Научная статья на тему 'МУЌОВИМАТ БО КОРРУПСИЯ ДАР ДАВРАИ ШУРАВЇ'

МУЌОВИМАТ БО КОРРУПСИЯ ДАР ДАВРАИ ШУРАВЇ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кодекси љиноятї / љавобгарии љиноятї / коррупсия / давраи шўравї / пора / шахси мансабдор / кодификатсия / декрет. / Уголовный кодекс / уголовная ответственность / коррупция / советский период / взят-ка / должностное лицо / кодификация / декрет.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шарифзода Ш.М.

Маќола ба омўзиши масъалањои марбут ба таърихи мубориза бо коррупсия дар давраи шўравии рушди давлати тољикон бахшида шуда, дар он инкишофи ќонунгузорї дар давраи солњои 1917-1989 баррасї гардидааст. Хусусияти хосси усули таърихї дар тањлили меъёрњои њуќуќи љиноятї, ки љавобгарии љиноятиро барои љиноятњои коррупсионї пешбинї намудааст, ќайд шудааст. Инчунин дар маќола санадњои меъёрии њуќуќие, ки дар давраи шўравї ќабул гардида, љавобгарии љиноятиро барои љиноятњои коррупсионї аз љумла, додан ва гирифтани пора ба танзим даровардаанд, мавриди омўзиш ќарор дода шудааст. Ќайд гардидааст, ки мањз дар давраи шўравї бори аввал кодификатсияи ќонунгузории љиноятї гузаронида шудааст. Дар натиљаи омўзиши санадњои меъёрии њуќуќии он давра муайян карда шудааст, ки баъзе муќаррароти санадњои меъёрї заминаи истилоњоти муосир гардиданд ва дар ќонунгузории љории љиноятї истифода мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COUNTERING CORRUPTION IN THE SOVIET PERIOD

Статья посвящена исследованию вопросов, связанных с историей развития борьбы с корруп-цией в советской период развития таджикского государства, рассматривается развитие законо-дательства в период с 1917 по 1989 г. Отмечается особенность исторического метода в анализе уголовно-правовых норм, предусматривающих уголовную ответственность за коррупционные преступления. Исследуются нормативные правовые акты, изданные в советский период и ре-гламентирующие уголовную ответственность за дачу и получение взятки. Отмечается, что именно в советский период впервые была проведена кодификация уголовного законодатель-ства. В результате исследования нормативных правовых актов того периода было выявлено, что некоторые положения нормативных актов являются предпосылками современных терми-нов, используемых в действующем уголовном законодательстве Республики Таджикистан.

Текст научной работы на тему «МУЌОВИМАТ БО КОРРУПСИЯ ДАР ДАВРАИ ШУРАВЇ»

ТДУ 343.35 : 328.185

МУЦОВИМАТ БО КОРРУПСИЯ ДАР ДАВРАИ ШУРАВЙ ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ КОРРУПЦИИ В СОВЕТСКИЙ ПЕРИОД COUNTERING CORRUPTION IN THE SOVIET PERIOD

Шарифзода Ш.М. Sharifzoda Sh.M. Омузгори калони кафедраи ташкили идоракунии фаъолияти %ифзи %уцуци факултети № 1 АкадемияиВКД

Цум^урии Тоцикистон Старший преподаватель кафедры организации управления правоохранительной деятельности факультета № 1 Академиии МВД Республики Таджикистан Senior Lecturer of the Department of Law Enforcement Management, Faculty No. 1 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan

Тахассуси илмй: 12.00.08 - хукуки чиноятй ва криминология; хукуки ичрои чазои чиноятй.

Научная специальность: 12.00.08 - уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право.

Scientific specialty: 12.00.08 - criminal law and criminology; penal law.

Такриздщанда: Рах,мадч,онзода Р.Р. - сардори факултети № 1-юми Академияи ВКД Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй, дотсент, подполковники милитсия.

Рецензент: Рахмаджонзода Р.Р. - начальник факультета № 1 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, доцент, подполковник милиции.

Reviewer: Rahmajonzoda R.R. - Head of Faculty No. 1 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, Candidate of Legal Sciences, Associate Professor, Police Lieutenant of militia.

Аннотатсия: Макола ба омузиши масъалахои марбут ба таърихи мубориза бо коррупсия дар давраи шуравии рушди давлати точикон бахшида шуда, дар он инкишофи конунгузорй дар давраи солхои 1917-1989 баррасй гардидааст. Хусусияти хосси усули таърихй дар тахлили меъёрхои хукуки чиноятй, ки чавобгарии чиноятиро барои чиноятхои коррупсионй пешбинй намудааст, кайд шудааст. Инчунин дар макола санадхои меъёрии хукукие, ки дар давраи шуравй кабул гардида, чавобгарии чиноятиро барои чиноятхои коррупсионй аз чумла, додан ва гирифтани пора ба танзим даровардаанд, мавриди омузиш карор дода шудааст. ^айд гардидааст, ки махз дар давраи шуравй бори аввал кодификатсияи конунгузории чиноятй гузаронида шудааст. Дар натичаи омузиши санадхои меъёрии хукукии он давра муайян карда шудааст, ки баъзе мукаррароти санадхои меъёрй заминаи истилохоти муосир гардиданд ва дар конунгузории чории чиноятй истифода мешавад.

Вожауои калиди: Кодекси чиноятй, чавобгарии чиноятй, коррупсия, давраи шуравй, пора, шахси мансабдор, кодификатсия, декрет.

Аннотация: Статья посвящена исследованию вопросов, связанных с историей развития борьбы с коррупцией в советской период развития таджикского государства, рассматривается развитие законодательства в период с 1917 по 1989 г. Отмечается особенность исторического

Е-mail:

sharifzodashm@gmail.com

метода в анализе уголовно-правовых норм, предусматривающих уголовную ответственность за коррупционные преступления. Исследуются нормативные правовые акты, изданные в советский период и регламентирующие уголовную ответственность за дачу и получение взятки. Отмечается, что именно в советский период впервые была проведена кодификация уголовного законодательства. В результате исследования нормативных правовых актов того периода было выявлено, что некоторые положения нормативных актов являются предпосылками современных терминов, используемых в действующем уголовном законодательстве Республики Таджикистан.

Ключевые слова: Уголовный кодекс, уголовная ответственность, коррупция, советский период, взятка, должностное лицо, кодификация, декрет.

Annotation: The article is devoted to the study of issues related to the history of the development of the fight against corruption in the Soviet period of the development of the Tajik state, the development of legislation in the period from 1917 to 1989 is considered. The normative legal acts issued during the Soviet period and regulating criminal liability for giving and receiving a bribe are studied. It is noted that it was during the Soviet period that the codification of criminal legislation was carried out for the first time. As a result of the study of normative legal acts of that period, it was revealed that some provisions of normative acts are prerequisites for modern terms used in the current criminal legislation of the Republic of Tajikistan.

Key words: Criminal Code, criminal liability, corruption, Soviet period, bribe, official, codification, decree.

Пайдоиши коррупсия ба даврони таназзули чомеаи ибтидой ва ба миён омадани давлатхои нахустин, яъне то за-моне рафта мерасад, ки вазифаи идораку-нии имконияти манфиатхои гаразнокро ба вучуд оварда буд. Ин раванд дар хар сарзамин ба тарзи хос чараён ёфта, онро халкхои гуногун ба хар восита аз сар гу-заронидаанд.

Дар ин самт, давлати шуравй аз рузхои аввали мавчудияти худ тадбирхои азнавташкилдихии дастгохи маъмуриро дар пешгирй ва муковимат бо коррупсия амалй намуд. Хдмин тарик, бо Фармони Шурои Комиссарони Халкии Ч,ШФСР аз 10-уми ноябри соли 1917 «Дар бораи нест кардани амвол ва рутбахои шахрвандй» [1] хама амвол ва санадхои хукукии амвол - рутбахо, унвонхо ва рутбахои шахрвандии мавчудбуда бекор карда шу-данд. Минбаъд тамоми ахолй шахрвандони шуравй шуданд. Бо фармони дигари Шурои Комиссарони Халкии Ч,ШФСР аз 31-уми октябри соли 1918 «Низомнома дар бораи таъминоти ичтимоии коргарон» [2] хизматчии давлатй аз чихати таъминоти ичтимой ба тамоми коргарони дигар баробар карда шуданд. Хизматчиёни давлатй

ивазшаванда, назоратшаванда ва дар назди макомоти хукуматй ва хизбй хисоботдиханда буданд, хамчун хизматгори мардум тавсиф карда мешуданд ва маоши коргари баландихтисосро мегирифтанд. Фаъолият бо принсипхои конуният, баробарй ва демократия муайян карда мешуд.

Хамин тарик, бо кабули санадхои дар боло зикршуда, пойгохи хидмати давлатии Россияи подшохй бархам дода шуд. Дастгохи давлатй дар асоси прин-сипхои конунияти сотсиалистй, ба-робарии шахрвандон ва демократияи шуравй сохта шудааст. Аммо, дар тули тамоми мавчудияти Хокимияти шуравй заминаи мукаммали конунгузорй оид ба идоракунии давлатй ва хизмати давлатй ташаккул наёфтааст.

Хангоми дар сари хокимият будан В.И. Ленин, ба Комиссари халкии адлияи Ч,ШФСР, Д.И. Курский дар бораи за-рурати таъчилии омода намудани лоихаи конун супориш дода буд, ки «... чазо ба-рои пора бояд на камтар аз дах соли аз озоди махрум намудан ва илова бар ин, дах соли дигари кори мачбурй таъин карда шавад» [1].

Бо иштироки фаъолонаи раиси Хукумат В.И.Ленин, Декрети Шурои Ко-

миссарони Халкии ЧШФСР аз 8-уми майи соли 1918 «Дар бораи ришва» [1] кабул карда шуд. Декрет чавобгарии чиноятй барои чиноятхои коррупсионй дар намуди махрум сохтанро аз хадди аккал 5 сол бо мехнати мачбурй чорй намуд. Масъулияти баробар на танхо нисбат ба гирифтани пора аз чониби ман-сабдорон, кормандон, балки инчунин барои додани порадихандагон, игвогарон, миёнаравон ва дигар ашхос мустахкам карда шуд.

Мавриди зикр аст, ки ин санад кув-ваи бозгашт дошт, яъне он ба муноси-батхое, ки кабл аз кабули ин санад ба вучуд омада буданд, пахн мегардид, хам-замон озодшавй аз чавобгариро барои шахсоне, ки дар бораи додани пора дар давоми 3 мохи пас аз кабули санад огохй медоданд, пешбинй менамуд. Суикасд ба додан ё гирифтани пора чинояти хоти-маёфта хисобида мешуд. Инчунин чавобгарии вазнинтарро барои шахсони сарватманд пешбинй мекард, ки барои ба даст овардан ё нигох доштани имтиёзхои марбут ба хукуки моликият аз пора исти-фода мебурданд.

Дамин тавр, Декрет «Дар бораи порагирй» аввалин санади шуравй буд, ки барои порагирй ва ришваситонй чавобгарии конуниро пешбинй менамуд ва илова бар ин, коидахои баробарии чавобгарии чиноятиро барои хамаи иштирокчиёни чунин муомилахо ва муносибатхои шабехи конунй мукаррар намудааст.

Аммо, сарфи назар аз кабули конун, дар аввалхои соли 1918 холатхои ришваситонй зиёдтар мешуданд. Маълум шуд, ки истифодаи танхо як конуни чиной дар мубориза бо коррупсия бесамар аст. Афзоиши сатхи чиноятхои коррупсиониро омилхои зерин муайян мекарданд: музди маоши ночиз, нокофии мулохизакории тартиби омодасозй, интихоб, чобачогузорй, тарбия ва таълими кадрхо барои хизмат дар муассисахо ва корхонахои давлатй.

Вазъи хукукии хизматчиёни давлатй дар муассисахо ва корхонахои давлатй бо махдудиятхои гуногун муайян карда мешуд. Дар ин робита, бояд ба чорахои

андешидашуда оид ба бартараф кардани норасоихо, тахияи санади нав, яъне кабули Кдрори Шурои Комиссарони Халкии ЧШФСР аз 27-уми июли соли 1918 «Дар бораи махдуд кардани хизмати якчояи хешовандон дар муассисахои шуравй» ва Фармони Шурои Комиссарони Халкии ЧШФСР аз 21 -уми декабри соли 1922 «Коидахои муваккатии хидмат дар муассисахо ва корхонахои давлатй» [3] бояд, диккат дода мешуд, ки ба пешгирии афзоиши коррупсия ва соддагардонии муносибатхо дар сохаи хизмати давлатй равона карда шуда буданд.

Ин хуччатхо фаъолияти як хизматчии давлатиро бо чорй намудани як катор махдудиятхо, ичозатхо ва манъкунихо ба танзим медароварданд. Вайрон кардани ин гуна дастурхо, инчунин содир намудани чиноятхои коррупсионй аз чумла барои порагирй чазохои вазнин ва хатто татбики истифодаи чазои катл пешбинй мегардид. Ин то андозае вазъи дастгохи давлатиро бехтар намуд.

Номгуи холатхои гуногуни ба истилох ришваситонии пинхониро Комиссари халкии адлияи ЧШФСР Д.И. Курский дар руйхати (сиркуляр) 1922 №97 «Дар бораи хачми мафхуми пора» пешниход кардааст [4, с. 22]. Ин санад барои таърифи хукукии пора ва муайян кардани шаклхои он, инчунин андешидани чорахои мубориза бо зидди пора пешбинй шуда буд.

Дастурамали нави хукукй зарурати ба макомоти болой ё рохбар хабар додани мансабдорро дар бораи фармонхои гайриконунии расмй, фармонхои рахбари худ дар сурати ошкор шудани нишонахои коррупсионй мукаррар кардааст. Аз чумла, барои кормандон бинобар вазъи хукукии онхо махдудиятхо чорй карда шуданд, масалан, барои корманд дар музоядаи амвол, ки дар он чо аризаи макомоти давлатй мавчуд аст ва корманд доимо ва ё муваккатан хизмати худро ичро мекунад, иштирок кардан манъ карда шуд; гирифтани хама гуна амвол аз макомоти давлатй, ки дар он чо корманд фаъолияти

худро анчом медихад, инчунин бастани хама гуна ахдхои дорои хусусияти амволй манъ буд; дар хама гуна фаъолияти ташкилотхои хусусй иштирок кардан; сахмияхо ё сахмияхо дар ширкатхои тичоратй ё дигар ташкилотхои хусусй. Агар шахси мансабдор манъхои дар боло зикршударо вайрон кунад, пас нисбати у чавобгарии шахрвандй ё интизомй ва хам чавобгарии чиноятй татбик карда мешавад.

Аз ин ру, дар назди конунгузории чиноятии шуравй он замон дар баробари дигар вазифахо, вазифаи таъкиби чинояткории мансабй, махсусан гирифтани пора аввалиндарача буд. Хукукшинос М.М. Муллоев кайд мекунад, ки бо ин максад як катор конунхо кабул карда шуданд ва мучозотро на танхо барои онхое, ки ришва гирифтанд, балки онхое, ки низ ришва дода, тахрик намудаанд ва дар содир кардани ин чиноят сахм гузоштаанд, пешбинй гардидааст [5, с. 70].

Дар мубориза бо ришваситонй фармони Шурои Комиссарони Халкии Ч,ШФСР аз 16-уми августи соли 1921 «Дар бораи мубориза бо ришва» ва боби II Кодекси чиноятии Ч,ШФСР аз соли 1922 накши мухим дошт, ки он амали гайриконунии мансабдорони

коррупсионй: суиистифода аз кудрат, ки бо ниятхои гаразнок ва дигар хадафхои шахсй содир шудаанд; аз чониби кормандон аз худ кардани пул ё дигар ашёи гаронбахо, ки бинобар мансаби хизматй дар салохияташ мебошанд; содир кардани сохтакорй сарфи назар аз ангеза; гирифтани пора аз чониби шахсе, ки дар иттиходияи давлатй ё хидмати чамъиятй карор дошта; хукми ноодилонаи судй аз максадхои гаразнок ва дигар ангезахои шахсии ва гайра [6, с. 243].

Тавре дар адабиёти илмй, оид ба Кодекси чиноятии Ч,ШФСР аз соли 1922 кайд мегардад, хусусияти мухимми Кодекс дар он аст, ки бори аввал дар таркиби чиноятхои зидди хизмати давлатй ангезаи «дигар хадафхои шахсй» пешбинй гардида буд. Хдмин гуна манъкунихо дар меъёрхои Кодекси

чиноятии соли 1926-и Ч,ШФСР низ мукаррар карда шуда буданд. Аммо бояд таъкид кард, ки амалхои Кодекси чиноятии Ч,ШФСР дар соли 1922 дар каламрави Точикистон, 28-уми феврали соли 1924 чорй карда шуданд ва ин яке аз руйдодхои мухим дар таърихи чинояткори точик буд, ки дар конун, дар мубориза бар зидди чинояткорй дарч гардидааст.

Дар солхои 20-30-юми асри ХХ рохбарияти шуравй ба тахкими интизоми дохилии хизматчиёни давлатй ахамияти чиддй зохир менамуд. Дар натича Карори Кумитаи Ичроияи Марказии

Умумирусиягй аз 7-уми июли соли 1923 дар бораи «Низомнома дар бораи судхои интизомй» [7, с. 127] ва карорхои Кумитаи ичроияи марказии умумирусия ва Шурои комиссарони халкии Ч,ШФСР аз 20-уми марти 1932 «Оид ба масъулияти интизомй дар тартиби тобеъият» [8, с. 124] кабул карда шуданд. Хуччатхои кабулшуда ба мубориза бо бюрократия, суиистифода аз мансаб, бо камбудихои расмй, бадрафторй ва амалхои нодурусти кормандони дастгохи давлатии шуравй нигаронида шуда буданд.

Дар охири солхои 30-юм самараи мусбати тадбирхои андешидаи Хукумати шуравй аён гардид. Шумораи чиноятхои марбут ба коррупсия дар фахмиш, ки дар замони ташаккули давлати нав мавчуд буданд, ба таври назаррас кохиш ёфтааст. Микёси ришвадихии классикй кохиш ёфт, аммо дар бораи пирузй бар коррупсия харф задан барвакт буд. Онхо шаклхои нави бештар дасисакорона ва номуайянро ба даст оварданд, ки дар натича соли 1937 дар назди Идораи милитсияи коргару дехконон зерсохтори махсус барои мубориза бо дуздии моликияти сотсиалистй ташкил карда шуд.

Дуздии маблагхои давлатй ва чамъиятй, ки дар шакли азхудкунй содир мегардиданд, низ бетаъсир намонд. Карори Кумитаи Ичроияи Марказй ва Шурои Комиссарони Халкии ИЧ,ШС аз 10-уми августи соли 1927 «Дар бораи тартиби чуброни зиёне, ки аз тасарруф, исрофкорй ва тасарруфи амволи муассисахо ва корхонахои давлатй,

ташкилотхои кооперативй, касабавй ва чамъиятй» [9] барои пурзур кардани мубориза бар зидди чунин чиноятхо равона шуда буд ва вобаста ба ин Карори Комиссариати Халкии Адлияи Точикистон аз 9-уми октябри 1927 кабул гардид.

Ичлосияи II Кумитаи Марказии Ичроияи Шуравии даъвати якуми Точикистон, ки 27-уми майи соли 1927 баргузор шуда буд, вазифаи катъиян татбик намудани конунияти инкилобй ва таквияти дастгохи поёни шуравиро барои аз байн бурдани ришва, азхудкунй ва чиноятхои дигар ба тасвиб расонид.

Бо фармони Президиуми Кумитаи ичроияи марказии ИЧШС аз 12-уми июни соли 1929 АССР Точикистон аз РСС Узбекистан чудо карда шуда, ба ЧШС Точикистон, ки ба хайати ИЧШС дохил буд, табдил дода шуд. Соли 1932 ИЧШС Конун «Дар бораи хифзи моликияти корхонахои давлатй, колхозхо ва кооператсия ва тахкими моликияти чамъиятй (сотсиалистй)» ва Карори Шурои Комиссарони Халкии ИЧШС аз соли 1933 «Дар бораи тадбирхои пурзур кардани мубориза бар зидди дуздй ва исрофкорй дар корхонахои давлатй ва кооперативй," [10, с. 18] кабул намуд, ки дар он чорахои пурзур кардани бахисобгирй ва хисоботи молхо ва арзишхои моддй дар ташкилотхои савдо нишон дода шуд. Ин санадхои конунгузорй дар мубориза бо суиистифода ва тасарруф бар зидди чиноятхои иктисодй дар ЧШС Точикистон ахамияти калон доштанд.

20-уми августи соли 1935 бо Карори ичлосияи давлатии Кумитаи Ичроияи Марказии Советии ЧСС Точикистон Кодекси чиноятии Чумхурии Шуравии Советии Сотсиалистии Точикистон кабул гардид.

Дар солхои 1940-1950 порагирй хамчун мероси капитализм хисобида мешуд ва чунин ба хисоб мерафт, ки баробари сохтани сотсиализм он аз байн хохад рафт. Махфияти шадид, набудани таблиг ва озодии сухан, инчунин мавчудияти маълумоти оморй ин падидаро барои омма ноаён гардонида,

чунин тасаввурот дод, ки он аз байн рафтааст. Аммо, далелхои зиёде мавчу-данд, коррупсия дар хама сатххои низоми судии кишвар маъмул буданд.

Дар шароите, ки бинобар камбуди молхо ва хидматхо пул накши худро бозида наметавонист, низоми имтиёзхо ва имкониятхо истифода мешуд (манзилхо дар нохияхои элита, мошинхо, дачахо, хонахои истирохат ва санаторияхо ва г.). Эътирозхои оммавй алайхи низомхои шуравй дар охири солхои 80 ва ибтидои солхои 90-ум огоз ёфт. Асри ХХ асосан бо даъватхо оид ба бархам додани ин шакли коррупсияи муайян равона гардида буд [11, с. 11]. Инчунин маводхое мавчуданд, ки дар бораи сатхи баланди коррупсия дар хукумати давраи И.В. Сталин гувохй медиханд [10, с. 18].

Охирхои солхои 50-ум хатто рохбарияти олии хизбии ИЧШС аз андо-заи он нигарон буд. Дар карори КМ ХДИШ аз 2-юми августи соли 1958 «Дар бораи камбудихои чиддии баррасии мак-тубхо, шикоятхо ва аризахои мехнатка-шон» суиистеъмолкунихои асосй расми-ятчигй, бюрократизм, бепарвоёна амал намудан нисбат ба мактубу шикоятхои мехнаткашон кайд мегардиданд. Пеш-ниход шуд, ки масъулони ин кор ба чавобгарии шадидтарин кашида шаванд [12].

Пас аз кабули Кодекси чиноятии ЧШФСР дар соли 1960, санади меъёрии зидди коррупсия мухимтарин Укази Президиуми Шурои Олии ИЧШС аз 20-уми феврали соли 1962 «Дар бораи пурзур кардани чавобгарии чиноятй барои ришва» [13] буд, ки он чазои катлро барои гирифтани пора дар хачми махсусан калон ва дар холатхо вазнин намуд. Баланд бардоштани чавобгарии чиноятй барои гирифтан ё додани пора шахсан ё тавассути миёнаравхо, бо маслихати пешакии гурухи ашхос. Чунин кирдор бо махрум сохтан аз озодй ба мухлати аз панч то понздах сол бо мусодираи молу мулк чазо дода мешавад.

Дар солхои 1960-1980 чиноятхои коррупсионй сабук карда шуданд. Аммо, дар давраи хукмронии Брежнев, дар сурати набудани манбаи дигари конунии

даромад, мансабдорони баландпоя аксар вакт ба амалхои гайриконунй даст мезаданд. Хамин тавр, мувофики маълумоти шуъбаи макомоти маъмурии КМ ^КИШ аз 21-уми май соли 1981 «...дар соли 1980-ум 6000 ходисаи порахурии расмй ошкор карда шуд, ки ин назар ба соли 1975 ду баробар зиёд аст» [4, с. 22].

Давраи шуравии рушди

конунгузории чиноятии ватанй дар самти мубориза бо коррупсия хамчун дар тагйироти такрории сиёсати чазодихии давлат нисбат ба порахурон зохир мегардад. Дар ин давра чорахои нисбатан сабук бо чавобгарии вазнини чиноятй ва таъини чазои катл хангоми мавчуд будани холатхои махсусан вазнинкунанда иваз карда шуданд. Хамзамон, ин тадбирхо ба сатхи чиноятхои коррупсионй дар кишвар таъсири чиддй нарасонданд.

Барои мисол, аввалин санади конунии давлати шуравй, ки бевосита ба муковимат ва порахурй равона гардида буд, декрети СКХ ЧШФСР аз 8-уми майи соли 1918 «Дар бораи порахурй» мебошад, ки дорои чунин мохият буд;

1) Декрет доираи шахсон-субъектхои порахуриро хело васеътар намуда, ба он шахсонеро шомил намуд, ки «дар хизмати давлатй ё чамъиятй кор мекунанд»;

2) Барои шахсони гунахгори додани пора, тахриккунанда ва ёрдамчиён чавобгарии чиноятй мукаррар намуд;

3) Он яке аз нахустин чорахои хавасмандкунй дар хукуки чиноятии шуравиро дар бар мегирифт, яъне озодкунии порадихандагон аз чавобгарии чиноятй агар онхо кабл аз баромадани декрет пора дода бошанд, ё ин ки дар давоми се мохи пас аз нашри он ба макомоти судй дар хусуси ин чиноят арз намуда бошанд.

Ин мукаррарот минбаъд дар дикрети навбатии СКХ аз 16-уми августи соли 1921 «Дар бораи муковимат бо порахурй» инкишоф ёфт, хамчун дар он маротибаи нахуст сухан дар бораи миёнаравй дар гирифтани пора хамчун таркиби мустакилй чиноят ва хамзамон, яке аз шаклхои порахурй меравад.

Ин ду махфиат заминаи хуберо бахри омодасозии аввалин Кодекси чиноятии шуравй фарохам овард, ки он аз 1-уми июни соли 1922 мавриди амал карор дода шуд. Дар он бобби «Чиноятхои мансабй (хизматй)» чойгир карда шуда, дар навбати аввал, таърифи шахси мансабдор, хамчунин эзохот оид ба хайси шахсони мансабдор этироф намудани кормандонй доимй ва хам муваккатии макомоти дахлдор кобили таваччух мебошад. Дар КЧ ЧШФСР соли 1926 холати зайл чолиби диккат аст: гирандагони пора, бар хилофи порадихандагону миёнаравон, ба хеч вачх аз чавобгарии чиноятй озод карда намешаванд.

Дар нимаи дуюми асри ХХ конунгузоии чиноятй ба таври назаррас тагийр дода шуд. Соли 1960 Кодекси чиноятй нави ЧШФСР ба тасвиб расид, ки ба меъёрхои судй ба чавобгарй барои чиноятхои мансаби дигаргунй ворид намуд. Дар тахрири аввалаи КЧ ЧШФСР соли 1960 меъёри чавобгарй барои миёнаравй дар порахурй набуд. Чунин меъёр соли 1962 пайдо шуд, лекин барои хилофи конунгузории чиноятии каблан амалкунанда, дар он меъёрхои судй ба шартхои озодкунии миёнарав аз чавобгарии чиноятй вучуд надоштанд. Чунин меъёр факат барои шахсе бокй монд, ки пора додааст, «Агар нисбат ба вай тамаъчуийии пора чой дошт, ё агар ин шахс баъди додани пора дар бораи ходиса арз намуд» [14].

Таърифи тарафи субъективии гирифтани пора дар КЧ ЧШФСР соли 1960 аз тавсифи он тибки Кодекси чиноятии соли 1926 кариб фарке надошт. Бо вучуди ин, диспозитсияи моддаи 186 КЧ ЧШФСР соли 1960 бо манъкунии аз чониби порагиранда «шахсан ё тавассути миёнаравон» гирифтани пора дар кадом намуде, ки набошад, барои ичро кардан ё накардани ягон амал ба манфиати порадиханда «ба шахси мансабдор ишора мекард, ки мебоист ва метавонист онро «бо истифода аз макоми хизматии худ» содир намояд (дар м. 177 КЧ с. 1926 -«факат бинобар макоми хизматии худ»). Алматхои бандубасткунандаи ин кирдор

(дар киёс бо КЧ, с.1926) ягон тагийроти чиддие надидаанд, бо истиснои «холатхои махсуси вазнинкунанда», ки конунгузор онро сокит кард.

Мафхуми «шахси мансабдор» дар Кодекси чиноятии соли 1960 инкишофи минбаъдаи худро ёфт. Тахти он акнун «шахсоне фахмида мешуданд, ки доиман ё муваккатан вазифахои намояндагони хокимиятро ичро карда, ё муваккатан дар муассисахо, ташкилот ё корхонахои давлатй ё чамъиятй мансабхои марбут ба ухдадорихои ташкилй-амрдихй»,

маъмурй-хочагиро ишгол мекунанд ё чунин ухдадориро дар муассисахо, ташкилот ва корхонахои мазкур тибки ваколати махсус ичро менамоянд».

Дар натичаи тагийроти куллй дар рушди ичтимоию иктисодии кишвар бештари мукаррароти Кодекси чиноятй соли 1960 (хусусан меърхо оид ба чавобгари барои порахурй) ба вазъи кунунии чамъият мувофик наомаданд. Далли масала бо воридсозии тагийру иловахо ба Кодекси чиноятй соли 1960 аз имкон берун буд. Дамин тавр, масъалаи зарурияти ногузири тахия ва тасвиби конунгузории нави чиноятй падид омад. Дар чамбасти гуфтахо бояд кайд намуд, ки дар истикрори конунгузорй оид ба чавобгарии чиноятй барои порахурй як-чанд мархаларо аз сар гузаронидааст, ки хар кадомашон хусусиятхои таърихии мушаххас, сабабхои объективии чамъия-тии худро доранд.

^айд намудан зарур аст, ки дар конунгузории чиноятии шуравй (Кодекси чиноятии ЧШФСР аз 10/27/1960) мафхуми «порахурй», се намуди чиноятхоро мутобики модда муттахид менамуд. Чунончй моддаи 186 «Гирифта-ни пора», моддаи 187 «Додани пора» ва моддаи 187.1 «Миёнаравй дар порагирй. Гузашта аз ин, моддаи 187.1 «Миёнаравй дар порагирй» дар Кодекси чиноятии

соли 1960 набуд, балки бо ^онуни ЧШФСР аз 25.07.1962 мувофики Фармони Президиуми Шурои Олии ИЧШС аз 20.02.1962 «Дар бораи вазнин намудани чавобгарии чиноятй барои пора ба Кодекси чиноятй ворид гардид [13]. Порагирй ва коррупсия падидахои ба хам алокаманд ва ба хам вобаста мебошанд. Онхоро аксар вакт конунгузор хамзамон дар бисёр санадхои меъёрй ва дигар хуччатхои хукукй истифода мебарад.

Дамин тавр, чавобгарии чиноятй барои чиноятхои коррупсионй аз замонхои кадим чой дошт, аммо заминаи асосй барои кабули КЧ ЧТ амалкунанда асосан дар замони шуравй гузошта шуда буд. Аммо конунгузории чиноятии шуравй ба монанди конунгузории амалкунанда бо истилохи «коррупсия» шинос набуд, холати мазкур хангоми бандубасти чиноятхо дар ин самт як катор мушкилихоро ба пеш меовард. Давраи шуравии рушди конунгузории чиноятии ватанй дар самти мубориза бо коррупсия хамчун дар тагийротхои такрории сиёсати чазодихии давлат нисбат ба порахурон зохир мегардад. Дар ин давра чорахои нисбатан сабук бо чавобгарии вазнини чиноятй ва таъйини чазои катл хангоми мавчуд бадани холатхои махсусан вазнинкунанда иваз карда шуданд. Дамзамон, ин тадбирхо ба сатхи чиноятхои коррупсионй дар кишвар таъсири чиддй нарасонданд.

Тачрибаи таърихии андухташуда оид ба муковимат алайхи коррупсия барои кабули Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон соли 1998 заминаи хуб фарохам овард. Кодекси каблан амалкунанда дар масоили чавобгарй барои чиноятхои коррупсионй, аз чумла чинояти порахурй, бартарии зиёд дошт.

Адабиёти истифодашуда

1. Декрет СНК РСФСР от 8 мая 1918 г. «О взяточничестве» // [Электронный ресурс] -Режим доступа: URL: http://www.libussr.ru/index.htm (дата обращения: 18.10.2019).

2. Декрет СНК РСФСР от 31 октября 1918 г. «Положение о социальном обеспечении трудящихся» // [Электронный ресурс] - Режим доступа: - URL: http:// www.libussr.ru/index.htm (дата обращения: 18.10.2019)

3. Библиотека нормативно-правовых актов СССР // [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://libussr.ru/doc_ussr/ussr_1464.htm (дата обращения: 20.01.2022).

4. Касьянов, В.С. Коррупция и борьба с ней в Советской России / В.С. Касьянов // Государственное и муниципальное управление. Ученые записки. - 2014. - № 4. - С. 16-25.

5. Ленин, В. И. Полное собрание сочинений. Т. 50 - 5 изд. - М.: Изд-во политической литературы, 1965. - 623 с.

6. Левакин, И.В., Охотский, Е.В., Охотский, И.Е., Шедий, М.В. Противодействие коррупции: учебник и практикум для бакалавриата и специалитета / под общ. ред. Е. В. Охотского. - 3-е изд. - М. : Юрайт, 2017. - 366 с.

7. Муллаев, М.М. История уголовного права Таджикской / под ред. проф. Б. С. Утевского; Министерство просвещения Таджикской ССР, Таджикский гос. ун-т им. В. И. Ленина. -Сталинабад, 1960. - 160 с.

8. Млечин, Л. М. Кремль 1953. Борьба за власть со смертельным исходом: до и после смерти Сталина / Леонид Млечин. - М.: Центрполиграф, 2016. - 382 с.

9. Кдрори Кумитаи Ичроияи Марказй ва Шурои Комиссарони Халкии ИЧ,ШС аз 10 августи соли 1927 «Дар бораи тартиби чуброни зиёне, ки аз тасарруф, исрофкорй ва тасарруфи амволи муассисадо ва корхонадои давлатй, ташкилотдои кооперативй, касабавй ва чамъиятй» // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_3329.htm (санаи мурочиат: 18.03.2021).

10. Малиновский, И.Б. Коррупция: проблемы уголовной ответственности государственных и муниципальных служащих: учебное пособие / И.Б. Малиновский. - М.: Московский университет МВД России, 2004. - 132 с.

11. Нисневич, Ю. А. Политика и коррупция: коррупция как фактор мирового политического процесса: монография / Ю.А. Нисневич. - М.: Юрайт, 2019. - 237 с.

12. Карори КМ КПСС аз 2-юми августи соли 1958 «Дар бораи камбудидои чиддии баррасии мактубдо, шикоятдо ва аризадои меднаткашон» // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: http://www.consultant.ru/cons/cgi/online (снаи мурочиат: 18.03.2021).

13. Амри Президиуми Шурои Олии ИЧ.ШС аз 20-уми феврали соли 1962 «Дар бораи пурзур кардани чавобгарии чиноятй барои ришва» // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: http://www.libussr.ru/doc_ussr/usr_5791.htm (снаи мурочиат: 18.03.2021).

14. Уголовный Кодекс РСФСР от 27.10.1960 // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_2950/ (санаи мурочиат: 18.03.2021).

References

1. Decree of the Council of People's Commissars of the RSFSR of May 8, 1918 "On Bribery" // [Electronic resource] - Access mode: URL: http://www.libussr.ru/index.htm (date of access: 10/18/2019).

2. Decree of the Council of People's Commissars of the RSFSR of October 31, 1918 "Regulations on the social security of workers" // [Electronic resource] - Access mode: - URL: http://www.libussr.ru/index.htm (date of access: 18.10. 2019)

3. Library of regulatory legal acts of the USSR // [Electronic resource] - Access mode: http://libussr.ru/doc_ussr/ussr_1464.htm (date of access: 01/20/2022).

4. Kasyanov, V.S. Corruption and the fight against it in Soviet Russia / V.S. Kasyanov // State and municipal management. Scientific notes. - 2014. - No. 4. - P. 16-25.

5. Lenin, V. I. Complete Works. T. 50 - 5th ed. - M .: Publishing house of political literature, 1965. - 623 p.

6. Levakin, I.V., Okhotsky, E.V., Okhotsky, I.E., Shediy, M.V. Corruption counteraction: textbook and workshop for bachelor's and specialist's degree / ed. ed. E. V. Okhotsky. - 3rd ed. - M. : Yurayt, 2017. - 366 p.

7. Mullaev, M.M. History of Tajik criminal law / ed. prof. B. S. Utevsky; Ministry of Education of the Tajik SSR, Tajik State. un-t im. V. I. Lenin. - Stalinabad, 1960. - 160 p.

8. Mlechin, L. M. The Kremlin 1953. The struggle for power with a fatal outcome: before and after the death of Stalin / Leonid Mlechin. - M.: Tsentrpoligraf, 2016. - 382 p.

9. The decision of the Central Executive Committee and the Council of People's Commissars of the Soviet Socialist Republic of August 10, 1927 "On the procedure for compensation for losses caused by embezzlement, extravagance and misappropriation of property of state institutions and enterprises,

cooperative, professional and public organizations" // [Electronic source] - Access mode: http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_3329.htm (access date: 18.03.2021).

10. Malinovsky, I.B. Corruption: problems of criminal liability of state and municipal employees: study guide / I.B. Malinovsky. - M.: Moscow University of the Ministry of Internal Affairs of Russia, 2004. - 132 p.

11. Nisnevich, Yu. A. Politics and corruption: corruption as a factor in the world political process: monograph / Yu.A. Nisnevich. - M.: Yurayt, 2019. - 237 p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Resolution of the Central Committee of the CPSU dated August 2, 1958 "On serious shortcomings in the consideration of letters, complaints and applications of workers" // [Electronic source] - Access mode: http://www.consultant.ru/cons/cgi/online (access date: 18.03.2021).

2. Order of the Presidium of the Supreme Council of the USSR dated February 20, 1962 "On strengthening criminal liability for bribery" // [Electronic source] - Access mode: http://www.libussr.ru/doc_ussr/usr_5791.htm (access date: 18.03.2021).

15. Criminal Code of the RSFSR of 10/27/1960 // [Electronic source] - Access mode: http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_2950/ (access date: 18.03.2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.