Научная статья на тему 'МУҲОҶИРАТИ СОКИНОНИ КӮҲИСТОНИ МАСТЧОҲ БА ДАШТИ ДИЛВАРЗИН'

МУҲОҶИРАТИ СОКИНОНИ КӮҲИСТОНИ МАСТЧОҲ БА ДАШТИ ДИЛВАРЗИН Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
27
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кӯчонидан / Мастчоҳ кӯҳӣ / дашти Дилварзин / тағйироти демографӣ / тағйироти иҷтимоӣ / сабабҳо ва динамикаи кӯчонидан / таъсири иқтисодӣ ва фарҳангӣ / таъсири муҳити зист / таърих ва обанбори Қайроққум / Б.Ғ. Ғафуров / рушди минтақа. / переселение / Горная Матча / Дилварзинская степь / демографические изменения / социальные изменения / причины и динамика переселения / экономическое и культурное воздействие / экологическое воздействие / Кайраккумское водохранилище / Бободжана Гафуров / развитие региона.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Козизода Ш. К.

Дар мақолаи илмии мазкур таҳқиқот дар бораи кӯчонидани аҳолӣ аз ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ ба дашти Дилварзин мавриди барраси қарор мегирад. Ин раванд дар шароити дигаргуниҳои муосири демографӣ ва иҷтимоии минтақа аҳамияти илмиро доро мебошад. Муаллиф паҳлӯҳои гуногуни ин равандро, аз ҷумла сабабҳо, динамика ва оқибатҳои он, инчунин таъсири онро ба иқтисодиёт, фарҳанг ва экологияи минтақаи мавриди назарро таҳлил менамояд. Дар мақола таърихи ба заминҳои дашти Дилварзин кӯчонидани сокинони Кӯҳистони Мастчоҳ дар солҳои 1950-уми асри гузашта, таҳлил карда мешавад. Мӯҳоҷир намудани аҳолӣ дар натиҷаи сохтмони обанбори Қайроққум, ки дар натиҷаи он заминҳои зиёди ҳосилҳез, ки зери об монда буд, ба амал омад. Инчунин дар мақола ташаббуси котиби якуми ҲК Тоҷикистон , Б.Ғ. Ғафуров дар бобати ба амал баровардани ин муҳоҷират мавриди баррасӣ қарор гирифта, номбурда ҷонибдори ҷуброни заминҳои зериобмонда тавассути додани заминҳои истифоданашуда ба Тоҷикистон дар чаҳорчӯби созишнома бо Ӯзбекистон буд. Дар ин на танҳо роҳи ҳалли мушкилоти экологӣ, балки имконияти азхудкунӣ ҳудудҳои нав, зиёд кардани истеҳсоли маҳсулоти хоҷагии қишлоқ ва баланд бардоштани дараҷаи зиндагонии аҳолиро низ медид. Дар мақола, инчунин аҳамияти мӯҳоҷиркунӣ ҳамчун роҳи ҳалли мушкилоти иҷтимоию иқтисодӣ ва мустаҳкам намудани алоқа бо ҷумҳуриҳои ҳамсоя таъкид шудааст. Б.Ғафуров талаботи минтақаҳоро бодиққат мавриди омӯзиш қарор дода, пешниҳод кард, ки аҳолӣ аз минтақаи кӯҳистон, ки дар он ҷо мардуми имконияташон маҳдуд барои кишоварзӣ зиндагӣ мекарданд, ба заминҳои ҳамвор барои кишоварзӣ мувофиқтар кӯчонида шаванд. Ҳамин тариқ, дар мақола замина ва ангезаҳои кӯчонидани аҳолӣ аз ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ ба дашти Дилварзин мавриди баррасӣ қарор гирифта, аҳамияти он барои рушди минтақа ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум таъкид шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕРЕСЕЛЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ ГОРНОЙ МАТЧИ В ДИЛВАРЗИНСКУЮ СТЕПЬ

Данная научная статья посвящена исследованию переселения населения из субрегиона Горной Матчи в Дилварзинскую степь. Этот процесс имеет большое значение в контексте современных демографических и социальных изменений в регионе. Автор анализирует различные аспекты этого процесса, включая его причины, динамику и последствия, а также его воздействие на экономику, культуру и экологию рассматриваемой территории. Статья рассматривает историю переселения жителей горного района Матчи в равнинные земли Дилварзинской степи в 1950-е годы. Переселение было вызвано строительством Кайраккумского водохранилища, которое затопило значительные площади плодородных земель Таджикистана. Статья описывает инициативу Бободжана Гафурова, первого секретаря Коммунистической партии Таджикистана, по проведению этого процесса. Б.Г. Гафуров выступил за компенсацию затопленных земель путем предоставления Таджикистану неиспользованных земель в рамках соглашения с Узбекистаном. Он видел в этом не только решение экологической проблемы, но и возможность освоения новых территорий, увеличения производства сельского хозяйства и улучшения качества жизни населения. Статья также подчеркивает важность переселения как способа решения социально-экономических проблем и укрепления связей с соседними республиками. Б. Гафуров внимательно изучил потребности регионов и предложил переселение населения из горного района, где проживали люди с ограниченными возможностями для сельского хозяйства, на более подходящие для этой цели равнинные земли. Таким образом, в данной статье подчеркивается важность переселения жителей из горной Матчи в Дилварзинскую степь, для развития региона и улучшения качества жизни населения.

Текст научной работы на тему «МУҲОҶИРАТИ СОКИНОНИ КӮҲИСТОНИ МАСТЧОҲ БА ДАШТИ ДИЛВАРЗИН»

♦-♦

УДК 314.15 (575.1): 911.3 (575.1)

МУ^О^ИРАТИ СОКИНОНИ КУ^ИСТОНИ МАСТЧОХ, БА ДАШТИ ДИЛВАРЗИН1

КОЗИЗОДА Ш. Ц.,

Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Допиши АМИТ

Мохи майи соли 1948 Шурои Вазирони ИЧ,ШС дар бораи накшаи бо барк таъмин намудани дехот барои солхои 1948-1950 карор кабул кард. Дар карор зикр шуда буд, ки хангоми бунёди неругоххои баркии дехот бояд пеш аз хама ба иншооти гидротехникй, сарбандхои мавчуда, каналхои обёрикунй ва дигар иншооти хочагии об такя карда ша-вад [9, 83].

Дарёи Сир ва шохахои он сарчашмаи мухимме барои обёрии нохияхои асосии пахтакори водии Фаргона, даштхои Мирзочулу Дилварзин ва нохияхои дигари Осиёи Миёна гардид. Сохтмони обанбори ^айроккум имкон медод, ки на танхо заминхои гирду атрофи обанбор, балки заминхои васеи пахтакори чумхурихои хамсоя низ аз худ карда шаванд.

Азхуд кардани заминхои Мирзочули точик ва иншооти бузурги саноатй ва обёри-кунандаи ^айроккум, яъне сохтмони неругоххои обию баркии дар он замон бузургта-рини Осиёи Миёна - «Дустии халкхо» ва «Бахри Точик» чараёни мухочирати дохилиро суръат бахшиданд.

Лозим ба тазаккур аст, дар солхои 50-уми асри ХХ, пеш аз хама, ташаббускори ба дашти Дилварзин кучонидани сокинони нохияи Кухистони Мастчох, котиби аввали Хизби коммунистии Точикистон, олими бузург, арбоби намоёни хизбиву давлатй Бо-бочон Fафуров буданд.

Бояд зикр кард, ки академик Б. Fафуров ба хама гуна сиёсати мухочиргардонй розй набуд. У намехост, ки мардуми минтакахои шимоли Точикистон ичборан аз макону дехахои обод ва заминхои хосилхез кучонида шуда, дар он махалхо обанбор со-занд. Ин сиёсат ба эчоди сохтмони обанбор ва пойгохи баркии бузургтарин неругохи баркии обии хамонвактаи Осиёи Миёна - Кайроккум иртибот дошт. Бунёди ин пойгохи баркй, на бо иродаи рохбарони онвактаи Точикистон, балки ба хохиши Хукумати мар-казй, ба хотири рушди зироати пахта ва дигар сохахои хочагии халк буд. Комиссияи махсуси банакшагирии давлатии ИЧШС (Госплан) ба Комиссариати халкии хочагии кишлоки СССР (Наркомзем) дастур медихад, ки соли 1947 тархи истифодаи захирахои

1 Макола дар асоси лоихаи «Таърихи халки точик» (Точикистон дар замони Шурави), раками кайди давлати 0121 и 1200 навишта шудааст.

оби Сирдарёро ба максади рушди минбаъдаи сохахои кишоварзй, мохипарварй, сохт-мони иншооти баркй ва киштгардонй лоиха пешниход намоянд. Пас аз чанд соли пеш-ниходи тархи иншоот, бо иштироки чонишинони вазирони зироату техникии ИЧ,ШС ва сарварони хукуматхои Узбекистан, Точикистон, Казокистон ва намояндагони вазорати оби ин чумхурихо, комиссияи салохиятдор таъсис ёфт. Мувофики хисоби комиссия мебоист баъди анчоми сохтмони иншооти бузурги Кайроккум 320 гектар заминхои чумхурихои Узбекистану Казокистон обёрй шуда, тавассути он чандин корхонахои саноатй сохта мешуданд [2,119].

Иншооти мазкур асосан ба манфиати Узбекистон ва Казокистон буд ва барои сохтани ин неругох даххо хазор гектар заминхои хамвору хосилхези Точикистон зери об монда дар сохилхои дарё обхои зеризаминй ру зада, киштзорхо низ зери об ме-монданд, ки дар натича мухити атроф хароб шуд.

Амру дастури марказро дар он замон касе наметавонист рад созад. Аз ин ру, бо супориши Б. Fафуров Хукумати Точикистон дар доираи комиссияи номбурда ва тавассути он бо хукумати Иттиход ин мавзуъро баррасй намуда, такозо кард, ки ба ивази заминхое, ки зери обанбори Кайроккум мемонанд, аз хисоби заминхои бекорхобидаи Чумхурии Узбекистон, ки ба вилояти Ленинобод хамсархад аст, як микдор замин чуб-рон гардад ва ахолии аз манзилашон чудошуда ба заминхои обёришудаву хамвор ва киштбоб кучонида шаванд [7].

Дар чавоби ин дархостхои Б. Fафуров аз хукумати Иттиход Хукумати Узбекистон мебоист дар соли 1958 аз минтакаи Мирзочул ба Точикистон зиёда аз 50 хазор гектар замини бекорхобида чудо мекард [6]. Аммо дар амал Узбекистон аз хисоби талу теп-пахои нохияхои Бекободу Боёвут ва Ховости вилояти Тошканд барои Точикистон бештар аз 40 хазор гектар замин чудо кард.

Ходими сиёсй ва донишманди точик Б. Fафуровро аз хисоби бунёди обанбори Кайроккум кам шудани заминхои корами вилояти Ленинобод ором намегузошт. Рав-шанфикрон ва пеш аз хама Б. Fафуров дар замир хамеша фикру андешаи ободии даххо хазор гектар заминхои бекорхобидаи дашти Дилварзинро доштанд, ки дар сархади Чумхурии Узбекистон вокеъ буд. Ободонии заминхои нав имкон медод, ки захираи заминхои корами чумхурй зиёд, махсулоти кишоварзй афзун, куввахои корй чалб шуда, сатхи зиндагии мардум хубтар гардида, равобити иктисодию фархангй ва тех-никй бо чумхурихои хамсоя густариш ёбад.

Масъалаи дигаре, ки рохбарияти чумхуриро ба андешаи амик водор мекард, ин буд, ки таввасути кадом кувва ин заминхо дар муддати кутох бояд ободу обёрй гар-данд. Пас аз тахлил Б. Fафуров ба хулосае омад, ки танхо бо рохи кучонидани ахолии нохияхои кухии камзамин ва аз лихози ичтимоию иктисодй акибмонда, ин масъалаи хаётиро халлу фасл кардан имконпазир аст. У замони сарвари кишвар буданаш, ба хама нохияхои чумхурй сафар кардаву вазъи ичтимоию иктисодй ва мадании мардум-ро аз наздик меомухт ва натичагирй мекард, ки кадом нохия ба мухочирати дохилии чумхурй бештар ниёз дорад.

Б. Fафуров бо дар назардошти бисёр омилхо, масъалаи ба дашти Дилварзин мухочир кардани сокинони нохияи Кухистони Мастчохро пеш гузошт. Ин нохия, би-дуни кухсору рудхояш, бо тамоми сохти маъмурй, номхои чугрофй, хочагихои коллек-тивй, мактабу муассисахои маданию маърифатй, коргузорй, пурра ба дашти Дилварзин кучонида шуд. Б. Fафуров бештар аз захматкаш будани мастчохиён, ба мардуми бо-нангу номус буданашон эътимоду бовар дошт. Минбаъд чараёни зиндагй дар хама чабхахо ин пешбинии котиби якумро собит кард. Дар пахтакорй ва парвариши дигар

зироатхои хочагии кишоварзй на хама хочагихои чумхурй бо мастчохиён баробар бу-данд. Эътимоди Б. Fафуровро мастчохиён исбот карда, дар шароити номусоиди таби-ию чугрофии дашти Дилварзин кору пайкори суботкорона ба харч дода, заминхои асрхои аср бекорхобидаро ба макони «тиллои сафед» богу бустон табдил доданд.

Замоне фаро мерасад, пешгуи карда буд у, - мастчохиён даштхои Дилварзинро обод карда, сатхи зиндагониашонро боло бардошта, баъдан Мастчохи кухиро хам эхё хоханд кард [2, 132]. Баъдан ин мардуми боиродату мехнатдуст Кухистони Мастчохро низ эхё ва обод карданд.

Дар миёнахои солхои 50-ум асри гузашта масъалаи ба таври накшавй ва сифатно-ку сари вакт хаётй гардонидани сиёсати мухочирати дохиличумхурй, вобаста ба азхуд-кунии заминхои бекорхобидаи дашти Дилварзини вилояти Ленинобод (имруза вилояти Сугд. - К. Ш.) ахаммияти зиёде пайдо кард. Махз дар ин давра нисбати солхои гузашта шаклу намудхои мухочиргардонии дохилй такмил ёфта, нохияхои баландкух, барои азхуднамудани заминхо аз чониби дехконон хохишу дархостхои ихтиёран ба водихои обй кучидан хеле зиёд буда ва мухочирон дар баланд бардоштани иктисодиёт, хаёти маданиву маишии дехотиён сахмгузор шуданд.

Мувофики карори Шурои Вазирони Чумхурии Точикистон аз 25 январи соли 1956 «Дар бораи накшаи мухочиргардонй ва интихоби муташаккилонаи коргарон дар соли 1956 барномаи мухочиргардонии колхозчиён» ва дигар кисмхои ахолии нохияи кухиву баландкух ба колхозу совхозхои пахтакори чумхурй чунин ба чашм мерасид: дар вилояти Ленинобод соли 1956 аз нохияи Мастчох мувофики ин накша ба даштхои Дилварзин 1200 хочагии дехконон мухочир карда мешуданд [1, 221].

Замоне ба даштхои васеи Дилварзин мухочир намудани мардум дар ин митакаи кухй, нух колхози начандон калон арзи вучуд доштанд, ки майдони умумии кишти онхо ба 4700 га мерасид, ки бештари ин майдонхои кишти зироатхои хочагихои кишоварзй, лалмикорй буда, бо васоили одитарини мехнати дастй асос ёфта буданд. Дар ин нохия саноату сохтмон вучуд надошт, ягон намуди техникаи хочагии кишоварзй мавчуд набуд, мардуми ин мавзеъ асосан ба зироаткориву богдорй ва чорводорй машгул буданд.

Масалан, даромади «умумии солонаи колхозхо, - менависад профессор Р. Абулхаев, танхо 4427 сумро ташкил мекард. Арзиши як рузи мехнати колхозчиён дар микёси нохия хамагй 1 суму 80 тин буд. Истехсоли чунин махсулоти сохаи чорводорй: гушт, шир ва пашм дар колхозхо нихоят кам буд. Масалан, соли 1953 дар нохия хамагй 180 тонна гушт, 397 тонна шир, 304 тонна пашм истехсол карда шуд» [2, 118].

Хар сол давлат ба нохияи Мастчох пул чудо мекард (дотатсия), дар фасли зими-стон то баста шудани роххо дигар минтакахои кухистони чумхурй ба ин чо ба таври таъчилй хурокворию молхои саноатй меовард.

Хамаи ин шароитро ба назар гирифта, бо максади минбаъд баланд бардоштани сатхи иктисодиёту маданияти колхозу колхозчиёни ин нохияи баландкух, КМ ХК Точикистон ва Шурои Вазирони чумхурй мехнаткашони Мастчохро даъват карданд, ки ба заминхои дашти Дилварзин мухочир шаванд. Ин даъвати хизбу Хукумати чумхурй аз чониби мехнаткашони нохия пурра дастгирй ёфт.

КМ ХК Точикистон ва Шурои Вазирони Точикистон дар назди Кумитаи хизбй ва Комичроияи вилоятй дар бораи ба таври муташаккил ва сари вакт ба дашти Дилварзин кучонидани мехнаткашони Кухистони Мастчох вазифахои нихоят масъулиятнок гузо-штанд.

Ба ин муносибат Кумитаи ичроияи вилояти Ленинобод 28 марти соли 1956 «Дар бораи чорабинихо дар бораи ба заминхои нави дашти Дилварзин мухочир гардонидани мехнаткашони Кухистони Мастчох» карори махсус баровард.

Хохишу дархости захматкашони колхозхои Кухистони Мастчох оид ба кучонидан ба дашти Дилварзинро ба эътибор гирифта, дар карори Комичроияи вилояти Ленинобод, аз чумла, зикр шуда буд: «Хохишу дархостхои колхозчиёни колхозхои ба номи «Ленин», «Молотов», «Жданов», «Орчоникидзе», «Сталин», «Куйбишев», «Ворошилов», «Энгелс»-и нохияи Мастчохро дар бораи кучидан ба заминхои нав азхудкарда-шудаи дашти Дилварзин хамачониба дастгирй карда мешаванд» [2,133].

Аксарияти ахолй бошад чунин хохиш надоштанд. Бюрои кумитаи хизбй ва ко-мичроияи Шурои нохия, солхои 1955-1956 мардумро ба кучидан таргибу ташвик ме-карданд. Барои ба мухочират омода кардани колхозчиёни колхозхои Кухистони Мастчох сахми фаъолони нохия Н. Салимов, Сайфуллоев, А. Муллочонов, Д. Сафаров, А. Азимов, Н. Охунов, Умаров, Пиров, Рахимов, Ч,онмухаммадовхо, С. Каримова, Х. Рахимова ва бисёре аз дигарон назаррас буд.

То охири мохи августи соли 1956 барои кучонидани 3058 оила хуччатхои лозима ба расмият дароварда шуданд ва дар навбати аввал 527 оила ба макони зисти нав куч бастаанд [3, 848].

12 сентябри соли 1956 кумитаи ичроияи Шурои депутатхои мехнаткашони вилоят ва кумитаи партиявии вилояти Ленинобод «Дар бораи ташкили мухочиркунии колхоз-чиёни нохияи Мастчох» карор кабул намуда, штаби вилоятии мухочиркунй ташкил гардид.

Мохи декабри соли 1956 дар дашти Дилварзин нахустин конфронси хизбии нохияи Мастчох баргузор гардид. Дар кори конфронс масъалахои минбаъд пурзур кар-дани корхои хизбию ташкилй ва хизбию сиёсиро хамчун шарти асосии ба даст оварда-ни комёбихои хочагй, зудтар ба кор андохтани заминхои хосилхези барои колхозчиён чудо кардашударо мухокима карданд.

Худи хамон сол дар ташкили нохияи навбунёди Мастчох корхои зиёде анчом дода шуд. Барои ба рох мондани хаёти осоиштаи ахолии нохия дар назди Кумитаи хизбии нохияи Мастчох комиссияи ташкилй барпо гардид, ки ба хайати он коркунони парти-явй, советй, раисони колхозхо, котибони ташкилотхои партиявй дохил гардиданд. Бо хохиши Комитети партиявй ва Комичроияи нохияи Мастчох барои тезонидани суръати сохтмони хонахои истикоматй аз шахри Ленинобод ба дашти Дилварзин 50 нафар би-нокорон - асосан дуредгарон ва хиштчинхо, инчунин бисёр масолехи бинокорй, мо-шинхои боркаш ва гайра фиристонда шуданд. То омадани мухочирон мавзеи дашти Дилварзин ба се участка таксим карда шуда буд, ки дар хар кадоми онхо бояд се колхоз ташкил мешуд. Fайр аз ин, барои сохтмони маркази нохия низ чойи мувофик чудо гардид [7].

То ба нохияи Мастчохи нав мухочир кардани дехконон як зумра чавонон ихтиёран дар сохтмонхои се китъаи дашти Дилварзин, ки нохияи нав бунёд мегардид, бо дили гарму умеди зиндагии минбаъдаи осудахолона, бо муваффакият кору пайкор мекар-данд. Аз ин зумра чавонон метавон номхои диловарон аз кабили Насим Салим, А. ^о-диров, Д. Камолов, С. Азизов, Ш. Ниёзов, А. Хасанов, С. Охунов, Б. Fозиев, К. Амонов ва бисёре аз дигаронро бо ифтихор номбар кард.

Намояндагони колхозхо якчоя бо бинокорон ба сохтмони хонахои истикоматй шу-руъ карданд. Бо ёрии доимии ташкилотхои бинокории шахри Ленинобод тобистони

соли 1956 дар се участкаи бинокорй барои мухочирон кариб 600 хонаи истикоматй сохта, ба истифода доданд [4,36].

Дар чараёни мухочиргардонй инчунин ба гайр аз дигар чорабинихои маишй - ма-данй ба мастчохиёни мухочиршаванда сари вакт хизмати тиббй расонида мешуд. Ба идорахои дахлдор супориш шуда буд, ки дар вакти харакати каторхои мошинхои мухочиркаш ду мошини ёрии таъчили сафарбар карда, дар тули рохи Мастчох - Дил-варзин нуктахои ёрии тиббй кушода шаванд. Дар макони нав бошад, ба мухочирони мастчохй ёрии тиббии доимй таъмин гардид.

Бояд зикр намуд, ки дар он солхо ва дар шароити нисбатан душвори кухистони баланд сарфи назар аз баъзе камбудиву норасогихо, чараёни мухочиргардонии колхоз-чиёни колхозхои нохияи Мастчох аз руи накшаи пешакй муайяншуда, муташаккилу бо тантана сурат гирифта буд.

Дар он давра чараёни мухочиргардонии сокинони кухистони Мастчох ба дашти Дилварзин дар шароити чумхурй яке аз масъалахои мухимми руз махсуб ёфта, ба хал-ли мусбати он аз чониби ташкилотхои хизбиву давлатй ва хочагй ахаммияти калон ва доимй дода мешуд.

Масалан, танхо давоми соли 1957 барои сари вакт ва муташаккил гузаронидани мухочиргардонй ба нохияи Мастчох 120 млн сум, дар хачу андозаи пули он вакт ма-благ чудо карда шуд. Ин маблаги чудогардида барои сохтмони хонахои истикоматй, иншооти маданй-маишй, маъмурй ва гайра сарф гардид [2,123]. Барои мухочирати як оила танхо харочоти наклиёт ба хисоби миёна 112,8 сумро ташкил мекард [5, 25-29].

Fайр аз ин, ба хонаводахои мухочиршаванда ёрии пулй ва дафтарчаи мухо-чират дода мешуд, ки ин хуччати асосие буд ва сохиби он ба гирифтани манзилу чой, за-минхои наздихавлагй, истифодаи имтиёзхои дигари мукарраркардаи хукумат хукук пайдо мекард. Дар солхои 1956-1967 давлат ба мухоричон ба тарики ёрии якбораи пули 433,7 хазор сум (ба хисоби миёна ба хар оила 85,5 сум) дод [5, 26].

Дар заминхои дашти Дилварзин бори нахуст дар соли 1957 пахта ва дигар зироати хочагии кишлок кошта шуда, худи хамон соли самараи дилхох бахшида ва колхозхои нохия ба давлат 4830 тонна, соли 1958 бошад ду баробар зиёд пахта истехсол намуданд [4, 39].

Ахолии рустохои гуногун, аз чумла, 47 дехаи Кухистони Мастчох ба Дилварзин мухочир шуданд. Масохати байни нохияи кухистон ва нохияи нав аз 243 то 300 кило-метрро ташкил мекард, Дар солхои 1956-1967 барои ба нохияи нав овардани хонаводаи сокинони Кухистони Мастчох 654,9 хазор сум ё ки ба хисоби миёна ба хар оила 119 сум сарф гардид.

Умуман, раванди комили мухочиркунй: харчи наклиёт ва ёрдампулй дар нохияи Мастчох 1088,6 хазор сум ё худ ба хисоби миёна ба хар оила 265 сумро ташкил кард, ки ин ба андозаи харочот ва имтиёзи мухочиркунй мувофик буда инро Институти тахкикоти илмии хочагии кишлоки Осиёи Миёна кор карда баромада буд [4, 39].

Колхозхои нохияи Кухистони Мастчох пас аз ба дашти Дилварзин мухочир шу-дан, дар муддати нисбатан кутох ба хочагихои сердаромад табдил ёфтанд.

Пас аз чанд соли ба дашти Дилварзин мухочир шудани сокинони Мастчох ва ко-милан азхуд кардани заминхои солхо бекорхобида ва ташналаб, кисме аз ахолй дубора ба дехахои кухистони Мастчох бозгаштанд. Ба ин рафтори ахолй рохбарияти хирад-манди онвактаи нохия садди рох нагардиданд. Зеро онхо низ бар он акида буданд, ки маданияти зироаткорй, богдорй, чорводорй, анъанахои бобой аз байн нараванд ва нас-ли оянда аз онхо бархурдор гардад. Имруз зиндагй нишон дод, ки он рохбарони хирад-

манд дуруст таълим гирфта буданд. Онхо мутаносибан барои ободу зебо гардонидани ду нохия дар навбати аввал Кухистони Мастчох ва Мастчохи нав кушиш ба харч дода, Кухистони Мастчохро ба нохияи чорводорй, богдорй ва кишти сабзавот табдил до-данд. Имруз байни мардуми Кухистони Мастчох ва Мастчохи нав робитаи ногусаста-нии иктисодй, ичтимой ва маданиву фархангй мавчуд аст.

АДАБИЁТ

1.Р. Абулхаев. Таърихи мухочират дар Точикистон (солхои 1924-200)/Р. Абулхаев. -Душанбе: «Дониш», 2009. - 479 с.

3.Р. Абдулхаев. Вопросы новейшей истории таджикского народа (Сборник избранных статей и публикаций)^. Абдулхаев. - Душанбе: «Офсет-Империя», 2015. - 340 с.

3.Карим Абдулов. Дар ин дунё. Чдлди 12. Мастчох, китоби аввал/Абдулов Карим. - Душанбе: «Адиб», 2006. - 1029 с.

4.Парпиев С.М. Дашт гулистон гашт / С.М. Парпиев. - Душанбе: Ирфон, 1979. - 48 с.

5.Х. Сангинов. Самари ба кор андохтани заминхои нокорами Дилварзин /Х. Сангинов//Хочагии кишлоки Точикистон. - 1970. - № 6. - С. 25-29.

6.Рузномаи «Коммуниста Точикистон», 1958, 5 июн.

7.БМД Ч,Т. Ф. 297. Р. 1566, Р.2, Д.4.

8.Ч. Юсуфй. Аз таърихи Мастчох /Ч. Юсуфй. - Хучанд: «Р. Чалил», 1996. - 79 с.

9.Решения партии и правительства по хозяйственным вопросам. В 5 т.: Сб. док. за 50 лет. Т. 2. 1941-1952 гг. / Сост. К.У. Черненко, М.С. Смиртюков. - М.: «Политиздат», 1967. - 754 с.

10.М. Ахмадов. Дахсолагии фатх кардани дашти Дилварзин/ М. Ахмадов//Хочагии кишлоки Точикистон. - 1975. - № 9. - С. 46-48.

МУХ,ОЧ,ИРАТИ СОКИНОНИ КУХИСТОНИ МАСТЧОХ, БА ДАШТИ ДИЛВАРЗИН

Дар маколаи илмии мазкур тахкикот дар бораи кучонидани ахолй аз нохияи Кухистони Мастчох ба дашти Дилварзин мавриди баррасй карор мегирад. Ин ра-ванд дар шароити дигаргунихои муосири демографй ва ичтимоии минтака ахамми-яти илмиро доро мебошад. Муаллиф пахлухои гуногуни ин равандро, аз чумла са-бабхо, динамика ва окибатхои он, инчунин таъсири онро ба иктисодиёт, фарханг ва экологияи минтакаи мавриди назарро тахлил менамояд. Дар макола таърихи ба заминхои дашти Дилварзин кучонидани сокинони Кухистони Мастчох дар солхои 50-уми асри гузашта, тахлил карда мешавад. Мухочир намудани ахолй дар натичаи сохтмони обанбори ^айроккум, ки дар натичаи он заминхои зиёди хосилхез, ки зе-ри об монда буд, ба амал омад.

Инчунин дар макола ташаббуси котиби якуми ХК Точикистон Б. F. Fафуров дар бобати ба амал баровардани ин мухочират мавриди баррасй карор гирифта, номбурда чонибдори чуброни заминхои зериобмонда тавассути додани заминхои истифоданашуда ба Точикистон дар чахорчубаи созишнома бо Узбекистан буд. Дар ин хуччат на танхо рохи халли мушкилоти экологй, балки имконияти азхудку-нии худудхои нав, зиёд кардани истехсоли махсулоти хочагии кишлок ва хамзамон баланд бардоштани дарачаи зиндагонии ахолиро низ медид.

Дар макола, инчунин ахаммияти мухочиркунй хамчун рохи халли мушкилоти ичтимоию иктисодй ва мустахкам намудани робита бо чумхурихои хамсоя таъкид шудааст. Б. Fафуров талаботи минтакахоро бодиккат мавриди омузиш карор дода, пешниход кард, ки ахолй аз минтакаи кухистон, ки дар он чо мардуми имконията-

шон махдуд барои кишоварзй зиндагй мекарданд, ба заминхои хамвор барои кишо-варзй мувофиктар кучонида шаванд. Хамин тарик, дар макола замина ва ангезахои кучонидани ахолй аз нохияи Кухистони Мастчох ба дашти Дилварзин мавриди баррасй карор гирифта, ахаммияти он барои рушди минтака ва баланд бардоштани сатхи зиндагии мардум таъкид шудааст.

Калидвожах,о: кучонидан, Мастчоуи кууй, дашти Дилварзин, тагйироти де-мографй, тагйироти ицтимой, сабабуо ва динамикаи кучонидан, таъсири ицти-содй ва фаруангй, таъсири мууити зист, таърих ва обанбори Цайроццум, Б. Г. Га-фуров, рушди минтаца.

ПЕРЕСЕЛЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ ГОРНОЙ МАТЧИ В ДИЛВАРЗИНСКУЮ СТЕПЬ

Данная научная статья посвящена исследованию переселения населения из субрегиона Горной Матчи в Дилварзинскую степь. Этот процесс имеет большое значение в контексте современных демографических и социальных изменений в регионе. Автор анализирует различные аспекты этого процесса, включая его причины, динамику и последствия, а также его воздействие на экономику, культуру и экологию рассматриваемой территории.

Статья рассматривает историю переселения жителей горного района Матчи в равнинные земли Дилварзинской степи в 1950-е годы. Переселение было вызвано строительством Кайраккумского водохранилища, которое затопило значительные площади плодородных земель Таджикистана. Статья описывает инициативу Бо-боджана Гафурова, первого секретаря Коммунистической партии Таджикистана, по проведению этого процесса.

Б.Г. Гафуров выступил за компенсацию затопленных земель путем предоставления Таджикистану неиспользованных земель в рамках соглашения с Узбекистаном. Он видел в этом не только решение экологической проблемы, но и возможность освоения новых территорий, увеличения производства сельского хозяйства и улучшения качества жизни населения.

Статья также подчеркивает важность переселения как способа решения социально-экономических проблем и укрепления связей с соседними республиками. Б. Гафуров внимательно изучил потребности регионов и предложил переселение населения из горного района, где проживали люди с ограниченными возможностями для сельского хозяйства, на более подходящие для этой цели равнинные земли. Таким образом, в данной статье подчеркивается важность переселения жителей из горной Матчи в Дилварзинскую степь, для развития региона и улучшения качества жизни населения.

Ключевые слова: переселение, Горная Матча, Дилварзинская степь, демографические изменения, социальные изменения, причины и динамика переселения, экономическое и культурное воздействие, экологическое воздействие, Кайраккумское водохранилище, Бободжан Гафуров, развитие региона.

MIGRATION OF THE POPULATION FROM THE MOUNTAINOUS MASTCHO SUBREGION TO THE DILVARZINSKAYA STEPPE

This scientific article is dedicated to the study of the population relocation from the Mountain Matchi subregion to the Dilvarzin steppe. This process holds high significance in the context of contemporary demographic and social changes in the region. The author analyzes various aspects of this relocation, including its causes, dynamics, and consequences, as well as its impact on the economy, culture, and ecology of the examined area.

The article examines the history of relocating residents from the mountainous Matchi region to the plains of the Dilvarzin steppe in the 1950s. The relocation was prompted by the construction of the Kayrakkum Reservoir, which inundated significant areas of fertile land in Tajikistan. The article describes the initiative of Bobojon Ghafurov, the first secretary of the Communist Party of Tajikistan, in implementing this relocation.

B.G. Gafurov advocated compensation for the submerged lands by providing unused lands to Tajikistan through an agreement with Uzbekistan. He saw this as not only a solution to the ecological problem but also an opportunity to develop new territories, increase agricultural production, and improve the quality of life for the population.

The article also underscores the importance of relocation as a means to address socio-economic problems and strengthen ties with neighboring republics. B. Gafurov carefully studied the needs of the regions and proposed relocating the population from the mountainous Matchi region, where people had limited opportunities for agriculture, to more suitable plains. Thus, the article examines the context and motivation behind relocating the population from Mountain Matchi to the Dilvarzin steppe, emphasizing its importance for the region's development and the improvement of people's quality of life.

Keywords: resettlement, Mountain Mascho, Dilvarzin steppe, demographic changes, social changes, causes and dynamics of resettlement, economic and cultural impact, environmental impact, history and the Kairakkum reservoir, Babajon Gafurov, Development of the region.

Сведения об авторе: Козизода Шухратджон Кози - докторант (PhD) Института истории, археологии и этнографии имени Ахмада Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 33. E-mail: kozizoda_1997 @mail.ru

About the author: Qozizoda Shuhratjon Qozi - PhD candidate at the Institute of History, Archaeology, and Ethnography named after Ahmad Donish, National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 33. E-mail: kozizoda_1997@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.