CC BY
4
5.9 (10 01 00) ФИЛОЛОГИЯ 5.9 ФИЛОЛОГИЯ 5.9 PHILOLOGY
5.9.2 (10 01 03) Литература народов мира (таджикско-
персидская литература) 5.9.2 Literature of the peoples of the world (Tajik-Persian
literature)
5.9.2 Адабиёти халвдои ча^он (адабиёти форсу точик)
УДК8И(Инд): 821.21/.22.0 Г44
DOI 10.24412-2413-2004-2022-4-28-36
Fаффорова Замира Абдуллоевна, доктори илмуои филологи, профессор, мудири шуъбаи пажууиши тамаддуни Шарци Институти улуми цомеашиносии МДТ "ДДХ ба номи академикБ.Fафуров" (Тоцикистон, Хуцанд).
Гаффарова Замира Абдуллоевна, доктор филологических наук, профессор, заведующий отделом цивилизации стран Востока Института гуманитарных наук ГОУ «ХГУ им. академика Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Gafforova Zamira Abdulloevna, Dr. of
Philology, Professor, head the department of oriental civilization research center under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov " (Tajikistan, Khujand), E-MAIL:[email protected]
Мацами суханвари мумтози форсисарои царни XVII Xиндустон - Мууаммадтоуир Fании Кашмири дар ривоци назми форсизабони Хинд муайян карда шудааст. Ба мацсади тацрири сауми Fании Кашмири дар ривоци забон ва адаби форси ва мацоми баланди у дар олами шеъру адаб маълумоти тазкиранигоронро дар бораи мууассаноти ашъори у, тарзи калом ва уунари баланди шоирияш дар истифода намудан аз воситауои бадеи ва хидмати арзандааш дар равнаци сабки уинди аз тазкирауои сершумор ицтибосуо оварда шудааст, ки уамаги нуфузи арзишуои уунарии каломи шоирро ифода мекунанд. Худи Fании Кашмири низ ба уунари шоирии худ ифтихор мекунад, ки дар мацола абёти зиёде аз чунин ифтихорияуо ба уайси намуна оварда шудаанд.
Калидвожа^о: Мууаммадтоуир Fании Кашмири, адабиёти форсизабони Хинд, Кашмир, асри ХУП, сабки уинди, тазкира, ифтихориясаройи
МУХАССАНОТИ КАЛОМИГАНИИ КАШМИРИ ДАР ОИНАИ ШЕЪРАШ
ПОЭТИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО ГАНИ КАШМИРИ В ЗЕРКАЛЕ ЕГО ПОЭЗИИ
GANI KASHMIRI S POETIC MASTERSHIP IN THE MIRROR OF HIS
POETRY
Определяется роль известного индийского поэта XVII века Мухаммадтагира Гани Кашмири в персоязычной литературе Индии. С целью описания важного вклада Гани Кашмири в развитие поэзии на фарси и индийского стиля, цитируются высказывания авторов множества антологий, которые пишут о достоинствах творчества поэта, его мастерстве в использовании художественных средств и дают высокую оценку поэтического мастерства Гани Кашмири, подчеркивают его поэтическую славу и отмечают достойную лепту в развитие индийского стиля. Сам Гани Кашмири гордился собственным поэтическим мастерством, поэзией, которая полна новых и ярких образов, тонких поэтических сравнений. В качестве иллюстраций приведено множество бейтов из творчества Гани Кашмири, которые написаны в жанре самовосхваления.
Ключевые слова: Мухаммадтагир Гани Кашмири, персояззычная литература Индии,
Кашмир, ХУИ век, индийский стиль, антология, самовосхваление
The article is devoted to determining the role of the famous Indian poet of the XVIIth century Muhammadtahir Gani Kashmiri in the Persian-language literature of India. To describe the importance of his contribution of Gani Kashmiri to the development of Farsi and Indian style poetry, the author makes citation of the statements of the authors of many anthologies about the merits of the poet's work, his poetic skill in using literary means. The authors of literary and historical sources unanimously praise the poetic skill of Gani Kashmiri and emphasize his poetic fame, as well as the high position that he occupied in the history of Persian-Tajik literature. Gani Kashmiri himself was proud of his poetic skill, his poetry, which is full of new and vivid images, subtle poetic comparisons. The author of the article illustrated many verses (bayts) from the works of Gani Kashmiri, which are written in the manner of the self-praise genre.
Keywords: Muhammadtahir Gani Kashmiri, Persian literature of India, Kashmir, 17th century,
Indian style, anthology, self-praise
Мухаммадтохир Fании Кашмирй аз машхуртарин суханварони адабиёти форсизабони асри XVII Хиндустон буда, бо осори гаронмояи адабй, ашъори саршор аз маъонии баланду андешахои пурбор ва ганоманди инсонпарварона дар ^аламрави фархангу тамаддуни Шар^ ма^оми шоистае касб намудааст. У дар радифи Амир Хусрави Дехлавй, Хасани Сичзй, Абулфайзи Файзй ва дигар сухансароёни забардасти Хинд дар тахаввули адабиёти форсй дар ин сарзамин сахми бориз гузоштааст.
Чи ахли адаби муосири шоир ва чи баъдй Fании Кашмириро хамчун яке аз бузургтарин намояндагони сабки хиндй, ки бо нозукии хаёл, мазомини бикру бадеъ, вусъати назар ва тарзу оханг шеъри форсиро равна^и хосса бахшидааст, ситудаанд ва иттифо^и раъй бар он доранд, ки чй дар хиттаи Кашмир, балки дар тамоми Хиндустон мисли у хушхаёл ва нозукхаёл хеч кас барнахоста. Аз чумла, Мухаммадафзали Сархуш бо эътирофи тарзи калом ва хунари баланди шоирии Fанй навиштааст, ки у "сохиби табъи олй буда" ва "пояи суханвариро ба дарачаи камол расонида" (7, 145). Ба ^авли ин тазкиранигор, «аз хиттаи Кашмир, балки аз тамоми и^лими Хинд хамчу у ^ании Кашмирй - З. F.) хушхаёл ва маъниёби нозукбанд барнахоста» (7, 145). Хусайщулихони Азимободй низ "аз хазоини маънавй ганй" будани Fаниро таъкид намуда, ашъорашро "гули бехазон аз гулшани Кашмири рангинхаёлй" меномад (13, 1116) ва ба хамин маънй изхор мекунад, ки «мисли у (Fании Кашмирй - З. F.) шоире маъниёб ва муховарадон аз хиттаи Кашмир барнахоста ва ба ин хубию фасохат такаллум насохта... Каломи у филха^и^ат бахори Кашмир аст ва девони у дар шуарои Хинд беназир... » (13, 1115).
Ба ^авли Шерaлиxони Лудй низ, ки аз Faнй ба некй ва 6узургй ёд кардааст, "ашъораш монанди гулхои Кашмир хамвора ботароват" аст ва "маънию тарзи каломаш чун каломи xyбон пайваста бохаловат" (14, 161). Ба ^авли ин тазкиранигор, ашъори Faниро "маънии xоc бисёр аст ва мазомини тоза бе^иёс" (14, 161) ва чаззобияту тароват ва пурмаънй будани ашъори Faнй ва "он чй аз табъи вавдодаш сар зада буд", боис бар он гардида, ки сузи дилу рози иш^ ва донишу андешааш "дар Эрону Турон ва Суоду Хиндустон бар афвоху алсина чорй" мебошад (14, 1б1).
Муаллифони дигар сарчашмахои aдaбй-тaъриxй, чун "Сафинаи Хушгу", "Ма^олот-уш-шуаро", "Тазкираи Хусайнй", "Гули раъно", "Хамешабахор", "Тури маъно", "Сухуфи Иброхим", "Мaxзaн-yл-Faроиб", "Шамъи анчуман" ва "Порсигуёни Хинду Синд" низ Faниро дар xyшxaёлй, нозукбандй ва маъниёбй беназир ва сохиби табъи баланд дониста, уро хамчун "чодунигор", "cохибcyxaни пуркор", "устоди фан" ва "caрxaйли ихомбандон" (10, 348; 11, 490), "дар тамсилгуй беназир" (3, 512), "нaFмacaрои бустони cyxaн ва чаманистони xaёл" (2, 165), "обу ранги гулистони cyxaндонй" (9, 198), тавсиф намудаанд, ки "ашъори обдораш яксар дилпазир" аст (4, 513-515) ва "нихоят нозуку хамвору дилчасп", ки "ба фикри рангин шаъне азим пайдо кард ва аз маъдани табъи матин чавохири нозу^аёлй ба каф овард" (4, 513-515). Ба ^авли сохибназарон, Faнй бузургтарин шоири Кашмир аст, ки "замини cyxaн рангинкардаи уст ва бахри шеър обдодаи у" мебошад (2, 165-1бб).
Мир Муиззи Фитрати Муcaвиxон ма^оми баланди Faниро дар олами шеъру адаб таъкид намуда, навиштааст, ки "дар Хиндустон фа^ат се шоир cyроF дорам: аввал Faнии Кашмирй. Дувум Носиралии Сирхиндй ва севум Мухаммадафзали Сaрxyш" (7, 99).
Хамин нуктаро сохиби тазкираи "Хамешабахор" чунин ба ^алам овардааст: "То хол хамчун у (Faнии Кашмирй - З. F.) шоири маънибанд аз он xrnr^ дилпазир (Кашмир - З. F.) бaрнaxоcтa, балки аз саводи Хинд низ барнаёмада" (2, 165-1бб).
Маълумоти шогирди Faнй - Мухаммадмуслими Санъй низ, ки дар дебочаи Девони шоир аз хунари шоирии Faнй таъкид варзидааст, дигарбора во^еъияти ин ^азияро ба ха^и^ат мерасонад, ки Faнй аз зумраи шуарои сохибноми ахд будааст. Ба ^авли у, алфози Faнй "дар рангинй намунаи гулхои гулзор аст ва маъонияш дар дилнишинй хамсанги лаъли шахвор, мисраъи машхураш дар бустони маънй сарвест равон ва байти баландаш дар майдони cyxaн рояте зафарнишон..." (6, 54).
Азамати Faнии Кашмирй дар миёни шуарои бузург ва маъруфи ахди Темуриёни Хинд аз он низ мусаллам аст, ки Соиби Табрезй барин шaxcияти мунири он замон аз малохату латофати ашъори Fa™ тахти таъсири у к;арор гирифт ва борхо рифъати cyxaнcaроии Faниро ситуд.
Худи Faнй низ аксар аз хунари cyxaнвaрии xеш ифтжор мекунад.
Шоёни зикр аст, ки дар шеъри кухани форсй шуруъ аз Рудакй то замони шоир суннати ифтжориясаройй ба хунари шоирии xya, идома дошт. Ба таъбири дигар, Faнии Кашмирй танхо шоире нест, ки аз ма^оми адабй ва чойгохи хунарии xyд харфи ифтиxор ба забон оварда бошад. Мо агар девоне аз хар нафар шоири гузашта аз адаби форсиро боз намоем, ин суннати адабй чилвагар аст. Он чо, ки Хофизи Шерозй фармуда:
Хасад чй мебарй, эй сустназм бар Хофиз,
Кабули xотирy лутфи cyxaн xyдодод аст (12, 2б).
Faнии Кашмирй низ бо хамон равиши cyxaнвaрони пешин рохи ин бузургонро тай мекунад, ба хунари шоирии xyд менозад ва дар заминаи баёни харфи ифтиxор меросбари асили ин cyxaнвaрони мумтоз буданашро ба субут мерасонад. У аз он ки ашъораш ба дилхо чанг мезанаду лaззaтбaxш аст, ифтиxор мекунад ва дар заминаи сурудани чунин фaxрияхо чихати шиноxт ва эътирофи чойгохи xyд дар адабиёти форсй-точикй, ба гунае аз хузури пурравна^аш дар ^аламрави шеъри форсй xyдро "тутии ширинcyxaн" меxонaд:
Дар ин гулшан набошад тутии ширинсухан чун ман, Ба кори найшакар сад увда афкандаст мищорам (1, 187).
Fанй мутмаин бар он аст, ки бо гузашти айём ба сухани у осебе нахохад расид ва дар оянда "дар ^аламрави олам" сухани уро эътироф ва ба сад забон такрор хоханд намуд: Такрор мекунад суханамро ба сад забон, Хдр чо ки дар ^аламрави олам сафинаест (1, 117).
Fанй сарири килкашро аз ашъори суханпардозони дигар болотар медонад ва маънии шеърашро ба "гавхар" баробар мекунад:
Баста шуд харчанд дар як бахр маънихои тар, Маънии мардум хубобу маънии ман гавхар аст (1, 95).
Шоир дар ^аламрави адаби форсй сохибма^ом ва шухратёр гардиданашро дар эъчози сухани худ медонад ва ин нуктаро ин гуна шарх медихад: Чй ачаб табъам агар даъвии эъчоз кунад, Ки ба лутфи суханам нест касеро сухане (1, 220).
Fанй ба тозагй ва рифъати хунари шоирии худ ишорат намуда, дар байти зер низ ифтихор аз мазмунбандии тозаи худ мекунад ва хар шеъри нав эчодкардаашро шабехи "кудаки наврафтор" медонад, ки босуръат сари забонхо меафтад: Буд гуё тифли наврафтор шеъри тозаам, К-аз лабам то рафт берун, бар забонхо уфтод (1, 160).
У ифтихор аз он мекунад, ки шухрати ашъори обдораш на танхо сарзамини Эрон, балки тамоми оламро фаро гирифтааст: Ба Эрон суханхо равон меравад, Чй Эрон, сухан дар чахон меравад (1, 152).
Дар байти поин низ шоир аз барчастагии каломи худ меболад. Ба ^авли у, аз ва^те ки шеъраш хама чоро фаро гирифт, дигарон ба ин эътироф карданд ва дафтару девони худро ба об шустанд:
Ашъори обдорам то шуд мухити олам, Андохтанд дар об ёрон сафинахоро (1, 88).
Дар абёти зер низ Fанй хисси болидагии хешро аз ум^и маъно, баландии мазмун ва хунари шоирии худ ва аз он ки "ашъори обдораш" бар вачхи беназиру нотакрор буданаш "бар забонхо афтода" ва "мухити олам" ва "гирди чахон"-ро фаро гирифтааст, чунин изхор намуда:
Машхур дар саводи чахон аз сухан шудем, Хдмчун ^алам сафар ба забон мекунем мо (1, 67).
Ин хисси тафохури Fанй аз пояи баланди суханварии худ дар байти зер бо шевае дигаргуна маънигузорй шуда:
Аз хал^ ба гушае нишастам пинхон, Мегардад аз ин рах суханам гирди чахон (1, 241).
Fанй ба шеъру шоирй мухаббат доштану "ташнаи ашъори обдор" буданашро ба таври зайл изхор мекунад:
Хдрчанд шуд лабам чу лаби чу зи шеър тар, кастам хануз ташнаи ашъори обдор (1, 170).
Во^еан, Fанй хамчун яке аз суханварони машхури сабки хиндй барои ба даст овардани мазомини бесоби^а ва матолиби ногуфта, яъне мазмунсозй ва маъниофарй неруи тахайюли худро ба кор бурд ва афкори хешро аз чашмаи софи иборахои зебо ва мазмунхои бикр об дод, ки бо ин чихат ин сабк аз сабкхои дигар мутамойиз аст. Дар мавриди тозагуй Fании Кашмирй, ки хамвора дар паи маъонии бикр буд ва аз мазомине, ки шуарои ^аблй суруда
бyдaнд, дурй мeчyст, чанд ишора нaмyдaaст. Масалан, y он сyxaнвaронeро, ки мазомини куханро дар ^олаби шeър гунчоиш мeдодaнд, мазаммат намуда, онхоро ба чустани маонии тоза даъват мeкaрд. Дар назари y, шоир бояд дорои зав^и мaxсyс бошад ва маонии шeъриро аз олами боло илхом бигирад, зeро шeъри асил бидуни ибтикори мазомин ва тафаккури чадид чизe нeст:
Гар сyxaн аз xyд надорй, бeх, ки барбандй дахон,
То ба кай чун xомa дорй харфи мардум бар забон? (l, 205).
Ба ^авли Faнй, хар шоирe, ки мexохaд дар ашъори xyд он чиро ки 6игуяд, соxтa ва пaрдоxтaи xyди y бошад, рохи душвору пурмашавдатро аз сар мeгyзaронaд, зeро ки эчоди мазомини бикри ибтикорй кори пурмашавдат аст. Faнй ишора ба суубати ин рох мeкyнaд ва аз саъю кyшишe, ки шоири мубтакири тозагу дар ёфтани маонии нав ва мазомини тоза, ки бинои сабки хиндй бар он устувор аст, ба кор мeбaрaд, ба ин сурат ёд мeнaмояд: Faнй, тори нафас чун риштаи гулдаста мeгaрдaд, Забонам гар ба так;рир оварад ашъори рангинро (l, 6B).
Дар абёти зeр низ Faнй мазмунбандии xyдро ситуда, хар байташро "ишратсарои андатеб" мeдонaд:
Шуд замини шeърaм аз гулхои мазмун гyлшaнe, Хаст хар бaйтe дар y ишратсарои aндaлeб (1, 92).
Faнй ифтиxор аз он дорад, ки мазмуни y дорои назокати xос аст ва дар холати шабохат пайдо намудани мазмунаш ба мазмуни дигар сyxaнвaрон он назокат аз байн xохaд рафт. Аммо чаззобияташ дар он аст, ки шоир бо офаридани ин мазмуни зeбо ба хадафу роху равиши xyд дар кори шоирй ишора мeнaмояд, ки яъж, сyxaни ман харгиз нaмeтaвонaд ба каломи дигарон такя кунад ва аз он бахраманд бошад, дар он холат назокати сyxaни ман аз даст мeрaвaд ва камранг мeшaвaд. Хам мeгyяд, ки сyxaни ман чандон нозук аст, ки нaмeтaвонaд ба каломи дигарон такя занад, агар чунин ит-гифо^ бияфтад, шeъри ман аз ма^оми xyд мeaфтaд, яънe, сукут мeкyнaд. Ин чо «афтодан»-ро мeтaвон ба маънии аслии калима, яъж, амал хам фахмид:
Аз назокат уфтад мазмуни ман,
Гар ба мазмуни кате пaхлy занад (l, l60).
Faнй муъта^ид бар он аст, ки зeхни шоир бояд xaллоrç бошад ва хар як шоир тархи сyxaни xyдро xyдaш анчом дихад:
Faнй, тархи сyxaн xyд кун, агар майли сyxaн дорй, Чаро бояд тасарруф дар замини дигарон кардан (l, 2l2).
Храмин тари^, якe аз вижагихои боризи шeъри Faнй xaёли тозаву мазомини бикри Уст. Дар назари шоир, агар сyxaнвaр сyxaни xyдро надорад, дахон барбастан ва лаб накушуданаш афзалтар аст:
Гар сyxaн аз xyд надорй, бeх, ки барбандй забон.
То ба кай чун xомa ронй харфи мардум бар забон? (l, 205).
У хамвора дар пайи чустани маъонй ва мазомини бaдeъ будааст ва дар aндeшaи xaёли тоза. Чунонки xyди шоир ба ин нукта таъкид намудааст: Хаёли нозукамро нeст тоби ноxyни дaxлe, Faнй, харгиз набошад то^ати ништар раги гулро (1, 64).
З. Сафо хамин маъниро чунин таъкид намудааст: "Faнии Кашмирй даъвй дошт, ки агар мазмунаш шaбохaтe ба мазмуни дигарон ёфт, аз "назокат" xохaд афтод ва y xyд мазмуни xeшро чунон мeорост, ки кaсeро ёрои инти^оли он набошад: Аз назокат уфтад мазмуни ман, Гар ба мазмуни кате пахлу занад.
Ин таваччух ба овардани "маънии чадид" ё "маънии барчаста" ва лафзи наводати "ихтироъи сухан" ва "тозагуй" номида мешуд ва гуфтор ва сабки "мухтареъони сухан" ва "тозагуён"-ро "сухани тозагуён" ва "шеваи тоза" ва "равиши тоза" ва "тарзи тоза" меномидаанд..." (8, 547).
Лозим ба зикр аст, ки махорати шоирии Fанй дар он нихуфтааст, ки у дар мазмунёбй барои иддио ва далел бештар истилохоти одиро ба кор бурдааст, вале камоли Fанй дар он зохир мегардад, ки у бо вучуди истифода бурдани истилохоти кухна маонй ва афкори бадеъу бикр ба вучуд овардааст, ки хонандаи сухансанчу сохибназар беихтиёр ^удрати шеърй ва да^и^назарии Fаниро мавриди ситоиш ^арор медихад.
Худи Fанй ашъорашро ба хадде зебо ва добили васфу ситоиш медонад, ки дар абёти зер у суханашро зи сиёхй шабехи "гули шаббу" мехонаду суханашро зи ^алам ба "^уввати бозу" монанд мекунад:
Машхур шуд аз хома ба хар су сухани ман, Бошад зи сиёхй гули шаббу сухани ман. Зебад, ки ба тасхири чахон чашм кушояд, Дорад зи ^алам ^уввати бозу сухани ман (1, 207).
Ба ^авли шоир, у бо да^и^назарию борикбинй ва диди мухавдщона ба ашё ва хаводиси олам назар меандозад ва то он замоне ки дурри шохвор аз дарёи тафаккураш дарнаёбад ва луълуе ноёбро ба даст наёварад, ба баёни он намепардозад: Аз фикр то сухан нашавад добили ра^ам, Монанди хома сар зи гиребон намекашам (1, 197).
Дар байти поин «маънии бегона» ба маънии мазмуни наву тоза аст, ки аз унсурхои мухимми шеъри ин давра ба шумор мерафт ва шоирон аз он бештар ба хамин унвон ёд кардаанд. Азбаски шоирони хамзамонаш баъзан маънихои ашъори Fаниро ба тарзи дигар месохтанду ба номи худ мекарданд, шоир ин байти зебои занандаро дар хавди онхо гуфтааст. Ин чо калимаи «бегона» дар мавриди дувум ба маънии «шахси бегона», яъне, каси дигар аст ва ба маънии аввал нест. Fанй дар ин байт танзи зебоеро ба кор бурдааст ва ин аз вижагихои кори шоирии уст, зеро дар Девони шоир абёте, ки матлаби танзомез доранд, фаровон дида мешавад. Шоир ин чо касонеро, ки ба дуздидани мазмуни шеъри дигарон одат кардаанд, мазаммат карда ва бо танз гуфтааст, ки инхо, азбаски ба дуздй сахт одат кардаанд, дигар барояшон чизе ахаммият надорад ва маънии офаридаи касони дигарро бешармона ба унвони маънии бегона ба номи худ мекунанд:
Табъи он шоир, ки шуд бо тарзи дуздй ошно, Маънии бегона донад маънии бегонаро (1, 69).
Дар назари Fанй, аз сабаби ба ангезаи хусни шухратталабй ба шеъргуй даст задани суханношиносоне, ки мояи илмй ва адабиро сохиб нестанд, боис ба паст рафтани эътибори шеъру шоирй дар он замон гардидааст. Аз ин лихоз, аз нигохи у, баъзе шоирони некусухан сукутро афзалтар донистаанд ва онон ки майдонро дар дасти ноахлон медиданд, дар танхоию хилват сукунат мегузиданд. Fанй ба ин амр чунин ишора намудааст: Онро ки бувад дар хама фан дасти тамом, Номаш набарад зи бетамизй айём. Тифле, ки зи «Бустон» бихонад варане, Чун сарв бароварад ба мавзунй ном (1, 238).
Байти охир мазмуни тарбиявй дорад ва хонандаро ба омузиш даъват мекунад. Нуктаи чолиб ин чост, ки шоир таносуби зебое миёни китоби «Бустон»-и Шайх Саъдй ва сарву мавзунй пайдо кардаву шеъри зебое офаридааст. Ин чо мавзунй хам ба сарв ва хам ба «Бустон», ки асари мавзун аст, муносибат дорад.
Faнй муътакид аст, ки хeч шоирe кудрати дуздидани мазмуни бастаи уро надорад. Бо вучуди ин, вaктe ки ин гуна шуарои бeмоя ба дуздии ашъори у даст зада, мexостaнд номи «шоир»-ро ба xyд банданд, шоир чунин изхори назар намудааст ва «ёрон» харгиз ба маънии «дустон» нeст, балки шоир ин чо харифони нотавони xyдро дар назар дорад: Зи мазмундуздии ёрон нaмeбошaд Faмe моро, Чунон бaстeм мазмунро, ки натвонад кате бурдан (1, 210).
Дар ин байти зeбо низ бо танзи шоир ру ба рyeм, ки аз холати ногувори xyд бо лутфу зeбой гила мeкyнaд, яънe, агарчи дигарон шeъри маро дуздида ба номи xyд карданд, вате аз ман ёд накарданд, харгиз натавонистанд ва нaмeтaвонaнд он шухрагеро ки номи ман дорад, сохиб шаванд.
Дидам, ки нуктасанчон дузданд шeъри мардум, Ман низ шeъри xyдро дуздидам аз харифон (1, 210).
Faнй мутмаин аст, ки "сyxaни пастфитратон" монанди косаи сафолй садои баланд надорад:
Нaмeшaвaд сyxaни пастфитратон машхур, Баланд нeст садо косаи сафолиро (1, 68).
Агaрчaндe Faнй дар ахди xyд шухрати зиёд ба даст овард ва ба кавли xyдaш, "дар саводи чахон аз сyxaн машхур шуд" (11, 67), барояш аламовар ин буд, ки мардум ба кадри шeъри у нaмeрaсaнд. Сарфи назар аз нотавонбинии бaъзe "пастфитратон" ва ношиноxтaнхои хасудон, эътироф нашудан ба кадри рифъати хунар ва амсоли ин, Faнй бовар дошт, ки пас аз вафоташ овозаи шeъри у атрофу акнофи оламро фаро xохaд гирифт. Шоир шeъри xyдро дар латофату тароват ба нофаи оху монанд карда, мeгyяд, ки то ман зиндаам, шeърaм машхур нaxохaд шуд, мисли буи нофа, ки баъди марги оху пароканда мeгaрдaд: Нагардад шeъри ман машхур, то чон дар танам бошад, Ки баъд аз марги оху нофа бeрyн мeдихaд буро (1,59).
Бeшaк, Faнй аз шуарои каблй таъсирпазир гардида буд, вaлe ба монанди бaъзe сyxaнвaрон, ки мазомини дигаронро axз карда, дар колаби дигaрe чилва мeдихaнд, ё хамон алфозу маониро такроран ба номи xyд мexонaнд, хeч гох ба дуздидани мазмуни дигарон нaпaрдоxтaaст:
Бaрнaдорeм зи ашъори ка^ мазмунро,
Табъи нозук сyxaни кас натавонад бардошт (1, 135).
Дар ин байт, шоир мeгyяд, ки ман харгиз нaмeтaвонaм сyxaни каси дигарро ба номи xyд сабт кунам, зeро Fyрyрy вичдонам ба ин кор ичозат нaмeдихaнд. Дар мисраи дувум сабаби ин амали xyдро бо баёни шоирона зeботaр мeкyнaд ва мeгyяд, ки азбаски табъи ман xeлe нозук аст, нaмeтaвонaм, таънаи каси дигарро бишнавам ва зeри маломати дигарон бошам.
Хамин тарик, дар каломи ифтиxорaнгeзи Faнй чун дигар шоирону адибон пeш аз хама бозтоби чойгохи хунари шоирй, абадият ва мондагории эъчози сyxaн, бeнaзирй ва нотакрории xeш дар каламрави с^анварй таъкид шудааст, ки зимнан баробари тафсиру шархи макоми шоир дар онхо чойгох ва арзишии шeърy сyxaн ва манзалати сyxaнвaр низ таъкид мeшaвaнд, ки aндeшaхо ва афкори адабиву дорои арзиши мухим дар накду сyxaнсaнчии Faнии Кашмириро бозтоб мeбaxшaнд. Бо таваччух ба мухтавои ашъори ифтиxории Faнии Кашмирй равшан мeшaвaд, ки ифтиxорияхои Faнй ситоишхои пyрмyболиFa ва иFрокомeз жстанд, дар онхо такаббур ва Fyрyри чохилона, даъвои бузургй нисбат ба шоирони гузашта ба мушохида нaмeрaсaд. Балки бaхонaхоe барои сурудани шeъри ифтиxорй барои шоир эътирофи макоми хунарии у аз нуфузи фазлу дониш, маърифат, умки маъно, эъчози сyxaн ва баландии мазмуни тозаи "ашъори обдораш" буд, ки
бар вачхи беназиру нотакрор буданаш "бар забонхо афтода" ва "мухити олам" ва "гирди чахон"-ро фаро гирифтааст.
Албатта, фахриясаройй аз огоз хамеша мавриди интикоди гурухе аз ахли чомеа карор дошта ва ин шеваи баёнро ба унвони нишонаи нахвату гурур ва такаббур муаррифй намудаанд. Чунин холат дар сарнавишти Урфии Шерозй ва Абулфайзи Файзй низ истисно набудааст. Хатто бархе аз тазкиранависон низ нуфузи ифтихориясаройиро дар каломи Урфй ва Файзй хамчун нишонаи магрурию хавобаландй маънидод намуда, онхоро бар ин асос мавриди интикод ва шеваи корашонро инкор намудаанд. Аммо тааммул ба мухтавои ин навъ ашъори ин суханварон дар навбати аввал нуктаеро тавзех хохад дод, ки сурудани чунин ифтихорияхо дар каломи шоирони мазкур баёнгари навъе аз такдир аз худ ва макоми инсонию адабии онон ба шумор меравад. Бисёр иттифок афтодааст, ки на хамагуна чомеахо ба ^адри сухану суханварон расидаву чойгохи ононро ба дурустй эътироф намудаанд. Аз ин ру, Fании Кашмирй низ агарчи аз суханварии хеш ифтихор мекунад, ин амали вай навъе эътироз ба чомеаи кадрношинос ва эътирофи чойгоху маком ва манзалати худи уст. Вай ба монанди Абулфайзи Файзй ва Урфии Шерозй ифтихорро ба гунае кадршиносй аз худ ба шумор меоварад ва муътакид аст, ки агар дигарон кадру макоми уро ба дурустй нашинохтаанд, пас, бояд худро ба чомеа ва мардум худ шиносонад. Ба ибораи дигар, ин ифтихорияхои Fанй номахои муаррифгари манзалату чойгохи адабии вай дар чомеаи худанд, ки гохо худро камтар аз дигар суханварони маъруф намебинад. Аз ин лихоз, вакте шоироне, чун Файзй ва Fанй лаб ба харфи ифтихор мекушоянд, набояд сухани ононро мо ба унвони нишонаи гурур ва худситоию худбинй донем, чун ин намояндагони ахли адаб, ки хамеша шеъри замонро дар мизони аклу тафаккур бармекашиданд ва гохо ба мушохида мерасид, ки шоирони дар макоми поинтар карордошта харфи ифтихор ба забон меоваранду аз диди ахли чомеа гуё манзалати болотаре касб мекунанд, шоирони ростин ва суханварони асил ба хотири шинохти кадру манзалати хеш ва дарки дурусти макоми хунарияшон ин гуна ифтихорияхоро ба забон меоваранд.
Ин омили таваччухи шоирон ба фахриясаройй моро бар ин натича мерасонад, ки набояд ин навъ ашъорро суханхои лофу газоф пиндорем, балки бар ин сурудахо хамчун сармояхо ва сарчашмахои шинохти макоми хунарии суханвар, чойгох ва манзалати вай дар чомеа назар афканда, дидгоххои хосси ин муаллифонро дар мавриди масоили мубрами маърифати шеър ва накду сухансанчй бишносем, зеро суханвароне, чун Урфй, Файзй ва Fанй дар чунин сурудахояшон бо таъини макоми хунарии хеш дар симои худ намод ё чехраи шоири ростин ва хакикиро мехоханд тачассум намоянд ва барои ахли хунар нишон диханд, ки шоирию рисолати шеър сурудан бояд хамонгуна бошад, ки имруз худи ин суханварон бар он маком расидаанд.
Ба таври умум, ифтихорияхои Fанй дар баробари ин ки худи суханварро ба чомеа ва ахли адаб дар оинаи пиндорхои адабии у муаррифй мекунанд, аз суи дигар далели равшани кадршиносй аз ахли илму маърифат ва шеъру сухан хастанд ва навъе ба чомеа хушдор медиханд, ки Fанй хамин гуна шоири сохибмаком аст ва бояд ин чойгох ва манзалати баланди уро шинохт ва эътироф намуд.
Хамзамон, Fанй дар зимни ашъораш дар хусуси шеъру шоирй, пояхои назм, халлокияти зехни шоир, шартхои асосии ба даст овардани маънии барчаставу мазомини бикри ибтикорй ва дигар масъалахои адабиёти бадей ба таври муфассал таваккуф намудааст. Тахкику баррасии бештари ашъори шоир имкон медихад, ки хонанда ва ё нокиди ашъори у зиёдатар ба дарунмояи андешахои ин суханвари нодирагуфтор ворид гардида, гунае аз мулохизот ва афкори интикодиву адабии муаллифро дар бораи чигунагии шеър ва рисолати шоир, ки хамагй арзиши шоистаеро сохиб хастанд, маърифат намояд ва хидмати шоистаи уро дар
таравдии афкори адаби-эстетикии адабиёти форсизабони Хинд му^аррар созад, то ин ки ма^оми у дар адабиёти чах,он ба таври бояду шояд муаррифи карда шавад.
I
ПАЙНАВИШТ:
1. Fанuu Кашмири, Мууаммадтоуир. Девони Fанй.-Срuнагар, 1964.-259 с.
2. Ихлос, Кишан Чанд. Хамешабауор. - Деули, 2003. - 244 с.
3. Цонеъи Таттави, Мир Алишер. Мацолот-уш-шуаро. - Карочи, 1957.
4. Кудратуллоуи Гупомуи, Мууаммад. Натоиц-ул-афкор. - Теурон, 1336.
5. Орзу, Сироцуддин Алихон. Мацмаъ-ун-нафоис.-%2. - Исломобод, 2006. - С. 452-1306.
6. Санъи, Мууаммадмуслим. Дебочаи "Девон"-и Fанй. - "Девон"-и Fанй. - Деули, 1964. -С.5-56.
7. Сархуш, Мууаммадафзал. Каламот-уш-шуаро / Мууаммадафзал Сархуш. - Теурон, 1389. - 312 с.
8. Сафо, Забеуулло.Таърихи адабиёт дар Эрон / Забеуулло Сафо. - Ц.5/1.-Теурон,1373.-635с.
9. Сикари Кокурави, Аумадуусайн. Тури маъно.- Деули, 2007.- 493 с.
10. Хушгу, Биндробин Дос. Сафинаи Хушгу (дафтари солис). - Патна, 1959. - 400 с.
11. Хушгу, Биндробин Дос. Сафинаи Хушгу. - Ц.2. - Теурон, 2011. - 900 с.
12. Хофизи Шерози, ШамсиддинМууаммад. Куллиёт.-Теурон, 2001.-356 с.
13. Хусайнцулихони Азимободи. Ништари ишц. - Ч..3. - Душанбе, 1983. - С. 783-1179.
14. Шерхони Луди. Миръот-ул-хаёл. - Бомбай, 1324 ш.
Reference Literature:
1. Gani Kashmiri, Muhammadtohir. Devon of Gani. - Srinagar, 1964. - 259 pp.
2. Ikhlos, Kishan Chand. Hameshabahor. - Dehli, 2003. - 244 pp.
3. Qone'i Tattawi, Mir Alisher. Maqolot-ush-shuaro. - Karachi, 1957.
4. Qudratullo Gupomoi, Muhammad. Natoij-ul-afkor. - Tehran, 1336.
5. Orzu, Sirojuddin Alikhon. Majma'un-nafois. - V.2. - Islamabad, 2006.-pp. 452-1306.
6. San'i, Muhammadmuslim. Preface of "Devon" by Ghani. "Devon" by Gani. - Delhi, 1964. -pp. 5-56.
7. Sarkhush, Muhammadafzal. Kalamot-ush-shuaro. - Tehran, 1389. - 312 pp.
8. Safo, Zabehullo. The History of Literature in Iran. - V. 5/2.- Tehran, 1373. - pp. 635-1420.
9. Sikari Kokurawi, Munshi Ahmadhusayn. Turi ma'no. - Dehli, 2007. - 493pp.
10. Khushgu, Bindrobin Dos. Safmai Khushgu (Daftari Solis). - Patna, 1959. - 400 pp.
11. Khushgu, Bindrobin Dos. Safmai Khushgu. - V.2 - Tehran, 2011. - 900pp.
12. Hafiz Shirozi, Shamsiddin Mohammad. Kulliyot. - Tehran, 2001. - 356pp.
13. Husaynqulihon Azimobodi. Nishtari Ishq. - V.3. - Dushanbe: 1983. - P.783-1179.
14. Sherkhan Ludi. Mir'at-ul-khayal. - Bombay, 1324.
