CC BY
9
ТДУ 821. 0 ТКБ 83.3(0) 9
БАДЕЪ ВА ЧОЙГО^И ОН ДАР КОРГОЩ ЭЧОДИИ ИМОМИИ ^ИРАВЙ
ХУДОЖЕСТВЕННОСТЬ И ЕЁ МЕСТО В ТВОРЧЕСКОЙ МАСТЕРСКОЙ ИМАМА ХИРАВИ
ARTISTRY AND ITS PLACE IN IMAM HIRA VI'S CREATIVE MASTERSHIP
Х,акимов Саъдулло Тагаймуродович,
саромузгори кафедраи адабиёти тоцики ДДБ ба номи Носири Хусрав (Тоцикистон, Бохтар)
Хакимов Саъдулло Тагаймуродович, старший преподаватель кафедры таджикской литературы БГУ имени Носира Хусрава (Таджикистан, Бохтар)
Hakimov Sadullo Tagaimurodov, senior lecturer of the department of Tajik literature under BSU named after Nosiri Khusrav. E-mail: 934189667@mail.ru
Вожа^ои калиди: бадеъ, маънй, лафз, садо, мусщй, таносуб, ибдоот, санъатгаро, содабаёнй
Муаллиф дар мацола ба яке аз масъалауои мууимми адабиёти бадей, яъне илми бадеъ пардохта, цабл аз арзёбии мавзуи меуварй дар такя бо афкору андешауои назарии бадеъшиносон роцеъ ба асолату моуияти орояуои адабй, таснифу табацабандии ощо ба лафзиву маънавй ва монанди инуо ицмолан дахл кардааст. Муаллифи мацола бадеъро, дар баробари маонй, унсури зотии адабиёти бадей цаламдод карда, таъкид доштааст, ки унсури асосии ба адабиёт мубаддал сохтани уар гуна навишта мауз саноеи бадей мебошад. Тазаккур мешавад, ки рагбати адибон ба санъатгарой дар адабиёти форсй-тоцикй уануз аз ибтидои асри XI шуруъ шуда, дар царни XIII батадриц ба авци баланд расидааст. Имомии Хиравй, ки фарзанди уамин айём аст, бо доштани огоуии комилу кофй аз фунуну саноеи адабии адабиёти арабу Ацам циуати ба намоиш гузоштани цудрату тавоноии эцодй ва уунари адабии хеш наметавонист аз баёни мутакаллифу маснуъ, махсусан дар цасоид, сарфи назар кунад. Бинобар уамин, шояд ин суханвар барои иблог ва ба алоцамандон расондани мазомини мавриди назараш дар ашъори худ аз анвои гуногуни саноеъ корбурд кардааст.
Ключевые слова: художественность, смысл, слово, звук, музыка, соотношение, открытия, любители приёмов, простое изложение
Автор в статье, рассматривая одну из актуальных проблем художественной литературы, т.е. художественное слово, еще до оценивания стержневой темы с опорой на теоретические взгляды литературоведов относительно сути художественных приёмов, вкратце останавливается на их языковой и смысловой классификации. Рассматривается художественность наравне со смыслом и подлинным элементом художественной литературы. Подчёркивается, что благодаря художественному приему, как основному элементу, написанное обретает форму литературного произведения. В продолжение исследователь заявляет, что интерес литераторов к приёмам в персидско-таджикской литературе начинается ещё с XI века и постепенно достигает своего развития в XIII веке. Имам Хирави, который является представителем этой эпохи, своей достаточной осведомлённостью о художественных приёмах арабской и персидской литератур, демонстрируя творческую силу и литературное мастерство, не мог оставить без влияния художественное изложение, особенно в касыдах. В связи с этим, этот художник слова для большего воздействия на своих читателей использует различные приёмы.
Квy words: artistry, meaning, word, sound, music, ratio, discoveries, lovers of techniques, simple presentation
The article dwells on one of the actual problems beset with imaginative literature, i.e. the artistic word, before evaluating the core theme designing on the premise of theoretical views of literary critics regarding the essence of artistic techniques, briefly focuses on their linguistic and semantic classification. Considering artistry on a par with the meaning and authentic elements of fiction, the author of the article lays emphasis upon the idea that the main element of turning everything written into literature is an artistic technique. In the sequel, the researcher states that the interest of writers in techniques in Persian-Tajik literature begins in the XI-th century and gradually reaches its development in the XIII-th century.
Imam Hiravi who was a representative of that era, could not leave the artistic presentation, especially in qasids, without influence, because of his sufficient knowledge of the artistic techniques of Arabic-Persian literature demonstrating his creative power and literary mastership. In this regard, the relevant artist of words uses various techniques to make a greater impact on his readers.
Мусаллам аст, ки максад аз таълифи асари адабй, махсусан шеър, иборат аз матрах кардани факат маънй нест, балки рохандозиву ба низом даровардани лафзу садо ва охангу мусикй низ дар он аз чумлаи лузумот аст. Мантикан маънии бикру баланд ва лафзи ширину хушоханги мутаносибро метавон ду боли парвоз ва расои хар гуна навишта каламдод кард, зеро дар сурати нокису нокомил будани яке аз ин ду абзор хеч асари бадей болигу баландпарвоз буда наметавонад. Дар иртибот ба ин метавон ба хулосае омад, ки мувофику муносиб ироа шудани лафзу маънй боиси таквияти хамдигар шуда, саранчом бар асари бадей шукух ва ба халлоки он шухрат ато мекунад. Дар сатхи хамапазир риоят кардани таносуб миёни лафзу маънй аз нависанда ва адиб истеъдоду хунари вижа талаб мекунад, истеъдоду хунар бошад натичаи завку салика ва эхсоси чамолшинохтии ин ва ё он хунарманд аз омухтахову тачрибиёти уст. Ба таври дигар, осори хунарй манзуркунандаи чахду талош, самараи тачрибахои андухта, ибдоот ва ибтикороти инсонхои хунарманду андешамандест, ки дар шаклхои гуногун ва сохоти мухталиф буруз мекунад.
Адабиёт ва махсусан адабиёти бадей, ки яке аз маъмултарин воситахои халлокияти хунар барои банй башар аст, тавонмандии рахёбй ба гушаву канор ва умки зиндагии инсонхоро дар худ дорад ва ба таври комил метавонад пахлухои гуногуни хаёти инсониятро хубтару бехтар аз хар санъати дигар ойинадорй кунад. Бо дарназардошти он ки дигар хунархои нафисаи тачассумй, аз кабили наккошй, мучассамасозй ва монанди инхо, ки аксаран симои зохирй ва баъзан як холати психологии инсонхоро мустакиман намуд мебахшанд, дар масъалаи вуруд ба аъмоки рух ва тафаккури башар имтиёзи кобили мулохизае надоранд. Бинобар ин, адабиётро, сарфи назар аз он ки зиндагии инсонхоро аксаран ба шакли гайримустаким ва номушаххас инъикос мекунад, метавон аз назари намоёнгарй, таъсиргузорй, зебой ва дигар вижагихо дар садри ин хунархо маком дод, зеро агар зиндагй, аз як тараф, ба комилтарин ва бехтарин вачху вазъи худ дар адабиёт намоён гардад, аз тарафи дигар, таъсиргузории адабиёт бар зиндагии инсонхо бештар аз дигар хунархост.
Сабаби асосии аз назари тасвиру тачассуми мукаммали зиндагии офокиву анфусии башар ба пои адабиёт нарасидани дигар хунархо, пеш аз хама, дар он аст, ки василаву абзори адабиёт забон аст. Маълум аст, ки забон аз мухимтарин аносири чомеаи инсонй буда, бе мавчудияти он баркарор кардани робита миёни афроди чомеа гайриимкон аст. Яъне, забон дар баробари бехтарин василаи огахй ва маърифати хар фарди чомеа будан, интиколдихандаи мероси таърихиву фархангй ва тачоруби гузаштагон ба имрузиёну ояндагон низ хаст. Ахамият ва арзиши забон хамчун абзор ва василаи хунархои адабй боз дар он зохир мегардад, ки суханварону адибон ва сохибони фунуни шеъру балогат дар дарозои таърих тавонистаанд бар амри зарурат гохо маонии зиёдеро бо лафзи андак ва баръакс, ахли фасохат маънии вохидеро бо алфози мутааддид ироа доранд. Баъдан ин амал ором-ором аз чониби суханварон, бавижа адибон, идомаву сайкал ёфта, ба хукми анъана даромад ва махз онхо буданд, ки ин холоти мухталифро, вобаста ба вазъият ва такозои замон, дар осори худ истифода кардаву густариш бахшиданд.
Дар иртибот ба ин масъала бояд ёдовар шуд, ки забон дар мачмуъ хамчун воситаи мухимми баркарории алокаву муносиботи байни инсонхо, ифодагари маониву матолиб, интиколдихандаи таъриху фарханги башар, василаи асосии тасвир дар адабиёт ва монанди инхо мураккабшуда аз мачмуи аносири дигар, аз кабили чумла, чумла аз ибораву калимахо, калимахо аз хичохо, хичохо аз харфхо, харфхо аз овозхо, овозхо аз садоноку хамсадо ва амсоли инхо мебошад. Бинобар ин, вакте мавзуи баррасии зебоишинохтии забон ба миён меояд, ин масъала хар пажухандаро ба тахкику баррасии муфассалу мукаммали чузъиёти он ногузир месозад.
Дар робита ба масъалаи матрахшуда метавон арз дошт, ки назму тартиби калом ва иртибот додани калимот ба хамдмдигар дар чодаи суханварй хам шабехи кори забоншиносист, ки дар амалкарди адиб ба шакли хос зохир мешавад. Яъне, суханвар ё худ адиб хуруфу калимотро бояд чунон интихоб ва муназзам созад, ки дар он аз калимоти зишту номатбуъ осоре набошад ва калимоти мунтахабшударо дар мавзеи муносиб, мувофик ба маънии мавриди назар ва бидуни ворид шудани халал ба маънй ба навхе маком дихад, ки хатто охангаш ба гуш сангину гарон наафтад. Дар сурати комилан муроот шудани ин кавоид кор ва асари адиб ба хадди камолу тамомият ноил хохад шуд, аммо агар дар ин раванд дар кори эчодкор ихтилоле ба вучуд ояд, он
гох а с ари э ч о д к о р д ар нафси хонанда ва шунаванда хушоянд нахохад афтод ва хамапазир нахохад шуд. Бо дарназардошти ин хар як муаллиф, яъне нависанда ва ё шоир, агар хохад, ки навиштааш макбулу пазируфтаи хамагон гардад, ногузир аст, ки аз баёни хамагониву маъмулй ба андозае инхироф варзад ва кодир ба ворид кардани таркиботи наву муносиб, хунармандона рабту назм бахшидану омезиш додани соири калимоти мавриди истифода карор додааш, бо мурооти таносуби онхо, бошад, то бад-ин васила тавонад дар сурату маънии каломаш дигаргунй ва навоварихои кобили мулохизае, ки дар гуш хушохангу дар нафс матбуъ ва хушояндатаранд, илкоъ намояд.Ч,ихати татбики амри манзуршуда бояд арз дошт, ки каломи адабй ва махсусан шеър, танхо ба сабаби лафзу маънои хуб баргузида намешавад, балки дар ин амр василахои дигаре мавчуданд, ки лафзу маъниро боз хам зеботару муассиртар месозанд. Ин авомилро ба истилох саноеи адабй меноманд ва суханварон дар хар давру замон маъмулан аз саноеи бадей бахра мечустанд. Бадеъ, ки маънои лугавии он наву тоза, ачибу нодир, ибтикорй, бесобикаву навзухур, хубу хуш ва амсоли инхост, аз зумраи шигардхо, тадобир ва равиши кору фаннест, ки тавассути истифодаи хунармандона аз он каломи одиву гуфтугуй ба каломи адабй табдил меёбад ва сухани адабй ба макоми боз хам волотаре дастрасй пайдо мекунад. Суханшиносони гузаштаву муосир низ маънои лугавии бадеъро ба сурати фавкуззикр, яъне хамчун тазйини калом, таъриф кардаанд ва истилохи илмии онро бошад иборат аз мачмуи донишхое донистаанд, ки мавзуи мехварии бахси он шинохт ва баррасии мухассаноти калом аз роххои гуногун аст. Аз мачмуи андешахои дар ин мавзуъ ироашуда маълум мегардад, ки бадеъ чузъи зотй ва чудонашавандаи адабиёти бадей буда, хадафаш барчаставу муассир кардани маонии мавриди назар ва баланд бардоштани чанбахои эстетикии сухан ва бад-ин васила бедор кардану ба вучуд овардани эхсоси хонандагону шунавандагон чихати дарёфти лаззоти хунарй ва таваччухи хос зохир кардан ба иртиботи хунарии миёни калимот аст. Вокеан, агар авомили бадеиву баёнй, ки аксар назарияпардозону адабпажухон онро марбут ба сабк медонанд, аз вучуди сабки суханварон ва махсусан адибони бадеъгаро, хазф шавад, маонй мучаззо ва мучарраду урён монда, чойгохаш ба сатхи каломи одй таназзул меёбад ва хатто аз мухтассоти сабки адабй низ чизи чолибе бокй намемонад.Ба назари мо, корбурди хунармандона аз саноеи бадей самараи мачмуи тавонмандихои як эчодкори навовар ва хосили шавку завки истеъдодхои фардист, ки дар осори адабии эшон тачассуму тачаллй меёбад ва хонандаву шунавандаро мувочехи хайрату шигифт карда, мунтахо онхо чунин шигардхоро ба сифати як кудрати хорикулода тасаввур мекунанд. Х,ол он ки агар мачмуан ба тархи аслии ин амалкард таваччух сурат гирад, ба хубй дониста мешавад, ки бархе аз мубтакирон асосан бавучудоварандаи робитаву таносуби вижаи хунарй миёни алфоз ва бархеи дигар бавучудоварандаи таносубу иртиботи хоси хунарй миёни маонй хастанд. Бинобар ин, дар мачмуъ ба натичаи ибтикороти онхое, ки таносубу иртиботро миёни алфоз вазъ кардаанд, саноеи лафзй ва ба ибтикороти онхое, ки робитаву таносуби байни маониро ибдоъ кардаанд, саноеи маънавй мегуянд.Таснифу табакабандии саноеи бадей ба лафзиву маънавй аз дер боз миёни донишмандон мавриди бахсу баррасй карор гирифта, то имруз идома дорад ва дар ин масъала то кунун нуктаи назари вохиду хамапазир ба даст наёмадааст. Омузишу пажухиш дар ин замина моро ба чунин натича овард, ки табакабандии нисбатан илмй рочеъ ба саноеи бадей нахустин бор аз чониби донишманди форс-точик Абуяъкуб Сирочуддин Юсуфи Саккокй (555 - 626 х. / 1160-1229 м.) дар китоби «Мифтох-ул-улум» [2, с. 423] сурат гирифта, сипас ба василаи донишмандони улуми балогй дар забону адаби арабй ва низ дар забону адаби форсй-точикй то рузгори мо мавриди таклиду такрор карор гирифтааст ва тадричан такмил шудааст. Шуруъ аз замони Саккокй ба баъд дар катаби арабй ва хамзамон дар катаби форсй-точикй бар теъдоди саноеи бадей, чи лафзй ва чи маънавй, афзуда шудааст.
Таснифу табакабандии нисбатан нави саноеи бадеии форсй-точикй аз чониби яке аз донишмандони эронй - Сируси Шамисо сурат гирифтааст. У бо истифода аз имконоти аввалияи забоншиносй дар табкабандии нисбатан чадид химмат гумошта, кушидааст, то бахши саноеи бадеии лафзиро бознависй ва дар бахши саноеи бадеии маънавй таърифхои нисбатан дакику илмй ба даст дихад. Дар таснифоти у хар як санъат падидаи чудогонаву мучаррад набуда, балки мачмуи саноеъ бо дарназардошти пайванди мантикй ва маъкулй, ки бо якдигар доранд, тахти як унвон карор мегиранд. Агар мачмуи андешахои матрахкардаи Сируси Шамисоро рочеъ ба саноеи бадей ба таври ичмол арзёбй карданй шавем, ба чунин натича хохем расид. Яъне, ба василаву абзоре, ки аслан чанбаи лафзй доранд ва охангу мусикии каломро аз лихози иртиботи овоиву лафзй ба вучуд меоранд ва ё тавсеа мебахшанд, саноеи лафзй мегуянд. Х,авзаи бадеи лафзй аслан бахси алфозу садохо, робитаи байни овохои махсус ва мусикоии дарунии шеър буда, ба маъно чандон рабте надорад. Зимнан бояд афзуд, ки афзоишу иртиботи
овоиву мусикоии калом дар саноеи лафзй, тибки нишондоди Шамисо, асосан бар мабнои се равиш - «равиши тасчеъ» (хамохангсозй), «равиши тачнис» (хамчинссозй) ва «равиши такрор» (такрори хуруфу калимот) сурат мегирад. Илова бар инхо, y таъкид мекунад, ки, «... агар карор бошад хамаи саноеи лафзиеро, ки дар катаби бадей омадааст, табакабандй кунем, бояд илова бар се хавзаи фавк, хавзаи «намоиши иктидор дар суханварй» ë «кудратнамой ë тафаннун»-ро низ бияфзоем. Ин табакаи охир саноееро дар бар мегирад, ки аз назари мо дар афзунии мусикии калом накш надоранд ва хунармандони асил бад-он бозихо напардохтанд» [5, с. 23-24].
Ба бахши саноеи бадеии маънавй бошад ин мухаккик ба васила ва абзоре ишора мекунад, ки тавассути онхо таносубу равобити мантикиву маъноии байни ду ва ë здада калимот комилан баркарору муроот шуда бошад. Табиист, ки риояи дуруст ва мантикии таносуби маънавй ба чанбаи мусикии маънавии калом низ меафзояд. Ба таври дигар, он риштаеро, ки калимоти мухталифро ба тарзи хунарй пайванд медихад, таносуби маъной меноманд. Агар таносуби маъной мдани калимоти гуногун барчаста сурат гирад, калом бештар мухайялу тасвирй мешавад ва аз сурати мустакиму якмаъной ба сурати гайримустакиму бисëрмаъной табдил меëбад ва ба андозае аз забони р7змаррай дур мегардад, мунтахо хонанда ва шунавандаи хушзавк робитаи байни ин калимахоро хубтару бехтар ташхис карда, ба чанбахои зебошинохтии калом таваччухи бештар зохир мекунад. Мухаккики мазбур дар мавриди табакабандии бадеи маънавй, бахусус хостгох ва зербинои хамаи саноеи маънавй, нуктаи назари чолиб дорад, ки манзур сохтани он мувофик ва зарурй ба назар мерасад, чунончи: «Ч,амеи мабохиси бадеи маънавй дар панч табака ташбех (хаммонандсозй), таносуб, ихом (чандмаъной), тартиби калом, таълил ва тавчех кобили баррасй аст. Яъне, зербинои хамаи саноеи маънавй яке аз панч назми фавк аст» [5, с. 26].
Афзун бар инхо, чанд истилохи чадиди дигар рочеъ ба саноеи бадеии маънавй, назири «хамхуруфй», «хамсадой», «харфгарой», «тачассум», «садомаъной», «табодур» ва амсоли инхо бо шавохиди кофй низ дар таълифоти ин мухаккик вазъ шудааст, ки дар дигар кутуби ба улуми балогй бахшидашуда ба назар намерасад.
Хдмин тарик, паж7хиши ичмолй дар мавриди корбасти саноеи бадей дар адабдати форсй-точикй бармало сохт, ки чанбаи аклонй дар истифодаи саноеи лафзй нисбат ба саноеи маънавй пуркувваттар аст, зеро дар сурати дигаргун кардани мавкеъ ва таносуби онхо бо калимоти пеш ва баъд аз он, бо он ки имкон дорад ва дар фахму дарки маънии мироъ ва ë байт халале эчод намешавад, вале чанбаи мусикоии калом ба андозае коста мегардад. Аз ин метавон ба чунин натича расид, ки истифодаи саноеи лафзй бисëр нозуку зарифанд ва аз хар эчодкор махорату истеъдоди хосаро такозо доранд. Мавчудияти саноеи лафзй дар хар забон вижагии хос дошта, хангоми тарчумаи шеър ба дигар забон аз мдан мераванд, аммо дар саноеи маънавй ба чои калимаи аслй метавон муодили онро, бидуни он ки маъно коста гардад, истифода бурд.
Чунонки ишора шуд, талош барои тарху баррасии масоили дониши бадеъ дар адабдатшиносии форсй-точикй то кунун ба нуктаи охири хеш дастрасй наëфта, баръакс, ба таври р7зафзун идома ва тавсеа ëфта истодааст. Ба гунаи мисол метавон аз тахкикоти бархе забоншиносоне, ки ба масоили адабй алока нишон дода, масоили баррасиву тахлил ва табакабандии саноеи бадеиро аз манзари забоншиносй дунбол кардаанд, ишора кард [3, с. 267306]. Вале бо дарназардошти он ки омузишу шжухиш ва тахлилу баррасии муфассали ин масъала аз доираи тахкикоти мо ба андозае фосила дорад, он чиро ки рочеъ ба назарияи саноеи бадей ба сифати мукаддима манзур намудем, басанда медонем ва ба хама чузъдати он напардохтанро салох мешуморем.
Чун мавзхи мехварии ин мухтасар тахкики чойгохи санъатх,ои бадей дар ашъори Имомии Х,иравист, лозим мешуморем, ки кабл аз мустакиман дахл кардан ба масъалаи мавриди назар рочеъ ба вазъи бадеъ дар адаби форсй-точикй ва алокаи суханварони пеш аз Имомй ба саноеи бадей мухтасаран таваккуф шавад, зеро бидуни таваччух ва бознигарй ба ин казия масъала рохи дурусти халли худро пайдо намекунад.
Омузиш ва мушохидахо дар масъалаи фавкуззикр ба таври возех бармало сохт, ки тагйиру тахаввулот дар заминаи сохториву мухтавоии адабиëт асосан ба замон марбут аст, на ба макон, зеро ашъори адибони як давраи муайяни таърихй дар хавзахои мухталифи каламрави забони форсй-точикй, чи дар Мовароуннахру Хуросон, чи дар Ироку Озарбойчон ва монанди инхо, аз назари сабку услуб ва аз лихози мазмуну мундарича, аз хамдигар тафовути чандоне надоранд. Ин нишонгари он аст, ки таъсирпазирии шоирони баъдй аз осори адибони тавонои кабл аз худ ва муосирон, хам дар шаклу хам дар мазмун, дар хама давру замон як амри маъмулй будааст. Пас маълум мешавад, ки санъатгароиву бадеъпардозй низ мисли дигар халлокиятхои хунарй ба осори адибони хамзамону пасовандон таъсиргузор аст. Майл ба ороиши калом ва махсусан
санъатгарой , ки аз нимаи аввали асри XI таваччухи адибонро чалб карда буд, тадричан дар асри XIII ба авчи худ расид. Барои хамин хам дар ин карн ба кам шоироне дучор мешавем, ки ба содагии сабки хуросонй ва ё сабки сомонй комилан вафодор монда бошанд ва ахдофашон аз шеър танхо баёни эхсосу тахайюли хештан дар колаби мавзун, бахра чустан аз тачаллии эхсосоту авотифи худ ва ё ба сухани дигар, танхо барои ниёзхои инфиродии хеш шеър гуфта бошанд. Шеър, ки дар ин замон яке аз василахои расидан ба ному нон шуда буд, асосан барои хушомади умарову вузаро, хокимону сармоядорон ва дигар давлатмардон гуфта мешуд, бинобар хамин иллат чавхари хакикии хешро ба андозае аз даст дод ва бештар ба сохтакорй дучор гардид. Тадричан хоким шудани такаллуфоту санъатгарой дар шеър ба завки ахли чомеа низ бетаъсир намонд, яъне умарову хукамои замон ва махсусан завки хокими чомеаи онвакта дигар ашъори матбуъ ва бетакаллуфро ба андозаи лозим эътироф намекарданд.Имомии Х,иравй, ки фарзанди хамин айём ва аз наздиктарин хамнишинони подшохзодагону умаро ва маддохи эшон буд, бо доштани огохии комилу кофй аз фунуну саноеи адабии адабиёти арабу Ачам харгиз наметавонист чихати ба намоиш гузоштани кудрату тавоноии эчодй ва хунари адабии хеш, бахусус дар касоид, аз баёни мутакаллифу маснуъ сарфи назар кунад ва забон ба мадху ситоиши сохибкудратеву качкулохе накушояд, дар холе, ки хам замона, хам зимомдорони замон ва хам забони мадх хамин вижагихоро такозо мекарданд.Дар осори Имомй, махсусан дар касидахои у, намунахои вофире аз орояхои адабиро метавон мушохида кард. Х,амин чихат аст, ки аксар сохибони сарчашмахои адабиву таърихй, муаллифон ва мураттибони китобхои таърихи адабиёти форсй-точикй, чи ватанй ва чи хоричй, бархе адабпажухони муосир, ки дар хусуси вижагихои ашъори ин суханвар таълифот доранд, ба санъатгаро будани вай таъкид кардаанд.
Омузиш, мушохидахо ва тахкик дар ашъори Имомии Х,иравй ба таври возех ошкор сохт, ки вай аслан шоири санъатгарост. Бо он ки аносири содабаёнй ва дур аз такаллуфот дар бархе аз анвои шеъри у, бахусус газалиёту рубоиёташ, ручхон дорад, ин шоир чихати ба намоиш гузоштани кудрату тавонмандихои эчодии худ ва боз хам барчаставу хунаритар чилвагар сохтани мазомини ашъораш аз воситахои гуногуни бадей, хам лафзй ва хам маънавй, ба таври вофир суд чуставу дар ин замина муваффак низ шудааст. Ба назар чунин мерасад, ки хадафи ин суханвар аз корбурди зиёди саноеи бадей дар ашъораш берун аз ду муддао нест, аввалан, адиб бо истифода кардани анвои гуногун ва зиёди саноеи бадей дар каломи манзуми худ иддао мекунад, ки вай дар шинохт ва маърифати назарияи илми бадеъ дар адабиёти арабу Ачам дониши вофиру комилро дорост, баъдан, бо корбасти шоиставу муносиби анвои мухталифи саноеъ дар ашъори худ собит сохтааст, ки вай аз кобилияту истеъдоди татбики амалии донишхои назарии дар ин замина хосилкардаш ба таври куллй бархурдор аст. Ба сухани дигар, корбасту истифодаи дар хадди эътидол суратгирифтаи воситахои тасвири бадей аз чониби Имомй бар хилофи нуктаи назари Зарринкуб, ки мегуяд: «... ба воситаи аъмоли саноеъ суханаш голибан аз лутфу шур холй мондааст» [1, с. 78], асосан барои бехтар аз бех ва муассиру барчаста чилва додани маонии мавриди назар, зебу оро бахшидани мазмуну мухтавои ашъори у мусоидат карда, махорату тавонмандихои вайро дар ин самт бозтоб, таъсиргузории каломашро ба ахли адаби муосиру пасовандон таъмин ва билохира, хонандагону алокамандони эчодиёташро ба олами сухани нобу полуда ва саршор аз эхсосоту хаячон рахнамун кардааст.
Имомй чун дигар шоирони гузашта ва хамасронаш дар баробари ба маъниофаринй гаравидану чй гуфтан ба чанбаи зохири калом, яъне чй гуна гуфтан низ таваччух зохир карда, барои пуробуранг ва барчаста чилвагар шудани мазомини ашъораш кушидааст аз анвои гуногуни воситахои тасвири бадей суд чуяд. Мавчудият ва хузури орояхои бадей дар эчодиёти Имомй, сарфи назар аз афзунии онхо, асосан хунармандона буда, шоир хангоми истифода хадди эътидолро ба андозаи лозим риоя кардааст. Коргирии бамавриду огохонаи Имомй аз саноеи бадей ба каломи у хусну латофати хосе ато карда, махз хамин чихати эчодиёти вай таваччухи умарову хукамои замон, суханшиносону саханварони хамаср, адибону донишмандони баъдй, мухаккикони муосири ватаниву хоричй ва алокамандони ашъорашро чалб кардааст. Шояд хамин чихати эчодиёти Имомй боис шуда бошад, ки бархе аз муосиронаш макоми вайро дар шоирй аз чойгохи устоди сухан - Саъдии Шерозй бартар донистаанд.
Маълум аст, ки яке аз комилтарину мухимтарин меъёр барои дуруст махак заданану арзишдоварй кардани мухтассоти баёну чигунагии мазомини вазъкардаи шоир ашъори худи суханвар ба шумор меравад, биноан ба хотири таквияти андешахои фавк ва бо максади манзур кардани махорати Имомй дар масъалаи ифодаи маъниву мазмун ба василаи орояхои бадей бехтар медонем, пеш аз хар чизи дигар, ба баёни худи адиб назаре дошта бошем, зеро
мусалламан, ашъори шоир тачассумгари мачмуи саноеи бадеии мавриди истифодаи вай карордошта ба хисоб меравад.
Дар иртибот ба ин мавзуъ ба як кисмати тагаззули касидаи Имомй, ки бо матлаи (Душ чун барзад сар аз чайби уфук бадри мунир, - Завраки заррин шитобон гашт дар дарёи кир) шуруъ мешавад, таваччух мекунем:
Мо^и ме^рафрузи ман дар корвон овард руй, Зулфу абру чун камону гамзаву боло чу тир. Зулф чун бар лола сунбул, хат чу бар оташ духон, Лаб чу дар ёкут цон, рухсор чун дар бода шир. Рух сабу% андар ба^ору лаб шароб андар сабу%, Хат абир андар гулистон, зулф тоб андар абир... Бар гул аз наргис равон кард у гулоби гарму ман Рондам аз хуни цигар селоб бар барги зарир [4, с. 63-64]. Аз пораи манзуршуда ба сухулат метавон дарёфт, ки ашъори Имомй аз лихози мазмуну мундарича асосан баёни дигарбораи андешахоест, ки дар дарозои таърих шуарои форс-точик ба он пардохтаанд, вале нахваи баёну тархи нави ба василаи орояхои гуногуни лафзиву маъавй афкандаи ин шоир мазомини собикадоштаро ба назари хонанда наву тоза чилва медихад. Х,амин тарзи тасвир ва шеваи баёне, ки Имомй дар сурудани шеър баргузидааст, нишонаи як андоза пархез аз содагй ва хамвории суханро дошта, талоши муаллифро дар нозукхаёлй, печидапиндорй ва хунари уро дар ибдои баёни тозаву бесобикаи мазмунорой ифода мекунад, ки заминаи онхо асосан орояхои адабй махсуб мешаванд. Санъатхои бадей ва хунари муваффаконаи коргирии Имомй аз онхо ба боз хам чолибу чаззоб чилвагар шудани мазомини ашъори у афзудааст.Аз омузишу пажухиши мухтассоти орояхои бадей дар ашъори Имомй муайян гардид, ки истифодаи саноеи лафзиву маънавй аз чониби ин шоир танхо як амали сохтакоронаву карордодй нест, балки хостгохи онхо ду марчаи аслй дорад, ки метавон якеро марчаи табъиву табий ё худ мавхибати фитрй ва дигареро самараи аклу тааммул ё худ иктисобиву карордодй каламдод кард. Бо он ки Имомй аз улуму фунуни адаби замони хеш ба таври комил бархурдор буд, дорои завку салика ва истеъдоди фитрй хам буд, зеро собит шудааст, ки доштани огохии вофир аз улуму адаб ва махсусан саноеи адабй ба танхой наметавонад аз дорандаи онхо як суханвари навовару халлок биёфарад. Вокеан, асари адабие, ки танхо аз илму омузиш нашъат гирифта бошад, рухи зебой ва арзиши хунарии он камтар аст, аммо зебоиву дилнишинии ашъори Имомй аз як шоири ба камоли балогат дастёфта ва хунарманду боистеъдод будани у шоходат дода, завки хунарй ва табъи равон доштанашро собит месозад. Нуктаи дигаре, ки дар масъалаи мавриди бахс метавон изофа кард ин аст, ки Имомй шояд бо назар доштан ба осори адибони гузаштаву хамасри худ ва шояд хам ба сабаби тачрибаи шахсии хеш ба хубй дарк кардааст, ки балогат танхо иборат аз ифодаи маънии бисёр бо каломи андак набуда, балки нахваи баён, абзор барои иблог ва ба бехтарин вачх расонидани он маъниро низ шомил мешавад. Шояд аз хамин хотир бошад, ки ин суханвар барои иблог ва ба алокамандон расондани мазомини мавриди назараш дар ашъори худ аз анвои саноеъ, хам лафзй ва хам маънавй, ба таври вофир ва баробар мустафид шудааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Зарринкуб, А. Сайре дар шеъри форсй / Абдулхусайни Зарринкуб. - Техрон, 1371. - 600 с.
2. Саккокй, Ю.Мифтох-ул-улум/Абуяъкуб Сирочуддин Юсуфи Саккокй.-Бейрут,1403 к./1983 м. - 423 с.
3. Сафавй, К. Аз забоншиносй ба адабиёт. Ч,илди аввал: назм / Куруши Сафавй. - Техрон: Сура, 1394 ш. - 352 с.
4. Х,иравй, И. Девон. Ба кушиши Исмат Хуинй / Имомии Х,иравй. - Техрон: Маркази пажухишии мероси мактуб, 1394. - 254 с.
5. Шамисо, С. Нигохе тоза ба бадеъ / Сируси Шамисо. - Техрон: Митро, 1390. - 208 с.
REFERENCES:
1. Zarrinkub, A. A Journey in Persian Poetry / Abd Al-Hussein Zarrinkoub.- Tehran, 1371h. - 600 p.
2. Sakkoki Y."Meeftah-ul-Ulum/Abuyaykub Sirojuddin Ysufi Sakkoki. - Beyrut, 1403h./1983 - 423 p.
3. Safavi, K. From linguistics to literature. - V.1. Poetry. - Tehran: Surah, 1394 h. - 352 p.
4. Hiravi, I. Divan. Under the editorship of Ismat Hoin/ Imom Hiravi.- Tehran: Research Center "mirase maktoob", 1394h. - 254 p.
5. Shamisa, S. New Outlook in Reference to Poetry. - Tehran: Mitro,1390hijra. - 208 p.
