Научная статья на тему 'МОЛЕКУЛЯР БИОЛОГИЯ АСОСИДА КАРТОШКА ТУГАНАГИНИ СОВУҚҚА ЧИДАМЛИ РНК ГЕН ХУСУСИЯТЛАРИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ'

МОЛЕКУЛЯР БИОЛОГИЯ АСОСИДА КАРТОШКА ТУГАНАГИНИ СОВУҚҚА ЧИДАМЛИ РНК ГЕН ХУСУСИЯТЛАРИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РНК / ген / топинамбур / хусусият / чидамлилик / тугунак / Мўжиза технология / NaCl / трансген.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — А.Т.Мерганов, Хамраева Н.Т

Ушбу илмий мақолада вируссиз ва совуққа чидамли картошка уруғликларини яратиш тўғрисида маълумотлар. Шунингдек лаборотория шароитида топинамбур тугунагидан совуққа чидамли хусусиятига эга бўлган РНК генини ажиратиб олиш ва уни Наманган вилоятини иқлим шароитларида синаб кўрилгандаги амалий натижалар ёритилган. РНК генини ажиратиб олиш схемаси ва технологияси тўғрисида илмий-амалий услублар келтирилган. Топинамбурни РНК генини картошка тугунак хужайрасига трансген қилинган уруғликни куз ойида экиш технологияси ва қиш даврида -25-27 0 С совуққа чидамлилиги бўйича олинган натижаларни илмий ва амалий асослари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МОЛЕКУЛЯР БИОЛОГИЯ АСОСИДА КАРТОШКА ТУГАНАГИНИ СОВУҚҚА ЧИДАМЛИ РНК ГЕН ХУСУСИЯТЛАРИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ»

УУЦ:635.21.631

МОЛЕКУЛЯР БИОЛОГИЯ АСОСИДА КАРТОШКА ТУГАНАГИНИ СОВУВДА

ЧИДАМЛИ РНК ГЕН ХУСУСИЯТЛАРИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИ-

МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ 1А.Т.Мерганов, 2Хамраева Н.Т

1К.х.ф.д, профессор Наманган мухандислик-технология институти, 2б.ф.ф.д, доцент

Жиззах педагогика университети https://doi.org/10.5281/zenodo.10937987

Аннотация. Ушбу илмий мацолада вируссиз ва совуцца чидамли картошка уругликларини яратиш тугрисида маълумотлар. Шунингдек лаборотория шароитида топинамбур тугунагидан совуцца чидамли хусусиятига эга булган РНК генини ажиратиб олиш ва уни Наманган вилоятини ицлим шароитларида синаб курилгандаги амалий натижалар ёритилган. РНК генини ажиратиб олиш схемаси ва технологияси тугрисида илмий-амалий услублар келтирилган. Топинамбурни РНК генини картошка тугунак хужайрасига трансген цилинган уругликни куз ойида экиш технологияси ва циш даврида -25-27 0 С совуцца чидамлилиги буйича олинган натижаларни илмий ва амалий асослари ёритилган.

Калит сузлар: РНК, ген, топинамбур, хусусият, чидамлилик, тугунак, Мужиза технология, NaCl, трансген.

Аннотация. В статье излогается общырный материал по производства без вируного и морозоустойчивых сорта семенного картофелья, а так же рузультаты полечене РНК из корнеплода топинамбура сорта Мужиза на аснова разработанный методика по молекулярный биологии для улучшение свойства морозоустойчивность картофеля почвенно-климатических условиях Наманганский региона.Приставлено разработанный технологический схема по получение РНК из топинамбура и способы переносение его на семенного картофелья.А так же проведено результаты посадки клубне в осенный время и анализирован его на морозоустойчивость зимнего время до -25-27 0 С

Ключевых слов: РНК, ген, топинамбур, свойства, устойчивость клубня, Мужиза, технология, ^Cl. трансген.

Abstract. This scientific article provides information on the creation of virus-free and cold-resistant potato seeds. It also describes the practical results of isolating a cold-resistant RNA gene from a Jerusalem artichoke nodule and testing it in the climatic conditions of Namangan region. Scientific information on the scheme and technology of RNK gene isolation -practical methods are given. The scientific and practical basis of the results obtained on the technology of autumn sowing of Jerusalem artichoke RNA gene transgenic into potato nodule cells and winter resistance to cold at -25-27 0 C are explained.

Keywords: RNA, gene, Jerusalem artichoke, trait, endurance, nodule, Miracle technology, NaCl, transgenic.

Картошка усимлиги биологик хусусиятига кура паст хароратни севувчи усимлик хисобланади.Тугунакларни униши ва усимликни усиши учун дастлабки харорат 6-7 0 С, фаол усиши учун харорат 18-200 С булишини талаб этилади.Тугунаклар хосил булиши учун мутадил харорат 15-180 С булиши зарур.Харорат 300 С булганда тугунакларни хосил булиши камайиб, пояни усиши активлашади. Хаво харорати 20-250 С бщлганда усимлик

мутадил усиб ривожланади. Юкори харорат таъсирида усимликда фотосинтез жараёни сусаяди ,картошка тугунакларини вегетация давомидаги усиш кобилияти кескин камаяди. Шунингдек навнинг ирсиятига ва махсулот сифатига салбий таъсир курсатади ва навни ген хусусияти узгаришига собоб булади.хосилдорлик эса йиллар давомида камайиб боади. Картошка келиб чикиши ва ирсий хусусиятига кура совукка чидамсиз булиб, тупрок харорати -30 С булганда усимлик нобуд булади, тугунаклари -1-20 С хароратда музлайди, айрим холларда -3-40 С гача бардош бериши мумкин деб хисобланади. Ушбу назарий ва амалий тах,лилларга кура картошка уругларини экиш мавсумига кадар улар турли усулларда 3-40 С хароратда 5-6 ойгача сакланади ва март ойидан бошлаб экишга киришилади. Бу давр оралигида картошка саклаш усулига кура 5-6 % гача табиий камаяди ва пластик моддалар ассимиляция ва диссимиляция жараёнида сарфланади. Илм фан ривожланиши ва сохдларда инновацион технолгияларни жорий этиш бугунги кундаги картошкачиликдаги долзарб масалалардан бири хисобланади. Шу нуктаи назарида картошкани совукка чидамли хусусиятларини ошириш максадида молекуляр биология асосида картошкани совукка чидамли ген хусусиятларини ошириш буйича Наманган мухандислик-технология институтиниг илмий тадкикот диагностик маркази лабороторияси ва дала шароитларида 2010-2023 йиллар давомида илмий тадкикот ишлари олиб борилди. Бунинг учун махаллий шароитларга мослашган табиий танлаш усулида яратилган Икар ва хорижий навлардан Санте.Романо ва Кординал навларидан, донор сифатида эса топинамбур усимлигини Мужиза навидан фойдаланилди. Лаборотория шароитида топинамбур хужайра таркибидаги доминант хусусиятига эга -4550° С совукка чидамли РНК гени технологик схемага асосан картошкани Икар, Санте ва Романо навларига трансген килинди.(1-расм)

120 млл оддий сув олиниб шиша стаканга куйилди ва уни устига 5 грамм №С1, хужайра тукималарини кенгайтириш ва ферментация хусусиятларини ошириш максадида 5 млл детерген кушилиб, эритма совитилди. Топинамбур тугунаги тупрок ва пуст кисмларидан тозаланиб, совук сувда ювилди. Тозаланган донор тугунак ховончада бир хил холига келгунга кадар майдаланиб эзилди ва ундан 2-10 граммгача (талаб этилган хажмда ) намуна олинди. Олинган намуна устига 10 млл совитилган эритма куйилиб 2 дакика шиша таёкча билан аралаштирилди. Аралашма конуссимон пробиркага солиниб,5 дакика кичик тезликда центрифугада аралаштирилди ва аралашма тиндирилди. Тиндирилган аралашма устига уни таркибидаги РНК гени ва бошка бирикмаларни ферментациялаш учун 1 -2 томчи изопропил спирти томизилди. Тиник аралашма пипетка ёрдамида олиниб соф чукинди ажиратиб олинди ва озука мух,ити тайёрланди.Озука мух,итида картошка навида усиб чиккан 2-3 см.ли усимталар тугунакдан ажиратиб олиниб петр ликопчасидаги озука мухитида 2-3 сутка давомида 8-10 см га еткунга кадр устирилди ва улар навбатми-навбат махсус тайёрланган майдонларга 70х20 см схемада экилиб, улардан сентябр ойида репродукцияланган уругликлар етиштирилди. Етиштирилган

1- расм

Трансген хусусиятига эга булган совукка чидамли уруFлик картошка етиштиришнинг технологик схемаси

Бунинг учун лаборотория шаритида топинамбур хужайрасидаги ирсий РНК гени куйидаги услубга асосан ажиратиб олинди :

уруглик материалларидан намуна олиниб, яширин холдаги вирус турлари электрон Микромед-М микроскопи ёдамида вирус турлари ва уларни зарарланиш даражалари аникланди. Соглом нав тугунаклари хона хароратида чиниктирилиб плазмолиз холига келгунга кадар сакланди.Ноябр ойида тугунаклар навлар буйича очик майдонга 70х20 см схема асосида 8-10 см чукурликка экилди.Тугунакларни экишдан олдин куз ойида тукилган турли барглар 1 -2 см калинликда солиниб, хар бир тугунак учун 100 граммдан биогумус угити солинб уни устига тугунаклар экилди.Экиб булингандан сунг пушталар текисланиб тупрокни капеляр найлари синдирилди. Куз ва киш давомида тупрок ва хаво хароратлари уч махал minimal ва тахта1 термометрлар ёрдамида кузатиб борилди. Ноябр, декабр, январ ва феврал ойларда йиллар давомидаги кузатувларга кура уртача хаво харорати -8-100 С; 2023 йилда эса узок давом этган аномал совук хисобига хаво харорати-25-270 С совук булганлиги кузатилди. Бу совукда картошка туганаклари мутлоко зарарланмади.

2-расм. Гени узгартирилган картошка туганакларини экишга тайёрлаш ва экиш усули.

3-расм. Картошка экилган майдондаги январ ойида 15 см калинликда ёккан кор

Экилган картошка

тугунакларни сурункали кор ва совукдан кейинги феврал ойидаги холати

Феврал ойидан бошлаб тугунаклар усиши давомида жуйяклар кайтадан олиниб агротехник тадбирлар бажарилди ва май ойидан уруглик навлар буйича ковлаб олинди. (3-расм)

3-расм.Гени узгартирилган Икар нав картошкани март ойидаги усиш фазаси

Май ойида ковлаб олинган трансген хусусиятига эга булган уруFлик

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг ^арори. 462-сон. "2019 йил косили учун кишлок хужалиги махсулотларини етиштирувчиларга уруглик картошка етказиб бериш ва ички истеъмол бозорини ижтимоий мухим турдаги озик;-овк;ат махсулотлари билан кафолатли тулдириш чора-тадбирлари тугрисида". - Тошкент, 2019 йил 6 июнь.

2. Узбекистон Республикасининг «Уругчилик тугрисида»ги ^онуни. - Тошкент, 2007 йил.

3. Gusman V.L. Potato seed piese decay control. Belle Glage, Fla, 1998. - (Res. rep.) Agric. research and education center: Ev. 1998 - 11. - p. 5.

4. Jackson S.D. Multiple signaling pathways control tuber induction in potato //Plant Physiol. 1999. - 119, №1. P. 1-8.

5. Чернобровкина М.А. Особенности вырашивания мини-клубней картофеля в биотехнологической системе. // С.-х. биология. - 1994. - №3. с.65-72.

6. Симаков Е.А. Основные результаты и направления селекции картофеляив научных учреждениях России //Картофелеводство в регионах России. Актуальные проблемы науки и практики ВНИИКХ РЦСК.-М.,2006. с. 3-10.

7. Dapkuniene S. The influence of kartoline-2 and kartoline-4 on the devirusated potato regeneration from stem segments // Bologija. 1999. - №4. S.75-

8. Lisarraga R.E. Schilde-Rentschler. Elimination of potato spindle tuber viroid by low temperature and meristem culture //Phytopathology. 1989. - V. 70. P.754-755.

9. Wright N.S. Assembly, quality control and use of a potato cultivar collection rendered virusfree by heat therapy and tissue culture // Amer. Potato J., 1988. -V.65. - №4. P. 181-198.

10. Thomas P. Wound induced suberization and periderm development in potato tubers as affected by temperature and gamma irradiation // Potato Res. -1989. - Vol. 25, №2. P. 155164.

11. Чайлахян М.Х. Механизмы клубнеобразования у растений Регуляторы роста и развития картофеля. //Сб. научных трудов. М., Наука. -1990.

12. Ходаева В.П., Куликова В.И. Размножение исходного материала картофеля в оригинальном семеноводстве. // Международнкй научно-исследовательский журнал. - Москва, 2018. - № 2 (68). - С. 44-48.

13. Симаков Е.А. О концепции развития оригинального, элитного и репродукционного семеноводства картофеля в России //Картофель и овоши. 2005. - №5. с. 2-5.

14. Зуев В.И. ^одирхужаев О., Буриев Х.Ч., Азимов Б.Б. Картошкачилик.-Т.: 2005. 233-256 б.

15. Мерганов А.Т. Картошка бирламчи уругчилигида соглом-дастлабки материалларни жадал купайтириш технологияси/Монография.Наманган.2020 110. б

16. Мерганов.А.Т.Картошка уругчилигида соглом дастлабки материал яратиш технологиясининг илмий асослари/Монография.Наманган.2020 й.95.б

17. Мерганов.А.Т; Эргашев.И.Т Картошка уругчилигида согломлаштирилган дастлабки материал яратиш технологиясининг асосий элементлари ва униинг илмий асослари./Монография.Наманган.2020.й.181.б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.