Научная статья на тему 'ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ КИБЕРЉИНОЯТЊО ТИБЌИ ЌОНУНГУЗОРИИ ЉУМЊУРИИ МАРДУМИИ ЧИН: ТАЊЛИЛИ МУЌОИСАВИИ ЊУЌУЌЇ'

ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ КИБЕРЉИНОЯТЊО ТИБЌИ ЌОНУНГУЗОРИИ ЉУМЊУРИИ МАРДУМИИ ЧИН: ТАЊЛИЛИ МУЌОИСАВИИ ЊУЌУЌЇ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
љавобгарии љиноятї / киберљиноятњо / Интернет / системаи иттилоотї / Кодекси љиноятии Чин / таъмини амниятии иттилоотї / системањои компютерї. / уголовная ответственность / киберпреступления / Интернет / информационная система / Уголовный кодекс Китая / информационная безопасность / компьютерные системы

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Давлатзода К.Д.

Дар доираи маќола тањлили муќоисавии њуќуќии љиноятии љавобгарї барои киберљино-ятњо тибќи ќонунгузории Љумњурии мардумии Чин ба риштаи тањлил кашида шудааст. Ба аќидаи муаллиф, ташаккули ќонунгузории љиноятии Чин дар самти муќовимат бо киберљиноятњо ба се марњила људо гардидан мумкин аст ва дар маќола муаллиф њар яки онњоро муфассал шарњ додааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINAL LIABILITY FOR CYBERCRIMES UNDER THE LAWS OF THE PEOPLE'S REPUBLIC OF CHINA: COMPARATIVE LEGAL ANALYSIS

В рамках статьи представлен сравнительно-правовой анализ анализируется уголовная ответственность за киберпреступления по законодательству Китайской Народной Рес-публики. По мнению автора, развитие китайского уголовного законодательства в обла-сти борьбы с киберпреступлениями можно разделить разделено на три этапа и в статье автором представлена подробная характеристика каждого из этих этапов.

Текст научной работы на тему «ЉАВОБГАРИИ ЉИНОЯТЇ БАРОИ КИБЕРЉИНОЯТЊО ТИБЌИ ЌОНУНГУЗОРИИ ЉУМЊУРИИ МАРДУМИИ ЧИН: ТАЊЛИЛИ МУЌОИСАВИИ ЊУЌУЌЇ»

ТДУ 343.3/.7 : 004.056.5

Ч,АВОБГАРИИ ЧИНОЯТЙ БАРОИ КИБЕРЧИНОЯТХО ТИБЦИ ЦОНУНГУЗОРИИ ЧУМ^УРИИ МАРДУМИИ ЧИН: ТА^ЛИЛИ МУЦОИСАВИИ ^У^У^И

УГОЛОВНАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ЗА КИБЕРПРЕСТУПЛЕНИЯ ПО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВУ КИТАЙСКОЙ НАРОДНОЙ РЕСПУБЛИКИ: СРАВНИТЕЛЬНО-ПРАВОВОЙ АНАЛИЗ

CRIMINAL LIABILITY FOR CYBERCRIMES UNDER THE LAWS OF THE PEOPLE'S REPUBLIC OF CHINA: COMPARATIVE LEGAL ANALYSIS

ДАВЛАТЗОДА К.Д.

DAVLATZODA K.D. Дотсенти кафедраи криминалистика ва фаъолияти экспертизаи судии факултети ^уцуцшиносии Донишго%и миллии Тоцикистон, номзади илм%ои %уцуцшиносй

Доцент кафедры криминалистики и судебно-экспертной деятельности юридического факультета Таджикского национального университета, кондидат юридических наук

Associate Professor of the Department of Criminalistics and Forensic Expertise, Faculty of Law, Tajik National University,

Candidate of Legal Sciences

Ихтисоси илми: 12.00.08 - Дукуки чиноятй ва криминология; хукуки ичрои чазои чиноятй (5.1.4. Илмхои хукукй-чиноятй).

Научная специальность: 12.00.08 - Уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право (5.1.4. Уголовно-правовые науки).

Scientific specialty: 12.00.08 - Criminal law and criminology; penal law (5.1.4. Criminal law sciences).

Такриздщанда: НАЗАРОВ АД. - мудири кафедраи криминалистика ва фаъолияти экспертизаи судии факултети хукукшиносии Донишгохи миллии Точикистон, доктори илмхои хукукшиносй, дотсент.

Рецензент: НАЗАРОВ А.К. - заведующий кафедрой криминалистики и судебно-экспертной деятельности юридического факультета Таджикского национального университета, доктор юридических наук, доцент.

Reviewer: NAZAROV A.K. - Head of the Department of Criminalistics and Forensic Expertise, Faculty of Law, Tajik National University, Doctor of Law, Associate Professor.

Аннотатсия: Дар доираи макола тахлили мукоисавии хукукии чиноятии чавобгарй барои киберчиноятхо тибки конунгузории Чумхурии мардумии Чин ба риштаи тахлил ка-шида шудааст. Ба акидаи муаллиф, ташаккули конунгузории чиноятии Чин дар самти муковимат бо киберчиноятхо ба се мархила чудо гардидан мумкин аст ва дар макола муал-лиф хар яки онхоро муфассал шарх додааст.

Вожа%ои калидй: чавобгарии чиноятй, киберчиноятхо, Интернет, системаи иттилоотй, Кодекси чиноятии Чин, таъмини амниятии иттилоотй, системахои компютерй.

Аннотация: В рамках статьи представлен сравнительно-правовой анализ анализируется уголовная ответственность за киберпреступления по законодательству Китайской Народной Республики. По мнению автора, развитие китайского уголовного законодательства в области борьбы с киберпреступлениями можно разделить разделено на три этапа и в статье автором представлена подробная характеристика каждого из этих этапов.

E-mail:

komron231823@gmail.com

Ключевые слова: уголовная ответственность, киберпреступления, Интернет, информационная система, Уголовный кодекс Китая, информационная безопасность, компьютерные системы

Annotation: The article presents a comparative legal analysis of criminal liability for cybercrimes under the legislation of the People's Republic of China. According to the author, the development of Chinese criminal legislation in the field of combating cybercrime can be divided into three stages, and in the article the author presents a detailed description of each of these stages.

Key words: criminal liability, cybercrime, Internet, information system, Chinese Criminal Code, information security, computer systems

Рушди босуръати технологиями иттилоотй ва фазои мачозй тахаввулоти босуръати киберчиноятхоро асоснок намуда, зарурати таваччухи чиддиро ба ин самт ^ам аз чониби давлат, макомоти хифзи хукук ва хам чомеаи илмй такозо менамояд. Маврид ба зикри хос аст, ки 4-уми июли соли 2023, Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар чаласаи навбатии Шурои сарони давлатхои аъзои Созмони хамкории Шанхай, ки дар шакли видеоконфронс баргузор шуд, аз тахдидхои афзояндаи кибер-чиноятхо ёдовар шуданд. Аз ин ру дар чахорчуби чаласаи Шурои сарони давлатхо ба таври умум 11 карору санад кабул шуд, ки мухимтарини онхо хамкорй дар сохаи тахаввулоти ракамй ифода мегардад [5, с. 150]. Бояд кайд намуд, ки дар сатхи байналмилалй, самтхои сиёсати хукукии чиноятии муковимат бо киберчиноятхо ва равишхои тахияи меъёрхои хукукии чиноятй ба вучуд омадаст.

Бо вучуди он, ки раванди чавобгарй, барои чиноятхои ба таври гуногун гурухбандишуда агар хамчун максад амалй мегардад, он дорои хусусияти интихобй (факултативй) ва муваккатй дошта метавонад. Маврид ба зикри хос аст, ки Чумхурии Мардумии Чин (минбаъд - Чин) аз руйи шумораи истифодабарандагони Интернет дар чахон пешсаф буда, инчунин ягона кишваре дар чахон ифода мегардад, ки барномаи васеи микёсии махдуд кардани дастрасй ба иттилооти харобиоварро амалй карда, модели чинии пешгирй ва мубориза бо фаъолияти чиноятй дар фазои мачозй яке аз муназзамтарин ва

муассиртарин моделхо махсуб мешавад, пас тачрибаи чинй дар муковимат бо киберчиноятхо ба андешаи мо, лоики омузиш мебошад.

Мисоли равшани истифодаи моделхои тахлилй ва пешгуй, ки инчунин дар Чин хам истифода мешаванд, ин низоми шинохти чехра мебошад, ки аз чониби Cloud Walk (Гуанчжоу) тахия шудааст ва он амали одамонро пайгирй мекунад. Вобаста аз он ки гумонбар кай ва ба кучо рафтааст ва чй кор кардааст, система метавонад эхтимолияти сар задани чиноятро дихад. Тачрибаи чахонй исбот намуд, ки киберчинояткорон фазои мачозиро хамчун воситаи содир намудани чиноят истифода намудан, инчунин барои амалхои ёрирасон, ба монанди чалб намудани аъзоёни нав барои анчом додани амалхои террористй, муошират дар дохили гуруххои террористй, чамъ овардани маблаг барои дастгирии фаъолияти террористй, пахн кардани маводи таблиготй ва гирифтани маълумот бораи хадафхои эхтимолии хамлахои террористй, истифода менамоянд.

Дар илми хукукшиносии ватанй ва хоричй хамеша ба омузиши инкишофи хукуки чинй диккати зиёд дода мешавад. Дар робита ба тахлили низоми хукукии Чин, П.В. Трошинский асоснок кайд мекунад, ки хусусияти хукуки чинй, маданияти хукукй ва шуури хукукии шахрвандони он, ки дар заминаи таълимоти ахлокии Конфутсийи бузург ташаккул ёфтаааст, бояд ба назар гирифта шавад [8, с. 14-15].

Дар ин бобат В.В. Севалнев дуруст хулоса мебарорад, ки низоми хукукии Чинро пурра ба сохти романо-германй (низоми континенталй) мансуб наметавон донист, чунки он хусусияти омехтагй

дошта, инъикосгари анъанахои хукукии кадим ва конунгузории муосир мебошад, ки ба гояхои «сотсиализми дорои хусусияти чинй», принсипхои хукуки романию германй асос ёфта, аз модели хукукии собик ИЧ,ШС зиёд бахрабардорй намудааст [7].

Чун дар Точикистон то миёнахои солхои 90-уми асри гузашта дар конунгузории чиноятии Чин дар бораи чавобгарй барои киберчиноятхо, инчунин воситахои нигохдорй, коркард ва интиколи он ягон мукаррароти махсус вучуд надошт. Судхо вазъиятхои бахсталаби дар ин самт бавучудомадаро дар асоси унсурхои анъанавии чиноятхо хал намуда, чун коида, барои ин ба тафсири нихоят васеи мукаррароти конунгузории чиноятй руй меоварданд. Масалан, дар соли 1986, карори маъруф оид ба парвандаи Чен кабул шуд, ки он аввалин хукми киберчиноят дар Чин махсуб мешавад. Чен, ки дар бонк ба хайси хазинадор фаъолият мекард, аз дастрасии расмй ба системаи иттилоотии бонк истифода бурда, маълумотро дар бораи суратхисоби бонкии худ иваз кардааст. Хднгоми баровардани хукми

айбдоршаванда суд мукаррароти Кодекси чиноятии Чинро оид ба дуздй татбик кард.

Ин тасмим дар доираи илмии Чин бо мунокишахо боис шуд ва дар мавриди дуруст истифода бурдани мукаррароти дуздй бахсхо зиёдеро ба миён овард. Мухолифони ин тасмим бар он андеша буданд, ки Чен вокеан ягон молу мулкро мусодира накардааст (нагирифтааст), у маълумотро дар системаи иттилоотии бонк ба таври гайриконунй тагйир додааст ва аз ин ру, наметавон барои дуздй уро ба чавобгарй кашид. Дигарон бар он акида буданд, ки тафсири васеи таркиби дуздии оддй имкон медихад, ки он фарогири амалхои чиноятие бошад, ки бо истифода аз системахои муосири иттилоотии муассисахои молиявй содир мешаванд, зеро максади чинояткор махз ба даст овардани фоидаи молу мулки буд [2, с. 42]. Хдмин тавр, анкариб хамаи коршиносон ба хулосае омаданд, ки барои такмил додани конунгузории чиноятии Чин ба он бояд мукаррароти

махсус дар бораи чавобгарй барои чиноятхое, ки бо истифода аз технологияхои иттилоотию

коммуникатсионй содир мешаванд, илова карда шавад.

Дар Кодекси чиноятии Чин тагйиру иловахое, ки соли 1997 ба он ворид намуданд, се моддаи махсуси марбут ба киберчиноятхо пешбинй гардидааст:

- моддаи 285, ки чавобгариро барои дастрасии гайриконунй ба манбаъхои иттилоотии марбут ба фаъолияти макомоти хокимияти давлатй, ва дигар сохахои мухим, таъмини иктидори мудофиавии кишвар (объектхои инфрасохтори мухимми иттилоотй)-ро танзим менамояд;

- тибки моддаи 286 барои кирдорхои зерин чавобгарии чиноятй мукаррар шудааст;

- дахолати гайриконунй ба воситахои коркарди автоматии маълумот;

- Тахия, истифода ва пахн кардани барномахои зараровари компютерй;

- дар моддаи 287 манъи мустакили хукукии чиноятй пешбинй нашуда, тибки он «чиноятхои анъанавй, ки бо истифода аз технологияхои компютерй содир шудаанд, аз кабили каллобй, дуздй, хиёнат ба давлат ва гайрахо тибки мукаррароти умумии конуни чиноятй дар бораи чавобгарй барои чиноятхои зикршуда чазо дода мешаванд [1].

Хдмзамон, модели татбикшудаи чавобгарии чиноятй барои зарар расони-дан ба муносибатхои марбут ба таъмини амниятии иттилоотй ва системахои компютерй мавриди танкиди олимони чинй карор гирифт [3, с. 177], ки меъёрхои дар он зикршуда наметавонад холати дастрасии гайриконунй ба системахои компютерии шахсони алохидаро дар сурате, ки он ба кори воситахои автоматии коркарди маълумот хеч таъсире нарасо-над, фарогир бошад [4, с. 149].

Вокеан, дар заминаи тафсири вокеии м. 286 Кодекси чиноятии Чин, ки соли 1997 тагийрот ворид карда шудааст, метавон ба хулосае омад, ки он танхо дар холатхои дахолати гайриконунй ба раванди кории системаи компютерй татбик карда меша-

вад. Агар дастрасй бе халал ворид наму-дан ба низоми фаъолият, инчунин дар самти иттилоотй компютерй анчом дода шуда бошад, ин кирдорро чиноят эътироф кардан мумкин нест, зеро м. 285 танхо ба-рои дастрасии гайриконунй ба захирахои иттилооти, ки дорои ахаммияти давлатй ва чамъиятй хастанд, чавобгариро мукар-рар кардааст.

Соли 2009 ба конунгузории чиноятии Чин аввалин тагйиру иловахо марбут ба чавобгарй барои киберчиноятхо ворид карда шуд. Масалан, дар м. 285 Кодекси чиноятии Чин кисми 2-юм илова гардид, ки барои ба таври гайриконунй несту но-буд кардан, зарар расондан ё тагйир до-дани маълумоти дар системаи иттилоотии шахсони вокей нигохдошташуда чавобгарй мукаррар мекунад ва кисми 3 - пахн кардани воситахои барномавию техникй, ки барои содир намудани чиноятхои дар кисмхои 1 ва 2-юми хамин модда зикр-шуда пешбинй шудаанд, чиноят мехисо-бад.

Ин тагйирот такозои пешрафти рузафзуни технологияхои компютерй ва ахаммияти он дар хаёти харрузаи шахрвандон ва фаъолияти субъектхои хочагидорй дар Чин буд.

Дар соли 2015, 9-умин тагйиру ило-вахо ба Кодекси чиноятии Чин ворид карда шуд, ки ба он се чинояти навро дар самти киберчиноятхо илова намуд:

- мутобики м. 286А, барои аз чониби провайдерон ичро нагардидани карорхои макомоти танзимкунанда оид ба бастани захирахои интернетии дахлдор ва нест кардани маълумоти мамнуъ чавобгарй мукаррар карда шуд;

- м. 287А барои истифодаи захирахои интернетй бо максади пахн кардани маълумот дар бораи усулхои содир намудани чиноят чавобгарй пешбинй намуд;

- мутобики м. 287В мусоидати виртуалй барои содир намудани киберчиноятхо чиноят махсуб ёфт [9, с. 256].

Тагйироти зикршуда натичаи татбики расмй оид ба мубориза бар зидди афзоиши чинояткорихо дар фазои мачозй, аз чумла, дар хусуси аз чониби шахсони

вокей ташкил гардидани захирахои мах-суси иттилоотй, ки барои табодули итти-лоот ва воситахои барномавию техникй, ки барои содир намудани чиноятхо пешбинй шудаанд, ба шумор меравад.

Хдмин тавр, конунгузории амалкунандаи Чин меъёрхои зерини хукукии чиноятиро бораи содир намудани киберчиноятхо дар бар мегирад:

- дастрасии гайриконунй (м. 285);

- дахолати гайриконунй ба фаъолияти системаи компютерй (м. 286);

- ичро накардани карори макомоти назоратй оид ба бастани захираи интернетй ё нест кардани маълумот (м. 286А);

- истифодаи захирахои интернетй барои пахн кардани маълумот дар бораи содир намудани чинояткорй (маълумоти криминогенй (дорои хусусияти чиноятй)) (м. 287А);

- мусоидат ба содир намудани киберчиноятхои (м. 287B).

Дар баробари ин, м. 287 Кодекси чиноятии Чин худ як меъёри иловагии хукукии чиноятй мебошад, ки татбики мукаррароти анъанавии конунгузории чиноятии Чинро нисбати холатхои содир намудани дигар чиноятхои маъмулй бо ис-тифода аз технологияхои муосири иттило-отию коммуникатсионй конунй мегардо-над.

Сянюн Ван кайд мекунад, ки тибки мохияти хукукии м. 285 Кодекси чиноятии Чин, ба таври гайриконунй дастрасй ба воситахои хифзи барномавию техникии иттилоот (шикастан ва кушодани махзани иттилоот, ба истилох "хакерй"), ки танхо дар робита ба объекти инфрасохтори мухимми иттилоотй содир шудааст, чавобгарии чиноятй дорад. Хакерй ба системаи компютерии шахсони алохида би-дуни таъсири минбаъда ба иттилооти компютерй (мисли нобудкунй, осеб расондан ва тагйир додан) чиноят нест [1].

Дар ин масъала айнияти конунгузо-рии Чинро ба меъёри конунгузории чино-ятии ватанй дар бораи чавобгарй чиноятй барои дастрасии гайриконунй ба иттило-оти компютерй (моддахои 298-304-и Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон (минбаъд - КЧ ЧТ)) кайд кардан зарур аст

ва тавре маълум аст, КЧ ЧТ дар катори аломатхои асосноки хатмии таркиби ин чиноят инчунин окибатхои аз чихати ичтимой хатарноки онро дар шакли но-будсозй, бастан, тагйир додан ё нусхабар-дории иттилооти компютерй номбар ме-кунад.

Дар баробари ин, КЧ ЧТ инчунин ба-рои дастрасии гайриконунй ба иттилооти хифзшавандаи компютерие, ки дар он ин-фрасохтори мухимми иттилоотй мавчу-данд, мавчудияти окибатхоро чун омили расидани зарар пешбинй менамояд. (мод-дахои 298-304). Дамзамон, зарар хамчун аломати конструктивии чиноят тибки к. 1 м. 299 КЧ ЧТ муайян нашудааст, яъне он аломати баходихи хисоб меёбад.

Ба андешаи мо, барои такмили бахши конунгузорй дар ин самт ба конун-гузории Чин дар дар робита ба хифзи хукукии чиноятии инфрасохтори мухимми иттилоотии давлат такя намудан ба ман-фиати кор мебошад. Ин тарзи татбики конунгузорй барои таъмини кобилияти мудофиавии давлат, амнияти чамъиятй ва хифзи тартиботи чамъиятй самарабахш мебошад.

Дамин тавр, дар натичаи тахкикот хулосахои зерин пешниход карда мешаванд:

1. Чин ба гурухи давлатхое, ки имкониятхои зиёди технологй доранд ворид шуда, имконияти шабакахои ичтимоии барои ин кишвар зарароварро дастнорас гардонида, ба чойи онхо шабакахои ичтимоии ватаниро, ки танзимашон осон аст, пешкаши шахрвандон менамоянд ва ё дигар шабакахои ичтимоии шубханок ба таври доимй дастнорас гардонида мешаванд ва дар чунин холат шахрвандон аз шабакахои дигаре, ки дастрас хастанд, истифода мекунанд [6, с. 38].

2. Ташаккули конунгузории чиноятии Чинро дар самти муковимат бо киберчиноятхо метавон ба се мархила чудо намуд:

1) хифзи инфрасохтории иттилоотии махсус хифзшаванда (1997);

2) тавсеаи хифзи захирахои иттилоотии шахсони вокей (2009);

3) мукаррар намудани чавобгарй

барои аз чониби провайдерон ичро нагардидани карорхои макомоти танзимкунанда оид ба бастани захирахои интернетии дахлдор ва нест кардани маълумоти мамнуъ чавобгарй мукаррар карда шуд (2015).

3. Зарур аст, ки дар доира ташкилотхои бонуфузи байналмилалй, аз чумла ИДМ, СПАД, СДШ, ки Чин ва Чумхурии Точикистон аъзои фаъоли онхо мебошад, чихати хамкории

байналмилалии давлатхо дар муковимат бо киберчиноятхо, "Маркази таъмини амнияти иттилооти ва муковимат бо киберчиноятхо дар Осиёи Маркази", хамчун макомоти махсусгардонидашуда таъсис дода шуда, хадафи таъсиси он чамъоварй ва коркарди маълумот оид ба киберчиноятхо, гузаронидани арзёбии экспертии тахдидхои киберй ва фазои мачозй, тахия ва татбики усулхои пешрафтаи пешгирй ва тафтиши киберчиноятхо, таълими кадрхои нав, мусоидат ба макомоти хифзи хукук, баланд бардоштани дарачаи амнияти фазои мачозй дар минтака ва чахон, инчунин халли масъалаи хамкории шаффофи онхо дар самти дастгирии ташкилии мубориза бо киберчиноятхо мукаррар карда шавад.

Бо вучуди чандин маротиба ворид намудани тагйиру иловахо (солхои 1997, 2009, 2015) ба конунгузории чиноятии Чин дар самти муковимат бо киберчиноятхо, хануз хам он доро як катор камбудихо мебошад:

1) мавчуд набудани меъёри ягона ва мушаххас оид ба системахои ягонаи иттилоотй;

2) дар конунгузории чиноятии Чин, системаи хифзи шабакахо ё системахои иттилоотии компютерй, ки дар адабиёти илмй, унсурхои таркибии фазои мачозй ифода мегарданд, диккати махсус ва ё меъёрхои мушаххас мушохида намегардад, ва танхо як моддаи алохида оид ба гайриконунй ба даст овардани иттилоот аз система ё шабакаи компютерй дар (к. 2 м. 285) пешбинй гардидааст. Дол он ки истифодаи васеи технологияхои иттилоотию-коммукникатсионй (дар электротехника, техникаи роботй, аз

чумла истифодаи SD-принтер дар содаи сохтмон, саноат, тандурустй ва гайра) ва зедни сунъй (компютери зеднй, почтаи электронй, магозаи интернетй,

хизматрасонидои бонкй ва гайра) ба рушди минбаъдаи чомеаи иттилоотй таъсири чиддй мерасонад.

Адабиёти истифодашуда

1. China-Criminal-Code // [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www. fmprc.gov.cn/ce/cgvienna/eng/dbtyw/jdwt/crimelaw/t209043.htm (санаи мурочиат: 19.04.2023).

2. Chen Lihua. The discussion on computer crime and its legislation // Legal science. 1990. № 1. -

P. 42.

3. Ma Qiufeng. The concept of computer crime // China Academic Journal Electronic Publishing House. 1992. - P. 177.

4. Zhao Bingzhi and Yu Zhigang. Computer crime and the response from legislation and legal theory // China legal science. - 2001. - № 1. - P. 149.

5. Давлатзода, К. Д. Асосдои тафтиши киберчиноятдо: воситаи таълимй / К. Д. Давлатзода / Мударрири масъул: д.и.д., профессор Назаров АД. - Душанбе, 2023. - 150 с.

6. Шершульский, В., Едемский, М., Лубнин, К. На Интернет и суда нет // Деньги. Октябрь 1996 г. - № 35. - С. 38.

7. Севальнев, В.В. Правовое регулирование налогообложения инновационного сектора КНР: дисс. ...канд.юр.наук: 12.00.14 / Вячеслав Викторович Севальнев. - М., 2012. - 195 с.

8. Трощинский, П.В. Правовая система Китая: монография / П.В. Трощинский. - М.: Институт Дальнего Востока РАН, 2016. - 472 с.

9. Уголовный кодекс Китая / под ред. проф. А.И. Коробеева и проф. А.И. Чучаева, пер. с китайского проф. Хуан Даосю. - М.: ООО «Юридическая фирма Контракт», 2017. - 256 с.

References

1. China-Criminal-Code // [Electronic resource]. - Access source: http://www. fmprc.gov.cn/ce/cgvienna/eng/dbtyw/jdwt/crimelaw/t209043.htm (access date: 19.04.2023).

2. Chen Lihua. The discussion on computer crime and its legislation // Legal science. 1990. № 1. -

P. 42.

3. Ma Qiufeng. The concept of computer crime // China Academic Journal Electronic Publishing House. 1992. - P. 177.

4. Zhao Bingzhi and Yu Zhigang. Computer crime and the response from legislation and legal theory // China legal science. - 2001. - № 1. - P. 149.

5. Davlatzoda, K.D. Fundamentals of cybercrime investigation: an educational tool / K.D. Davlatzoda / Editor-in-chief: D.I.H., Professor A.K. Nazarov - Dushanbe, 2023. - 150 p.

6. Shershulsky, V., Edemsky, M., Lubnin, K. There are no courts on the Internet // Money. October 1996. - No. 35. - P. 38.

7. Sevalnev V.V. Legal regulation of taxation of the innovation sector of China. Diss. ...candidate of legal sciences 12.00.14 / Vyacheslav Viktorovich Sevalnev. - M., 2012. - 195 p.

8. Troshchinsky, P.V. Legal system of China: monograph / P.V. Troshchinsky. - M.: Institute of Far East RAS, 2016. - 472 p.

9. Chinese Criminal Code / ed. prof. A.I. Korobeeva and prof. A.I. Chuchaev, per. from Chinese prof. Huang Daoxu. - M.: Legal Firm Contract Llc, 2017. - 256 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.