инструмент управления региональной экономикой: автореф. дис. ... канд. экон. наук: 08.00.05 /Н. А. Жукова -М., 2002. -22 с.
4. Цисоботцои Раёсати андоз дар вилояти Сугд барои давраи солцои 2014-2019.
5. Омори солонаи вилояти Сугд: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2020. - С. 326.
6. Омори солонаи вилояти Сугд: Тоцикистон 25-соли истицлолияти давлати Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумцурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2016. - С. 617
7. Омори солонаи Цумцурии Тоцикистон: Агентии омори назди президенти Цумцурии Тоцикистон. - Душанбе: ТоРус, ТоРус, 2020. - С.218.
8. Солехзода А.М. Особенности и перспективы участия Республики Таджикистан в Плане BEPS / А.М. Солехзода // Налоговая политика и практика. - М.: Изд-во экономико-правовой литературы, 2018. - №7 (187). - С. 78-80. ISSN: 2071-525.
9. Улугходжаева Х.Р., Основные тенденции формирования налоговой политики Таджикистана в переходный период: теория и практика / дисс...д-ра экон. наук. -Худжанд, 2014. - 315 с.
10. Шеина А.Ю. Инструментарий оценки влияния организационных инноваций на результаты деятельности налоговых органов: дисс ... канд. экон. наук: 08.00.05 / А.Ю. Шеина. - Уфа, 2015. - 166 с.
11. Шогунбеков М. В. Совершенствование механизма налогово-бюджетной поддержки развития региона (на материалах Согдийской области РТ): дисс...канд. экон. наук: 08.00.05 /М.В. Шогунбеков. - Худжанд, 2018. - 135 с.
Reference Literature:
1. The Message of Tajikistan Republic President, Leader of Nation, Reverend Emomali Rahmon to Majlisi Oli of Tajikistan Republic from 01/26/2021 [Electronic resource]. URL: http://www.president.tj/node/25005 (Date of request: 01.02.2021).
2. Jabborov R.T. Investitive Tax Privileges: Brief Survey // Tax Bulletin (special issue). Edition of Tax Committee under the Auspices of Tajikistan Republic Government (August 2018) - p. 38.
3. Zhukova N.A. Collection of Taxes as an Instrument of Regional Economy Management: Synopsis of candidate dissertation in economics: 08.00.05 / N.A. Zhukova - M., 2002. - 22pp.
4. Accounting Reports of Tax Managerial Office of Sughd Viloyat for 2014-2019.
5. Statistical Annual of Sughd Viloyat: Central Managerial Office of the Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President in Sughd Viloyat, 2020. - p. 326.
6. Statistical Annual of Sughd Viloyat: The 25-th Anniversary of State Independence. Central Managerial Office of the Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President in Sughd Viloyat, 2016. - P. 617.
7. Statistical Annual of Tajikistan Republic: Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. - Dushanbe: ToRus, 2020. - p. 218.
8. Solekhzoda A.M. Peculiarities and Perspective of Tajikistan Republic Participation in BEPS Plan / А.М. Solekhzoda // Tax Policy and Practice. - M.: Publishing-House of the Literature on Law and Economics, 2018. - No 7 (187). - pp. 78-80. ISSN: 2071-525.
9. Ulugkhodjayeva Kh.R. Principal Tendencies of Tajikistan Tax Policy Formation in Transitional Period: Theory and Practice / Specialty 08.00.01 - Economic Theory: (general economic theory): Doctoral dissertation in economics. - Khujand, 2014. - 315pp.
10. Sheina A.Yu. Instruments of Assessment of Organizational Innovations Sway over the Results of Tax Bodies Activities: Synopsis of candidate dissertation in economics: 08.00.05 / A.Yu. Sheina. - Ufa, 2015. -166pp.
11. Shogunbekov M.V. Improvement of Mechanism of Tax-Budget Maintenance Aimed at Region Development (on the materials of Sughd Viloyat of TR) : candidate dissertation in economics: 08.00.05 / M.V. Shogunbekov. - Khujand, 2018. - 135 pp.
