Научная статья на тему 'МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ (FINTEX)ЛАР ВА УЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ: ЯПОНИЯ ТАЖРИБАСИ'

МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ (FINTEX)ЛАР ВА УЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ: ЯПОНИЯ ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1241
178
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
молиявий технология (FinTex) / интернет банкинг / мобил банкинг / мегабанклар / робот-консультантлар / “электрон ҳисоб китобларни амалга оширувчи агент” / онлайн идентификациялаш / сунъий интеллект / Fintex – хаблар. / финансовые технологии (FinTex) / интернет-банкинг / мобильный банкинг / мегабанки / роботы-консультанты / «агент электронных расчетов» / онлайн-идентификация / искусственный интеллект / Fintex хабы.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминова Элнорахон Абдукаримовна

Мазкур мақолада молиявий технология (FinTex)лардан иқтисодиётнинг турли соҳаларида фойдаланиш имкониятлари, шарт шароитлари ва уларни жорий этиш талаблари Япония давлати мисолида таҳлил қилинган. Жумладан, FinTexнинг мегабанклар ва интернет-молияси сегментлари асосида юзага келиш механизми, юридик шахсларга кўрсатиладиган хизматлар матрицаси ҳамда FinTex хизматларини кўрсатувчи компанияларнинг ишлаш жараёни, улар томонидан тақдим этилаётган дастурий маҳсулотлар тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФИНАНСОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ (FINTEX) И ПЕРСПЕКТИВЫ ИХ ВНЕДРЕНИЯ: ОПЫТ ЯПОНИИ

В статье анализируются возможности, условия и требования к использованию финансовых технологий (FinTex) в различных секторах экономики на примере Японии. В частности, были изучены механизмы формирования FinTex на основе мегабанков и сегментов интернет-финансирования, матрица услуг, предоставляемых юридическим лицам, и деятельность компаний, предоставляющих услуги FinTex, предоставляемые ими программные продукты.

Текст научной работы на тему «МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ (FINTEX)ЛАР ВА УЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ: ЯПОНИЯ ТАЖРИБАСИ»

Муминова Элнорахон Абдукаримовна,

ФарFона политехника институти "Иктисодиёт" кафедраси мудири

МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ (FINTEXW ВА УЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИКБОЛЛАРИ: ЯПОНИЯ ТАЖРИБАСИ

УДК: 336.74. 621: 319.24

МУМИНОВА Э.А МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ (FINTEX)ЛАР ВА УЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИЦБОЛЛАРИ: ЯПОНИЯ ТАЖРИБАСИ

Мазкур маколада молиявий технология ^тТех)лардан иктисодиётнинг турли сох,аларида фой-даланиш имкониятлари, шарт шароитлари ва уларни жорий этиш талаблари Япония давлати мисо-лида тах,лил килинган. Жумладан, ПпТехнинг мегабанклар ва интернет-молияси сегментлари асосида юзага келиш механизми, юридик шахсларга курсатиладиган хизматлар матрицаси х,амда FinTex хиз-матларини курсатувчи компанияларнинг ишлаш жараёни, улар томонидан такдим этилаётган дасту-рий мах,сулотлар тадкик этилган.

Таянч иборалар: молиявий технология (FinTex), интернет банкинг, мобил банкинг, мегабанклар, робот-консультантлар, "электрон х,исоб китобларни амалга оширувчи агент", онлайн идентифика-циялаш, сунъий интеллект, Fintex - хаблар.

МУМИНОВА Э.А. ФИНАНСОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ (FINTEX) И ПЕРСПЕКТИВЫ ИХ ВНЕДРЕНИЯ: ОПЫТ ЯПОНИИ

В статье анализируются возможности, условия и требования к использованию финансовых технологий (FinTex) в различных секторах экономики на примере Японии. В частности, были изучены механизмы формирования FinTex на основе мегабанков и сегментов интернет-финансирования, матрица услуг, предоставляемых юридическим лицам, и деятельность компаний, предоставляющих услуги FinTex, предоставляемые ими программные продукты.

Ключевые слова: финансовые технологии (FinTex), интернет-банкинг, мобильный банкинг, мега-банки, роботы-консультанты, «агент электронных расчетов», онлайн-идентификация, искусственный интеллект, Fintex - хабы.

MUMINOVA E.A. FINANCIAL TECHNOLOGIES (FINTEX) AND PROSPECTS FOR THESE IMPLEMENTATION: EXPERIENCE OF JAPAN

In the article is analyzed opportunities, conditions and requirements for the of financial technology (FinTex) implementation in various sectors of the economy using the experience of Japan. In particular, considered the FinTex formation mechanisms based on megabanks and Internet financing segments, the matrix of services provided to legal entities, and the activities of companies providing FinTex services and their software products.

Key words: financial technologies (FinTex), Internet banking, mobile banking, megabanks, consulting robots, "electronic settlement agent", online identification, artificial intelligence, Fintex hubs.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Кириш.

Иктисодиётни жадал суръатлар билан ракамлаштириш жараёнида хужалик юритувчи субъектлар томонидан молиявий технология ^тТех)лардан фойдаланиш мух,им ах,амият касб этиб, ракамлаштириш жараёнини тезлаштирувчи куч вазифасини бажариши мумкин. FinTexларни иктисодиётнинг деярли барча тармокларига жалб этиб, куллашга эришган давлатлардан бири бу Япония. Японияда молиявий технология (FinTex) ларнинг ривожланиш тарихига назар солади-ган булсак, 2000 йиллар бошида интернет банкинг хизматлари ривожлана бошлади. 2008 йилга келиб эса турли банклар томонидан куп функционал булган банкоматлар савдо нукталарида урнатилиб, улардан кенг фойдаланилди. 2013 йилга келиб эса мобил телефон аппаратлари ёрдамида банк хизматларини курсатиш кенг йулга куйилди. Мазкур жараёнда х,ар бир мобил алок,а воситаси махсус дастурлар оркали интернет банкинг хизматларини курсата бошлади. 2015 йилда илк маротаба молиявий технологиялардан бири булган РтТехлар турли сох,а ва тармокларда кенг микёсда кулланилиши йулга куйилди. Жумладан, интернет банкинг хизматларини курсатишда янги моделлар ва функцияларни яхшилашда FinTex технологиясидан кенг фойдалана бошланди.

Тадцицотнинг илмий моцияти.

Маколада «молиявий технологиялар» янги кон-цепциясини урганишга, молиявий хизматларни такдим этишнинг янги моделларининг пайдо булишига, шу жумладан истеъмол банклари ва туловлар сох,аларига баFишланган. Куп изланиш-лар натижасида иктисодчи олим Патрик Шуфель (Patrick Schueffel) [1]. Финтех технологияларини -янги молиявий тармок булиб молиявий фаоли-ятни яхшилаш учун кулланиладиган технология деб таърифлайди. Ирэн Олдридж ва Стив Крав-цив финтех технологияларини суFуртани автомат-лаштириш, савдо сотик, ва рискни бошкариш каби сох,аларда куллаш мумкин эканлигига алох,ида тухталган.

Бугунги кунда финтех технологиясига молиявий хизматлар ва ахборот технологияларининг ноёб сегменти сифатида каралмокда. Бирок молия ва технологиялар уртасидаги муносабатлар узок тарихга эга. Молиявий ва технологик иннова-циялар узок вактдан бери узаро боFлик булиб, купинча бир-бирини тулдиради ва кучайтиради. 2008 йилдаги глобал молиявий инкироз бури-лиш нуктаси ва Finteх нинг янги тадкикот моде-

лига айланишига сабаб булди. [2] (Arner, Barberis, 2015). Хозирги вактда Финтех куплаб технологик стартапларни, шунингдек улар такдим этаётган молиявий хизматларни яхшилаш ва оптимал-лаштиришга интилаётган йирик ташкилотларни уз ичига олади [3].

Куплаб иктисодчи олимлар [4, 5] (Laurens, 2016; Myers, 2016). [6] (Wigglesworth, 2015) Barnes, 2015 Хар бир тармок ва сох,аларнинг фаолият йуналишларининг узига хос жих,атлари, хусуси-ятлари, таъсир этувчи ташки ва ички омиллар характеристикаси урганиб, янгидан янги FinTex лойих,алар аник,ланиб, уларни татбик, этиш буйича турли даража ва куринишдаги тадкикотларни амалга оширганлар.

Тацлил ва натижалар.

Сунгги турт йил давомида эса мазкур техноло-гияларни такомиллаштириш оркали бугунги кунга келиб деярли барча жабх,ани тулик камраб оли-нишига эришилди (1-расм).

Японияда иктисодиётнинг турли тармок ва сох,аларига FinTexларнинг жорий этилиш жара-ёнига назар соладиган булсак, деярли барчаси бир хил сценарий буйича амалга оширилга-нини гувох,и булишимиз мумкин. Янги молиявий технологиялар (FinTex)нинг юзага келишида уч жараёнли боскич булиб, кидирув, экперимент-лар утказиш ва амалиётга татбик этишдан ибо-ратдир. Хар бир жараёнда маълум бир корхона-лар жалб этилган х,олда махсус чора тадбирлар амалга оширилиб, натижалари амалиётга татбик этилиб, эришилган самарадорлик курсаткичлари тах,лили амалга оширилиб борилмокда.

Хар бир тармок ва сох,аларнинг фаолият йуналишларининг узига хос жих,атлари, хусуси-ятлари, таъсир этувчи ташки ва ички омиллар характеристикаси урганилиб, янгидан янги FinTex лойих,алар аникланиб, уларни татбик этиш буйича турли даража ва куринишдаги тадкикотлар амалга оширилиб, олинган натижаларга мувофик уларни жорий этиш юзасидан хулосалар шакллантири-либ келинган. Тадкикот давомида назария ва амалиёт интеграциясига эришилиб, мамлакат-даги илмий платформа ресурсларидан окилона фойдаланиш, илмий амалий грантларни давлат ва хусусий сектор томонидан молиялаштирилиши йулга куйилиб амалга оширилиб келмокда. Мазкур жараёнда инновацион лойих,алар ва тояларни молиялаштиришнинг купкиррали молиялаштириш платформасини яратилишига эришилди. Нафакат давлат балким хусусий секторнинг узи х,ам бун-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Г 184 AXБОPОT TEXНОЛОГИЯЛAP И^ИСОДИЁ™ | N

V ЭКОНОМИКА ИНФОPМAЦИОННЫX TEXНОЛОГИИ J

1-pacM. Япoниядa мoлиявий теxнoлoгия (FinTex)лapнинг pивoжлaниш тapиxи1.

2-pacM. Янги мoлиявий теxнoлoгиялap (FinTex)нинг юзaгa келиш меxaнизми (мегaбaнклap

сегменти aco^Aa)2.

ihn н малшявнвгехнилогиялцр(П|1Тсх)ннш юзягя шиш мехпнншн (меглСлнклар сесмеогн ■сосцла)

Я Iii II HÍ н J. I tluj J HIH a J ТДОарВ IUI IJ ЕЛ нф l,'l 1.1 liUJ. V4J-'H I h |l.'l II KfjUIH UUO id ГН M J Jtûh JM J В J J J.iOh к Jin iu ч jii.j ini. i à |MI JJH III ф jTILIJU. Pti IH J.I ИИ IHEh И11 UlhU.IOT. I a(i Hill i н |мгк|П й 3fctHí|pH HC Ii l. i й||Н ii

я ча.тга пгаирнпг учуй гортона.тяр тя гпгя.т эти,ни.

(W)muFG

Цчдирув

>

Экспериментлар

M

Тад6ицЭГИШ414ра«Нч

>

1 Taдкикотчи ишлaнмacи.

2 Taдкикотчи ишлaнмacи.

ИК^ИСОД BA МОЛИЯ I ЭКОНОMИКA И ФИНAНCЫ 2020, 3(135)

3-расм. Янги молиявий технологиялар (FinTex)нинг юзага келиш механизми (интернет-молияси

сегменти асосида)1.

Яягн НАлаяввй пЕиолиплдяр (Т1в.Тех)нпг имга ixjjuli hhuumi (■ вт« рнст-м олшяс и tennm з спина )

Рггеовжл чолиявнй тшквлотлвр п^пцуп мятс«: фоадпр тя шкжл этил нй. мя^кур фошшьр пркя. Ill фннт Л.тярг Я НИ КГП ШЖЫ ¿¡VU Я. I ГИрц.ЦН ЯЯ ЧД1 ОЩЮЙ * ЛИГ КНЛНН Г nil ТГ ЧШМОГНИЛ яр

asLâ.iH-Ëi га ж I h I h I ■ il зт ил j н.

56/ Holdings

КИДирув

>

SBt investment se ^mm^ti lu

_ 'i'H H I lili J U.HU I -. I U.UH.H.LJ vhn _

.+. j.-L'i h.y. lui Uâ.Uâïiyt

тамкжл ■"нш

ификтек Бшне-тмот цин i фищн SE -M Ь Е п фоцдмри

Экспериментлар

5UI ÎWTinhln M Ьлк

О вВЗВМИФЖЯ

— SU I „d

si kcuhtebco.. ut

SHIКПЧГМН ПЧ 1ЦРП1ГП 44 i6

KFIlHTFIli }iu) 1|| ЕйЩйрШП bLlifUILL ûi'.li j kTDu LL

Иттрг 111 ТЛПЖП

V*n ПЧВ1 п кягочшп™

. hUÙUhJUIIH.liLL KllMlIcb.Lll

Kiiu i.lit'ûi "U-.J KUH-. u|ju.Ui bl

M neyTop

>

Ги UOH ;-!_ I Ый.1НмкН й ] ЙП KBntTJUjn 1 dK.Éh 11 угц га

IBM

Softliank TOPPAN

I'tva она. i mo.ниle nil mauacwtomnap

дай янги инновацион молиявий хизмат турлари, янги юяларни х,аётийлигини таъминлаш борасида к,атор тадбирларни амалга ошириб, хусусий грант-ларни доимий равишда эълон килиб бормокда (2-расм).

Мисол учун биргина FinTexларни амалиётга жорий этишнинг дастлабки кидирув жараёнининг узига куйидаги компаниялар жалб этилиб борил-ган: MUFG INNOVATION HUB (маълумотларни йи-гиш, такдим этиш ва тах,лил килиб бериш), BTMU Fintech Challenge (турли грантлар, тан-ловлар, хакатонларни эълон килиш ва утказиш), MUFG Digital Accelerator (акселератор сифатида майдонга чикиш), MUFG Innovation Lab (янги биз-неслар инкубацияси майдонини яратиш), MUFG APIs (API мух,итини яратиш), The Garage (коворкинг @ Кабутотё марказларини жорий этиш), MUFG Innovation Partners Co., Ltd (венчур компания-лари). Татбик этиш боскичида эса MUFG Bank, Ltd., kabu.com Securities Co., Ltd., Japan Digital Design каби компаниялар иштироки таъминланган.

3-расмда интернет-молияси сегменти асосида янги молиявий технологиялар (FinTex)нинг юзага келиш механизми келтирилган булиб, регионал молиявий ташкилотлар иштирокидаги махсус фондлар ташкил этилиб, мазкур фондлар

орк,али Р1гИ:ехларга инвестициялар йуналтирилди хамда апробация килинган технологиялар амалиётга жорий этилди. Мазкур жараённинг кидирув боскичида Япониянинг «Fintex бизнес-инновация» фонди ва SBI AI & Blockchain фондлари иштирок этган булса, эксперимент боскичида SBI гурух компанияларини жалб килиниб, ноу-хау, кон-сорциумларни йулга куйиш оркали амалга оши-рилган.

Японияда охирги йилларда юридик шахсларга курсатиладиган хизматлар матрицаси келтирилган булиб, илгари даромадлилик даражаси паст булган ракамлаштирилган авлодга мансуб янги хизмат турлари таклифи шакллантирилган. Ракамлаштирилган янги авлод технологияла-ридан фойдаланиш натижасида янги хизматлар классификацияси юзага келди. Жумладан, робот-консультантлар, тематик инвестициялар, хонадон хужалиги бухгалтерияси, активларни бошкариш, транзакцияларни бошкариш, бонус балларига инвестициялар, микроинвестициялаш хизмат-ларини курсатувчи компаниялар шулар жум-ласидандир. Мазкур махсус молиявий техноло-гияларнинг амалиётга жорий этилиши натижасида иктисодиётни ракамлаштириш жараёни жадал суръатлар билан ривожлантирилишига эришиш билан бир каторда, ахоли учун катор

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

186

4-расм. Япониядаги асосий молиявий технология (FinTex) хизматларини курсатувчи дастурий

мах,сулотлар ва компаниялар1.

Я нони пи п ги икай нфлищяй гехшшгвс (FkT«) нзниплрш курсатувчи дч(п>|жй

^[Я X Су.'КПЛ ;t|l ВЛ КОШЯ В ИН.1Др

Уй фчттгриялши

HpilJIH

Штт

XhL-ijij k!H j w. i a |hnn j.4 a.li j uui np^ w н

/ u * . Л

^ Q Kyash

0ШЗДМ

¡3 PayPay

RPay

СНЕ! < Pay

7 pay

Я

Moncytree

Б^ттсршгяисобя

f

Q

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

A^IL-II I»4I1INJ1JI9H

LIQUID

Ж";Г'И ;i|Miu_ia|h

* SiraTama

F tHT - ИИК V."l Ы Й HI WEALTH NAV) THEO

4 "urn.

+1

МнкрФМ НШ 11ИЯ15ф

1i LjITII kl

sj} One Тар BUY О FOLIO

TpJH mк............ flklIUE.lflJ>iH OucjiK^fjiIU

Qj m^rrade

Fortune Pocket

кулайликларни яратди. Бугунги кунга келибЯпо-ниянинг х,ар бир фук,ароси к,иск,а муддатларда, тез ва осон, махсус билим ва куникмалар ва тажри-баларга эга булмай туриб, катор молиявий хиз-мат турларининг актив истеъмолчисига айланди.

Жумладан, Японияда асосий молиявий технология (FinTex) хизматларини курсатувчи дастурий мах,сулотлар ва компаниялар мавжуд булиб, маз-кур компаниялар ёрдамида уйда утириб корхо-налар бухгалтериясини бемалол юритиш имко-ниятини берувчи махсус х,исоб платформаси-дан исталган фукаро фойдаланиши мумкин. Оила бухгалтерияси ва уй хонадон бюджети таксимотини туFри амалга ошириш учун махсус дастурий таъминотдан фойдаланиши, оила даро-мадлари ва харажатлари х,исобини оптималлаш-тириши, уй хужалиги бухгалтериясини юритиш имконини берувчи дастурий мах,сулотлар, маъ-

лумотлар базасини аутентификациялаш, турли махсус жаг^армалар тузиш ва улардан сама-рали фойдаланиш имконини берувчи дастурлар, иктисодий маслах,атлар бериши мумкин булган робот-консультантлар хизматидан фойдаланиши, микроинвестицияларни амалга ошириш имконини берувчи махсус фондлар, шунингдек, юри-дик ва жисмоний шахсларнинг турли транзакция ва активларини самарали бошкариш имкония-тини берувчи махсус дастурий таъминот турла-рини таклиф этувчи корхоналар хизматларидан фойдаланиши мумкин (4-расм).

2015 йилдан бошлаб молиявий технологи-ялардан фойдаланиш жараёнини тезлашти-риш максадида кенг микёсда конун ижодкор-лиги амалга оширилиб, мавжуд барча конунлар кайта куриб чикилиб, молиявий технологиялар-дан самарали фойдаланиш механизмини кафолат-ловчи конунчилик мониторинги яратилди. Жумладан, 6-расмда Японияда молиявий технологи-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

5-расм. Японияда молиявий технологиялар (FinTex)ни к,онунчилик базаси билан узаро

алок,адорлиги тах,лили1.

Япои Hvuaдолнпнй гекнологиялар (FJhTex}HH Донунчллнкбазаснбнлан

>; ja|)D ЯЛОКЯДОрЛВГЯ ТВДЛВЛН

ХИСОЙ К111&Й шишпрц

Кредит 1ВН(11Л1фВ

ЛК1И B.1Ï) [ЭНН ¿"ll-QlKSf'ÎEIlJ E-Li El В ВЕСТИ □ В Я.1Ж □■

шк«.1вр|

Вн|>гуал швй!

-'-.■:■ j LL. Iij М.1ИК 4j.hii.LiI:h I il ■ (ï(jU.ÎU_l_LrU J-.UU.' U_ _

E-J-HL-l jp (.UIVIIELl

ip JlFI ||>11H

Л.1М1 ииринжлрнн

m Ht янсоЛ кнгобляр tiгртщдмп ____________KftHÏH_________

Tt.ï.iH.1.4u b-jjn J. U|J. i ]yU.lf'-<U П.1 .l.Lli.1 l^llllllj Q—l

Ч'чч^ t-uo^i Muwr.iiiH

П? i aaamvB (nïfann oinirj

с

OU Ippïiy^l MuElui

■ U1U.4JJH.U lil.ll4II.I.IUlHI|IUIII

■"t-iJr|hii4Kai j JI L4.-. iani ни '.-a h-_ii> TfTpueilJdru KunlH

Кц-JHT К-Л||Т»ТЛ||П farfAlXTn ^■"[HIlJ

i him план

E;"J-k.T4if kl 11Ч..Л1 В|№|р11фН

11^41 х^рп-чтг.тртгт пухэляг т^грнполгн Btmjm Л h

Р2Р-цедиио

hùkJ h_f|iu hUiLLLJI U iLI j4__JM

(pftXHTÏ 0 lHTrj

«ilitmiiiuiii и IH-1 >it il L.ia |>E нпршм.^р Ф^КЕДИ! klKl>H;v

Llhb 14 I UilluuU h_v*■ IdJJJiu-u^ (biHuniT-j- n TIHDJ

3 1« h-ltj h uhk.u[iii к todiikâpHUJ i JiTE lia [ i il u. iti IU i

РоСат-конту,ТЬТЯ нтл яр

Kji aVu^H HJH HI

«HahJ пя M4KJ пу.тпп \1li<№ KElTOË.THp TTÏTpili ПЛЯ ГЦ кпиун*

B-llfir. чЛ B-M K'Tà Л1рН1Г «Rliptounaiil 1«рИ H РТК1МЦ

ялар (FinTex)HH к,онунчилик базаси билан узаро алокадорлиги тахлили келтирилган булиб, сама-рали ишлайдиган тизимни яратиш максадида конунчиликка катор узгартиришлар кири-тилди. Мазкур узгартиришлар биринчи навбатда куйидаги конун хужжатларида уз аксини топди: «Банк ва банк фаолияти туFрисида"ги, «Пуллик хисоб-китоблар т^рисида"ги, «Накд куринишдаги ссудалар тутрисида"ги, "Молиявий инструментлар ва биржалар туFрисида"ги, «Накд ва накд пул-сиз хисоб китоблар туFрисида"ги конунлардир. Мазкур конунчиликка киритилган узгартиришлар натижасида виртуал валюталарни руйхатдан утказиш тартиби такомиллаштирилиб содда-лаштирилди. Мазкур виртуал валюталарни ама-лиётга жорий этиш жараёнида ундан фойдала-нувчи истеъмолчиларнинг хукук ва мажбурият-лари чегараси белгилаб берилди хамда конуний таъминоти амалга оширилди. Амалиётга "электрон хисоб китобларни амалга оширувчи агент" тушун-часи киритилиб, махсус дастурий таъминот ишга туширилди. Мазкур дастурий таъминотнинг ишга туширилиши натижасида фукароларнинг нотуFри карорлар кабул килинишига бархам берилди

1 https://forklog.com/yaponiya-podelitsya-blokchejn-razrabotkami-s-assotsiatsiej-finteh/

хамда улар зиммасига тушадиган риск хавф-хатар даражасини оптималлаштиришга эришилди.

Бундан ташкари бу дастурий таъминот ёрда-мида мижозга турли молиявий ташкилотлар туFрисида маълумотларни такдим этиш, банк хисобидаги маблаFлар айланмасидан хабар-дор этиш каби вазифалар юкланди. Таъкидлаш жоизки киска муддатларда шахс маълумотла-рини онлайн текшириш жараёни йулга куйилди. Бу эса иктисодиётни ракамлаштиришга тулик утилиш кафолати булиб хизмат килди. Хаттоки бу борада Япония миллий полиция агентлиги томонидан шахсий маълумотларни текшириш-нинг онлайн тизими ишга туширилиб, оммавий равишда тарFиб килинди.

5-расмдан Японияда молиявий хизматларни, кредит хизматларини, активларни бошкариш ва инвестициялаш хизматлари ва виртуал валюта хизматларини курсатишда молиявий технологиялар (FinTex^ конунчилик базаси билан алокасини куришимиз мумкин.

Шунингдек молиявий технологияларни кенг доирада жорий этиш максадида Японияда катор чора тадбирлар амалга оширилди. Жум-ладан, молиявий хизматлар курсатувчи агентлик томонидан банк конунчилигига узгартиришлар киритилиб, мувофиклаштирилди, паст комис-

ИКГИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

сияли халкаро пул утказмалари тизими жорий этилди, «Япон банкларининг клиринг хисоб китоб тармоклари» тизимининг иши йулга куйилди, йирик пул утказмалари билан боFлик булган жараён соддалаштирилди, Япон банкларининг CMS даражаси оширилди, молия маса-лалари буйича махсус Маслахатчи гурух фаоли-яти йулга куйилди, ОрепАР1 талабларини амалга ошириш буйича махсус Кенгаш ташкил этилди, молиявий-ахборот тизимлар хавфсизлигини таъ-минлаш масалалари билан шуFулланувчи махсус Эксперт гурухи ташкил этилди, хужжатларни XML форматига утилишини раFбатлантирувчи тизим яратилди, электрон руйхатдан утиш тизими соддалаштирилди, мобил телефон оркали пул утказмаларини амалга ошириш тизими тако-миллаштирилди, экспериментал Fintex - хаблар фаолияти ташкил этилди, Fintex-венчур эксперт гурухлари ташкил этилди, Fintex ларни куллашга доир куллаб кувватлаш кенгаши ташкил этилди, П^ех-саммит ташкил этилди, блокчейн техноло-гияларини соха ва тармок,ларга жадал суръатлар билан куллашга эришиш имкониятларини тадк,ик, этувчи махсус кенгаш ташкил этилди, <^П:ех -алок,алар» фаолияти йулга куйилди [7].

Мазкур жараён давомида Япония хукумати куйидаги максадларни белгилаб олиб, уларга эришиш юзасидан катор чора тадбирларни амалга оширди:

- блокчейн технологиясидан фойдаланган холда молиявий ташкилотлар билан хамкорликда мижознинг идентификация килиш ва маълумот-ларни айирбошлаш тизимини йулга куйиш;

- мижознинг идентификация килиш жара-ёнида унинг ташки куриниш параметрларига асосланиш хамда тезлик билан идентификация килиниши натижасида банк карталарини такдим этишга эришиш;

- мижозларга молиявий хизматларни курсатишда сунъий интеллект ва роботлар хизма-тидан фойдаланган холда инсон омилини камай-тиришга эришиш;

- тармокларни аниклаш технологиялари стандартларини яратиш, электрон имзолардан фойдаланиш жабхасини кенгайтириш, электрон сертификациялашга эришиш, шахсни аниклашда сим-карталар оркали амалга ошириш хамда барча банк хизматларини смартфон телефон аппарат-лари оркали амалга оширишга эришиш кабилар-дир.

Япония Fintex бозорида фаолият юритаётган янги молиявий хизматларни курсатувчи провай-дерлар келтирилган булиб, мазкур провайдер-лар хизматидан фойдаланиш натижасида мисол учун жисмоний ёки юридик шахс кредит олиш учун мурожаат билан чиккан булса, махсус сайт-лар ёки пунктларга мурожаат амалга оширилганда аризани 10 секунд давомида тулдириб жунатиш имкониятига эга булади. Бундан ташкари кредит сифатида суралаётган маблаF энг киска муддат-ларда, ариза берилган куннинг узидаёк такдим этилиши мумкин. Кредит маблаFларини олиш учун хеч кандай гаров таъминоти талаб этил-майдди. Мазкур жараёнда ариза такдим этилиши билан махсус провайдер компанияларининг махсус дастурлари ёрдамида кредит ресурсини сураётган юридик ёки жисмоний шахснинг кредит тарихи белгиланган дастур тамойиллари асо-сида урганилиб, тахлил килинади. Амалга оширил-ган тахлил натижаларига асосланган холда кредит сураётган шахснинг кредитга лаёкатлилик даражаси аникланади. П^ех технологиясига асосланган холда аникланган кредитга лаёкатлилик дара-жасига караб юридик ёки жисмоний шахсга кредит ресурсини такдим этиш юзасидан ижобий ёки салбий хулосаларга келинади.

Кредитлаш жараёнини бахолашнинг янги усул-ларини куллаш оркали кредит бериш жараёнини тезлаштиришга тааллукли булган хамда молиявий технологияларни кулланилиши оркали хиз-матлар курсатилиши бошланди.

Мазкур жараёнда махсус дастурий очик молиявий технологиялар ёрдамида жисмоний шахснинг иш жойи, йиллик даромад даражаси, ёши, электрон савдо платформасидан фойдаланган-лик даражаси, ижтимоий тармокдаги фаоллик даражаси, дустлари таркиби, газета ва ижтимоий тармоклардаги такризлар, соFлиFи туFрисидаги маълумотлар, электрон девайслар каби маълу-мотлар тулик тахлил килинади. Мазкур жараён тулик автоматлаштирилган булиб, инсон омили иштирокисиз амалга оширилади. Юридик шахснинг кредитлаш туFрисидаги аризаси куриб чикилиш жараёнида эса юридик шахс томони-дан такдим этилган барча хисобот турлари, у тутрисидаги такризлар, ижтимоий тармоклардаги фаолияти, электрон сайтининг активлик даражаси, электрон савдодаги статистик курсаткичлари, молиявий холати, булутли бухгалтерия маълу-мотлари, шартномалари холати каби маълумот-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

6-расм. Японияда ракамлаштирилган бизнес платформани ишлаш жараёни тавсифи1.

М-олиявна карио-рати» {¡ошкэгрув-

|Л-рсаткитллрп II н в-1 п '.алп 1- 1_т/г 1шт I ср в ш

>1 льл у?№1-1 арггн ? РТПтгик

Рлишзя кайта нго т?» в-а чм?.т1и

-.11» ^

Л.1М111111гграта& бошкхруя била в

А<нтпгк вулган серве|Х1-|]р

¡У .Мл1г»ь' у и- г й!

Крмпт к-зрт-эпарп* 5тпи бзглггк болтав ягггчат

бзпигпггп 4ешкари

Ракам л а шти рнл ган бншее-платф о рма

- -

А Бани

В

Кошка нии

■С

Компания

Бишкя пан к.тя р-на компання.тяр

ТВ ? ЕМ В

Баш Т1Г-ТПП

раками

К резит блдоси

СРМ

У1 |>а пин Iи тьиарн

У| С *ы кл «гур^ тс и г ш ь-ир^ии^и. 4.11 *ним.1и'1< _эгнимагт.тар_

лар ракамлаштирилган технологиялар ёрдамида тахлил килинади.

Ракамлаштирилган бизнес-платформа ёрдамида юридик шахслар катор хизмат турларини истеъмолчиси сифатида майдонга чикиши мум-кин. Жумладан, платформа ёрдамида контрагенти туfрисида тулик маълумотга эга булиши, унинг кредит тарихи, солик тарихи, молиявий фаолияти билан бо^ик булган бошка маълумотларни олиши мумкин булади.

6-расмда Японияда ракамлаштирилган бизнес платформани ишлаш жараёни тавсифи кел-тирилган булиб, платформанинг асосини контрагент алокаларга кирувчи банклар, компаниялар ва уларнинг фаолияти билан бо^ик, булган молиявий иктисодий муносабатлар ташкил этади. Мазкур банклар ва компаниялар уртасидаги узаро муносабатлар аклли шартномалар, аклли тулов тизимлари, йирик маълумотлар банки, булутли платформалар оркали амалга оширилиши нати-жасида барча маълумотлар маълумотлар база-сини бошкариш панелларида жамланиб бори-лади. Жамланган мазкур панелдаги маълумотлар келгуси даврга нисбатан прогноз курсаткичларни ишлаб чикишда, махсус якуний карорларни ишлаб чикишда, кредит бериш ёки бермаслик карорини шакллантиришда, мижозларнинг кредит рейтин-гларини аниклаб боришда, фаолияти самарадор-лигини бахолаб боришда, молиявий корпоратив

карорларни визуаллаштириш жараёнларида фой-даланилади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулоса килиб айтганда Японияда молиявий технологиялардан иктисодиётнинг барча тармок ва сохаларида фойдаланиш доимий равишда тако-миллашиб бораётган жараён булиб хисобланади. Мазкур тажрибаларнинг ижобий томонлари сифатида куйидагиларни эътироф этиш мумкин.

1. Молиявий технологиялардан фойдаланган холда компанияларда фаолият юрита-ётган кадрлар билан бо^ик булган жараённи ракамлаштирилишида кадрларни ишга олиш, улар малакасини ошириб бориш ва кайта тай-ёрлаш каби тадбирларни ракамлаштириш, ракамлаштириш малакасига эга булган кадрларни актив холатда жалб этиб бориш, ракамлаштириш инструментларидан фойдаланиш амалиёти.

2. Платформа шунингдек клиентлар билан ишлаш жараёнини хам ракамлаштиришни уз ичига олиб, мазкур жараёнда жисмоний ва юридик шахс булган мижозлар базасини шаклланти-риш хамда хар бир мижоз доирасида махсус блок тизимини яратиш, улар билан бо^ик, булган маълумотлар базасини шакллантириб бориш, келгу-сида мижозлар фаолиятига бо^ик карорларни шакллантиришда мазкур базадан фойдаланиш кабиларни уз ичига олади. Бундан ташкари потенциал мижозларнинг турли курсаткич ва мезон-ларга мувофик гурухларини ташкил этиш, улар билан буладиган иктисодий молиявий муноса-батларда мижозлар базасини яратиш каби чора

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Tagôup^ap x,aM aMa^nra omupimu6 6opimaflu. Ma3-Kyp nnaT^opMaHUHr acoci/Hii TamKi/rn этyвцм Kop-xoHa^apflaru 6ui3Hec-xapaëH.nap Ba xui3MaT.napHM KypcaTiim xapaëHMHii pa^M-namT/pum^a Mo-nuiA-bmm TexHo^orufl^apflaH $otf,ga.naHraH x,o^fla Maxcyc mo^mabum xu3MaT Typ^apu um^a6 MyM-

KUH. PaK,aM.nawTupumraH 6y xu3MaT Typ^apu UHgu-Bugya^ Ba oMMaBi/M KypuHum^apga MyM-

KUH. Muco^n y^yH 6aHK^ap ToMoHugaH TaKflUM btm--nagi/raH MO-HI/IABUM xu3MaT Typ^apu y^yH 3aMoH, BaKT Ba MaKoH TymyH^acu ax,aMUATcu3 6ynu6, xu3-MaT^ap 7/24/365 KyH ^opMaTuga aMa^ra omiipii--numu MyMKUH. LUyHumrfleK mo-HI/IABUM TexHo-noru-A-napHi/mr TaKoMU^^amu6 6opumumu HaTUxacuga KypcaTU^aëTraH 6y xu3MaT Typ-napi/Hi/mr TaHHapxu gouMuM paBumga onTUMa^namTupimirô 6opu^agu.

3. Bu3Hec xapaëHnapMHMHr paKaM^am-Tupi/mumu HaTUxacuga 6yryHrii KyHra Ke^u6 flno-HUAga KopxoHaHUHr flapoMagni/miiK Ba um^a6 m/iKapum caMapagop^uruHM omupumra, 6uTTa Muxo3 6urnaH 6of^mk 6y.nraH afmaHMa Ma6.naF.nap x,axMUHU omupumumura, um Te3^MrMHMHr omuimuira, KypcaTumaéTraH xu3MaT Typ^apuHU KynaMTupumra, ynapHUHr TaHHapxu KypcaTKUMUHU gouMuM paBumga nacaMTupu6 6opiimra, um yHyMgop^uruHU y3^yK-c/3 KynaMTupu6 6opumra эpumu^мoкAa. Xapa-ëHra 6^oK^eMH TexHo^oruA^apuHUHr xopi/M этu--numu HaTUxacuga эpumu^raн fOTyK Ba KaMmumu-itnap gouMuM paBumga Tax,.niim 6opumumu

TatMUH^aHMoKfla.

0ofifla.naHM.nraH agaÔMëT^ap pyMxaTM:

1. Patrick Schueffel. Taming the Beast: A Scientific Definition of Fintech (aHM.) // Journal of Innovation Management. — 2017-03-09. — Vol. 4, iss. 4. — P. 32-54. — ISSN 2183-0606.

2. Barnes Samantha Peer-to-Peer Lending - Disruption for the Banking Sector?. International Banker. [^neKTpoHHbiM pecypc]. URL: https://internationalbanker.com/ banking/peer-peer-lending-disruption-banking-sector.

3. Douglas W. Arner & Janos Barberis. Regulating FinTech Innovation: A Balancing Act. Asian Institute of International Financial Law. [B^eKTpoHHbM pecypc]. URL: http://www.law. hku.hk/aiifl/ regulating-fintech-innovation-a-balancing-act-1-april-1230-130-pm.

4. 4. Myers Chris. FinTech's Third Wave Is Coming, And It Will Change Everything. Forbes. [3.neKTpoHHbiM pecypc]. URL: https://www.forbes.com/sites/chrismyers/2016/10/03/ fintechs-third-wave-is-coming-and-it-will-changeeverything/#7903f61c6026.

5. 5. Wigglesworth Robin. The Bloomberg terminal: clunky, costly, addictive, ubiquitous. The Financial Times. ^.neKTpoHHbiM pecypc]. URL: https://www.ft.com/content/5d6c2d9c1f61-11e5-ab0f-6bb9974f25d0.

6. 6. Chesher Michael, Kaura Rukesh and Linton Peter. Electronic Business & Commerce, Springer, 2013

7. 7. Ruiz Jorge. Citi's Story of Innovation in Susanne Chishti and Janos Barberis, The FINTECH Book: The Financial Technology Handbook for Investors, Entrepreneurs and Visionaries, John Wiley & Sons, 2016

MKTMCOA BA MOMA / ЭКOНOMMКA M OMHAHCbl 2020, 3(135)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.