Научная статья на тему 'МУТОБИҚШАВӢ ВА ДАСТОВАРДҲОИ МАРДУМИ НОҲИЯИ МАСТЧОҲ ДАР СОҲАИ ПАХТАКОРӢ (СОЛҲОИ 50-60-УМИ ҚАРНИ XX)'

МУТОБИҚШАВӢ ВА ДАСТОВАРДҲОИ МАРДУМИ НОҲИЯИ МАСТЧОҲ ДАР СОҲАИ ПАХТАКОРӢ (СОЛҲОИ 50-60-УМИ ҚАРНИ XX) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
38
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
заминҳои бекорхобида / муҳоҷиргардонӣ / ноҳияи Мастчоҳ / пахтакорӣ / дашти Дилварзин / ташкилотҳои давлатӣ ва ҳизбӣ / фаъолияти меҳнатӣ / хоҷагиҳои кишоварзӣ / корҳои ирригатсионӣ ва мелиоративӣ / undeveloped lands / migration / Matchinsky district / cotton growing / Dilvarzinskaya steppe / state and party body / labor activity / agriculture / irrigation and reclamation work

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Холова Фахринисо Фатҳуллоевна, Абдуллоев Икром Рабиевич

Бо мақсади рушди соҳаи пахтакорӣ дар Тоҷикистон ба заминҳои дашти Дилварзин муҳоҷиршавии мардуми Кӯҳистони Мастчоҳ мавриди баррасӣ ва таҳлил қарор дода шудааст. Қарори анҷумани ХХ Ҳизби Коммунисти Иттиҳоди Шӯравӣ (соли 1956) “Дар соҳаи хоҷагии кишоварзӣ инкишоф додани соҳаи пахтакорӣ ва махсусан, навъи пахтаи маҳиннах” дар назди роҳбарони ҷумҳурӣ ба ин масъала ба таври ҷиддӣ назар карданро мегузорад. Масъалаҳои зерини амалӣ гардонидани тадбирҳои аграрӣ дар Мастчоҳи нав ба риштаи омӯзиш ва таҳлил кашида шудаанд: душвориҳои аз худ кардани заминҳои нав, мутобиқшавӣ ва навсозии ҳаёти иқтисодӣ-иҷтимоӣ, тайёр намудани кадрҳои баландихтисоси соҳаи кишоварзӣ, афзудани даромаднокӣ ва омилҳои муҳими ҳавасмандкунии моддии деҳқонон. Яке аз хусусиятҳои хоси муҳоҷиркунии мардуми Кӯҳистони Мастчоҳ нисбат ба минтақаҳои дигари ҷумҳурӣ, дар он буд, ки ноҳияи бутун бо тамоми хоҷагӣ ва ҳатто номҳои ҷуғрофиашон ба заминҳои нав кӯчонида шуданд. Колхозҳои навтаъсисёфтаро бо ҳамон тартибе, ки дар Кӯҳистони Мастчоҳ ҷойгир буданд, дар ноҳияи нав низ бо деҳаҳояш ҷо ба ҷо намуданд. Таҳлилҳо нишон доданд, ки дар натиҷаи ба дашти Дилварзин муҳоҷир кардани деҳқонони меҳнаткаши Кӯҳистони Мастчоҳ дар муддати начандон тӯлонӣ заминҳои зиёди бекорхобида азхуд карда шуда, дар ҳаёти иқтисодӣ ва маданӣ-маишии онҳо дигаргуниҳои чашмрас ба вуқӯъ пайвастанд. Ба душвориҳои маҳалли ҷуғрофӣ ва маданиву маишӣ нигоҳ накарда, онҳо баҳри минбаъд ривоҷу равнақи соҳаи кишоварзӣ ва пеш аз ҳама, соҳаи дар он вақт сердаромади пахтакорӣ саҳми арзандаи худро гузоштанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Холова Фахринисо Фатҳуллоевна, Абдуллоев Икром Рабиевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADAPTATION AND ACHIEVEMENTS OF THE POPULATION OF MASTCHOH DISTRICT IN THE SPHERE OF COTTON GROWING (50-60S OF THE XX CENTURY)

The article reviews and analyzes the issues of resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh (Mastchoh highlands) district to Dilvarzin steppe in order to develop the cotton growing industry in Tajikistan. The resolution of the 20th Congress of the CPSU (1956) “On the development of cotton growing in agriculture, especially fine-fiber varieties” forced the leaders of our republic to seriously think about resolving this issue. The following issues of carrying out agrarian reforms in the new Mastchoh district were studied and analyzed: problems and difficulties of developing new lands, adaptation of population and formation of a new economic and social way of life, training of highly qualified personnel in the field of agriculture, increasing incomes and other important factors of financial incentives for farmers. One of the features of resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh district in comparison with other regions of the republic was that the entire population of the region was resettled to new lands with their own economy and even geographical names. In the new district, newly created collective farms and residents of jamoats were settled in the same way as in Kuhistoni Mastchoh district. The study showed that as a result of the resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh district to Dilvarzin steppe, in a short period of time, many undeveloped lands were developed, and significant changes occurred in their economic and cultural life. Despite geographical, cultural and everyday difficulties, they made a great contribution to the further development of agricultural sector and, above all, the cotton growing industry, one of the highly profitable industries of that time.

Текст научной работы на тему «МУТОБИҚШАВӢ ВА ДАСТОВАРДҲОИ МАРДУМИ НОҲИЯИ МАСТЧОҲ ДАР СОҲАИ ПАХТАКОРӢ (СОЛҲОИ 50-60-УМИ ҚАРНИ XX)»

УДК 930

DOI 10.24412/2413-2004-2023-3-26-34

Холова Фахринисо Фатхуллоевна, омузгори калони кафедраи фануои гуманитарй-ицтимоии Донишкадаи кууию металлургии Тоцикистон; Абдуллоев Икром Рабиевич, н.и.т., дотсент, мудири кафедраи фануои гуманитарй-ицтимоии Донишкадаи кууию металлургии Тоцикистон (Бустон, Тоцикистон)

Холова Фахринисо Фатхуллоевна, ст.

преподаватель каф. социально-гуманитарных дисциплин Горно-металлургического института Таджикистана; Абдуллоев Икром Рабиевич, канд. истор. наук, доцент, завкафедрой социально-гуманитарных дисциплин Горно-металлургического института Таджикистана (Бустон, Таджикистан)

Kholova Fakhriniso Fathulloevna, senior teacher of Department of Social and Humanitarian Disciplines of the Mining-Metallurgical Institute of Tajikistan; Abdulloev Ikrom Rabievih, Candidate of Historical Sciences, the Head of the Department of Social and Humanitarian Disciplines, Mining-metallurgical Institute of Tajikistan (Buston, Tajikistan) e-mail: [email protected]

Бо мацсади рушди соуаи пахтакорй дар Тоцикистон ба заминуои дашти Дилварзин мууоциршавии мардуми Кууистони Мастчоу мавриди баррасй ва тащил царор дода шудааст. К^арори анцумани ХХ Х^изби Коммунисти Иттщоди Шуравй (соли 1956) "Дар соуаи хоцагии кишоварзй инкишоф додани соуаи пахтакорй ва махсусан, навъи пахтаи мауиннах" дар назди роубарони цумуурй ба ин масъала ба таври циддй назар карданро мегузорад. Масъалауои зерини амалй гардонидани тадбируои аграрй дар Мастчоуи нав ба риштаи омузиш ва таулил кашида шудаанд: душвориуои аз худ кардани заминуои нав, мутобицшавй ва навсозии уаёти ицтисодй-ицтимой, тайёр намудани кадруои баландихтисоси соуаи кишоварзй, афзудани даромаднокй ва омилуои мууими уавасмандкунии моддии деуцонон. Яке аз хусусиятуои хоси мууоциркунии мардуми Кууистони Мастчоу нисбат ба минтацауои дигари цумуурй, дар он буд, ки ноуияи бутун бо тамоми хоцагй ва уатто номуои цугрофиашон ба заминуои нав кучонида шуданд. Колхозуои навтаъсисёфтаро бо уамон тартибе, ки дар Кууистони Мастчоу цойгир буданд, дар ноуияи нав низ бо деуауояш цо ба цо намуданд. Таулилуо нишон доданд, ки дар натицаи ба дашти Дилварзин мууоцир кардани деуцонони меунаткаши Кууистони Мастчоу дар муддати начандон тулонй заминуои зиёди бекорхобида азхуд карда шуда, дар уаёти ицтисодй ва маданй-маишии онуо дигаргуниуои чашмрас ба вуцуъ пайвастанд. Ба душвориуои мауалли цугрофй ва маданиву маишй нигоу накарда, онуо баури минбаъд ривоцу равнаци соуаи кишоварзй ва пеш аз уама, соуаи дар он вацт сердаромади пахтакорй сауми арзандаи худро гузоштанд.

Калидвожахо: заминуои бекорхобида, мууоциргардонй, ноуияи Мастчоу, пахтакорй, дашти Дилварзин, ташкилотуои давлатй ва уизбй, фаъолияти меунатй, хоцагиуои кишоварзй, коруои ирригатсионй ва мелиоративй

МУТОБИКЩАВИ ВА ДАСТОВАРДХОИ МАРДУМИ НОХЦЯИ МАСТЧОХ ДАР СОХАИ ПАХТАКОРЙ (СОЛХОИ 50-60- УМИ КАРНИ XX)

АДАПТАЦИЯ И ДОСТИЖЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ МАТЧИНСКОГО РАЙОНА В СФЕРЕ ХЛОПКОВОДСТВА (5060-е годы XX века)

ADAPTATION AND ACHIEVEMENTS OF THE POPULATION OFMASTCHOH DISTRICT IN THE SPHERE OF COTTON GROWING (50-60S OF THE XX CENTURY)

Рассмотрено переселение жителей Горноматчинского района в Дильварзинскую степь с целью развития хлопководческой отрасли в Таджикистане. Постановление XX съезда КПСС (1956 г.) «О развитии хлопководства в сельском хозяйстве, особенно тонковолокнистых сортов» вынудило руководителей республики серьезно задуматься над решением этого вопроса. Проанализированы: реализация аграрных преобразований в новом Матчинском районе, проблемы и трудности в освоении новых земель, адаптация населения и формирование нового экономического и социального уклада жизни, подготовка высококвалифицированных кадров в сфере сельского хозяйства, повышение доходов и другие важные факторы финансового стимулирования дехкан. Одна из особенностей переселения жителей Горноматчинского района по сравнению с другими районами республики заключалась в том, что все население района было переселено на новые земли со своими хозяйствами и даже с географическими названиями. В новом районе жители джамоатов были поселены, как в Горноматчинском районе. Анализ показал, что в результате переселения жителей Горноматчинского района в Дильварзинскую степь за короткий период было освоено множество неосвоенных земель, произошли значительные изменения в их хозяйственной и культурной жизни. Несмотря на географические, культурные и бытовые трудности, переселение внесло большой вклад в дальнейшее развитие аграрного сектора, и прежде всего хлопководческой отрасли как одной из высокодоходных отраслей того времени.

Ключевые слова: неосвоенные земли, Горноматчинский район, хлопководство,

Дильварзинская степь, государственные и партийные органы, трудовая деятельность,

сельское хозяйство, ирригационные и мелиоративные работы

The article reviews and analyzes the issues of resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh (Mastchoh highlands) district to Dilvarzin steppe in order to develop the cotton growing industry in Tajikistan. The resolution of the 20th Congress of the CPSU (1956) "On the development of cotton growing in agriculture, especially fine-fiber varieties" forced the leaders of our republic to seriously think about resolving this issue. The following issues of carrying out agrarian reforms in the new Mastchoh district were studied and analyzed: problems and difficulties of developing new lands, adaptation ofpopulation and formation of a new economic and social way of life, training of highly qualified personnel in the field of agriculture, increasing incomes and other important factors offinancial incentives for farmers. One of the features of resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh district in comparison with other regions of the republic was that the entire population of the region was resettled to new lands with their own economy and even geographical names. In the new district, newly created collective farms and residents of jamoats were settled in the same way as in Kuhistoni Mastchoh district. The study showed that as a result of the resettlement of residents of Kuhistoni Mastchoh district to Dilvarzin steppe, in a short period of time, many undeveloped lands were developed, and significant changes occurred in their economic and cultural life. Despite geographical, cultural and everyday difficulties, they made a great contribution to the further development of agricultural sector and, above all, the cotton growing industry, one of the highly profitable industries of that time.

Keywords: undeveloped lands, migration, Matchinsky district, cotton growing, Dilvarzinskaya

steppe, state and party body, labor activity, agriculture, irrigation and reclamation work

Пас аз хотимаёбии Ч,анги Бузурги Ватанй бо максади рушди содаи пахтакорй, аз охири солдои 40-уми асри ХХ сар карда, раванди мудочирати дохиличумдуриявй огоз гардид. Аз чумла, аз нодиядои шимолии Точикистон кучонидани адолии манотики камзамини кудистон ба заминдои азхудшавандаи водии Вахш ва дашти Дилварзину Зафаробод ичозат дода шуд.

КМ ХК Точикистон ва Шурои Вазирони чумхурй ^арорхои анчумани ХХ Хизби Коммунисти Иттиходи Шуравй, аз чумла, "Дар сохаи хочагии кишоварзй вазифаи аз хама мухимтарин ва аввалиндарача минбаъд хамачониба инкишоф додани пахтакорй ва махсусан навъи аз хама аълосифати он, яъне пахтаи махиннах" [1, с. 5] - ро тахлил намуда, барои васеъ намудани заминхои ин навъи пахта ба масъулини соха вазифахои мушаххас ва супоришхои ^атьй гузошт.

Чунин вазифагузорихо кормандони сохаи кишоварзиро водор менамуд, ки ба ин масъала ба таври чиддй назар карда, оид ба чараёни минбаьдаи афзоиш ва механикикунонй мухокимаронй намуда, роххои халли онро муайян созанд.

Хамзамон дар ин давра барои пайваста назорат намудани бахшхои мухталифи хочагии ^ишло^, ошкор намудани камбудихои чойдошта ва ислохи он, дар махалхо комиссияхои махсус созмон дода шуда буд. Ба хайати комиссия намояндагони комичроияи нохиявй, шурохои дехот, бонки хочагии кишоварзй ва ташкилотхои мухочиргардонй дохил мешуданд. Баьди ошкоршавии камбудихои чойдошта, барои рафьи он чорахои фаврй андешида, натичахои тафтиш дар мачлиси раёсати колхозхо ва кумитахои ичроияи нохиявй мавриди мухокимаи чиддй ^арор гирифта, гунахкоронро ба чавобгарии маьмурй мунзар месохтанд.

Минбаъд, дар асоси Укази Президуми Совети Олии РСС Точикистон "Дар бораи ба дигар чо кучонидани райёни Мастчохи вилояти Ленинобод" аз 26 ноябри соли 1956 кучонидани ахолии нохияи мазкур дар асоси ихтиёрй бо нияти рушди сохаи пахтакорй ба дашти Дилварзин огоз шуд.

Дар нимаи дуюми солхои 50-ум бо максади минбаъд баланд бардоштани сатхи и^тисодиёту маданияти колхозу колхозчиёни ин нохияи баландкух, КМ ХК Точикистон ва Шурои Вазирони чумхурй мехнаткашони Мастчохро даьват карданд, ки ба заминхои дашти Дилварзин мухочир шаванд. ^исми зиёди мехнаткашони нохия ин даьвати хизбу Хукумати Точикистонро пурра дастгирй намуданд.

Яке аз хусусиятхои мухочиркунии солхои 50-ум нисбат ба солхои пешина, дар он буд, ки нохияхои бутун бо тамоми хочагй ва хатто номхои чугрофиашон ба заминхои нав кучонида мешуданд. Баьди ба анчом расонидани як ^исми корхои мухочиркунй комичроияи шурои депутатхои мехнаткашон ва бюрои хизбии вилояти Ленинобод (хозира Сугд) колхозхои навтаьсисёфтаро бо хамон тартибе, ки дар Кухистони Мастчох чойгир буданд дар нохияи нав низ бо дехахояш чо ба чо намуданд.

Дар натичаи ёрии хамачонибаи чумхурихои Иттиходи Шуравй дар дашти Дилварзин иншоотхои ирригатсионй бунёд гардиданд, ки ба онхо коргоххои обкашии Дилварзин ва Янто^-1 дохил мешуданд. Самараи корхои ташкилотчигй ва босамари сохтмониву пайвастсозй дар иншооти бузурги ирригатсионй буд, ки "Сохтмони стансияи обии якуми Дилварзин дар аввали соли 1958, стансияи обии якуми Янто^ соли 1959 ва стансияи обии дуюми Янто^ соли 1960 ба анчом расонида шуд" [2, с. 819].

Ба истифода дода шудани ин иншоотхои ирригатсионй ба канали "Точикистони Советй" имконият доданд, ки 13 хазор гектар заминхои нав ва бекорхобида обёрй карда шаванд ва ба афзудани заминхои кишти пахта мусоидат намоянд.

Бахори соли 1957 аввалин бор дар заминхои навкорами дашти Дилварзин кишти пахта огоз ёфт. Мехнаткашони нохияи навбунёди Мастчох душворихои аз худ кардани заминхои навро дар шароити номусоидии обу хаво бо сарбаландй бартараф карда, дар соли аввали кору пайкор хосили баланди истехсоли пахтаро ба даст оварданд.

Мехнаткашони нохияи Мастчох барои сазовор пешвоз гирифтани 40-солагии Ищилоби Кабири Сотсиалистии Октябр ва ба даст овардани комёбихои калони мехнатй пурсамар

мехнат намуданд. Дар натича, колхозной нохия "...аз хар гектари майдони умумй ба хисоби миёна 19,3 сентнерй пахта гирифта, 28 октябри соли чорй плани давлатии пахтасупориро барзиёд ичро намуданд" [3].

Колхозчиёни шухратманди нохия, ба камтачрибагиашон нигох накарда, мехнати фидокоронаи худро идома дода, на^шаи солонаи ба давлат фурухтани пахтаро 142,4 % ва ухдадории иловагиро 108, 2% ичро карданд. Аз хар як гектари майдони кишт ба хисоби миёна 25,2 сентнерй хосили пахта гирифтанд, ки ин комёбй дар он ва^та шароити заминуои навкорам ва бекорхобида нишондихандаи баланд буд.

Ин муваффа^ияти калон натичаи мехнати шучоатмандонаи колхозчиён, механизаторон ва мутахассисони хочагии ^ишло^, коркунони ташкилотхои партиявию советй ва комсомолии нохия ба хисоб рафта, дар натича то як андоза и^тисодиёти колхозу совхозхо ва дарачаи некуахволии хал^ афзуд.

Комитети Марказии Партияи Коммунистии Точикистон, Совети Вазирони РСС Точикистон бо ^аноатмандии калон ^айд намуда буд, ки "колхозчиёну колхозчизанон ва комсомолони нохияи Мастчоу 5 декабри соли чорй на^шаи худро сарбаландона ичро намуда, аз хар гектар заминуои навкорам 25,2 сентнерй хосили пахтаро руёниданд. Колхозхои ба номи Энгелс аз хар гектар 34,2 сентнерй, ба номи Сталин - 29,8 сентнерй, ба номи Жданов - 29,7 сентнерй, ба номи Куйбишев - 27,7 сентнерй ва ба номи Карл Маркс -27,2 сентнерй" пахта супурда, ухдадории сотсиалистии ба зиммагирифтаи худро пеш аз мухлат бо муваффа^ият ичро намуданд.

Мехнаткашони Мастчох дар соли аввали пахтакориашон ба чои 5200 тонна, 8343 тонна "тиллои сафед" истехсол намуда, дар чадвали пахтасупории чумхурй ба чои аввал баромаданд.

Дар нохия дар муддати кутох колхозхои пеш^адам аз худ хабар дода, аз заминхои нав хосили баланди пахтаро сохиб гардиданд. Аз чумла, соли 1957 дар колхози ба номи Энгелс (раисаш Сафар Сангинов) ба хисоби миёна "аз хар як гектар замин 34,2 сентнерй хосили пахта руёнида шуд. Бригадаи Рахим Мирзоев бошад, ин нишондодро ба 41,2 сентнерй расонид" [4].

Дар ха^и^ат, диловарони заминхои навкорами колхози ба номи Энгелс ба муносибати 40-умин солгарди Ищилоби Октябр мусоби^аи мехнатиро вусъат дода, хануз охири мохи сентябри соли 1957 аз хар як гектар замини кишти пахта 25 сентнерй пахтаи аълосифат ба даст оварда, ухдадории ба зимма гирифтаи худро оиди ба давлат фурухтани пахта 101,5 % ичро карданд.

О. бурбонов дар рузномаи Точикистони Советй натичаи дастоварди ин хочагиро то охири мохи октябр чунин овардааст: "Колхоз то ин дам аз хар гектар 31 сентнерй хосил гундошта, ба давлат супурд ва ухдадории пахтасупориро 117 протсент ичро намуд" [3].

Фаъолияти мехнатии мухочирони мастчохй дар шароити нав пайваста авч мегирифт. Ба навиштаи Мирзо Шукурзода: "Хучум ба дашти синабирёни Дилварзин, ки ба ^авли мардум дар заминаш аз ягон барги сабз осоре набуду, дар фазояш парандагон ёрои парвоз карданро надоштанд, идома меёфт. Кухистониёни далер бо неруи рустамонаи худ ба хористон чони тоза бахшиданд" [5, с. 63].

Инкишофи минбаъдаи хамаи сохахои хочагии кишоварзй ва махсусан сохаи пахтакорй бахри афзудани даромади умумии колхозхо имконияти калон фарохам овард. Дар зарфи солхои 50-ум якчанд чорабинихои мухим оид ба хавасмандкунии моддии мехнаткашони дехот андешида шуданд.

Гузаштан ба пардохти музди пулии рузи мехнат омили мухими хавасмандкунии моддии дех^онон ба хисоб мерафт. Шакли навди бо пул додани музди мехнат аз ниммаи дувуми солхои 50-ум огоз мешавад. Ин навоварии ичтимой, сабаби ба таври чиддй

давасманд гардидан ва баланд шyдaни кобилияти меднатии дедотдан ва досилнокии мaдcyлоти кишоварзй гардид.

Соли 1959 даромади умумии колxоздои нодияи Мастчод 70 миллионро ташкил карда, арзиши рузи корй 13 сумро ташкил медод. Арзиши як рузи кории колxозчиëни ба номи Сталин ва Орчоникидзе дар соли 1958 здада аз 20 сумро ташкил мекард [1, с. 283].

Фотедони Дилварзин заминдои асрдои аср бекоpxобидaвy ташналабро бо душворидои касношунав aзxyд карда, содиби даромаддои калон мегардиданд. Масъалан, дар колxози Жданов тандо дар муддати як сол даромади xочaгй аз 594 дазор суми то мудочират ба 4 миллион расонида шуд. Ин ракам шадодати он аст, ки даромади иктисодии ин xочaгй дар он муддат здада аз 7 маротиба зиëд гардид ва дар асоси он додани музди рузи меднати колxозчиëн 5 маротиба афзуд.

Колxозчиëни колxози Жданов аз дар як рузи кории xyд 15 сумй пул гирифтанд, ки ин мaблaF дар он солдо барои дедотиëн нишондидандаи баланд дисобида мешуд. Баьзе пешкадамони истедсолот, аз чумла, М. Одинаев, Н. Хотамов ва дигарон дар як сол ба Faйp аз Faллaдонa аз 17 то 33 дазор сумй музди меднат гирифтанд.

Колxоздои фотедони заминдои наву бекоpxобидa дар муддати нисбатан кутод, аз xочaгидои аз лидози иктисодй акибмонда ба xочaгидои пешкадам мубаддал гаштанд. Хамаи ин ба раванди пайдо шудани имконияти иктисодй ва ба дашти Дилварзин кучонидани колxозy xочaгидои бокимондаи Мастчоди кудй мусоидат намуд.

Лозим ба кайд аст, ки дар раванди aзxyдкyнй ва навсозии дaëти иктисодй-ичтимоии дедотиëни дашти Дилварзин мушкилидои дигаре, аз кабили нарасидани агроному мудосиб, кадрдои бaлaндиxтиcоcи мyдaндиcй-теxникй ва камбудии мaблaF эдсос карда мешуд. Ба xотиpи рафьи ин мушкилот, бо максади аз чидати теxникй таьмин кардани кордои xочaгии кишоварзй, ба тартиб даровардани фаьолияти стансиядои мошину тракторй (минбаъд, СМТ) ва сари вакт бо кадрдои родбарй ва меxaнизaтоpй таьмин намудани колxозy caвxоздо Комитети Марказии Хизби коммунист ва Шурои Вазирони Ч,ШС Точикистон дар назди ташкилотдои дaxлдоp вазифадои мyшaxxac мегузошт. Дар натичаи андешидани чорабинидои зарурию саривактй 'хизматрасонии СМТ ба xочaгидо кариб 2 маротиба здад гардида, дачми кордои садроии анчомдодаи ондо дар колxоздо 2,6 маротиба афзуд" [б].

Хамзамон, барои вусъат додани кордои азнавсозй, дар шадри Душанбе мактаби дусолаи тaйëp кардани кадрдои родбарикунандаи xочaгии кишоварзй фаьолияти xyдpо OFOЗ намуд ва дар назди он "курсдои доимоамалкунанда оид ба баланд бардоштани иxтиcоcи раисони колxоздо ба род монда шуд. Бори нaxycт ба ин мактаб 150 ва ба курси шашмода 50 нафар довталабон кабул карда шуданд" [l, с. 238].

Баьди xaтми ин курсдои кутодмуддат нафаронеро, ки содиби лaëкaтy истеьдоди ташкилотчигй доштанд ва дар дама чабдадо фаьолият нишон медоданд, ба колxозy cовxоздои навтаьсис, ки аз чидати ташкили xочaгй дар заминдои нав ба кадрдои бaлaндиxтиcоc ндаз доштанд, pодxaт гирифтанд.

Дар солдои 50-ум барои омодасозии кадрдои родбарикунандаи содадои дaëтaн мудим, дар макотиби олй ва мданаи мaxcycи кишвар кордои зиëде ба анчом расонида шуданд. Ба дисобе, соли 1956 дар чумдурй "...1860 агроном, зоотеxник, мудандиси СМТ дар колxоздо ба кор OFOЗ намуда буданд, ки аз ин дисоб 418 нафар содиби маьлумоти олй ва 710 нафар маьлумоти миëнaи мaxcyc доштанд" [S, с. 143].

Ин раванди тaйëp намудани кадрдои бaлaндиxтиcоcи содаи кишоварзй ба нодияи навбужди Мастчод низ нафьи xyдpо расонида, дамасола кадрдои заруриашро тарбия менамуд. Кумитаи дизбиву комичроияи нодияи Мастчоди нав дар интиxоб ва чо ба чо

гузории кадрхо, махсусан механизаторон, ки азхудкунии заминхои нав ва минбаъд инкишофи сохахои мухталифи хочагии кишоварзй ба онхо вобастагии зиёд дошт, ахамияти доимй медоданд.

Дар натичаи чунин гамхорихою чорабинихои макомоти хизбию давлатй соли 1957 "60 нафар фотехони заминхо, омузишгоххои сохахои хочагии кишоварзии Уротеппаву Конибодомро бо сарбаландй хатм карда, дар истехсолот машгули кор шуданд. Ба туфайли онхо дар хамин сол, аллакай дар нохияи Мастчохи навбунёд 2 СМТ ташкил карда шуд, ки онхо ба 12 колхозхо хизмат мерасониданд". Худи хамон сол «аввалин механизаторон аз забили Ф. Абдурахмонов, Э. Эшбоев, Н. Азаматов ва Т. Давлатов паси чамбараки тракторхо нишаста, ба кишти пахта огоз намуданд» [9].

Стансияи мошину тракторхои навтаъсис бо трактору булдозерхо, экскватору култиваторхо таъмин карда шуда, дар солхои аввали фаъолият, аллакай майдони 1150 гектар заминхои навкорам ва бекорхобидаро тахту хамвор намуда, кишти пахтаро ба рох монданд.

Дар ин самт бригадаи трактории Г. Охундова, С. Сатуников, В. Чибатрев ва механизаторон Н. Абдуллоев, Ш. Хасанов, А. Хамроев фаъолияти пурсамари худро ба рох монда, меъёри харрузаи кории худро 150-200% ичро менамуданд.

Дар он солхо, дар тамоми колхозхои Мастчохи нав бригадахои тракторй-обмонй ташкил карда шуда, ба онхо заминхои кишт, техника ва микдори муайяни кадрхо вобаста гардиданд [10].

Колхозчиёни мухочиргардидаи собик нохияи кухии Мастчох дар ихтиёри худ техникаи пуриктидори хочагии кишоварзй дошта, аз мехнати нихоят сангини дастй озод гардиданд. Дар охири солхои 50-ум кариб 80% хамаи коркарди пахтакорй ва дигар сохахои хочагии кишоварзй бо техникаи замонавй таъмин гардид.

Колхозу совхозхо дар натичаи тараккиёти илму техника руз аз руз вусъат ёфта, ба кадрхои механизаториву мухандисй талаботашон зиёд мегашт. Аз ин ру, ин вазъ макомоти болоиро водор менамуд, ки дар ин самт таъчилан чорахои зарурй биандешанд.

Бинобар ин, пеш аз хама ба тайёр намудани кадрхои механизаторй диккати бевосита дода шуд ва дар ин самт накши бевоситаи омузишгоххои касбй-техникии шахрхои Конибодому Уротеппа хеле назаррас гардиданд. Умуман, "дар тули солхои 1956-1958 ба воситаи СМТ, стансияхои таъмири тракторхо (СТТ) ва омузишгоххои механизатории Уротеппаву Конибодом барои нохияи навбунёди Мастчох 365 механизаторон" [11, с. 39] омода гардиданд.

Дар натичаи чунин чораандешихо хачми истехсоли пахта ва хосилнокии он сол то сол зиёд ва майдони кишти он васеъ карда мешуд. Аммо барои чидани пахта кувваи корй кифоя набуд, аз ин ру, зарурате пеш омад, ки бояд хосили руёндашударо бо мошинхои пахтачинй чамоварй намоянд. Харчанд колхозчиён, сардорони бригадахо, хатто мутахассисону раисони колхозхо дар зохир ба чидани пахта бо мошинхо розй буданд, аммо дар амал бо хар роху восита барои амалй шудани он монеъгй менамуданд. Холатхое мешуд, ки он китъахое, ки барои чидани мошин чудо шуда буданд, шабона, дастй мечинониданд ва ё об мемонданд.

Сабаби чунин муносибат аз он иборат буд, ки гуё дар хаёли онхо, чидани пахта бо мошинхо боиси талаф ва паст гардидани сифати он мегардад. Аммо ба хамаи ин нобоварию норозигхо нигох накарда, баъди он, ки 3-4 мошин дар як бригада ба чидани пахта сар мекард, дар панч руз плани ин бригада ичро мешуд ва ин омил боиси он гардид, ки 50% хосилро бо воситаи мошинхо чинанд. Дар натича "Нохияи Мастчох дар микёси чумхурй хамчун пионери механизатсия, оид ба чидани мошинии пахта машхур гардида,

дар матбуоти даврии чумхуриявию нохиявй зери сарлавхаи «Пионери механизатсия» маколахо чоп мегардиданд" [12].

Дар соли 1959 нохия ба давлат 12,262 тонна «тиллои сафед» супорид, ки ин назар ба хамин давраи соли 1958 1850 тонна зиёд буд.

Баьди чунин пешравихо бригадирхо афзалияти мошини пахтачиниро дида барои саривакт ва беталаф чамьоварй намудани пахта хамасола аз ин навъи техникаи замонавй самаранок истифода мебурданд. Агар раваду ба ахтазори бригада дертар мошини пахтачинй дарояд, дархол ба рохбарияти нохия аз чониби сардорони бригадахо арзу шикоятхо ворид мегардиданд. Дар мачмуъ ба рох мондани чиниши мошинии пахта дар нохияи Мастчох барои чамъоварй намудани пахта то шохаи охирин мусоидат намуда, гунучини гузапояро тезонид ва шудгори тирамохиро дар тамоми майдонхои нохия дар вакташ таъмин намуд.

Мардуми Масчох бо механик-ронандагони номвару бохунари худ депутати Совети Олии республика Хочй Козиев, Лауреати мукофоти ба номи нахустин тракторчизани мамлакат Паша Ангелина, аъзои Комитети Марказии ИЛКЧ,-и Точикистон, вакили съезди XXIII комсомолии республика Максад Шодиева, зарбдори панчсола Сангин Сангинов ифтихор менамуданд. Зеро бо гайрату химмати баланди ин гвардиячиёни сахро ва хамкорони онхо хар сол кариб 70 % пахтаи колхоз бо мошин гундошта мешуд.

Колхозчиёну механизаторон дар бобати пеш бурдани корхои агротехнологй ва руёнидани хосили фаровон кишти пахтаро мувофики коидахои агротехникй ба анчом мерасониданд.

Ин дилбохтагони замин дар чахор фасли сол серкору сертараддуд буданд. Онхо заминро хушсифат шудгор мекунанд, чигитро мувофики тадбирхои агротехникй мекоранд, баробари неш зада баромадани нихолхо ба парвариши онхо мепардозанд, баъди пухта расидани хосил ба чамъоварии он шуруъ менамоянд.

Механизаторони ташаббускор хамчун мураббихои гамхор махорату малака ва тачрибаи худро ба механизаторони навкор, ба онхое, ки нав омузишгоххои касбию техникиро тамом карда, ба колхоз омадаанд, аз сидки дил меомузониданд.

Дар натича ичроиши панчсолаи шашум ичро гардида, дар чумхурй ширкати мехнатии колхозчиён дар истехсолоти чамъиятии артелхои хочагии кишоварзй хело афзуд.

Вокеан, дар як мудати кутох мутахассисони мастчохй техникаи пешкадами онвактаи хочагии кишоварзиро хаматарафа азбар намуда, коидахои агротехникиро аз худ карданд ва дар пешрафти иктисодиёти колхозхо мусоидат намуданд. Бо максади пешбурди фаъолияти корй, дар минтакахои 1, 2, 3 аз хисоби тамомкунандагони мактабхои колхоз барои афзун намудани шумораи механизаторон тадбирхои мухим андешида мешуд.

Хар сол бисёр чавонписарон аз хисоби маблагхои колхоз барои хондан ба омузишгоххои касбию техникй ва техникумхо фиристода мешуданд. Дар ин чабха гайрату фаъолияти "саринжинерони колхоз Чумъа Норов, мудири устохонаи таъмирй Сангин Козиев, механикхо Шарифбек Самиев, Кобил Одинаев, Юлчй Туйчиев" [13, с. 24] хело назаррас буд.

Инчунин дар бригадаи Хочй Амиров низ барои парваришу коркарди агротехникии пахта ва гунучини он бештар аз трактору комбайнхои пахтачинй истифода намуда, пахтаи хушсифат истехсол менамуданд. Сардори бригада Хочй Амиров барои руёнидани хосили баланди пахта "соли 1965 аввалин шуда, аз диловарони Дилварзин бо унвони олй -Кахрамони Мехнати Сотсиалистй сазовор гардида, бо ордени Ленин ва медали Ситораи тиллоии "Дос ва болга" мукофотонида шуд" [14, с. 109].

Минбаъд барои дастовардхои назаррас дар сохаи пахтакорй ва механиконии истехсолу коркарди пахта ин фарди фидокор ва матинирода бо унвони "Механизатори хизматнишондода, Устоди пахтаи Точикистон сазовор гардонида шуда, бо медали тилло ва ду медали нудраи Намоишгохи Комёбихои Хочагии Халди СССР" [14, с. 119] мукофотонида шудааст. Албатта барои ба чунин музаффарятхо ноил гардидан дониш, махорат, матонат ва тачрибаи калони корй лозим буд.

Дар ба даст овардани музаффариятхои мехнатии мастчохиён маслихату машварат ва кумаки аслии устодони пахтаи вилояти Ленинобод (имруза, Сугд) хело калон буд. Устодони аввалини мастчохиён дар сохаи пахтакорй мутахассисон Рахматчон Азаматов, Ислом Акмалхочаев, Инъомчон Кодиров, Тухтабой Исроилов, Аслон Махкамов, Абдудодир Абдуллоев, Абдучаббор Сотиболдиев, Абдумачид Расулов, Мадсуд Ахмедов, Курбон Собиров, Комил Тохиров, Юнус Исроилов, Туйчиев ба хисоб мерафтанд, ки онхо дар ташкили сохаи пахтакорй дар нохия сахми арзандаи худро гузоштаанд.

Хамин тавр, дар зарфи солхои 50-60-ум даххо хазор дехдонони камзамин аз Кухистони Мастчох ба нохияхои пахтакори вилояти Ленинобод кучонида шуданд. Тахлилхо нишон доданд, ки вазифаи дар пешгузоштаи панчсолаи шашуми рушди хочагии халди Иттиходи Шуравй доир ба ривоч додани хочагии дишлод, алалхусус, сохаи пахтакорй, бехтар намудани вазъи зиндагии ахолй, минчумла, ахолии дехот комилан ичро гардиданд, ки як гушаи онро мо дар мисоли нохияи Мастчох мебинем.

Дар натичаи аз тарафи Хукумати Чумхурии Точикистон андешидани якчанд чорабинихо оид ба коркарди заминхои нав ва баланд бардоштани хаёти идтисодиву мадании мехнаткашони нохияхои кухй дар хаёти мардум дигаргунии назаррас ба вучуд омад. Ба ин нохияи баландкухи Кухистони Мастчох мисол шуда метавонад.

Дар натичаи ба даштхои Дилварзин мухочир кардани дехдонони мехнаткаши ин нохия дар муддати начандон тулонй, бо гайрату матонат ва кушишхои онхо заминхои зиёди бекорхобида азхуд карда шуда, дар хаёти идтисодй ва маданй-маишиашон дигаргунихои чашмрас ба вудуъ пайвастанд.

Ба душворихои махалли чугрофй ва маданиву маишй нигох накарда, онхо бахри минбаъд ривочу равнади сохаи кишоварзй ва пеш аз хама, сохаи дар он вадт сердаромади пахтакорй сахми арзандаи худро гузоштанд, ки ин аз нишонахои ифодагарии хисси ватанпарастии дехдонони баландкух, ки ихтиёран куч мебастанд, гувохй медихад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Абулуаев Р. Таърихи мууоцират дар Тоцикистон (1917-2000). - Душанбе, 2016. - 492с.

2. Абдулов К. Дар ин дунё.Ч.. 12. - Душанбе: Адиб. - 2006. - 1207с.

3. Курбонов О. Самараи меунати шуцоатмандона. //Тоцикистони Советй, 30 октябри соли 1957, №258 (8533).

4. БХ ПТС ХК Цумуурии Тоцикистон. ф.3, р.143, д.10, в.118.

5. Давлатов М. Номе, ки баланд буду баланд монд. - Душанбе, 2014. - 353с.

6. БМД Цумуурии Тоцикистон. ф.р-1566, р.1, д.206, в.313

7. Об итогах выполнения пятилетнего развития СССР и Союзных республик на 19511955 гг. - М., Госполитиздат, 1956. - 311с.

8. Народное хозяйство Таджикской ССР //Статистический сборник, 1957. - 387с.

9. //Байраци Ленинй, 5 марти соли 1958.

10.БХПТСХК Цумуурии Тоцикистон. ф.5741, р.6, д.74, в.195.

11.Курбонов А. Комёбиуои меунаткашони Мастчоуи нав. /Коммунисти Тоцикистон, 1959, №11. - С.37-41.

12.Бойгонии шахсии собицадори меунат Давлатбек Тутиев. Папкаи № 2.

13.Абдулов X,. Пахтаи Дилварзин. - Душанбе, Ирфон, 1983. - 40с.

14.Алиев Ш.Б. Фидоиёни Ватан. - Хуцанд, Ношир. - 2012. - 317с.

REFERENCES:

1. Abulhaev R. The History of Migration in Tajikistan (1917-2000). - Dushanbe, 2016. - 492 p.

2. Abdulov K. In This World. V. 12. - Dushanbe: Adib. - 2006. - 1207p.

3. Kurbonov O. The Effect of Brave Work. //Soviet Tajikistan, October 30, 1957, №258 (8533).

4. PA IPRCP Republic of Tajikistan. ch.3, number.143, c.10, p.118.

5. Davlatov M. The Name which was Prior and Still in Priority. - Dushanbe, 2014. - 353 p.

6. CSA Republic of Tajikistam. ch.n-1566, p.1, c.206, p.313

7. About the Result of implementation of Five-Year Development of USSR and Soviet Republics in 1951-1955. -М., Gospolitizdat, 1956. - 311p.

8. National Economy of SSRTajikistan //Art. collection, 1957. - 387p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Bayraqi Leniny (Leninian Banner), March 5, 1958.

10.PA IPRCP Republic of Tajikistan. ch.5741, n.6, c.74, p.195.

11. Kurbonov A. Successes of Workers of new Mastchoh. / Komunisti Tojikiston, 1959, №11. - PP. 37-41.

12.Private Archives of Labour Veteran Davlatbek Tutiev. Case 2.

13. Abdulov H. Dilvarzin's Cotton. - Dushanbe, Irfon, 1983. - 40 p.

14.Aliev Sh.B. Fidoiyoni vatan (patriots). - Khujand, Noshir. - 2012. - 317p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.