Научная статья на тему 'ВАЗЪИЯТИ СИЁСӢ ВА ИҚТИСОДИИ ВМКБ ВА ИСЛОҲОТИ СОҲАИ КИШОВАРЗӢ ДАР СОЛҲОИ 90-УМИ АСРИ ХХ'

ВАЗЪИЯТИ СИЁСӢ ВА ИҚТИСОДИИ ВМКБ ВА ИСЛОҲОТИ СОҲАИ КИШОВАРЗӢ ДАР СОЛҲОИ 90-УМИ АСРИ ХХ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
93
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СИЁСАТ / ИқТИСОД / ХОҷАГИИ қИШЛОқ / ДАВРАИ ИСТИқЛОЛИЯТ / ТАДқИқОТЧИЁН / ТАЪРИХ / ВМКБ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ҳакимзода Маъруф Маҳмудӣ, Мазамбекова Фарангес Шомузафарбековна

Дар маколаи мазкур муаллиф рушди соҳаи иқтисодӣ ва сиёсии солҳои 90-уми асри ХХ-ро таҳлил намуда таъсири онҳоро ба ислоҳотҳои замин ва хоҷагии қишлоқ нишон медиҳад. Муаллиф дар доираи хронологӣ тартиби таъсиси ислоҳотро нишон дода, аҳамияти онро барои хоҷагии қишлоқи ВМКБ қайд мекунад. Дар мақола ҳамчунин хизматҳои кормандони соҳаи хоҷагии қишлоқи ВМКБ ва сиёсатмадорон ёдрас мешавад, ки дар рушди соҳаи мазкур саҳмгузорӣ намуданд. Муаллиф муҳимияти силоҳотҳоро дар соҳаи мазкур қайд намуда, аҳамияти онҳоро барои аҳолии вилоят нишон медиҳад. Дар маколаи мазкур муаллиф дар асоси тахлили тадқиқотҳои олимон дар доираи хронологӣ ҷанбаҳои мусбӣ ва манфии ислоҳоти соҳаи кишоварзиро барои хоҷагии қишлоқи ВМКБ нишон дода, аҳамияти ин равандро барои соҳаи хоҷагии қишлоқ ёдрас мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POLITICAL AND ECONOMICAL SITUATION OF GBAO AND AGRICULTURAL REFORMS DUTING 90-S YEARS OF ХХ CENTURY

In this article author analyze of political and economic situation of GBAO and its relation with development of agriculture and husbandry reforms during the period the early of XXI century. Author after chronological order show the process of political and economic situation of GBAO and its influence to agriculture and husbandry sector of economy GBAO. Also in this article authors give attention to analyses development of GBAO lands reforms process during the period the early of XXI century. Author note the positive and negative factors of social-economic consequences for husbandry of GBAO during the yearly independence years. During the analyses of difference factors of agriculture and husbandry reforms and its social-economic consequences author note their significance for all society of GBAO.

Текст научной работы на тему «ВАЗЪИЯТИ СИЁСӢ ВА ИҚТИСОДИИ ВМКБ ВА ИСЛОҲОТИ СОҲАИ КИШОВАРЗӢ ДАР СОЛҲОИ 90-УМИ АСРИ ХХ»

has an ethnographic and anthropological dictionary, which can reveal many questions in Oriental studies in general.

Key words: M. S. Andreev, Russia, Tajikistan, Rushan, Khuf, Tajiks, ethnography, ethnology, anthropology.

«ТОЧДКОНИ ВОДИИ ХУФ» - и МИХАИЛ СТЕПАНОВИЧ АНДРЕЕВ ^АМЧУН МАЪХАЗ ОИД БА ЧДШНУ МАРОСИМЩО ВА АНЪАНА^ОИ МАРДУМИ РУШОН

Дар мацола асосан мундарицаи асари дуцилдаи Михаил Степанович Андреев «Тоцикони водии Хуф» бауогузорй карда шудааст. Муаллиф цайд менамояд, ки мероси илмии М. С. Андреев ганцинаи хеле ганй ва циматбауо буда, дар самти омухтани уаёти тоцикони бостон калидкушо мебошад, инчунин он метавонад уангоми тауцици этнографияи уамсояхалцуои тоцикон хизмат намояд. Китоб аз лугатуои фаровони этнографй ва антропологй таркиб ёфтааст, ки онуо метанонанд дар умум бисёр масъалауои баусталаби илми шарцшиносиро кушоянд.

Калидвожахр: М. С. Андреев, Россия, Тоцикистон, Рушон, Хуф, тоцикон, этнография, этнология, антропология.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Сайнаков Сайнак Парпишоевич — номзади илмуои таърих, дотсенти кафедраи таърихи умумй ва муносибатуои байналхалции Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айнй, тел: (+ 992934162099), e-mail: [email protected]; saynak rushon. saynakov@mail. ru

Дарвозиева Ханифа Шодибековна - унвонцуи кафедраи таърихи умумй ва муносибатуои байналхалции ДДОТ ба номи С. Айнй, тел. 992 938061993

Сведение об авторах:

Сайнаков Сайнак Парпишоевич — кандидат исторических наук, доцент кафедры всеобщей истории и международных отношений Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, тел: (+ 992934162099), e-mail: [email protected]; [email protected]

Дарвозиева Ханифа Шодибековна - соискатель кафедры всеобщей истории и международных отношений Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, Тел: 992 938061993

About the authors:

Saynakov Saynak Parpishoevich - Candidate of Historical Sciences, Associate Professor, of the Department of General History and International Relations of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, phone: (+992934162099); E-mail: [email protected][email protected]

Darvozieva Hanifa Shodibekovna - Applicant for the Department of General History and International Relations, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, Tel: 992 938061993

УДК 50.522.02

ВАЗЪИЯТИ СИЁСЙ ВА ЩТИСОДИИ ВМКБ ВА ИСЛО^ОТИ СОХДИ КИШОВАРЗЙ

ДАР СОЛ^ОИ 90-УМИ АСРИ ХХ

Хакимзода М.М.,

Донишкадаи ицтисод ва савдои Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон

Мазамбекова Ф.Ш.

Донишгоуи аграрии Тоцикистон ба номи Шириншоу Шоутемур

Баъди аз байн рафтани Давлати шуравй дар хочагии кишлоки мамлакат ва ВМКБ аз он чумла, таъсисёбии низоми нави хочагидорй огоз гардид. Аммо аломатх,ои ин навгонихо дар сохаи кишоварзй хануз дар соли 1990 мушохида мешуданд. Дар ин давра як катор колхозхо ва совхозхои ВМКБ ба бухрони молиявй дучор шуданд, зеро бо катъ гардидани дастгирии давлатй аз марказ, ин хочагихо мустакилона пешрафт карда натавонистанд. Аз руи маълумоти олимони таърихнигор, вазъияти хочагии кишлоки ВМКБ дар аввали солхои 90-уми асри ХХ он кадар суст гардид, ки дар

хочагихо тухмй барои кишти бахорй намерасид.

5 марти соли 1992 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи ислохоти замин» кабул гардид. Чуноне дар ин конун таъкид мешуд, максад ва вазифахои асосии ислохоти замин дар чумхурй «аз мухайё намудани шароит барои тараккиёти баробархукуки шаклхои гуногуни хочагидорй дар замин, ташаккули иктисодиёти бисёрсоха, истифодаи сарфакорона ва хифзи замин иборат буда, максадаш зиёд намудани махсулоти кишоварзй мебошад» [8, 488].

Бо сабаби норасогии махсулотхои хочагии кишлок ва озукаворй 17 феврали соли 1992 карори Президиуми Шурои олии Точикистон «Дар бораи чорахои хифзи бозори истеъмолии дохилй», №19 ба тавсиб расид, ки мувофики он баровардани баъзе молхо аз худуди чумхурй манъ карда шуд. Дар асоси ин карор, 1 марти соли 1992 тахти №33 карори раиси комитети кишоварзии комичроияи ВМКБ (раис ^урбоналиев М.) оид ба боздошт кардани тичорати берунии молхои муайян ба имзо расид. Аз он чумла дар катори молхои саноатй, баровардани махсулоти хочагии кишлок низ манъ карда шуд. Ба фехристи ин карор помидор, бодиринг, карам, пиёз, нок, себ, олуболу, зардолу ва дигар намуди махсулот и хочагии кишлок дохил карда шуданд [1, 6].

Мохи апрели соли 1992 шумораи кормандони дастгохи Идораи кишоварзии вилоят аз 35 то 22 нафар ва дар нохияхои вилоят аз 55 корманд ба 48 корманд паст карда шуд. Барои бехтар намудани кори хочагихои вилоят дар самти таъмини озукаворй, дар соли 1993 кормандони Идораи хочагии кишлоки ВМКБ ба нохияхои вилоят вобаста карда шуданд. Чунин усули кор имкон дод, ки тартиби таъмини фаъолияти хочагихои кишоварзй ва чорводорй бевосита тахти назорат гирифта шавад, то ки моликияти умумй ва давлатй аз чинояткорон хифз гарданд. Инчунин масъалаи ба рох мондани фаъолияти колхозу совхозхои ВМКБ ва хар чй зудтар бо галлаи махаллй таъмин кардани сокинони вилоят дар мадди аввали фаъолияти давлат ва Хукумати онвактаи Точикистон карор дошт.

Дар соли 1992 дар вилоят 24 колхоз, 2 - госхоз ва 53 совхоз фаъолият мекарданд, ки зиёда аз 20 000 гектар замини корамро дар ихтиёри худ доштанд [1, 8]. Дар холати мохи январи соли 1994 дар дар нохияи Дарвоз - 6 совхоз ва 4 колхоз, дар нохияи Ванч 15 - совхоз, 1 госхоз ва 1 колхоз, дар нохияи Мургоб - 7 совхоз, дар нохияи Рушон - 2 совхоз ва 11 колхоз, нохияи Ишкошим 11 совхоз, дар нохияи Рошткалъа - 4 совхоз ва 4 колхоз, дар нохияи Шугнон -6 совхоз, 1 госхоз ва 4 колхоз, амал мекарданд [1, 23]. Минтакаи нисбатан устувор, ки рушди хочагидориро аз даст надод, ин хочагихои водии Гунд буданд, ки дар ин давра нисфи махсулоти кишоварзии ВМКБ-ро истехсол мекарданд. Таъминоти ахолии вилоят аз хисоби махсулоти истехсоли худй 15%-ро ташкил дода, бокимондаи махсулот аз вилояти Оши Киргизистон ва шахри Душанбе, вилоятхои Кулобу Кургонтеппа ворид мешуд. Соли 1996 дар микёси ВМКБ 5652 тонна галла, 5264 тонна картошка, 1468 тонна сабзавот истехсол мешуд, ки аз ин шумора ба хар сари ахолй 22,5 кг галла, 28,0 кг картошка, 7,2 кг сабзавот рост меомад. Профессор Собирова К. менависад, ки тамоми ин махсулот талаботи ахолии вилоятро 20-25% конеъ мекард. Мувофики хисоботхои Раёсати кишоварзии ВМКБ аз соли 1993 хатто бо гузаштан ба якказироатй ва кишти галла, хочагихои вилоят танхо 20 фоизи талаботи ахолиро конеъ карда метавонистанд [1, 4].

3 декабри соли 1994 фармони Президента Чумхурии Точикистон «Дар бораи чорабинихои аввалдарача доири рушди дигаргунсозихои иктисодй ва гузаштан ба муносибатхои бозорй» кабул карда шуд. Дар ин давра Хукумати Точикистон хаматарафа кушиш мекард, ки барои рушди ВМКБ шароити мусоидро фарохам созад. Бо ин максад, 12 апрели соли 1995 карори Хукумати Чумхурии Точикистон « Дар бораи накшаи тараккиёти Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон барои соли 1995 ва то давраи соли 2000» ва аз 22 июли соли 1998 карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Оид ба раванди тараккиёти ичтимоию иктисодии ВМКБ» кабул гардиданд. Дар асоси ин карорхои Хукумат, соли 1995 дар сессияи 3-юми Мачлиси намояндагони халки ВМКБ, «Накшаи ислохоти иктисодии ВМКБ барои солхои 1995-2000» тасдик гардид. Дар маркази ин ислохот пеш аз хама сохаи хочагии кишлок меистод. Аммо камбудии асосии ин давра дар набудани конунхои нав дар бораи ислохоти замин ва кишоварзй буд ва аз ин лихоз рохи амали кардани ислохот номуайян меистод.

Дар тамоми хочагихои ВМКБ ба хисоби миёна хосилнокии картошка аз 117 сентнер дар соли 1992 ба 85 сентнер аз хар гектар дар соли 1995 паст фаромад [1, 9]. Хочагихои вилоят камбуди галларо бо истехсоли картошка чуброн менамуданд. Дар соли 1992 истехсоли умумии картошка дар

хочагихои вилоят 8143 тонна ва дар соли 2000 ба 23 735 тонна расид. Аммо хосилнокии заминхои картошка, низ бо сабаби нарасидани нурихои минералй аз 117 сентнер аз гектар ба 85 сентнер паст фаромад. Хосилнокии миёнаи картошка дар нохияи Дарвоз хатто ба 18 сентнер паст фаромад [3, 243]. Аммо рохи ягонаи таъмини ахолй бо озукаворй - афзоиши зироати галла ва картошка дар шароити душвори бухрони сиёсй ва иктисодии аввали солхои 90-уми асри ХХ имконнопазир буд. Масохати кишт соли 1995 дар хачми 14417 гектар муайян гардид, ки ин нишондод нисбати соли 1992 камтар буд, аммо бо сабаби норасогии молиявй бокимондаи заминхо бекор монданд. Аз он чумла, заминхои лалмй, заминхои мелиоративй, ки аз хисоби мухаррикхои баркй обёрй мешуданд, аз истифода берун монданд. Заминхои сершумори баъзе аз дехахо ва аксарияти заминхои теппагй аз сабаби нарасидани об аз истифода берун мемонданд. Масалан, дар чунин дехахо ба монанди Тавдем (Шохдара), Хоса, Чрруч, Дашти Сижд (Шугнон), Дашти Басид, Даштаки Ванч, Дашти Язгулом ва дигар дехахо аз сабаби баланд будани заминхо аз сатхи дарё, бештари заминхо ба заминхои бекорхобида табдил ёфтанд, холо он, ки сифати хок ва хусусиятхои зироатии ин заминхо дар холати хуби култиватсионй карор доштанд.

Мархилаи аввали ислохоти соха бахусус дар нохияхои вилоят аз соли 1996 огоз гардида то соли 1999 ба пуррагй анчом дода шуд. Бо карори Хукумати махаллии ВМКБ аз 25 октябри соли 1996 № 162 дар худуди вилоят 26 колхозу совхозхо бо тамоми моликияти худ ба хочагихои дехконй гузаронида шуданд. Дар мархилаи дуввуми ислохот хочагихои алохидаи дехконй ба ассотсиатсияхои кишоварзй муттахид гардиданд. Дар соли 1996 дар худуди вилоят аллакай 38 асотсиатсияи дехконон амал мекарданд, ки ин кариб нисфи заминхои корами ВМКБ-ро дар бар гирифт.

Солхои 1996-1999-ро солхои таквиятбахши ислохоти соха харф задан ба маврид аст. Дар ин давра дар вилоят асосан фаъолияти системаи хочагии кишлок дар самти парвариши галла, картошка, сабзавот ва богдорй бештар равона гардид. Махз дар хамин давра бо истиснои хочагихои зотпарварии давлатй, дар заминаи 58 адад хочагихои давлатию коллективй, шаклхои нави хочагидорй, 122 адад хочагихои дехконй (фермерй) таъсис дода шудаанд. Ба ин хочагихои навтаъсис зиёда аз 11 хазор гектар заминхои обёришаванда, 9 хазор сар чорвои шохдори калон, 34 хазор сар бузу гусфанд, чарогох ва дигар молу амвол вобаст карда шуд [2, 5].

Барои хамин, дар доираи таъмини фазои хукукии гузариш ба сохти нави хочагидорй дар хочагии кишлок ва комплекси агросаноатй, бо фармонхои Президент Чумхурии Точикистон аз 9 октябри соли 1995, №342 ва аз 1 декабри соли 1997, №874 75 хазор гектар замин барои истифода ба хочагидорон чудо карда шуд. Инчунин дар соли 1996, Фармони Президента Чумхурии Точикистон №522 «Дар бораи тачдиди корхонахо ва ташкилотхои кишоварзй» кабул гардид. Фармонхои Сарвари мамлакат Э. Рахмон «Дар бораи чудо кардани 50 хазор гектар замин барои хочагихои ёрирасони шахсии шахрвандон» аз 9 октябри соли 1995, аз 25 июни соли 1996 (фармони Президента Чумхурии Точикистон Э. Рахмон) «Дар бораи ислохоти ташкилоту корхонахои кишоварзй», фармони аз 1 декабри соли 1997 оиди чудо кардани 25 хазор гектар замин барои таъсиси аломатхои аввалини хочагидории нав асос гузоштанд. Вазифаи асосии ин фармонхои Президента кишвар махз дар таъсиси системаи хочагидории хусусй дар шакли корхонахои кишоварзй ва хочагихои дехконй (фермерй) ва дигар шаклхои ташкилие буд, ки ба талаботи иктисоди бозоргонй мувофик бошанд.

Дар асоси Фармони Сарвари давлат аз 9 сентябри соли 1995, №342 «Дар бораи чудо намудани 50 хазор гектар замин барои хочагихои ёрирасони шахсии шахрвандон» ва Карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи чудо намудани китъахои замин барои хочагихои ёрирасони шахсии шахрвандон» аз 22 ноябри соли 1995, дар ВМКБ барои хочагихои ба ин эхтиёч дошта, 1670 гектар замин чудо гардид. Аз он 1620 гектар замини обй ва 50 гектарашро замини лалмй ташкил медихад, ки таксимоташ дар нохияхо ин тавр сурат гирифтааст: ба нохияи Дарвоз - 250 гектар (обй - 200 ва лалмй - 50 гектар), Ванч - 200 гектар, Рушон -200, Шугнон - 259, Рошткалъа -120, Ишкошим -241 ва Мургоб - 400 гектар [3, 245]. 26 октябри соли 1996 Кумитаи заминсозии ВМКБ таъсис дода шуд. Кумита дар давоми фаъолияти худ 61 адад собик хочагихои коллективй (колхозй) ва давлатиро (совхоз) муттахид намуда, дар пойгохи (базаи) онхо 199 хочагихои дехконй ташкил дод.

Соли 1995 нисбати соли 1992 дар худуди вилоят шумораи заминхои корам кам гардид ва аз

18129 ба 14417 гектар кам шуд. Дар ин давра ахолии вилоят аз 186,2 хазор дар соли 1992 ба 202,6 хазор нафар дар соли 1995 расид. Аз хамин лихоз бо максади таъмини ахолй бо орд заминхои Faллaдонa дар мачмуъ аз 4673 гектар ба 6037 гектар здед карда шуданд. Дар назди ташкилотхои давлатй вазифа гузошта шуд, ки дар шароити чанги шахрвандй, вакте, ки роххои транзитй баста шуданд, BMKE ба вилояти худкифо табдил дода шавад. Myхимтaрин вазифа дар ин самт таъмини ахолии вилоят бо орд ва Faллaи махаллй буд.

Myвофики тахлилхои илмй ва тадкикотхои сахрой хар як шахс ба хисоби миëнa то 0,5 кг махсулоти ордиро дар як руз истеъмол мекунад ва аз хамин нуктаи назар дар соли 1995 бо шумораи ахолии 202,6 хазор нафараи вилоят тахминан 36468 тонна Faллaро барои таъмини мардум дастрас мекард. Аммо мувофики нишондодхои бойгонй дар соли 1992 4276 тонна ва дар соли 1995 танхо 4778 тонна Faraa истехсол гардид. Аз тарафи дигар дар шароити афзудани ахолии вилоят аз хисоби гурезагон, идорахои хочагии кишлоки BMKS аз ухдаи таъминоти мардум бо озукаворй намебаромаданд. Бояд кайд кард, ки чунин шумораи истехсоли Faллa танхо 7,6 фоизи истеъмоли Faллaро дар BMKE таъмин мекард. Душвории иловагй дар ин давра ин аз кор бозмондани ягона бозори марказии ХорyF буд, ки аз сабаби баста шудани роххо ва набудани махсулоти фурушй дар соли 1992-1993 кариб ки фаъолият накард.

Бо максади истифодаи пурсамар ва окилонаи захирахои замин ва об, афзун намудани истехсоли махсулоти кишоварзй Фармони Президенти Чумхурии Точикистон аз 25 июни соли 1996, №522, «Дар бораи тачдиди корхонахо ва ташкилотхои кишоварзй» кабул гардид. Дар ин раванд супориши давлатй (Госзаказ) ва нархи махсулоти кишоварзй озод эълон карда шуд, ки ин ба cохибихтиëрии дехкон барои парвариши махсулот мусоидат намуд. Ислохоти гузаронидашуда дар сохаи кишоварзй, ба хочагихои дехконй (фермерй) озодии интихоби истехсол ва фуруши зироатхои кишоварзиро дод. Гузариш ба шакли нави муносибатхои иктисодй ва ташкил намудани шаклхои нави хочагидорй, хусусигардонии амвол ба тaFЙироти куллй дар сохаи кишоварзй оварда расонид. Бо баромадани ин фармон, суръати ташкилшавии хочагихои фермерй дар BMKE нисбат ба водихо пешрафт мекард. Аз чумла, дар нохияхои водии Вахш дар соли 1996 хамагй 68 адад бо ихтиëрдории 0,7 % заминхои корам хочагихои дехконй ташкил шуданд ва дар BMKB бошад шумораи хочагихои дехконй ба 947 адад бо ихтиëрдории 2253 гектар, ë худ 14 % заминхои корами вилоятро ташкил дод[4, 38].

1 декабри соли 1997 Фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи чудо гардидани 25 хазор гектар замин» барои таъсиси хочагихои дехконй имзо гардид, ки мувофики он хачми заминхое, ки чудо мешуданд, ба тарзи зайл муайян гардид: аз заминхои обй- то 0,15 гектар; аз заминхои лалмй -то 0,50 гектар барои хар як хочагии дехконй таксим гардид. Дар асоси карори мазкур он барои хочагихои ëрирacони вилоят дар хачми 950 гектар замин чудо гардид. Аз ин майдони умумй, 900 гектарро замини обй ва 50 гектарро замини лалмй ташкил медихад, ки он дар байни нохияхо чунин таксим шудааст: ба нохияи Дарвоз -150 гектар (100 гектар обй ва 50 лалмй), Ванч - 100, Рушон - 100, ШyFнон -150, Рошткалъа - 100, Ишкошим - 150 гектар ва барои MyрFоб -200 гектар рост омад [3, 241].

Душворихои солхои 90-умро дар системаи хочагии кишлоки BMKE тахлил карда, хулосахои зеринро хамчун сабаби объективии ин давра aрзëбй мекунем:

-аввалан хочагихои вилоят аз замони Шуравй дар дотатсияи давлат карор доштанд ва яку якбора пош хурдани давлати Шуравй барои сар задани бухрони молиявй сабаби асосй гардид;

-дуввум, аз кор мондани аксарияти заминхо бо сабаби нарасидани мaблaFгyзорй ва кувваи барк барои системаи обëрикyнй ба камшавии заминхои кишт овард ва дар натича микдори махсулоти зироаткорй кам гардид;

-саввум, набудани тартиби ягонаи идоракунй дар хочагии кишлок ва интизоми истехсолй дар дохили ин система ба Facби заминхо, паст шудани хосилнокй ва бекор мондани онхо сабаб гардид ва ин низ ба таъмини ахолй бо озукаворй ва махсулоти кишоварзй таъсири манфй расонид.

Дар умум, баъди бархам хурдани системаи хочагидории коллективй дар Точикистон, хочагихои Помир низ бо рохи ислохот ба шакли хусусии хочагидорй гузаштанд. Аммо барои ба рох мондани ин шакли истехсоли махсулот ва ба бозор баровардани он хануз инфрасохтори пурра амал намекард. Идорахои савдои яклухт ва иштирокунандагони тичорати молй ва пулй - алока байни бозор ва истехсолкунандахои хусусй вучуд надошт, ки ин ба норасогии махсулот дар бозор ва вайрон шудани он дар хочагии дехконй меовард. Тамоми ин камбудихо бо сабаби нокифоя будани

фаъолияти бозорхо сар заданд ва дар ин раванд ба дехконон ва хочагихои дехконй низ зарар расонида шуд, зеро онхо аз хисоби муфлисшавй мехнат мекарданд.

АДАБИЁТ

1. Бойгонии давлатии Точикистон дар ВМКБ.- Хазинаи 12, р. 16, п. 107, Хисоботхои раёсати хочагии кишлоки ВМКБ. 2021. - 150 с.

2. Бойгонии давлатии Точикистон дар ВМКБ.- Х. 12., р. 15, В.4-6, Хисоботхои Раёсати хочагии кишоварзии ВМКБ. 2020. - 100 с.

3. Бойгонии давлатии ВМКБ, ф. 1, б.11, в.165.

4. Гузориш «Оиди дастовардхои сохаи кишоварзии Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон дар давоми 30 солагии Истиклолияти Чумхурии Точикистон».- шахри Хоруг. 2021. - 400 с.

5. Масов Р. Пирумшоев Х. Файзи истиsлол дар «Боми чахон». - Душанбе: Дониш, - 412 с.

6. Маълумотнома ба лоихаи карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи тасдики Барномаи «Ислохоти кишоварзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2012-2020» Шуъбаи кишоварзй ва истифодаи замини Дастгохи ичроияи Президенти Чумхурии Точикистон .- Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 августи соли 2012. - 383 с.

7. Раёсати кишоварзии ВМКБ,- Хисоботхои солона

8. Хотамов Н, Довуди Д, Муллочонов С, Исоматов М. Таърихи халки точик - Душанбе: 2011. - 584 с.

9. Rashidova, D.A. The Leader of the Nation Emomali Rahmons Contribution into Enactment of Programme of Foreign Languages / D.A. Rashidova, B.P. Ashrapov // Вестник Педагогического университета. Серия 2: Педагогики и психологии, методики преподавания гуманитарных и естественных дисциплин. - 2022. - № 1 (11). - С. 132-136.

10. Rashidova D.A., Ashrapov B.P. The Leader of the Nation Emomali Rahmons Contribution into Enactment of Programme of Foreign Languages. // Вестник Педагогического университета. 2022. № 3(98). С.75-78.

ВАЗЪИЯТИ СИЁСЙ ВА ЩТИСОДИИ ВМКБ ВА ИСЛОХ,ОТИ СОХАИ КИШОВАРЗЙ

Дар солхои 90-уми асри хх

Дар маколаи мазкур муаллифрушди соцаи ицтисоди ва сиёсии сощои 90-уми асри ХХ-ро таллия намуда таъсири ощоро ба ислоцотцои замин ва хочагии цишлоц нишон медщад. Муаллиф дар доираи хронологи тартиби таъсиси ислоцотро нишон дода, ацамияти онро барои хочагии цишлоци ВМКБ цайд мекунад. Дар мацола цамчунин хизматцои кормандони соцаи хоцагии цишлоци ВМКБ ва сиёсатмадорон ёдрас мешавад, ки дар рушди соцаи мазкур сацмгузори намуданд. Муаллиф муцимияти силоцотцоро дар соцаи мазкур цайд намуда, ацамияти онцоро барои ахолии вилоят нишон медицад. Дар маколаи мазкур муаллиф дар асоси тахлили тадцицотцои олимон дар доираи хронологи цанбацои мусби ва манфии ислоцоти соцаи кишоварзиро барои хочагии цишлоци ВМКБ нишон дода, ацамияти ин равандро барои соцаи хоцагии цишлоц ёдрас мешавад.

Вожахри калидй: сиёсат, ицтисод, хочагии цишлоц, давраи истицлолият, тадцицотчиён, таърих, ВМКБ.

ПОЛИТИЧЕСКАЯ И ЭКОНОМИЧЕСКАЯ СИТУАЦИЯ ГБАО И РЕФОРМА ЗЕМЛЕДЕЛИЯ ПЕРИОДА 90-Х ГОДОВ ХХ ВЕКА

В данной статье автор анализирует развитие политических и экономических событий начало ХХ века и дает оценку их взимоотношения с развитем реформ сельского хозяйства ГБАО периода независимости. Автор в хронологическом порядке показывает развитие реформ сельского хозяйства ГБАО и вместе с этим отмечает научную значимость этих реформ для для аграрного сектора ГБАО. В статье автор также приводит исторический анализ развития политических событий и на основе работ исследователей по истории развития сельского хозяйства, анализирует положительные и отрицательные факторы реформ данной отрасли периода 90-х годов ХХ века. Автор показывает трудности и препятствия на пути реформ и вместе с этим отмечает их значимость для жителей ГБАО.

Ключевые слова: политика, процесс, сельское хозяйство, период независимости, статьи, исследователи, ГБАО.

POLITICAL AND ECONOMICAL SITUATION OF GBAO AND AGRICULTURAL REFORMS

DUTING 90-S YEARS OF ХХ CENTURY

In this article author analyze of political and economic situation of GBAO and its relation with development of agriculture and husbandry reforms during the period the early ofXXI century. Author after chronological order show the process of political and economic situation of GBAO and its influence to

agriculture and husbandry sector of economy GBAO. Also in this article authors give attention to analyses development of GBAO lands reforms process during the period the early of XXI century. Author note the positive and negative factors of social-economic consequences for husbandry of GBAO during the yearly independence years. During the analyses of difference factors of agriculture and husbandry reforms and its social-economic consequences author note their significance for all society of GBAO.

Kew words: political, process, agriculture, independence period, researches, scientists, GBAO.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Хакимзода Маъруф Махмуда, номзади илмуои ицтисоди, декани факултети молия ва бауисобгирии буггалтерии ДИС ДДТТ (Цумуурии Тоцикистон, шХуцанд); Мазамбекова Фарангес Шомузафарбековна, ассистенти кафедраи таърих ва уукуци Донишгоуи аграрии Тоцикистон ба номи Шириншоу Шоутемур (Цумуурии Тоцикистон, шХоруг)

Сведения об авторах:

Хакимзода Маруф Махмуди, кандидат экономических наук, декан факультета финансов и учета Института экономики и торговли Таджикского государственного университета коммерции (Республика Таджикистан, г. Худжанд);

Мазамбекова Фарангес Шомузафарбековна, ассистент кафедры истории и права Аграрного университета Таджикистана имени Шириншаха Шахтемура (Республика Таджикистан, г. Хорог)

About the authors:

Hakimzoda Maruf Mahmudi, candidate of economical sciences, dean of the faculty of finance and accounting under the Institution of economics and Trade of the Tajik State University of Commerce (Tajikistan Republic, Khujand-city);

Mazambekova Faranges Shomuzafarbekovna, assistant of the department of history and law under the Agrarian University of Tajikistan named after Shirinshah Shahtemur (Republic of Tajikistan, Khorugh-city)

НИКОЛАЙ МИХАЙЛОВИЧ МОРОЗОВ - РУКОВОДИТЕЛЬ ГОСУДАРСТВЕННОГО

АРХИВА СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

Джураева М. А.

Худжандский государственный университет имени академика Б. Гафурова

Государственный архив Согдийской области - один из старейших архивных заведений в Таджикистане. Начало его деятельности относится к весне 1925 года, когда для сохранности и использования накопившейся в значительном количестве документации Ходжентский уездный исполком своим специальным постановлением ввел с 9 апреля этого года должность архивариуса при исполкоме. В его задачи входила концентрация документов по истории Северного Таджикистана, обеспечение их сохранности и использования [5].

По решению Большого президиума Ходжентского окрисполкома от 16 декабря 1928 г. на базе уездного архива в Ходженте организуется окружное архивное бюро со штатом два человека, которые осуществляли контроль за сохранностью материалов на всей территории Северного Таджикистана.

В виду ликвидации Ходжентского округа по решению Ходженсткого окрисполкома от 6 октября 1930 г. архивное бюро переименовывается в межрайонное с непосредственным подчинением ЦИК Таджикистана.

В 1938 г. с введением окружного административно- территориального деления Центральное архивное управление Таджикской ССР преобразует Ленинабадское межрайонное архивное бюро в окружное, а после создания Ленинабадской области (с 27 октября 1939 г.) организуется областной государственный архив [5].

В настоящее время Согдийский областной государственный архив является одним из крупнейших в республике по количеству и ценности хранящихся в нем документов. В его

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.