CC BY
11
10 02 22 ЯЗЫКИ НАРОДОВ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ЕВРОПЫ, АЗИИ, АФРИКИ, АБОРИГЕНОВ АМЕРИКИ И АВСТРАЛИИ
10 02 22 LANGUAGES OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES OF EUROPE, ASIA, AFRICA, NATIVES OF AMERICA AND AUSTRALIA
УДК 80
DOI 10.24412/2413-2004-2022-1-119-125
Самадов Рамазонй Саидназарович,
докторант Ph.D-и кафедраи забони тоцикй, МДТ "ДДХ ба номи акад. БТафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Самадов Рамазони Саидназарович,
докторант PhD кафедры таджикского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Samadov Ramazoni Saidnazarovich, Doctoral student (PhD) of the department of the Tajik language under the State Educational Institution (SEI) "KhSU named after. acad. B. Gafurov " (Tajikistan, Khujand), E-MAIL: rahmon.rahim@bk.ru Калидвожахр: забони ягнобй, забони тоцикй, шаклуои нацлии феъл, гузаштаи дури нацлй, аугмент, замони гузаштаи уикоягии нацлй, гузаштаи дури давомдор, феълуои ёридщанда
Роууои сохта шудани шаклуои нацлии феъл дар забонуои тоцикй ва ягнобй мавриди баррасй царор гирифтаанд. Таъкид гардидааст, ки роцеъ ба ин масъала то кунун тадцицоти алоуида сурат нагирифтааст. Шаклуои замони гузаштаи нацлии сода, уикоягии нацлй, дури нацлй ва дури давомдори (муайян) нацлй дар забонуои мазкур мавриди муцоиса царор дода шуда, хусусиятуои сохтории онуо дар муцоиса бо уамдигар ошкор сохта шудаанд. Муаллиф аз таулил ба хулосае омадааст, ки имконияти истифодаи шаклуои нацлии феъл нисбат ба забони ягнобй дар забони тоцикй васеъ буда, шакли уикоягии нацлй дар забони ягнобй ба чашм намерасад. Шаклуои боцимонда дар забонуои мавриди таулил бо баъзе хусусиятуояшон аз уамдигар фарц мекунанд.
Ключевые слова: ягнобский язык, таджикский язык, перфектные глагольные формы, перфектное преждепрошедшее время, аугмент, повествовательно-перфектное прошедшее время, перфектное прошедшее время, вспомогательные глаголы
Проанализированы способы построения перфектных форм глагола в таджикском и ягнобском языках. Подчёркивается, что данная проблема до сих пор не становилась объектом отдельного исследования. Проведено сопоставление форм простого повествовательного глагола прошедшего времени, простого прошедшего времени глагола изъявительного наклонения, простого перфектного времени глагола, а также формы продолженного прошедшего времени глагола в указанных языках. Выявлены их структурные особенности в сравнительном плане. Анализ показывает, что возможности
МУЦОИСАИ ШАКЛУОИ НАКДИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ФЕЪЛИ ЗАБОНИ ТОЦИКИ ВА ЯГНОБИ
СРАВНЕНИЕ ПОВЕСТВОВАТЕЛЬНЫХ ФОРМ ПРОШЕДШЕГО ВРЕМЕНИ ТАДЖИКСКИХ И ЯГНОБСКИХ ГЛАГОЛОВ
COMPARISON OF THE NARRATIVE FORMS OF THE PAST TENSE OF TAJIK AND YAGNOBIAN VERBS
употребления перфектных форм глагола в таджикском языке значительно шире, чем в ягнобском языке, а определенная перфектная форма глагола в ягнобском языке не встречается. Остальные формы глагола в анализируемых языках отличаются друг от друга некоторыми специфическими особенностями.
Key-words: Yaghnobian language, Tajik language, Perfect verbal forms, Past Perfect tense,
augment, narrative Perfect tense, Pre-Past Perfect tense, auxiliary verbs
The article presents an analysis of the ways of building perfect forms of the verb in Tajik and Yagnobian languages. It is underscored that the given problem has not been an object of a separate research up to nowadays. The author conducts an analysis of the forms of simple narrative verb in the Past Tense, Simple Past of the verb in the indicative mood, Simple Past Perfect of the verb; the forms of the verb in the Past Continuous Tense in the languages mentioned. Their structural peculiarities in comparative aspect are elicited. The analysis shows that the potentialities of perfect verb forms usage in the Tajik language are much broader than in the Yagnobian language and the definite perfect form of the verb doesn 7 occur in Yaghnobian. The rest forms of the verb in the analyzed languages differ from one another with certain specific peculiarities.
Тахдщи му^оисавии забонхои эронй аз чумлаи масоили проблемавии илми эроншиносй ба шумор меравад. Агар дар заминаи забонхои ба хам хеш тадкщот сурат бигирад, мухиммияти бештарро касб менамояд, зеро чунин баррасй имконият медихад, ки умумият ва тафовути забонхои тадкщшаванда дар дастури онхо мушаххас гардад. Профессор З. Мухторов такя ба андешаи профессор В.С. Расторгуева матлаби зерро баён намудааст: "Маводи фаровони илмиву назарие, ки доир ба эроншиносй фарохам оварда шудааст, месазад, ки чамъбаст ва ^абл аз хама, баррасии му^оисавию таърихии онхо ба сомон расонида шавад. Бидуни чунин кор тахкщи минбаъдаи забонхои эронй мушкилихои муайянеро метавонад рубару орад. Дар баробари ин, имруз зарурати коркарди назарии дадщ ва хаматарафаи маводи чамъовардашуда пеш омадааст" [15, с. 14].
Имрузхо зарурате ба миён омадааст, ки вижагихои сарфию нахвии забони точикй бо дигар забонхо му^оиса карда шуда, баъзе пахлухои онхо равшан гардад. Чунончи, академик М. Шакурй ^айд мекунад, ки "... кайхо боз зарурате пеш омадааст, дастури (грамматика) му^оисавии забони точикй ва арабй, русй, инглисй тартиб дода шавад. Чунин дастури забон, барои ин ки тавонем аз сарватхои бепоёни забонхои дигар бештар ва огохона бахраманд шавем, ахамияти калон хохад дошт" [21, с. 23].
Дар Точикистон дар баробари забони точикй, ки ба гурухи забонхои гарбии эронй дохил мешавад, як силсила забонхои ба истилох шар^й: забони ягнобй ё сугдии нав, забонхои зергурухи шугнонй-рушонй (шугнонй, рушонй, хуфй, бартангй, рошорвй ва сарикулй) ва язгуломй, вахонй, ишкошимй мавриди истифода ^арор доранд.
Забоншинос X. Султон Точикистонро "ганчинаи забонхои ориёй" номида бар он назар аст, ки " ... дар баробари фарохам овардани шароит барои рушду тахкими хамачонибаи ин забонхо (забонхои эронии дар Точикистон мавчуда -С.Р.), аз чумла бунёди пайкараи забони точикй, хамчунон зарур аст, пайкараи хамаи забонхои шар^ии эронй, ки дар кишвари мо истифода мешаванд, ба вучуд оварда шавад [16, с. 5].
Забонхои точикй ва ягнобй дар худ як ^атор хусусиятхои забонхои кухани эрониро хифз кардаанд. Агар ба решаи аслии ин ду забон нигарем, бунёди хар дуи онхо идомаи як забони кухан, яъне ориёй буда, он, дар навбати худ, ба гурухи забонхои хиндуаврупой мансуб аст.
Аз лихози вижагихои забонй онхо ба хамдигар наздикии зиёд доранд, ки онро метавон дар системаи феъл бараъло мушохида кард. Агар ба гузаштаи дур нигарем, замони гузаштаи феъли забонхои точикй ва ягнобй тавассути аугмент (унсури грамматикии замонсоз, ки аз замони хозираи феъл замони гузашта месохт) бунёд мегардид. Дар забони порсии миёна, ки забони точикй идомаи он аст, аугмент аз байн рафта, аз сабаби дар забони сугдй мавчуд будани аугмент, он дар забони ягнобй бо баъзе тафовутхо побарчо монд. Бояд тазаккур дод, ки аугмент танхо дар шаклхои сода ва хикоягии замони гузаштаи феъли забони ягнобй хифз гардидааст. Дигар шаклхои феълй, бахусус шаклхои нацлии феъл бидуни аугмент ташаккул меёбанд.
Бояд зикр кард, ки категорияи замон ва роху воситахои ифодаи он дар забонхои хеш, аз чумла точикй ва ягнобй, то кунун мавриди тахдщи алохида ^арор нагирифтааст. Пажухиши му^оисаи шаклхои нацлии феъли забони точикй ва ягнобй боис бар он мегардад, ки имконияти забонхои мазкур дар ифодаи замон нишон дода шавад. Аз ин ру, омузиши мавзуи мазкур дар заминаи маводи забонхои точикию ягнобй комёб месозад, ки доир ба ин зухуроти забонй ами^у дадщ маълумот пайдо карда шавад.
Шаклхои на^лй амалеро мефахмонад, ки гуянда во^еъ гардидани онро аз на^ли шахси дигар шунидааст. Дар ин маъно кор фармуда шудани шакли на^лй дар забони адабии хозираи точикй серистеъмол гардидааст. Ин шакл натичаи амал ва инчунин ба воситахои хулосабарории мантией аз амал огох гардиданро низ мефахмонад.
Дар бархе аз сарчашмахо замони гузаштаи нацлии феъл дар истилохи забонишиносй "перфект" низ ном бурда мешавад [4, с. 351; 9, с.71; 18, с. 35; 20, с.32].
Дар забоншиносии точик шаклхои нацлии феъл мавриди пажухиши донишмандон ^арор гирифта, пахлухои гуногуни он муайян гардидааст. Аз чумла, забоншиносон Л. Бузургзода ва Б. Ниёзмухаммадов дар китоби "Морфологияи забони точикй", ки соли 1941-ум ба чоп расидааст, шаклхои гузаштаи содаи на^лй, гузаштаи нацлии давомдори хикоягиро муайян намудаанд [5, с. 51-52].
Дар дастурхои минбаъдаи забони адабии точикй чор шакли нацлии замони гузаштаи феъл муайян ва тасниф гардидааст, ки инхо гузаштаи нацлии содда (хондааст), гузаштаи нацлии хикоягй (мехондааст), гузаштаи нацлии дур (хонда будааст), гузаштаи нацлии дури муайян (хонда истода будааст) мебошанд [6, с. 132-134; 7, с. 203-217; 8, с. 288-302; 9, с. 281-296; 10, с. 71-96; 12, с .45; 19, с. 45-46].
Шаклхои нацлии феъл мисли дигар шаклхои замони гузаштаи феълй дар забони ягнобй аз назари мухавдщон дур намондааст. Аз чумла, академик М.Н. Боголюбов дар забони ягнобй шаклхои сода, на^лй (перфект), плюсквамперфект ва хикоягии феълро бо зикри шахсу шуморааш тасниф намудааст [4, с. 351-352]. Номбурда мавчуд будани замони гузаштаи на^лиро дар забони ягнобй дар мисоли шакли нацлии феъли ву^ак ("будан") нишон додааст.
тащо чамъ
1. вутаим (будаам). вутаом (будаем).
2. вутаишт (будай). вутаот (гуиши гарбй; вутаос: шар^й) (будаед)
3. вутах, вута (будааст) вутаор (будаанд).
Профессор А. Л. Хромов се шакли замони гузаштаи феъл; сода, хикоягй ва перфектро
бо шахсу шуморахояшон тасниф намудааст [18, с. 35-36].
Аз лихози сохтор замони гузаштаи на^лй дар забони тоцикй ва ягнобй шабехи хамдигар буда, онхо аз шакли феъли холи (сифати феълии) феъли асосй бо иловаи бандакхои хабарй сохта мешаванд.
тащо чамъ
1.ман кардаам. 1. мо кардаем.
2.ту кардай. 2. шумо кардаед.
3.вай (у) кардааст. 3. онхо кардаанд.
Ман шояд гапзаниро фаромуш кардаам? [2, с. 6]. Ё пир шудай ё хушёрии хизбиро гум кардай, Парвонаи Шопур. Баста! [2, с. 227]. Дареги сиёхмушкин! Нонаш халол бод касеро, ки чунин курангро тарбият кардааст ва насиб кунад ба харидори он [2, с. 238]. Мо одат кардаем, агар ба шарху тавзехи илмии чизе а^ламон нарасад, онро афсонаву мавхумот мегуем [3, с.144]. Вай боги паси хамро худатон бунёд кардаед гуфта шунидем, мехмонхо, аз афташ, аз хамин наздикихо — аз дехахои гирду атроф буданд, ки пурсиданд аз падараш [14, с. 114].
Гузаштаи нацлии сода дар забони ягнобй ба шахсу шумора чунин тасниф мешавад:
тан^о
1. ман нистаим "ман нишастаам".
2. ту нистаишт "ту нишастаи".
3. ах нистах "у нишастааст ".
цамъ
1. мох нистаом "мо нишастаем".
2. шумох нистаот "шумо нишастаед ".
3. ахтит нистаор "онуо нишастаанд ".
Авокай шахриш и кофир посчох вутах- дар он шахр як кофир подшох будааст [11, с. 156]. Ман хепи катим нистаим- ман дар хонаи худам нишастаам. Ду одами исо рахшиниса гари так нипистаор- ду нафар як сол то субх дар таги кух хобидаанд.
Аз ин чо бармеояд, ки дар забонхои ягнобй ва тоцикй шакли нацлии феъл вобаста ба шахсу шумора чунин бандакхо мегиранд:
1. -им; -ам 1. -ом; -ем
2. -ишт; -й 2. -от; -ед
3.-х; -аст 3. -ор; -анд
Шакли замони гузаштаи хикоягии на^лй бошад, дар забони точикй аз шакли замони гузаштаи на^лй бо иловаи пешванди ме- сохта мешавад, ки, чунин шакли феълй дар забони ягнобй ба чашм намерасад:
тан^о цамъ
1. ман мехондаам. 1. мо мехондаем.
2. ту мехондаи. 2. шумо мехондаед.
3. вай мехондааст. 3. онуо мехондаанд.
Хиъ. Ман ин кас катй ба кино мерафтаам! [17, с. 93]. Ба занаш телефон мекардааст, хонааш мерафтааст, фиреб хурд, як бор не, чанд бор, садзабону садруя будааст [14, с. 79].
Замони гузаштаи дури на^лй аз сифати феълии замони гузашта бо пасванди -а ва феъли будан дар шакли замони гузаштаи на^лй сохта мешавад. Шакли мазкур амали дар гузашта во^еъшударо мефахмонад, ки натичаи ин амал дар гузашта аён буд. Ин
шакл дар на^л кардан аз гуфтаи шахси дигар, дар хулосабарории мантией низ кор фармуда мешавад [6, с. 138]
тан^о цамъ
1. ман рафта будаам. 1. мо рафта будаем.
2. ту рафта будаи. 2. шумо рафта будаед.
3. вай рафта будааст. 3. онуо рафта будаанд.
Аммо ман эхтиётро фаромуш карда, иштихои худро хеле калон сар дода будаам
[17, с. 67]. Сабзагул рост гуфта будааст, деру дур нагузашт, ба сари бачахаки эрка, талбидаю харидааш рузи сиёх омад, дарду доги онхо cap шуд, лат мехуранд, пеш-пеши по мешаванд бачахояш, "сагера" мегуянд онхоро хама! [14, с. 91]. Хдр чй ^аблан навишта будаед, пайдо карда хондааст [2, с. 406]. Аммо ба курси савдо хама бачахои пушташон зур омада будаанд, онхо дукаса зур зананд хам, дохил карда натавонистанд! [3, с. 92].
Дар забони ягнобй бошад, замони гузаштаи дури на^лй аз феъли хол, сифати феълии замони гузашта бо пасванди -та ва шакли феъли ёвари ву^ак ("будан") сохта мешавад. тан^о
1. ман шавта вутаим (ман рафта будаам).
2. ту шавта вутаишт (ту рафта будаи).
3. ах шавта вутах (у рафта будааст).
цамъ
1. мох шавта вутаом (мо рафта будаем).
2. шумох шавта вутаот (шумо рафта будаед).
3. ахтит шавта вутаор (онуо рафта будаанд).
Холаким гови пойи шавта вутах- тагоям ба чаронидани говхо рафта будааст. Акойпим китоб жойта вутаом- хамрохи бародарам китоб хонда будаем. Виротипим иёкай арк икта вутаишт- хамрохи бародарам дар як чо кор карда будай.
Замони гузаштаи дури давомдор (муайян) аз шакли феъли холи (сифати феълй) феъли асосй ва шакли гузаштаи дури феъли ёридихандаи истодан таркиб меёбад. Дар ин гуна таркиб феъли ёридихандаи истодан маънои давомнокии амал, ёридихандаи будан гузаштаи дурро мефахмонад.
тан^о цамъ
1. рафта истода будаам. 1. рафта истода будаем.
2. рафта истода будай. 2. рафта истода будаед.
3. рафта истода будааст. 3. рафта истода будаанд.
Дар хамин ва^т падарам, ки аз куча омада истода будааст, бо ман ру ба ру вохурд ва овози модарамро, ки хануз "кист? кист?"- гуён фарёд мекард, шунида...[1, с. 476]. Чунбулмахдум дар ва^ти баён кардани во^еа хеч гох масъалаи пули киро ва низоеро, ки бар болои ин масъала дар байни худхошон ва аробакаш бархоста буд, ба забон намегирифт ва во^еаро чунон нишон медод, ки гуё онхо дар аробаи ин аробакаш нишаста аз мазор омада истода будаанд [1, с. 513].
Дар ташаккули замони гузаштаи дури давомдори (муайян) нацлии забони ягнобй дар ^иёс бо точикй феъли ёридихандаи истодан истифода намешавад.
тан^о
1. шаваким вута (рафта истода будаам).
2. шавакт вута (рафта истода будаи).
3.шавакш вута (рафта истода будааст).
цамъ
1. шавакмох вута (рафта истода будаем).
2. шавакшин вута (рафта истода будаед).
3.шавакшинт вута (рафта истода будаанд).
И со холаким Хисор шавакш вута- як сол тагоям ба Хисор рафта истода будааст. Тав гада кишак вута- ту гандум кошта истода будай. Виротим дараш дахшак вута- шиками бародарам дард карда истода будааст.
Аз му^оисаи шаклх,ои нацлии феъли ду забони хеш точикй ва ягнобй ба натичае расидан мумкин аст, ки дар забони точикй истифодаи онх,о васеътар мебошад. Шакли х,икоягии на^лй дар забони ягнобй ба чашм нарасида, бо^имонда шаклх,о агарчи дар забони ягнобй мавчуданд, аз забони точикй бо баъзе хусусиятх,ояшон фар^ мекунанд.
Пайнавишт:
1. Айнй С. Ёддоштуо (чауор цисм)/ С. Айнй. Иборат аз як китоб. - Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоцик, 2009. - 680 с.
2. Бауманёр. Сармаддеу. Шоуаншоу (мацмуаи уикояуо ва роман)/Бауманёр. - Душанбе: Адиб, 2013. - 472 с.
3. Бауром Ф.Агар вай мард мебуд:Повестуо/Ф.Бауром. - Душанбе: Адиб, 1987. — 384 с.
4. Боголюбов М.Н. Ягнобский язык / М.Н. Боголюбов // Языки народов СССР. Индоевропейские языки. Главный редактор В.В. Виноградов. - Москва: Наука, 1966. - С. 342-361.
5. Бузургзода Л., Ниёзмууаммадов Б. Морфологияи забони тоцикй/ Л. Бузургзода, Б. Ниёзмууаммадов. - Сталинобод, 1941. - 68 с.
6. Грамматикаи забони тоцикй (фонетика ва морфология). Цилди 1.- Сталинобод: Нашрдавлтоц, 1956. - 232 с.
7. Грамматикаи забони адабии уозираи тоцик. - Душанбе: Дониш, 1985. - 358 с
8. Забони адабии уозираи тоцик. Лексикология, фонетика ва морфология. Цисми1. Васоити таълимй. - Душанбе: Ирфон, 1973. - 450 с.
9. Забони адабии уозираи тоцик. Цисми 1. Лексикология. Фонетика. Морфология. -Душанбе: Ирфон, 1982. - 462 с.
10. Керимова А.А, Расторгуева B.C. Система таджикского глагола /А.А. Керимова, B.C. Расторгуева. - Москва: Наука, 1964. - 288 с.
11. Лурье П.Б. Ягнобская сказка об Али и Имаме Махди /П.Б. Лурье //Новоиранские языки и тексты. - Москва, 2015. - С. 154-163.
12. Маъсумй Н. Асаруои мунтахаб /Н. Маъсумй. Цилди 2. Нашри дуввум.-Душанбе: Адиб, 2005. - 351 с.
13. Мирбобоев А. Муцаддимаи филологияи эронй/ А. Мирбобоев. - Душанбе, 2015. - 342 с.
14. Мирзоев К Дар орзуи падар/К.Мирзоев.Повест ва уикояуо. - Душанбе: Адиб, 1990. - 400 с.
15. Мухторов З. Таърихи забони тоцикй /З.Мухторов. -Душанбе: Хумо, 2003. - 152 с.
16. Султон X Забони тоцикй ва уувияти миллй /X.. Султон // Адабиёт ва санъат. - 2021. -7-уми октябр. - С. 4-5.
17. Толис П. Тобистон. Повест ва уикояуо /П. Толис. - Душанбе: Адиб, 2009. - 128 с.
18. Хромов А.Л. Ягнобский язык / А.Л. Хромов. - Москва: Наука, 1972. - 210 с.
19. Халимиён С. Феъл (куниш) / С. Хрлимиён. Дастури таълимй. -Душанбе: Дониш, 2013. -126 с.
20. Хасанов А. Таърихи забони тоцикй (давраи миёна) / А. Хасанов. Комплекси таълимй-методй. - Хуцанд, 2014. - 83 с.
21. Шакури М. Х,ар сухан цоеву щр нукта мацоме дорад (нашри севум) / М. Шакури. -Душанбе: Ирфон, 2005. - 400 с.
Reference Literature:
1. Aini S. Reminiscences (four parts) / S. Aini. In one volume. - Dushanbe: Central Scientific Editorial Office of the Tajik National Encyclopedia, 2009. - 680 pp.
2. Bahmanyar. Sarmaddeh. Shakhinshakh (collection of short stories and one novel) / Bahmanyar. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2013. - 472pp.
3. Bahrom F. If he Were a Man (Narratives) / F. Bahrom - Dushanbe: Man-of-Letters, 1987. - 384pp.
4. Bogolyubov M.N. The Yagnobian Language / M.N. Bogolyubov // Languages of the USSR Peoples. Indo-European Languages. Editor-in-chief: V.V. Vinogradov. - M.: Science, 1966. - pp. 342-361.
5. Buzurgzoda L., Niyozmuhammadov B. Morphology of the Tajik Language / L. Buzurgzoda, B. Niyozmuhammadov. - Stalinabad, 1941. - 68 pp.
6. The Grammar of the Tajik Language (Phonetics and Morphology). - V.1. - Stalinabad: State Publishing-House, 1956. - 232 pp.
7. The Grammar of Modern Tajik Literary Language. - Dushanbe: Knowledge, 1985. - 358pp
8. Modern Tajik Literary Language. Lexicology, Phonetics and Morphology. Part 1. Educational text-book. - Dushanbe: Cognition, 1973. - 450pp.
9. Ibidem. 1982. - 462 pp.
10. Kerimova A.A., Rastorguyeva V.S. The System of the Tajik Verb / А.А. Kerimova, V.S. Rastorguyeva. - M. : Science, 1964. - 288 pp.
11. Luryie P.B. Yagnobian Fairy-Tale about Ali and Imam Mahdi / P.B. Luryie // New Iranian Languages and Texts. - M. 2015. - pp. 154-163.
12. Masumi N. Selected Works / N. Masumi. - V.2. The second edition. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2005. - 351 pp.
13. Mirboboyev А. Introduction into Iranian Philology /А. Mirboboev. - Dushanbe, 2015. - 342pp.
14. Mirzoyev K. The Dream about Father / K. Mirzoyev. Narrative and Short Stories. -Dushanbe: Man-of-Letters, 1990. - 400pp.
15. Mukhtorov Z. The History of the Tajik Language / Z. Mukhtorov. - Dushanbe: Humo, 2003. - 152 pp.
16. Sultan Kh. The Tajik Language and National Mentality / Kh. Sultan // Literature and Art. -2021. - October 7. - pp. 4 - 5.
17. Tolis P. Summer. Narrative and Short Stories / P. Tolis. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2009, - 128 pp.
18. Khromov A.L. The Yagnobian Language /A.L. Khromov. - M. : Science, 1972. - 210pp.
19. Khalimiyon S. The Verb (action) / S. Khalimiyon. Educational text-book. - Dushanbe: Knowledge, 2013. - 126pp.
20. Hasanov А. The History of the Tajik Language (the Middle Period) / А. Hasanov. Educational-Methodical Complex. - Khujand, 2014. - 83 pp.
21. Shakuri M. Proper Usage of Word (the third edition) /M. Shakuri. -Dushanbe: Cognition, 2005. - 400 pp.
