Научная статья на тему 'МУҚАДДАС ХОЛИҚОВА ИЖОДИДА ҚИЁФА ЯРАТИШ ТАЛҚИНИ'

МУҚАДДАС ХОЛИҚОВА ИЖОДИДА ҚИЁФА ЯРАТИШ ТАЛҚИНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
25
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
театр / академик / драматург / сценарист / актёр / репертуар / рассом / режиссёр

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Махсума Хожиматова

Ушбу мақолада Миллий академик драма театрининг етакчи актрисаси Муқаддас Холиқованинг ижодий фаолияти, бир-биридан фарқ қилувчи турли роллари ҳақида сўз боради ва таҳлил этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУҚАДДАС ХОЛИҚОВА ИЖОДИДА ҚИЁФА ЯРАТИШ ТАЛҚИНИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 6 / December 2023

МУКАДДАС ХОЛЩОВА ИЖОДИДА КИЁФА ЯРАТИШ ТАЛКИНИ

Махсума Хожиматова Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Ушбу маколада Миллий академик драма театрининг етакчи актрисаси Мукаддас Холикованинг ижодий фаолияти, бир-биридан фарк килувчи турли роллари хакида суз боради ва тахлил этилади.

Калит сузлар: театр, академик, драматург, сценарист, актёр, репертуар, рассом, режиссёр

THE INTERPRETATION OF THE CREATION OF THE IMAGE IN THE

CREATION OF THE HOLY CHRIST

Makhsuma Khojimatova Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: This article will describe and analyze the work of the leading actress of the National Academic Drama Theater St. Holikova, various roles that differ from each other.

Keywords: theater, academic, playwright, screenwriter, actor, repertoire, Artist, director

Истеъдод авлоддан-авлодга утадиган зодогонлик унвони эмас. Дени Дидро.

"Барча ижодий йуналишлар ва жанрлар хилма - хиллигида хам, театр моделларининг ранг - баранглигида хам хозирги замон маданиятига хос булган жахон Миллий театрлари деган устувор тушунча мавжуддир. Франциядаги "Комеди Франсез", Австриядаги Вена операси, Англиядаги Шекспир мемориали, Россиядаги "Большой" театр ва бошка уз мамлакатлари маънавий хаётида жуда мухим урин эгаллаётган куплаб театрлар бутун инсониятнинг маданий мулки хисобланади".1 Дархакикат, Хдмза номидаги академик театрга Узбекистон Республикасининг Миллий театри макоми берилиши мохият эътибори билан мазкур отахон театр жамоасининг амалий хизматларини хукукий жихатдан мустахкамлашдир."2

Узбек Миллий академик драма театрига тамал тошини куйган Маннон Уйгур, Тошхужа Хужаев, Шукур Бурхонов, Сора Эшонтураева, Наби Рахимов, Зикир Мухаммаджонов, Зайнаб Садриева, Икрома Болтаева каби куплаб театр

1 Театр журнали 2001 й. 6-сон. 2-3 - бет

2 Уша манъба. 3 - бет

ГТТТЩ^^И] 607 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

актёрларни айтишимиз мумкин. Шу санъаткорларнинг издоши махоратли актриса Мукаддас Холикованинг ижод йули ёш санъаткорларга ибрат булса арзигуликдир.

Мукаддас Холикова деганда куз унгимизга турли киёфадаги ролларни махрратли ижрочиси гавдаланади. Хох комедия, хох трагедия, хох у драма булсин барчасини мукаммал даражада ижро этиб келаётган актриса. Унинг кахрамонлари бир-бирига хеч ухшамайди. Актриса ижодида унинг актёрлик махоратининг такомиллашувидаги маълум бир погонани босиб утган роли булади албатта бу -"Куёв" спектаклидаги Асал кампир эди. Спектаклда актриса кампир ролини шу кадар маромига етказиб ижро этганки, хатто муаллифнинг узи хам тасанно айтади.

"Асал кампирни ким уйнаган? Жуда боплабдида", дейди. Муаллиф Саид Ахмад "агар Асал кампирнинг шунчалар яхши, самимий чикишини билганимизда, унга купрок эътибор каратардим", деб фикр билдиради. Бу мени сидкидилдан ишлашга интилишга ундайди."

Дархакикат, кичикина образга хам актёр сидикидилдан ёндашса, у томшабинни узига жалб килиб, калбидан жой олади. Ёзувчининг бу эътирофи эса санъаткорга узга завк багишлайди албатта.

Асал кампир - бева, куп нарсаладан тап тортмайдиган чапани, дангалчи, мард кампир. Актриса уз кахрамонини инсоний фазилатлар сохибаси сифатида талкин этди. Спектакл хакида актриса куйидагиларни эслайди, "Театрга янги келган кезларимда "Куёв" спектаклидаги Асал кампир ролини топширишган. Узим ёшману кари кампир ролини уйнашим керак. Яна бунинг устига бир огизгина сузим бор. Гани Азамов, Лола Бадалова каби улуг санъаткорлар билан ёнма-ён туришнинг узи бир имконимга ун имкон кушди назаримда. Шундай гримм килдимки, мени хатто томошабинлар танишмади хам.

"Артистда савлат эмас, энг аввало юрак булиши керак!"эди.3

Актриса ижросидаги катор роллар томошабин, мутахассислар эътиборига тушган. Айникса, мураккаб драматик характерга эга булган онанинг киёфаси замирида, актриса яратаётган кахрамонининг бутун ички хис-туйгуларини, калбидаги оловли изтиробларини, метин иродасини махорат билан намоён этади.

Драматург Эркин Хушвактовнинг "^аллик уйин"даги Холбека образи шаддод, купол табиатли киз. Бирок гавдаси катта ва беухшов булсада кунгли тоза, бегубор у хам бошкалар каби бахтли булиш илинжида юради. Уз ташки куришинидан кунгли тулмай узига паст бахо берадиган, ахир окибат тоза кунгли билан узининг шахзодасини учратади. Умуман, Холбекани узбек аёлларининг типик вакили десак хам булади. Чунки образ характерида вафодорлик, садокат,

3 Усмонов Э. Актёр булиб тугилиш керак!// Театршунос олим Мамажон Рахмонов хотиралари. "Театр" журнали, 2006, 5-сон.

фидоийлик хислатлари хам мужассамлигининг гувохи буламиз. Актрисанинг ушбу образдаги ижроси оркали кузга ташланган махорати шундаки, актриса Холбеканинг киёфасини ортикча хатти-харакатларсиз, факат хис-туйгу, сузларни ишлатиш интонациясининг юкорилиги ва уринлилиги билан тулаконли ифодалай олади. уз кахрамонини инсоний фазилатлар сохибаси сифатида талкин этди.

Актриса образ характерини очиш учун хаётий деталлар топган. Спектаклни муваффакият козонишига омил булган Холбека образини Мукаддас Холикова чукур психологик тахлил даражасига кутарган.

"Бир канотлилар" спектаклида юкоридагилардан фаркли уларок Мукаддасни фарзанди догида куйган она киёфасида курамиз. Унинг барча ижро этган ролларидан актрисанинг хатти-харакати, сузи, ички холатига мутаносиблиги, уларнинг хаётийлигини таъминлаганини курамиз. Нима булишидан катъий назар актриса аёллар сиймосини яратар экан, уларнинг табиатига узбек аёлларига хос булган жозибани, мехрни сингдириб юборади.

Х,ар кандай огир шароитда хам инсонийлик, одамийлик, мехр-шафкат туйгуларини саклаб колган халкнинг буюклигига яна бир бор имон келтирасиз. Кахрамонлар уртасидаги муносабатларда самимият, чин инсоний мухит яратилганлигига нафакат ром буласиз, балки унга ишонасиз, калбингизда угрига хам карамли халкимиздан фахр хиссини туясиз. Актриса ушбу образнинг ички драматик холатини, унинг сокин ва закий ички дунёсини, ута босик ва окил муносабатини катта махорат билан ижро этади. Она тимсолида биз бошидан минг савдоларни утказган, турмуш ва замон синовларига улкан чидам билан бардош берган бувижонларимизнинг типик вакилини курамиз. Бу спектаклдаги вокеликлар тимсолий, холос. Албатта бу сахнадаги булиб утаётган жараёнлар замирида рамзий маънолар хам йук эмас. Шулар катори уруш йилларида, катагон даврида хам бувиларимиз огир синовларни бошидан утказган. Эхтимол, шунинг учун хам унинг хар бир роли бир-бирини такрорламайди, узига хослиги билан ажралиб туради. "Дада демайман" спекталидаги Салима роли мехрибон опа булса, "Увайсий"- даги опа унинг бутунлай тескариси. Яъни у тож-тахт учун хеч нарсадан тап тортмайдиган, фитнакор аёл. Х,ар икки образ талкини шуни курсатадики, актриса роль устида тинмай изланади, томошабиннинг фикрини, карашларини узгартира олиш максадида ишга жиддий ёндашади.

Купчиликнинг эътиборига тушган "Кунгил" спетакладаги образини оладиган булсак, битта ролда турли киёфаларни куриш мумкин. Аввалига содда, самимий узига оро бермайдиган кунгли ок аёл узини севадиган аёлга айланади. Биргина гул сабаб. Фарзандалри олиб келган чиройли куйлаклар, оро берувчи воситаларни узига ишлатмай кизига бериб юбориб, менга шу хам булаверади деб эрини назаридан колган аёл образи. Мукаддас Холикова шу кадар ролни очиб

берганки, керак жойида узига хос юмор, керак жойида хафаргарчилик бор. Эрини ойнага карсанг булмайдими деган гапига хам этибор килмай менга булаверади деб, уз билганидан колмайдиган образ. Факат сериал шайдоси булган хаётда булаверади деб яшайдиган кахрамон. Мукаддас Холикова ижросида образ уз маъно мазмунига кура тулаконли очиб берилган. Кунгли тоза, бировга ёмонликни истамайдиган аёл. Бу образ оркали аёлларнинг кунгли накадар нозик ва эътиборга мухтож эканлиги, унга канча мехр берилса шунча очилиб, гузал булиб юриши айтилган. Бу вазифани эса Мукаддас Хрликова махорат билан бажара олган. Х,ар кандай рол булмасин унга жиддий ва чин кунгилган ёндашадиган актриса, "театрга кадам куйган кунимдан бошлаб, режиссёрлар ишониб топширган барча ролларни томошабинларга манзур буладиган даражада ижро этишга харакат килиб келаман. Топширилган образ устида доимо изланаман." дейди Мукаддас Холикова. Х,ар бир актёр катта ролни эмас, кичик ролни катта образ даражасига кутариш хусусида йулаши лозим. Шу уринда атокли санъаткор Саъдихон Табибуллаев яратган образларни эслаш уринлидир. Унинг "Кирол Лир"даги Масхара, "Алишер Навоий"даги Мансур роллари кичик булишига карамай, катта образ даражасига кутарилган. Бу эса актёрнинг уз касбига мухаббат ва масъулият билан ёндашишига далолат десак адашмаган буламиз.

Актриса Мукаддас Хрликова босиб утаётган ижодий йул сермашаккат ва шу билан бирга, жуда бой, ранг-баранг, кенг куламли, муваффакиятли бир йулдир. Актриса ижоди давомида юзлаб ролларни ижро этди. Ранг-баранг киёфаларни талкин этиб санъатсевар халкимиз орасига кириб келди. У театр билан бир каторда кинода хам катор турфа хил ролларни ижро этган хар бир образ устида узок ишлайди. Унда яшаб ижро этади. Режиссёр Абдувохид Ганиевнинг "Севгинатор" фильмида кайнона Тожинисо роли узига хос ижро билан купчиликни мехрини козонган. Узини содда, самимий келинини карига етмай, бой бадавлат келинни орзу килган кайнона филбм сунгида килган ишидан афсусланади. Узига хос юморга бой бу образ Мукаддас Холикова ижросида янада очилган. Х,ар бир сузида кулгу билан бир каторда хакикатлар хам акс этган. Бир караса ширин сузга учувчи содда аёл киёфасини курсангиз, яна бир караса кахри каттик кайнонага айланади. Робот келин билан булиб утадиган саргузаштлар унга яхшигина сабок беради. Аслида кунгли ок, углини жонидан ортик курадиган аёл фильм сунгида килган ижикликларидан узи хам пушаймон булади. Ушбу фильмдаги кайнона образи хеч бир фильмдаги кайнонага ухшамайдиган образдир.

Актриса кинода роллар талкин этар экан, сахна билан экран орасидаги тавофутни уз махорати билан четлаштиради. Яъни экран талабидан келиб чикиб, уз ролини бетакрор, бехато талкин этишга эришади. Сахнада роль ижро этиш

билан, кинода суратга тушиш актриса учун бирдек масъулиятли ва жиддий масаладир. Бу каби комедия сингари тилидан захар томиб турадиган кахри-каттик она ва кайноналарни хам актриса махорат билан ижро этган. Унинг "Икрор", "Такдирлар", "Буни хаёт дейдилар" каби теленовеллардаги турли ижролари, "Кирк тогоранинг кирк ногораси", "Кунгил кучалари", "Зурриёд", "Журналист" каби сераллардаги образлари барчаси бир бирига ухшамаган, бирини такрорламайди. Актриса хар бирига узига хос тарзда ёндашиб, хар биридан бир топилма топиб ижро этади. Турли жанрдаги образларни махорат билан ижро этиши оркали актриса олкишларга сазовор булган.

Актрисанинг бугунги уйлари хам айнан узи севган ижодий иши билан боглик яъни Мукаддасхон хали узи ижро этаолмаган роллари хусусида уйлайди. Янада жозибадор, сайкалланган, бетакрор образлар яратиб, хар бир томошабин калбига маънавий озука беришни, яшашга, хаётга завк-шавк уйготишни узининг вазифаси деб билади. Актриса билан сухбатлашганимизда, унинг гоятда камтар, содда ва самимий аёл эканлигининг гувохи булдик.

"Театр хакида гамхурлик килиш миллат етуклигининг белгисидир" - бу немис адиби Гётенинг таъбиридаги гаплар. Биз хам албатта бу фикрларга бефарк карашимиз керак эмас. Театр санъати хам маънавиятнинг энг ёркин, таъсирчан куринишларидан биридир. Узбек миллий академик драма театрининг илдизлари кадимий томоша анъаналаридан илхомланади ва узга хослигини англашга, саклашга интилади.

Лекин Мукаддас Хрликовани сахнада мутлако танимайсиз. У сахнада гох уксиб-уксиб йиглаётган муштипар, гох хаётидан мамнун дилбар аёл, гох мунис ва мехрибон она булиб калбингизга кириб боради. У шундай табиий, самимий харакатланиб, оддийгина сузлайдики, сиз унинг актрисалигини, рол ижро этаётганини унутасиз. Актриса яратаётган кахрамонлари билан бирга яшай бошлайсиз, уларнинг такдирига беихтиёр шерик буласиз. Санъаткор махоратининг белгиси, кучи хам шунда булса керак. У яратган образларга, аввало инсонийлик мезонини белгиловчи асосий омиллар нуктаи назаридан ёндашиш керак. Санъаткорнинг куп йиллик ижод йулига назар ташласангиз у яратган магзи тук, бакувват образлар силсиласи бирма-бир куз унгимиздан утади. Бу образлар хар бири актриса умрининг мазмуни, ижод йилномасининг бетакрор зарваракларидир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. АбдуллаеваС. Турсунхон Жаъфарова. Т, Г.Гулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1974.

2. Ризаев О. Наби Рахимов. Т, Г.Гулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1997.

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 6 / December 2023

3. Хужаева М. Узбекистон адабиёти ва санъати, 1971, 5 феврал, 11-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.