Научная статья на тему 'ТАЪРИХИ ТАШАККУЛ ВА РУШДИ ИНСТИТУТИ ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ ВАЙРОН НАМУДАНИ ДАХЛНОПАЗИРИИ МАНЗИЛ ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН'

ТАЪРИХИ ТАШАККУЛ ВА РУШДИ ИНСТИТУТИ ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ ВАЙРОН НАМУДАНИ ДАХЛНОПАЗИРИИ МАНЗИЛ ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таърих ва рушд / њуќуќи инсон / љиноят / манзил / дахлнопазирї / њифзи дахлнопазирии манзил / истиќоматкунанда / соњибмулк / љавобгарии љиноятї. / история и развитие / права человека / преступление / жилище / неприкосновенность / охрана неприкосновенности жилища / жилец / имущество / уголовная ответственность.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Файзиев С.А.

Дар маќола таърихи ташаккул ва рушди љавобгарии љиноятї барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил баррасї мегардад. Њуќуќњои инсон, коидањои ёдгорињои њуќуќии кадим, меъёрњои ќонунгузории љиноии ИЉШС ва ЉШС Тољикистон, ки љавобгарии љиноятиро барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил пешбинї мекунанд, тањлил мегарданд. Тањлили таърихи ташаккул ва рушди љавобгарии љиноятї барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил якчанд марњилањои рушдро муайян намуд. Мафњум ва аломатњои асосии бандубастшаванда барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил тибќи ёдгорињои њуќуќии кадим, ќонунгузории љиноятии ИЉШС, ЉШС Тољикистон ва пас аз истиќлолият тањќиќ карда мешаванд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE INSTITUTE OF CRIMINAL RESPONSIBILITY FOR VIOLATION OF THE INVIOLABILITY OF HOUSING IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

В статье рассматривается история становления и развития института уголовной ответственно-сти за нарушение неприкосновенности жилища. Анализируются права человека, нормы древ-них правовых памятников, нормы уголовного законодательства СССР и Таджикской ССР, предусматривающих уголовную ответственность за нарушение неприкосновенности жилища. Анализ истории становления и развития уголовной ответственности за нарушение неприкос-новенности жилища выявил несколько этапов развития. Исследуются основные понятия и признаки нарушения неприкосновенности жилища в соответствии с древними правовыми па-мятниками, уголовным законодательством СССР, Таджикской ССР и после приобретения независимости.

Текст научной работы на тему «ТАЪРИХИ ТАШАККУЛ ВА РУШДИ ИНСТИТУТИ ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ ВАЙРОН НАМУДАНИ ДАХЛНОПАЗИРИИ МАНЗИЛ ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН»

ТДУ 343.44

ТАЪРИХИ ТАШАККУЛ ВА РУШДИ ИНСТИТУТИ ЧАВОБГАРИИ ЧИНОЯТЙ БАРОИ ВАЙРОН НАМУДАНИ ДАХЛНОПАЗИРИИ МАНЗИЛ ДАР ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН

ИСТОРИЯ СТАНОВЛЕНИЯ И РАЗВИТИЯ ИНСТИТУТА УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА НАРУШЕНИЕ НЕПРИКОСНОВЕННОСТИ ЖИЛИЩА

В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

HISTORY OF THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE INSTITUTE OF

CRIMINAL RESPONSIBILITY FOR VIOLATION OF THE INVIOLABILITY OF HOUSING IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

Файзиев С.А. Faiziev S.A.

Унвонцуи шуъбаи %уцуци давлатии Институти фалсафа, сиёсатшиноси ва ууцуцй ба номи академик А. Бауоваддинови Академияи миллии илмхои Тоцикистон Соискатель отдела государственного права Института философии,

политологии и права имени академика А. Баховаддинова Национальной академии наук Таджикистана

Applicant of the department ofpublic law of the Institute of Philosophy, Political Science and Law named after Academician A. Bahovaddinov of the National Academy of Sciences of Tajikistan

Ихтисоси илмй: 12.00.08 - хукуки чиноятй ва криминология; хукуки ичрои чазои чиноятй.

Научная специальность: 12.00.08 - уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право.

Scientific specialty: 12.00.08 - criminal law and criminology; penal law.

Такриздщанда: Зоир Ч,.М. - ходими пешбари илмии Институти фалсафа, сиёсатши-носй ва хукуки ба номи академик А. Баховадинови Академияи миллии илмхои Точикистон, доктори илмхои хукукшиносй, профессор, Мушовири давлатии адлияи дарачаи 1, генерал-майори милитсия (рохбари илмй).

Рецензент: Зоир Дж.М. - главный научный сотрудник Института философии, политологии и права имени академика А. Баховадинова Национальной академии наук Таджикистана, доктор юридических наук, профессор, Государственный советник юстиции 1-го класса, генерал-майор милиции (научный руководитель).

Reviewer: Zoir J.M. - Chief Researcher of the Institute of Philosophy, Political Science and Law named after Academician A. Bahovadinov of the National Academy of Sciences of Tajikistan, Doctor of Law, Professor, State Counselor of Justice 1st class, Major General of Police (scientific director).

Аннотатсия: Дар макола таърихи ташаккул ва рушди чавобгарии чиноятй барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил баррасй мегардад. Хукукхои инсон, коидахои ёдгорихои хукукии кадим, меъёрхои конунгузории чиноии ИЧ,ШС ва Ч,ШС Точикистон, ки чавобгарии чиноятиро барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил пешбинй мекунанд, тахлил мегарданд. Тахлили таърихи ташаккул ва рушди чавобгарии чиноятй барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил якчанд мархилахои рушдро муайян намуд. Мафхум ва аломатхои асосии бандубастшаванда барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил тибки ёдгорихои хукукии кадим, конунгузории чиноятии ИЧ,ШС, Ч,ШС Точикистон ва пас аз истиклолият тахкик карда мешаванд.

f

E-mail:

spitamen_f@mail.ru

Вожауои калиди: таърих ва рушд, хукуки инсон, чиноят, манзил, дахлнопазири, хифзи дахлнопазирии манзил, истикоматкунанда, сохибмулк, чавобгарии чиноятИ.

Аннотация: В статье рассматривается история становления и развития института уголовной ответственности за нарушение неприкосновенности жилища. Анализируются права человека, нормы древних правовых памятников, нормы уголовного законодательства СССР и Таджикской ССР, предусматривающих уголовную ответственность за нарушение неприкосновенности жилища. Анализ истории становления и развития уголовной ответственности за нарушение неприкосновенности жилища выявил несколько этапов развития. Исследуются основные понятия и признаки нарушения неприкосновенности жилища в соответствии с древними правовыми памятниками, уголовным законодательством СССР, Таджикской ССР и после приобретения независимости.

Ключевые слова: история и развитие, права человека, преступление, жилище, неприкосновенность, охрана неприкосновенности жилища, жилец, имущество, уголовная ответственность.

Annotation: The article discusses the history of the formation and development of the institution of criminal liability for violation of the inviolability of the home. Human rights, the norms of ancient legal monuments, the norms of the criminal legislation of the USSR and the Tajik SSR, which provide for criminal liability for violation of the inviolability of the home, are analyzed. An analysis of the history of the formation and development of criminal liability for violation of the inviolability of the home revealed several stages of development. The basic concepts and signs of violation of the inviolability of the home are investigated in accordance with ancient legal monuments, the criminal legislation of the USSR, the Tajik SSR and after independence.

Key words: history and development, human rights, crime, housing, inviolability, protection of the inviolability of the home, tenant, property, criminal liability.

Инсоният дар рохи тахкими хукуку озодихо рохи пуршиддатро тай намуда, аксар вакт, махз мубориза барои хукукхои инсон, барои дарачахои нави озоди, такондихандаи дигаргунихои васеъмикёси хаёти чамъиятию сиёсии ин ё он кишвар гардида, боиси дарки нави накши инсон дар муносибатхои бо чамъият ва давлат мегардад.

Мавзуи хукук ва озодихои инсон, кафолатхои конунии таъмини онхо рохи дуру дарози таърихиро тай намудааст, ки сарчашмаи онро акидахои назариявИ, фалсафи, дини оид ба хаёти инсон ва муносибати у бо олами гирду атроф, идеяи адолат хамчун меъёри рафтор ташкил медод. Хукуки инсон як падидаи мураккаб ва бисёрчанба буда, дар даврахои гуногуни таърихИ, мушкилоти хукуки инсон, ки аввалан хусусияти динИ, ахлокИ ва фалсафИ доштанд, хусусияти сиёсИ ва хукукИ пайдо намуданд.

Дар баробари рушди хукукхои инсон тахлилхо оид ба коркарди мафхумхои «хукуки дахлнопазирии манзил» огоз ёфт. Бояд кайд намуд, ки

мафхумхои «манзил» ва «амнияти шахсИ» хамчун яке аз чанбахои мухимтарини хаёти инсон кайхо боз вучуд доранд. Мушкилоти конунан махдуд намудани хукук ба дахлнопазирии манзил дар таърихи тамаддун низ осори калон гузоштаст.

Аз ин ру, бахри дарки мохияти мушкилоти дахлнопазирии манзил ба таърих ру овардан мувофики максад мебошад. Тавре дар адабиёти илмИ кайд мегардад: «...барои фахмиши мавзуъ дар вокеият ошкор намудани гузаштаи он лозим аст, барои дарк намудани мохияти мавзуъ аз назар гузаронидани таърихи он зарур аст» [1, с.71].

Дар таърихи инсоният манзил хамчун маконе эътироф мегардид, ки хангоми ба он ворид гаштани шахсони бегона, рафтори онхо ба таври гуногун бандубаст карда мешуд. Чунин рафтор дар сурати беасос будан хамчун вайрон намудани хукук ба дахлнопазирии манзил эътироф мегардид.

Бояд кайд намуд, ки масъалаи таъмини дахлнопазирии манзил дар

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (55). 2022

ёдгорихои таърихй-хукукй ба назар мерасад. Аз чумла дар Конунхои Хаммурапи (шохи Бобул дар асри 18 пеш аз милод) як катор моддахо оид ба вайрон кардани хукуки моликият мавчуд буданд. Ин мачмуа инъикосгари моддахоест, ки муносибати муайяни манфиро нисбат ба шахсе, ки хукуки дахлнопазирии манзилро поймол мекардааст, фаро мегирад. Масалан, дар § 21, 25, 113, 133 барои ворид гаштан ба манзили бе сохиби манзил, дуздй аз манзил, оташ задани манзил, горатгарй... чазо пешбинй шудааст [2].

Конунхои Ассури Миёна асри XV пеш аз милод инчунин барои даромади зан ба маъбади Худо ё дуздй аз манзил чазои катл пешбинй менамуданд; куштори шахс дар манзили каси дигар низ чунин чазо дода мешуд.

Соли 632 дар мухорибахои назди Куддусия ва Нахованд кушуни араб кувваи якчояи форсхоро торумор намуда, ба мавчуяти, такрибан, панчасраи Сосони хотима дода, Моваронахри кадимро забт намуда, дини исломро дар Осиёи Миёна пахн намудаанд [3, с. 344]. Конуни асоси -Куръони карим ва хадисхои асосгузори дини ислом Мухаммад (с.а.с) этироф шудаанд, ки хукук ба дахлнопазирии манзил дар оятхои 27-28 сураи 24 "Нур"-и Куръони Карим дарч гардидааст: «Эй муъминон, ба манзили гайри манзили худ дохил нашавед, то он даме ки ичозат нагиред... Агар дар он касеро наёбед, пас дар он дохил нашавед то он даме, ки ба шумо ичозат дода шавад. Ва агар ба шумо гуфта шавад «бозгардед, - пас баргардед» [4].

Дар Туркистон ва Бухоро мустахкамшавии меъёрии хукукхои шахсй ва сиёсй хусусиятхои ба худ хос дошт. Дар Конститутсияи БНСР хукукхои шахсии шахрвандон назар ба Конститутсияхои Туркистон ва ЧШС Точикистон бештар кафолат дода шуда буд. Масалан, дар Конститутсияи Республикаи Халкии Советии Бухоро соли 1921 озодии шахс ва дахлнопазирии манзил мукаррар карда шуда буд. Чунин мукарраротхо дар Конститутсияхои ЧШС Туркистон ва ЧШС Точикистон

мавчуд набуданд [5, с.147]. Бо ташакули ЧШФСР баъд аз инкилоби октябр конунхои то инкилоб амалкунанда бекор карда шуданд. Хдмзамон надоштани тачрибаи сохтмони давлатдорй ва хукукэчодкунй дар сатх, сифат ва мухлатхои танзимнамоии хукуки мушкилоти таъмини дахлнопазии манзил иникос мегардид. Дар солхои хокимияти шуравй дар ЧТ чор конститутсия кабул карда шуд.

Конститутсияи соли 1918 ЧШФСР фасли алохидаро «эъломияи хукукхои мехнаткашон ва халки

истисморшаванда» оид ба хукукхои инсон дар бар мегирифт. Аммо хукук ба дахлнопазирии манзил дар он дар чой надошт, ки ин холатро бо вазъияти мураккаби сиёсй он замон шарх додан мумкин аст.

Яке аз аввалин хуччатхои Х,окимияти Шуравй дар сохаи хукуки чиноятй - «Асосхои авалиндарачаи конуни чиноятии ЧШФСР соли 1919» буд, ки дар он низ меъёрхо оид ба хифзи хукукхои инсон, аз чумла хукук ба дахлнопазирии манзил ягон мукаррарот дарч нагардида буд [6, с. 63-68]. Соли 1924 Конститутсиями ИЧШС кабул гардид, ки дар он озодй ва баробархукукии миллй эълон карда шуд. Аммо хукук ба дахлнопазирии манзил дар он низ чой надошт [7, с. 744]. Хдмзамон сарфи назар аз чой надоштани меъёрхое, ки хукуки дахлнопазирии манзилро дар конститутсияхои аввалин танзим намекарданд, ин хукук бо дигар санадхои меъёрй-хукукй мукаррар гардида буд.

Хдмин тавр, дар Карори комисариати халкии адлия «Дар бораи ташкили милитсияи советии коргару дехконон» соли 1918 пешбинй гардида буд, ки кофтуков танхо бо карори судхои халкй ва комиссияхои тафтишотй гузаронда мешавад. Милитсия бо ташаббуси худ танхо барои пешгирй кардани, нестшавии изхои чиноят хукуки гузаронидани кофтуковро доштанд. Дар сурати гузаронидани чунин кофтуков ба суди халкии наздиктарин ё комиссияи тафтишот хабар дода мешуд [8, с. 15].

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (55). 2022

Мувофики Низомнома «Дар бораи трибуналхои револютсионй» аз 18-уми марти соли 1920 кофтуков, дастгир кардан ва хабс намуданро танхо муфаттишони трибуналхо дар асоси карори тасдиккардаи худи трибунал хукук доштанд [9, c. 115].

Дар Кодекси чиноятии ЧШФСР аз соли 1922 ва Кодекси чиноятии ЧШФСР аз соли 1926 меъёре, ки дахлнопазирии манзилро хифз мекард, вучуд надошт. Аммо, дар моддаи 135-уми Кодекси чиноятии ЧШФСР соли 1922 аз манзили шахси мачбуран баровардани коргарон ва хизматчиёнро бе хукми суд чиноят эътироф мегардид. Барои чунин чиноят чазо то 6 сол корхои ислохй пешбинй гардида буд. Чолиб он аст, ки хатто дар кисмати зидди молу мулк, ки дар он моддахои дуздй, горатгарй мавчуд аст -аломатхои бандубастшавандаи чиноят "бо вайрон кардани дахлнопазирии манзил" ба назар намерасанд. Моддаи 97 Кодекси чиноятии ЧШФСР соли 1926 -мачбуран бе хукми суд баровардани коргарон, аз манзилхое, ки ба муассисаю корманзилхо вобаста карда шуда, ба гайр аз мавридхои ба таври маъмурй пешбинй гардида, чиноят эътироф мегардид.

5-уми декабри соли 1936 Конститутсияи нави ИЧШС кабул карда шуд, ки дар он бори аввал хукук ба дахлнопазирии манзил эътироф гардид. Дар Конститутсияи соли 1936 ИЧШС хукукхои сотсиалию иктисодии шархрвандон (ба мехнат, истирохат, таъминоти моддй дар пиронсолй, хукук ба таълим) пешбинй гардиданд, ки аз руи мохияти худ назар ба хукукхои сиёсй ба хукукхои табии инсон наздиктар буданд. Дар моддаи 128 Конститутсияи соли 1936 ИЧШС эълон мегардид, ки: дахлнопази-рии манзил кафолат дода мешавад. Аммо ин коидаи Конститутсия ба Кодекси чиноятии ИЧШС дохил карда нашуд. Мукаррарот оид ба дахлнопазирии манзили шахрвандон ва хоричиён ва махфй нигох доштани мукотиба низ мукаррар карда шуда буд [10, c.87].

Дар Конститутсияи соли 1937 ЧШС Точикистон дахлнопазирии манзил ва махфи будани мукотиба мукаррар карда

шуда буд. Конститутсияи ЧШС Точикистон доираи васеи хукуку озодихоро мустахкам намуд, ки мухимтарини онхо «Дукук, озодихо ва ухдадорихои асосии гражданинхо» буд. Тибки он «Ба шахрвандони ЧШФСР дахлнопазирии манзилашон кафолат дода мешавад. Х,еч кас хак надошт, ки бар хилофи иродаи шахсони дар он истикоматкунанда бе асоси конунй вориди манзил шавад. Дахлнопазирии манзил ва махфияти мукотиба бо конун хифз карда мешавад».

25 декабри соли 1958 «Асосхои конунгузории чиноятй»-и ИЧШС ва республикахои иттифокй кабул карда шуда шуд. Дар асоси хамин «Асосхо...» кодексхои чиноятии чумхурихои иттифокй кабул карда шуданд [11, c. 1920].

Бори аввал ин дар м. 130 Кодекси чиноятии ЧШФСР соли 1960 - ум боби IV «Чиноятхо бар зидди хукуку озодихои интихоботй, мехнатй ва дигар шахсии инсон ва шахрванд» чавобгарии чиноятй барои вайрон намудани дахлнопазирии манзил пурра мукаррар карда шуда буд, ки тибки он кофтуковхои гайриконунй, аз манзил кучидан ва дигар кирдорхои гайриконунй, ки дахлнопазирии манзилро вайрон мекарданд, чиноят дониста шуданд. Ба сифати объекти чиноят муносибатхои чамъиятие, ки бо татбики хукуки субъективии шахрванд ба дахлнопазирии манзил алокаманданд эътироф мегардид [12, c. 10]. Аммо танхо шахси мансабдор субъекти ин чиноятхо буд. Санксияхо барои ин чиноят хадди -танхо то 1 сол махрум кардан аз озодй таъин мегардид.

Дар баробари кофтукови гайриконунй ва гайриконунй аз манзил берун кардан, ки тибки конунгузории контрреволютсионй хамчун кирдори худсарона эътироф карда мешуд, ба кирдорхои гайриконунй, ки

дахлнопазирии манзилро вайрон мекунанд, ворид гаштан ба манзили истикоматй бар хилофи иродаи сохибмулк, истифодаи муваккатии манзили истикомати дар набудани сохибмулк ва гайра чиноят эътироф

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (55). 2022

мегардиданд. Мафхуми «дигар кирдорхои гайриконунй», ки хамчун вайрон кардани дахлнопазирии манзил эътироф мегардиданд аз нуктаи назари К.Л.Акоев, хусусияти баходихй дошта, мазмуни онро баъзан на танхо намояндаи шуури хукуки оммавй, балки корманди макомоти хифзи хукук муайян кардан наметавонист [13, с. 110].

Воридшавй ба манзил хамчун аломати бандубастшвандаи тасарруф дар амалияи судй ба таври мушаххас баррасй гардида буд. Дар Карори Пленуми Суди Олии ЧШФСР аз 22-юми марти соли 1966 № З1 [14, с. 190-191] шархи аломати бандубастшавандаи горатгарй ё рохзанй бо рохи ворид гаштан ба бино, манзил ё дигар иншоот тавсиф мегардид.

Дар карори Пленуми Суди Олии ИЧШС № 11 аз 5-уми сентябри соли 1986 [15, с.310-311] ворид гаштан ба манзил шарх дода шуд. Дар он зикр гардид, ки воридшавй ба манзил бо максади содир намудани горатгарй, дуздй, ки на танхо пинхонй, балки ошкоро хам бо рафъи монеахо ва хам бо муковимати одамон, содир карда мешавад. Дар хамин Карор мафхуми «манзил» дода шуда буд, ки тибки он манзил иншооте мебошад, ки барои истикомати доимй ё муваккатии одамон (манзилхои инфиродй, квартира, хучра дар мехмонхо, котеч, манзил дар бог ва гайра) пешбинй шудааст, инчунин чузъхои таркибии манзилхо, ки барои истирохат, нигахдории амвол ё конеъ кардани дигар ниёзхои инсон равона гардидаанд (балконхо, айвонхо, анборхо ва гайра) дохил мешуданд. Аммо бинохое, ки барои истикомати доимй ё муваккатй пешбинй нашудаанд (нихонхо, анборхо, гаражхо ва дигар утокхои ёрирасон, ки аз бинохои истикоматй чудо карда шудаанд) хамчун манзили истикоматй эътироф карда намешаванд. Хдмин тарик, мавчуд набудани мафхуми «манзил» дар конуни чиноятй тавассути тавзехоти судй чуброн карда мешуд.

Ин таъриф, ба назари мо, барои муайян кардани мафхуми «манзил» мувоффик буд, гарчанде ки чунин мафхум дар конуни чиноятй вучуд надошт. Конунгузории Шуравй руйхати

мукаммали шахсонеро пешбинй мекард, ки хукуки бе ичозат ба манзили шахрвандон даромаданро доштанд. Ин хукукро органхои тафтишот ва тахкик дар мавридхое истифода мебурданд, ки барои гузаронидани кофтуков, мусодира (м. 16 Кодекси мурофиавии чиноятии ЧШФСР) ё таъмини даъвои гражданй бо рохи хабси амвол ва тавсифи он (м. 126 Кодекси мурофиавии чиноятии ЧШФСР) зарур буд. Карор дар бораи содир намудани ин амалхо хатман бояд аз чониби прокурор дода мешуд. Ичрочиёни суд хукук доштанд, ки дар асоси халномаи суд бе монеа ба манзил ворид шаванд.

Кафолатхои дахлнопазирии манзил дар он буд, ки шахрвандон бо карори суд ё прокурор ва чун коида бо додани манзили дигари истикоматй аз манзили истикоматашон берун карда мешуданд (м.м. 36 - 38 Асосхои конунгузории манзилии Иттифоки ЧШС ва республикахои иттифокй).

Бояд кайд намуд, ки бинобар як давлат будан дар тамоми кодексхои чиноятии республикахои иттифокй меъёрхое чой доштанд, ки барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил чавобгарии чиноятиро пешбинй мекарданд, ки хамчун тарафи объективй чунин кирдорхо яхеларо пешбинй менамуданд: кофтукови гайриконунй, гайриконунй берун намудан аз манзил ва дигар кирдорхо.

Рушди минбаъдаи таъмини хукуки-чиноятии дахлонопазирии манзил бо ба тасвиб расонидани Пактхои

байналмилали СММ оид ба хукукхои инсон соли 1976 ИЧШС огоз гардид. Соли 1977 Конститутсияи ИЧШС кабул карда шуд, ки дар он хукуку озодихои гражданинхо тибки стандартхои байналмилалй мукаррар гардида буданд. Мавзуи хукуки инсон дар он инъикос ёфта буд. Диккати асосй ба хукукхои ичтимоию-иктисодй дода мешуд.

Моддаи 55 Конститутсия дахлнопазирии манзили шахрвандони ИЧШС-ро кафолат дода буд. Деч кас хак надошт, ки бар хилофи иродаи шахсони дар он истикоматкунанда бе асосхои

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (55). 2022

конунй ба манзил ворид шавад. Соли 1978 Совети Олии ЧШФСР Конститутсияи ЧШФСР-ро тасдик кард, ки он хукуки дахлнопазирии манзилро низ кафолат медод.

Эълони истиклолияти ЧТ Чумхурии Точикистон 9 сентябри соли 1991 дар таърихи давлату халки мо сахифаи нав кушода, имкон дод, ки хукуку озодихои шахрвандон васеъ карда, онхо бо мазмуну мазмуни нав пур карда шаванд. Дамзамон бо истифода аз вазъи ичтимоию сиёсии чумхурй, хусусан шахри Душанбе, дар солхои навадуми асри гузашта ходисахои аз тарафи шахсони бетараххум ва нопок зуран сохибй кардани манзилхои одамон зиёд руй додааст. Бахусус, манзилхои шахсоне, ки дар натичаи ходисахои хунини соли 1992 фирорй гашта буданд, аз тарафи шахсони чиноятпеша тасарруф карда шуданд. Датто ба воситаи тахдиду зурй аз манзилашон одамонро берун карда, онро сохибй кардаанд. Ин кирдо-рхо дахлнопазирии манзили шахсро вай-рон карда, хилофи Конститутсия шуданд.

Бо максади пешгирии чунин ходисахо Раёсати Шурои Олии Чумхурии Точикистон 7-уми апрели соли 1994 «Дар бораи чорахои иловагии химояи хукуки шахрвандон дар бобати дахлнопазирии манзил» фармон бароварда буд. Чорахои дар он пешбинишуда то андозае пеши рохи ин чинояткорихоро гирифтанд. Ам-мо ин чорахо хам садди рохи хукуквай-ронкунихо гашта натавонистанд ва холо хам ин чараён идома дорад.

Дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон соли 1994, ки дар натичаи раипурсии умумихалкй кабул шуд, афзалиятхои хифзи хукуки аз манфиати чамъият ба манфиати шахсият иваз карда шуданд. Дар Конститутсия хукук ба дахлнопазирии манзил дар моддаи 22 мукаррар карда шудааст, ки тибки он "Манзили шахс дахлнопазир аст. Ба манзили шахс зуран даромадан ва касеро аз манзил махрум кардан манъ аст, ба истиснои мавридхое, ки конун мукаррар кардааст» [16].

^абули Конститутсияи нав ба тагйир ёфтани объектхои хифзи хукукй

оварда расонид ва аз ин ру сабаби кабули конунгузории нав, аз чумла конунгузории чиноятй гардид. Илова бар ин, хамрохшавии Чумхурии Точикистон ба Шартномаихои байналмилалй оид ба хукукй инсон ба зиммаи он ухдадорихо вогузор гардиданд, то ки хифзи хукук ва озодихои асосии инсон ва пеш аз хама, таъмини вокеии хукук ва хукукхои эълонкарда тавассути конуни чиноятй амалй карда шаванд. Ин холатхо сабаби кабули КЧ ЧТ аз соли 1998 гардиданд [17].

Дамин тавр, ба хулоса омадан мумкин аст, ки:

1. Ташаккул ва тахкими меъёрхое, ки чавобгариро барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил дар конунгузории давлати мо пешбинй мекунанд, якчанд мархилахои рушдро паси сар кардааст:

- бавосита истинод оид ба тачовузхои чиноятй ба шахсият ё моликият, ки бар зидди онхо мудофиаи зарурй зарур аст ёдоварй мегардад;

- вайрон намудани дахлнопазирии манзил хамчун яке аз шаклхои худсарй;

- ташаккули таркиби мустакилй чиноятй, ки ба дахлнопазирии манзилро тачовуз менамояд.

2. Тахлили таърихи мукаррар шудан ва инкишоф ёфтани чавобгарии чиноятй барои вайрон кардани дахлнопазирии манзил нишон дод, ки коидахои ёдгорихои хукукии кадим, ки чавобгариро барои тачовуз ба манзил пешбинй мекарданд, конуни чиноятй набуда, мухофизати манзил аз чихати моликият ба амал бароварда мешуд. Дукуки худи у ба дахлнопазирии худ, асосан, хамчун хукук ба дахлнопазирии чисмонй - манъи несту нобуд, харобшавй, оташзанй ва гайра дида мешуд. Аммо дар ^онунхои Хаммурапи (асри XVIII пеш аз милод) масъулият барои даромадан ба манзил дар сурати набудани сохиби он пешбинй шуда буд.

3. Дар каламрави ЧТ хукуки инсон ба дахлнопазирии манзил бори аввал дар Конститутсияи ЧШС Точикистон 1931 сабт шуда буд ва дар замони диктатураи пролетариат дар Конститутсияи ИЧШС соли 1924 ягон коидае набуд, ки чунин

хукукро кафолат дихад. Баркарор намудани ин хукук танхо дар Конститутсияи ИЧ,ШС дар соли 1937 ба амал омадааст. То соли 1960 меъёре мустакил конунгузории чиноятИ, ки барои вайрон кардани хукук дахлнопазирии манзил чавобгарии чиноятиро мукаррар менамуд, вучуд надошт. Танхо аз манзили хизматИ кучонидани коргарон кирдори чиноятИ дониста мешуд. Аммо бо рушди конунгузории конститутсиони ва чиноятИ дар кишвар меъёре, ки чавобгарИ барои вайрон кардани дахлнопазирии манзилро пешбинИ мекунад дар кодекси чиноятии ЧШС Точикистон соли 1961 ворид гардид.

4. Эълони истиклолияти Ч,Т 9-уми сентябри соли 1991 дар таърихи давлату халки мо сахифаи нав кушода, имкон дод, ки хукуку озодихои шахрвандон васеъ карда, онхо бо мазмуну мазмуни нав пур карда шаванд. Соли 1994 дар ЧТ Конститутсияи Ч,Т кабул шуд. Дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон соли 1994, ки дар натичаи раипурсии умумихалкИ кабул шуд, афзалиятхои хифзи хукукИ аз манфиати чамъият ба манфиати шахсият иваз карда шуданд. Дар Конститутсия хукук ба дахлнопазирии манзил дар моддаи 22

мукаррар карда шудааст, ки тибки он "Манзили шахс дахлнопазир аст. Ба манзили шахс зуран даромадан ва касеро аз манзил махрум кардан манъ аст, ба истиснои мавридхое, ки конун мукаррар кардааст».

5. ^абули Конститутсияи нав ба тагйир ёфтани объектхои хифзи хукукИ оварда расонид ва аз ин ру, сабаби кабули конунгузории нав, аз чумла конунгузории чиноятИ гардид. Илова бар ин, хамрохшавии Чумхурии Точикистон ба Шартномахои байналмилалИ оид ба хукукИ инсон ба зиммаи он ухдадорихо вогузор гардиданд, то ки хифзи хукук ва озодихои асосии инсон ва пеш аз хама, таъмини вокеии хукук ва хукукхои эълонкарда тавассути конуни чиноятИ амалИ карда шаванд. Ин холатхо сабаби кабули КЧ ЧТ аз соли 1998 гардиданд. КЧ ЧТ дар масъалаи шархи мафхуми "дахлнопазирии манзил" сахифаи нав боз намуд. Муайян кардани мазмуни кирдоре, ки вайрон кардани дахлнопазирии манзил ё дигар моликияти шахсро ташкил медихад дар м. 147 КЧ ЧТ муаян карда шудаст. Дар баробари ин, м. 147 КЧ ЧТ хифзи пурраи хукукхои хар як шахс ба дахлнопазирии манзил то хол комил нест. Бинобар ин, м. 147 КЧ ЧТ ба такмил ниёз дорад.

Адабиёти истифодашуда

1. Подкорытов, Г.А. Историзм как метод научного познания / Г.А. Подкорытов. -Ленинград: Ленинградский Государственный университет, 1967. - 192 с.

2. Законы вавилонского царя Хаммурапи // [Захираи электронИ] - Манбаи дастрасИ: https://pstgu.ru/download/1180422238.hammurapi.pdf (санаи мурочиат: 26.01.2022 с.).

3. Гафуров, Б. Точикон: Таърихи кадимтарин, кадим, асри миёна ва давраи нав / Б. Гафуров. - Душанбе: Нашриёти муосир, 2020. - 979 с.

4. ^уръони Карим. Сураи 24 "Нур ", оятхои 27-28 // [Захираи электронИ] - Манбаи дастрасИ: https://islamtv.ru/books-203.html (санаи мурочиат: 26.02.2022 с.).

5. Хрестоматия по истории государства и права Таджикистана (1917-1994). - Душанбе: Адиб, 2015. - 205 с.

6. Хрестоматия по истории отечественного государства и права 1917-1991 гг. / Под ред. О. И. Чистякова. - М.: Зерцало, 1997. - 591 с.

7. Основной Закон (Конституция) Союза Советских Социалистических Республик. Принят второй сессией ЦИК СССР первого созыва 6 июля 1923 года и в окончательной редакции II съездом Советов СССР 31 января 1924 года / Конституция (Основной закон) Союза Советских Социалистических Республик. Конституции (Основные законы) Союзных Советских Социалистических Республик: научное издание. - М.: Известия Советов нар. депутатов СССР, 1985. - 744 с.

8. Постановление НКВД РСФСР от 10 ноября 1917 г. «О рабочей милиции» // Собрание Узаконений РСФСР. 1917. № I. Ст. 15.

9. Собрание Узаконений Рабочего и крестьянского правительства РСФСФ. 1920. № 22/23. Ст.115.

10. Петрухин, И.Л. Человек и власть: (в сфере борьбы с преступностью) / И. Л. Петрухин. - М.: Юристъ, 1999. - 391 с.

11. Новиков, В.А. Уголовная ответственность за нарушение неприкосновенности жилища: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Валерий Анатольевич Новиков. - М., 2001. - 167 с.

12. Расулов, Р.И. Уголовная ответственность за преступления, связанные с проникновением в жилище: автореф. дис.... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Расул Ислам-оглы Расулов. - М., 1991. -26 с.

13. Акоев, К.Л. Неприкосновенность жилища как объект уголовно-правовой охраны / К. Л. Акоев / Проблемы уголовной политики и уголовного права: межвуз. сб. науч. тр. / отв. ред. А. В. Наумов. - М., 1994. - С. 110-112.

14. Ласточкина, С.Г. Сборник постановлений Пленумов Верховного Суда Российской Федерации (СССР, РСФСР) по уголовным делам / С. Г. Ласточкина, Н.Н. Хохлова. Изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: Проспект, 2000. - 841 с.

15. Сборник постановлений Пленумов Верховных Судов СССР и РСФСР (Российской Федерации) по уголовным делам: [по состоянию на 1 янв. 1995 г.]. - М.: Фирма «Спарк», 1995. - 599 с.

16. Конститутсияи Чумхурии Точикистон аз 6-уми ноябри соли 1994 (бо тагйиру иловахо аз 26-уми сентябри соли 1999, 22-юми июни соли 2003 ва 22-юми майи соли 2016). - Душанбе: Ганч, 2016. - 135 с.

17. Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон аз 21-уми майи соли 1998, № 574 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 1998, № 9, мод. 68, мод. 69, № 22, мод. 306. ^онунхои Ч,Т аз 2018, №. 1, м. 4, м. 5, №. 5, м. 266, №. 7-8, м. 522; 2019, №. 1, Art. 1, м. 2, №. 6, м. 311; 2020, №. 1, м. 8, м. 9.

References

1. Podkorytov, G.A. Historicism as a method of scientific knowledge / G.A. Podkorytov. - Leningrad: Leningrad State University, 1967. - 192 p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Laws of the Babylonian king Hammurabi // [Electronic resource] - Access mode: https://pstgu.ru/download/1180422238.hammurapi.pdf (date of access: 01/26/2022).

3. Gafurov, B. Tajiks: the most ancient, ancient, medieval and modern history / B. Gafurov. - Dushanbe: Modern Publishing House, 2020. - 979 p.

4. Holy Quran. Sura 24 "Light," Verses 27-28 // [Electronic resource] - Source of access: https://islamtv.ru/books-203.html (date of access: 26.02.2022).

5. Reader on the history of the state and law of Tajikistan (1917-1994). - Dushanbe: Adib, 2015. -

205 p.

6. Reader on the history of the domestic state and law 1917-1991. / Ed. O. I. Chistyakova. - M.: Zertsalo, 1997. - 591 p.

7. Basic Law (Constitution) of the Union of Soviet Socialist Republics. Adopted by the second session of the Central Executive Committee of the USSR of the first convocation on July 6, 1923 and in the final version by the II Congress of Soviets of the USSR on January 31, 1924 / Constitution (Basic Law) of the Union of Soviet Socialist Republics. Constitutions (Basic Laws) of the Union Soviet Socialist Republics: a scientific publication. - M .: News of the Soviets Nar. deputies of the USSR, 1985. - 744 p.

8. Decree of the NKVD of the RSFSR of November 10, 1917 "On the working militia" // Collection of Laws of the RSFSR. 1917. No. I. Art. fifteen.

9. Collection of Legalizations of the Workers' and Peasants' Government of the RSFSF. 1920. No. 22/23. Art.115.

10. Petrukhin, I.L. Man and power: (in the field of combating crime) / I. L. Petrukhin. - M.: Jurist, 1999. - 391 p.

11. Novikov, V.A. Criminal liability for violation of the inviolability of the home: dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.08 / Valery Anatolievich Novikov. - M., 2001. - 167 p.

12. Rasulov, R.I. Criminal liability for crimes related to entry into a home: author. dis.... cand. legal Sciences: 12.00.08 / Rasul Islam-ogly Rasulov. - M., 1991. - 26 p.

13. Akoev, K.L. Inviolability of the home as an object of criminal law protection / KL Akoev / Problems of criminal policy and criminal law: Interuniversity. Sat. scientific tr. / resp. ed. A. V. Naumov. -M., 1994. - Р. 110-112.

14. Lastochkina, S.G. Collection of decisions of the Plenums of the Supreme Court of the Russian Federation (USSR, RSFSR) on criminal cases / S. G. Lastochkina, N.N. Khokhlova. Ed. 2nd, revised. and additional - M.: Prospekt, 2000. - 841 p.

15. Collection of decisions of the Plenums of the Supreme Courts of the USSR and the RSFSR (Russian Federation) on criminal cases: [as of January 1. 1995]. - M.: Firm "Spark", 1995. - 599 p.

16. Constitution of the Republic of Tajikistan dated November 6, 1994 (with amendments dated September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016). - Dushanbe: Ganj, 2016. - 135 p.

17. Criminal Code of the Republic of Tajikistan dated May 21, 1998, No. 575// Akhbori Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan, 1998, No. 9, Article 68, Article 69, No. 22, Article 306; 2004, No. 5, Art. 346, No. 7, Art. 452, Art. 453; Laws of the Republic of Tajikistan 2018, No. 1, Art. 4, Art. 5, No. 5, Art. 266, No. 7-8, Art. 522; 2019, No. 1, Art. 1, Art. 2, No. 6, Art. 311; 2020, No. 1, art. 8, art. 9.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.